5. Nhứt phá sơn lâm nhì đâm Hà Bá
Tám Thôi, con ông bà Mười Phận, thuộc gia đình cố cựu xóm Phú Thứ. Nhà
nghèo. Gia đình lại đông con. Tám Thôi bất hạnh mồ côi cha rất sớm. Khi
ông Mười Phận qua đời, Tám Thôi đang được xách nách, ẵm bồng trên tay,
ngày ngày la khóc nhề nhệ, mũi dãi lòng thòng. Bụng chang bang bình
rĩnh, nhiều lúc lòi rún trong bóng, mềm nhũn cả một hai phân tây. Ông
Mười Phận lúc sanh tiền vừa hóm hỉnh trào lộng, vừa có óc tưởng tượng
phong phú nên đặt tên con cái lòng vòng có dây có nhợ. Ước mơ vẩn vơ
thầm kín nhứt của hai ông bà là sớm thoát khỏi kiếp bần cố để được sống
thoải mái như bao nhiêu người dân bình thường khác trong làng trong
tổng. Sáu đứa con đầu gồm đầy đủ trai có gái có. Chúng mang những tên
cúng cơm, thể hiện giấc mơ có cơ khó thực hiện đó của hai ông bà: Chơi,
Bời, Thảnh, Thơi, Đáo, Để...Vợ chồng nuôi đám con đã đời, muốn hụt hơi,
mệt cầm canh. Cảnh nheo nhóc khóc la, đói khát đòi ăn hằng ngày làm ông
bà thắc thỏm hoảng sợ. Chùn chân trước nghịch cảnh trầm thống, dây dưa
không lối thoát, hai ông bà tâm đắc ngoéo tay, thề thốt từ đây sẽ làm
bạn bè tri âm tri kỷ. Còn tình chồng vợ quấn quít chỉ là chuyện xưa tích
cũ thuộc quá khứ xa vời, hai ông bà xin chừa, không dám nghĩ tới.
Do vậy, khi thằng con trai thứ bảy lù đù chào đời bất đắc dĩ, hai vợ chồng bèn có thái độ chung dứt khoát. Lần này bằng cách... ông ở nhà trên, bà ở nhà dưới, cách ngăn bằng một phênh tre bện lá dừa nước, tuyệt nhiên không gần gũi nhau nữa! Thề có mặt đèn trước mắt và hai bên vai vế chứng giám. Vì thế, ông đặt cho nó cái tên Thôi, đánh dấu quyết định không bao giờ thay đổi của mình. Quyết định bất biến, chắc nịch như đinh đóng cột gõ, cột cẩm lai nhà quyền thế. Nhưng khốn nỗi, lời hứa hẹn xem nhau như bạn bè tri âm tri kỷ của hai ông bà không kéo dài được mấy mùa trăng. Sợi dây tình nghĩa khắn khít, ân ái mặn nồng bấy nay không thể bức bỏ dễ dàng được. Lời nói hay những lời hứa hẹn thoát ra từ cửa miệng con người không khó. Cái khó là nó đi đôi với việc làm. Thói thường như vậy. Chẳng có gì là lạ cả.
Do đó, chẳng mấy chốc hai ông bà tạo thêm năm một hai mụn gái kháu khỉnh, tròn trịa dễ thương. Dù nghèo túng thiếu thốn mọi mặt nhưng trông thấy mặt chúng nó, ông bà cũng đành bấm bụng chấp nhận dưỡng nuôi tùy theo hoàn cảnh hiện tại. Ông bà chọn hai cái tên khẳng định một lần nữa ý chí sắt đá của mình, mặc dầu những lời thề thốt hay hứa hẹn trước đây chỉ là nước chảy dưới cầu. Hai cái tên được chọn rất có ý nghĩa: Nghỉ rồi Mót. Có lẽ đây cũng là một cách gián tiếp biện bạch với đám con thiếu ăn thiếu mặc, đói lên đói xuống, quần thảo suốt ngày. Khi cô Út Mót vừa giáp thôi nôi, mới biết bò ngang như cua, lần này chưa kịp lôi đầy tháng, chẳng may ông Mười qua đời bất thình lình. Nhiều bà con ác ý xầm xì xa gần về cái chết bất đắc kỳ tử này. Rõ miệng thế gian quả nhiều điều lắm chuyện. Trái lại trong gia đình, mọi người lớn nhỏ không cầm được nước mắt thương yêu xúc động khi khám phá dưới gầm giường, ông còn để lại cho vợ con một ít tiền còm. Số tiền này không bao nhiêu nhưng được gói ghém cẩn thận trong nhiều lớp nhựt trình vàng nhạt. Do lúc còn sanh tiền, ông rất ky cỏm, đắn đo tiêu xài cho riêng bản thân mình. Nhưng ông trời trên cao vốn công bằng nên ban bố cho nhân gian định luật bù trừ. Trong cái đau đớn phân ly chia lìa, trong cái rủi ro của gia đình còn có cái may. Nếu không, chẳng biết ông bà sẽ còn phải tìm thêm tên nào nữa để đặt tiếp cho con cho hợp tình hợp lý. Và không biết tương lai gia đình ông bà sẽ ra sao?
Tám Thôi cao ráo, nước da trắng trẻo, má lún đồng tiền, lại có hai cái răng khểnh đều đặn. Mỗi lần cười hay nói chuyện rất có duyên. Anh dễ chinh phục cảm tình và thương yêu của người đối thoại, dù nhỏ hay lớn. Nước da trắng trẻo với vóc dáng dong dỏng của anh khiến nhiều người ở làng xã chung quanh cứ ngỡ anh xuất thân từ những gia đình giàu có quyền quý, con cháu những đại điền chủ, phú hào, những ông hội đồng, bang biện hay chức việc bang bệ Hội Tề. Họ có ngờ đâu gia đình anh nghèo sặc máu trong xóm. Do hoàn cảnh gia đình đông con, thiếu trước hụt sau, sống từng ngày từng bữa nên sau khi vừa học xong lớp dự bị ở trường làng, chỉ biết đọc biết viết vần xuôi vần ngược và làm trật vuột hai phép toán cộng trừ thông thường, bà Mười giữ Tám Thôi ở nhà phụ giúp một tay, trông coi săn sóc hai đứa em gái út. Bà không vướng bận và có thời giờ cùng mấy đứa con lớn bươn chải kiếm cơm.
Xúc cá, gió tép, nhổ mạ, cấy lúa, gặt lúa, mót lúa, trồng trọt rau cải quanh vườn… Dần dà, Tám Thôi theo chân mấy anh lớn, tập tểnh những nghề lặt vặt tùy mùa, tùy theo nhu cầu trong xóm có ai cần đến. Dù một ngày nửa buổi anh không bao giờ từ nan. Miễn anh có việc làm là niềm vui hạnh phúc lớn đối với anh lúc bấy giờ. Vốn thông minh thiên phú thể hiện qua đôi mắt đen huyền linh động, đôi chân cheo và đôi tay nhậm lẹ như con lật đật, Tám Thôi tỏ ra rất tháo vát. Anh không ngừng chịu khó tìm kiếm học hỏi nơi những bậc cao kiến, không như trang lứa thuộc những gia đình khá giả, gia sản đồ sộ, hằng ngày lang bang đầu làng cuối xóm, no cơm rửng mỡn, xạo sự cà nhỏng. Với bản tính tự trọng, lễ phép, biết người biết ta, anh không hề làm mất lòng một ai. Anh minh định được chỗ đứng của mình trong thôn xóm, biết nể nang kính trọng người trên trước, biết nhường nhịn thứ tha đối với bạn bè trang lứa và ngay những người nhỏ tuổi hơn anh nhiều nên được mọi người thương yêu quý mến. Dù trẻ tuổi, thuộc lớp nhỏ mới tấn lên sau này nhưng nhờ có tài thích ứng nhạy bén, anh hay giao du với hạng trung niên, ngay cả bậc trưởng thượng thuộc hàng chú bác, ông bà. Anh biết hòa đồng mọi hoàn cảnh, biết thích ứng mọi trạng huống, dù vui dù buồn. Gặp nhậu, anh cũng nhậu lai rai ba sợi, vừa vừa phải phải. Anh không để quá chén đến say mèm, bò càn hay nằm lăn quay trên sàn đất, mất hết nhân phẩm. Vì anh nghĩ con người phải biết tự trọng, khởi sự là trọng mình để được mọi người trọng mến mình sau đó. Và mỗi lần nhậu, anh cũng dám thắc lưng buộc bụng, không ngần ngại đóng góp vài con tôm càn, một mớ cá chạch hay con cá lóc nhảy hầm, con lươn con ếch mới câu… Anh tham gia bắt chuyện, tán dóc tầm phào không đến đỗi ngây ngô vụng về.
Từ ngày Tám Thôi bước qua giai đoạn nghé đã giựt vàm, nhứt là từ khi những đứa con lớn lần lượt kẻ trước người sau được dựng vợ gả chồng ra riêng, bà Mười đỡ túng ngặt hơn trước nhiều. Sự dễ thở đó cũng nhờ Tám Thôi bóng vía nhẹ hêu, câu tôm câu cá, ngày nào không trúng lớn, ít ra cũng đủ ăn. Có cá có tép hằng bữa no lòng, không như trước đây đói lên đói xuống. Đoạn sông Gò Đen - Phước Tỉnh, từ cầu Ông Hiệu đổ ra sông Cái, hai bên mé sông dừa nước rậm rì chen lẫn với gừa dẹt, ô rô lùm buội… nối đuôi không dứt. Sông sâu. Nước mát. Cá tôm đến ẩn núp nhiều. Hằng đêm nơi nầy là giang san gắn bó của anh. Cứ chiều chiều, anh vác cuốc đào trùn hổ ở mấy vồng mấy liếp khoai mỡ khoai từ vừa mới vỡ xong. Trùn được anh đựng trong cái chình cải bắp thảo nặng ì. Tối chạng vạng đỏ đèn, anh bắt đầu bơi xuồng ba lá thả dọc theo sông suốt đêm câu tôm. Xuồng câu của Tám Thôi được trang bị đầy đủ tiện nghi. Khoan xuồng được lót ván bản, chà lết lâu ngày lên nước láng o. Thêm một cái mui bằng lá buông vừa chắc chắn vừa kín đáo để che mưa chắn gió. Một đèn thùng thiếc. Loại đèn chong dùng dầu hôi để đốt, được đặt ghịt vững vàng trong một thùng thiếc cũ, phòng khi gió mái mưa giông. Thùng có tay xách, loại cán mù u bóng nhẳn rất tiện lợi khi xê dịch. Trong xuồng lúc nào anh cũng không quên mang theo một nốp đệm lác phòng hờ về khuya mệt mỏi, nghỉ ngơi giây lát khỏi trúng gió cảm lạnh. Mà cũng để đỡ muỗi mòng, bù mắt cắn chích. Thêm một ơ cơm nguội với ít thức ăn quanh quẩn xào đi nấu lại quá quen thuộc. Đại khái như mắm sặc, mắm cá linh, nước mắm kho quẹt, cá kho tiêu, tép riêm nêm nếm tới chữ, đường tán đen xì mua ở lò đường trong xóm còn dính ít rơm rạ hay đường thốt nốt của chú chệt chập phô đem về từ xứ Chùa Tháp... Dĩ nhiên còn có chút ít rau cải hàng bông mua ở quán bà Tư Trầu. Hoặc được anh vừa mới cắt hồi chiều nơi gốc vườn nhà. Bên hông xuồng là rọng tôm hình con thoi, làm bằng tre già cứng chắc. Rọng được anh cặp dọc dài theo thành ghe, nửa trên nửa dưới mặt nước. Riêng dụng cụ chỉ gồm vỏn vẹn một lưới vợt sắt với cán dài một hai thước tây, vài cần câu do anh tuyển lựa loại trúc già, trui lửa đúng mức, uốn thẳng bon. Tám Thôi có kinh nghiệm, lựa nơi eo vịnh nhiều tôm cá, cắm sào chờ con nước. Mồi trùn được thả xuống. Tôm càn háo ăn, đeo ghì như sam, làm động đậy cần câu. Anh từ từ kéo nhẹ lên phía thành ghe. Đến mức nào đó do kinh nghiệm giúp sự ước đoán của anh đạt độ chính xác cần thiết, anh nhẹ nhàng thòng vợt xuống vớt.
Những đêm trúng mối nhờ anh có tay sát tôm sát cá vào hàng thần sầu quỷ khóc, hừng sáng, bà Mười Phận bươn bả quẩy gánh ra chợ bán. Bà bươn bả cho kịp chuyến xe sớm nhứt để bạn hàng mua sỉ đem đi Chợ Bình Tây tức Chợ Lớn Mới đúng giờ bỏ mối. Thói quen của bà là như vậy. Và cái Chợ Bình Tây xa vạn dặm được khắc in sâu đậm trong tâm khảm bà như để nhắc nhớ bà không bao giờ để trễ chuyến xe. Đến đỗi bà còn biết mồn một cái chợ to lớn bằng xi măng cốt sắt cốt thép và có mái lợp hẳn hoi ấy do tay buôn người Tàu có tên là Quách Đàm, chủ hiệu buôn Thông Hiệp, giàu khét tiếng ở vùng đất phương Nam, bỏ tiền của ra xây cất và hiến cho nhà chức trách đương thời. Cuộc sống của bà từ dạo đó xem như đỡ vất vả hơn, chứ không giàu có bằng ai.
Căn nhà lá nhỏ nhắn lụp xụp của bà vẫn còn y nguyên trước sau vẫn vậy. Ngôi vườn chẳng phát triển thêm được một thước đất nào, đủ biết sự túng quẩn dai dẳng bấy lâu nay không thể xóa nhòa ngày một ngày hai được. Tuy nhiên, hoàn cảnh ấy không cản ngăn được Tám Thôi có chút ít ước mơ riêng tư về cuộc sống tương lai, về những ngày sắp tới. Vốn hồn nhiên đôn hậu nhờ ở cái cốt đằm thắm yêu thiên nhiên vạn vật, yêu người chung quanh, quả anh có niềm vui hạnh phúc, tin tưởng thực sự và mãnh liệt vào cuộc đời, song hành với sự vương lên của gia tộc. Nhưng một nỗi lo âu canh cánh trong lòng anh mỗi khi anh nghe giọng nói khàn khàn đục đục của bà Mười. Anh thừa biết sức khỏe của bà đã mong manh ở thời ướm rụng. Anh xúc động, chạnh lòng cám cảnh trăng lu bóng xế của một bà mẹ tới tuổi này vẫn còn nặng gánh đời cơm áo, hai vai vẫn không ngưng oằn nợ gia đình và con cái. Do vậy, nhiều khi anh thố lộ cùng bà Mười, một mai làm ăn khấm khá, anh sẽ cất lại ngôi nhà khang trang hơn với mái ngói vách bổ kho đàng hoàng ấm cúng. Dịp này, bà Mười dàu dàu thối thác:
- Tao nghe bây ước mơ mà phát ham. Nhưng chí tình mà nói, tới chừng đó, bây cất ở đâu thì cứ cất, nơi đầu ngõ mình chẳng hạn. Tao mừng cho bây.
Rồi bà phân trần:
- Làm gì thì làm, tao nhứt định vẫn giữ lại ngôi nhà lá ọp ẹp này cho đến khi tao nhắm mắt theo ông theo bà, về với ba bây. Dù sao nó vẫn là dấu vết của thời gian, mà thời gian có qua mau nhưng còn đó bao nhiêu kỷ niệm buồn vui thời tấm mẳn không thể quên được.
Nói đến đây bà bỗng rươm rướm như trong lòng đang vương vấn một cái gì:- Hơn nữa, tao thích ở nhà lá, khoảng khoát mát mẻ như vầy. Ở đây còn phảng phất nơi nầy nơi nọ, hơi hướm dĩ vãng của những tháng ngày dài bên cạnh ba tụi bây. Ổng chẳng may ra đi rất sớm nhưng không một ai có thể thay thế ổng trong lòng tao được. Mà nhà mình lại ở cạnh bến sông, ngày ngày lúc nào cũng có khách vãng lai từ thập phương trên những ghe xuồng xuôi ngược dập dìu. Nhờ vậy, tao thấy cũng vui mắt, khuây khỏa trong lòng.
Riêng anh, dù anh siêng năng cần mẫn, chịu cực chịu khổ tạm xem như thành công trong nghề câu được bà con khen ngợi nhưng anh một mực khiêm tốn, phân trần cùng mọi người:
- Cám ơn bà con cô bác đã giành cho tôi nhiều cảm tình nồng hậu, nhưng thú thật việc làm lêu bêu của tôi bây giờ có thành công hay thất bại ra sao để được khen ngợi hay chê bai, tôi cũng chẳng hề quan tâm đến. Còn nói gì có yêu thương hay ganh ghét tôi qua cái nghề thiên hạ nguyền rủa, tôi cũng chẳng màng để ý tới làm gì. Vì mục đích sau cùng của tôi là lo cho chính bản thân mình nhưng trước hết mang hạnh phúc niềm vui đến cho má tôi và gia đình.
Đoạn sông từ ngã ba Mỹ Yên đến trại hòm Năm Vạn ở đầu vàm Phước Tỉnh không rộng nhưng sâu và sầm uất. Ven sông, bần, dẹt, gừa, ô rô, dừa nước... chen lẫn nhau dầy mịt. Nhiều cây cổ thụ, tàng nhánh to lớn xum xuê giao ngọn nhau, che khuất bầu trời.Con sông vẫn thầm lặng huyền bí. Ngày ngày, nó mang chở theo con nước lớn ròng những mảng lục bình lững lờ xuôi ngược với vài bông màu tím u buồn vào những chiều mưa lất phất dai dẳng. Dân làng đều ngán đoạn sông đó. Nhứt là từ độ cô Sáu Oanh, con ông bộ Tuần, học năm thứ tư Nữ học đường Gia Long về nghỉ lễ Thăng Thiên, lúc tắm sông sơ ý hụt giò chết chìm. Người địa phương đã đành nhưng những người ở các làng lân cận nghe tiếng đồn cũng không thanh thản mấy khi phải đi ngang. Người tin dị đoan cho rằng cô bị ma da kéo. Hỏi ra chẳng ai biết con ma da này hình thù dị họm ra sao, hung dữ như thế nào? Họ chỉ biết mù mờ trong tưởng tượng. Thậm chí, có những bô lão yếu bóng vía dễ tin, sợ ma da bất thình lình thò tay lên níu kéo về chầu bà thủy. Nên lúc nào ở khoan ghe, nơi các bà ngồi bơi ở sau lái cũng có đặt sẵn một con dao phay hay chành bầm. Các bà lo âu phòng xa. Hễ ma da bất thần xuất hiện, các bà rút ngay dao phay để đối phó.
Tuy nhiên, từ sau biến cố đau thương cô Sáu chết chìm oan ức ở đó, không còn nghe ai bị ma da kéo chết. Nhưng có một điều chắc chắn là không đám trẻ nào, dù nổi tiếng tiểu yêu bậm trợn, chọc trời khuấy nước, dám hó hé đến đoạn sông này tắm nữa. Chúng nó đã lạnh chưn lạnh cẳng hẳn. Ấy thế, cũng trên đoạn sông này, đêm đêm Tám Thôi thả xuồng tới lui xuôi ngược câu tôm. Khuya khuya ngồi câu, một mình đối bóng lung linh trên mặt nước ngấn vàng dưới ánh trăng, những lúc tôm biếng ăn, Tám Thôi huýt gió điêu luyện theo những bài bản ai oán não nùng. Anh huýt gió không thôi, nhờ vậy anh đỡ buồn ngủ, trì chí chờ đợi tôm ăn mồi. Những lúc cao hứng, anh nghêu ngao vài đoạn xàng xê rồi lan man bắt qua ca sáu câu vọng cổ hoài lang muồi đứt ruột xé gan. Với giọng trầm buồn du dương, anh từng đưa làn hơi phong phú truyền cảm, làn hơi thiên phú của mình xoáy quặn tâm hồn những người có tâm sự. Họ đang trằn trọc đâu đó lúc thanh vắng để càng thấm thía với nỗi niềm ngổn ngang riêng tư. Anh nhạy theo những bản vọng cổ ruột của các cô Tư Sạn, Ba Bến Tre, Năm Cần Thơ do các hãng dĩa Pathé hay Asia thu âm và thành công làm nên một thời. Bà con tự hào xem anh như một danh ca Tám Thưa hay Ba Ngươn tân thời của xóm Phú Thứ thân yêu của họ. Những bài ca vọng cổ in theo khổ nhỏ bỏ túi bày bán ở các chợ làng chợ quận, hầu như anh mua không thiếu bản nào, mỗi khi được phát hành ở đây. Thỉnh thoảng có cúng đình, tiệc tùng giỗ quảy, họp hè Tết nhứt, bà con kêu gào, yêu cầu cho bằng được anh ca giúp vui. Và giọng thổn thức nhói tim của anh không bao giờ làm họ thất vọng cả.
Nghề câu tôm không phải đêm nào cũng trúng lớn. Nhưng việc lênh đênh trên sông nước đối với anh là một cái nghề chính yếu giúp mẹ anh đỡ phần túng quẩn. Gặp những hôm mưa dầm tầm tã, cá tôm no nước biếng ăn, anh đành thúc thủ bực dọc, bất đắc dĩ ở nhà. Anh càu nhàu cau có, mãi lẩn quẩn ngồi không vô tích sự. Mùa nước rong, sông nước mênh mông, anh xoay qua cắm câu mồi chạy. Rải rác ven theo mương liếp. Anh kết bặp dừa dính liền vào nhau đôi ba cái để làm phao nổi, cắm vào đó một cần câu với con nhái oé móc lủng lẳng ở đầu lưỡi. Nhái được giữ vừa tầm mặt nước, bị lưỡi câu móc ngang hông đau điếng, cứ nhảy vọt tới trước mong thoát thân. Nó làm chao động mặt nước, gây chú ý mấy chú cá lóc háo ăn đang lùng kiếm, săn đuổi mồi ngon béo bổ. Nhờ vậy, hôm nào không tôm cũng có cá, không nhiều thì ít. Miễn đủ ăn trong ngày là bà Mười mãn nguyện rồi. Khi bà hồi tưởng những năm dài chán chường ngao ngán, bà thường nhịn bụng giành phần mình nuôi một bè con hằng bữa đói meo. Có những lúc nước động mạnh, nhưng với bản tánh hiếu động, say sưa ham thích làm việc, anh không chịu bó gối ngồi yên vô ích. Với anh, ăn không ngồi rồi phí phạm thời giờ quý báu vì tuổi trẻ chóng qua, không chờ không đợi, chẳng bao giờ trở lại. Anh noi gương mẹ anh. Anh nhớ có lần mẹ anh đi dự tiệc cưới về. Bà lẩm nhẩm cự nự:
- Công việc ở nhà hằng hà sa số, làm không nhót. Vào mâm vào cỗ còn phải chờ đợi mời hết người nầy đến người nọ, năn nỉ ỷ ôi năm lần bảy lượt. Tao nóng hơ trong bụng. Lại còn chờ thêm mấy lời giới thiệu phát biểu dong dài gì đó. Tao có nghe có biết cho chết đi. Đã chờ lâu lắc mà sau cùng họ còn bắt tao vỗ tay nữa.
Thì ra bà Mười chắt mót, trọng quý từng giờ từng phút. Tám Thôi đã thừa hưởng trọn vẹn đức tính ấy của bà. Trưa trưa, lúc mặt trời đứng bóng, anh đuổi gà nước, ốc cao, vỏ vẻ, quốc... ở các ngôi vườn mênh mông rậm rạp của ông chủ Đầu Cầu, ông Hương sư ấp Nhứt, ngay cả của ông Hội đồng Bảnh nổi tiếng khó khăn. Đám trẻ chăn trâu trong xóm, lục lăn lục lữa, chọc đầu làng phá cuối thôn cùng tham gia với anh. Chúng la ó, cười giỡn, dùng nhánh cây chà củi đập ầm ầm bừa bãi vào những buội rậm ô rô ắc ó dầy đặc ở các liếp trong vườn. Chim chóc hoảng sợ không dám cất cánh bay thoát thân. Chúng cứ nhè đâm đầu chạy tắt thở, bất kể hiểm nguy, nhắm thẳng hướng phía trước để sau cùng chen lấn nhau lủi riết vào rọ tuyệt mạng, nơi Tám Thôi giăng sẵn ở cuối vườn. Có đêm, anh xách đèn chai soi khúm núm ở Gò Vua, Gò Bướm. Xem thế đủ biết Tám Thôi luôn luôn lao lách, hy vọng xoay đảo cuộc đời. Anh cố nhoi ra khỏi bầu trời thảm đạm đen tối của đói khát nghèo khổ, của túng thiếu khốn đốn. Đó chính là niềm mơ ước anh ấp ủ từ lúc biết bữa đói bữa no.
Thời buổi kinh tế khủng hoảng, thôn quê trước nhứt bị ảnh hưởng trầm trọng. Mấy năm dài tiếp theo đó, cái nghề độ nhựt câu tôm câu cá, đuổi chim đuổi chuột của anh không khá mấy. Gia đình anh có lúc dễ thở nhưng sự túng quẩn nhiều khi bế tắc do thu nhập không đảm bảo thường xuyên liên tục. Kịp lúc Nhựt Bổn đổ bộ lên bán đảo Đông Dương, thực hiện chánh sách Đại Đông Á của đám quân phiệt Phù Tang, vốn có thâm ý xâm lăng các nước lân cận, Tám Thôi để ý thấy bạn bè trong xóm bỏ thôn làng lên Sài Gòn hay ra tỉnh tìm phương kế sinh sống. Nhiều đứa vắng mặt không lâu, lúc trở về xóm cũ làng xưa, trông khấm khá lắm. Việc làm lúc bấy giờ không hiếm do nhu cầu chiến tranh đòi hỏi cấp bách. Cùng lắm anh có thể đăng ký ngay vào làm việc ở những cơ sở tuyển chọn nhân công của quân đội Nhựt, không cần có chuyên môn chi cả. Cần nhứt là phải lực lưỡng mạnh khoẻ để làm những việc lêu bêu, đại khái như đắp mô, đào đường, xây ụ phòng thủ dài theo các trục giao thông chính yếu chung quanh Sài Gòn hay ở những địa điểm chiến lược chiến thuật. Lúc ấy quân lực Thiên Hoàng quá sa sút ở khắp mặt trận Thái Bình Dương. Chúng lo sợ quân đội Đồng Minh đổ bộ tái chiếm phần đất chiếm đóng. Không khí rầm rộ, sôi động lắm.
Sau bao năm lặn lôi không ngừng nghỉ trên đoạn sông quê hương, bây giờ ngoái nhìn lại đã gần ba mươi tuổi, Tám Thôi rất băn khoăn. Anh hoài nghi cuộc sống hiện tại, mỗi khi nhìn giòng nước lặng lờ đen ngòm vào những đêm không trăng mù mịt. Dòng nước quen thuộc với các mảng lục bình bắt gặp không biết bao nhiêu lần trong đời, đang cọ nhẹ nhàng vào thành ghe, khoe mấy đóa hoa nở muộn màu tím dưới ánh đèn câu. Anh tưởng tượng như màu tím sẫm đang chận hướng tương lai trước mặt mình. Nghèo thường bị người đời rẻ khinh, xã hội ruồng rẫy. Anh quyết định chụp lấy thời cơ có một không hai này, hy vọng đời mình sẽ xoay chiều thuận lợi. Anh cũng cảm thấy không thể và không bao giờ ngóc đầu lên nổi với cái nghề mà bàn dân thiên hạ không ngớt kêu rêu soi bói là săn chim đâm cá của anh. Anh nhớ người xưa nói không sai: “Nhứt phá sơn lâm, nhì đâm hà bá” nên cái nghèo cứ đeo đẳng anh mãi, làm ăn không tiến phát là phải lắm. Tiệt hậu anh thề từ bỏ cái nghề bà con bêu rếu ấy. Và anh nghĩ cũng là dịp để anh thử thời vận hên xuôi may rủi xem sao.
***
Tám Thôi lần mò lên Chợ Lớn. Anh ở đậu nhà cô Ba Mai, người cùng xóm, hết lòng nâng đỡ đùm bọc. Cô Ba nhờ siêng năng cần cù nên mấy năm sau này khá giả lắm. Cô có cơ ngơi tại đường Tân Hòa Đông, cách đồn lính Phú Lâm không xa. Nhà cô cất theo kiểu phố gạch mặt tiền, bốn thước ngang. Vách bản bổ kho, cửa cái chính giữa, hai bên cửa sổ song cây thẳng đứng. Nhà rất dễ nhận diện nhờ mấy tấm màn lửng thêu tay hoa mai vàng lấm chấm. Phía sau nhà có miếng vườn nhỏ, vừa đủ trồng vài loại rau cải thường dùng. Nhờ đó chiều chiều hoặc cuối tuần, Tám Thôi săm soi chăm sóc đỡ nhớ những sinh hoạt quen thuộc nơi quê nhà ngày trước. Nhứt là quên đi phần nào những thôi thúc kỳ bí dấy lên từ cái hồn nước, hồn sông, hồn đất mà anh đã gắn bó từ lúc chào đời. Chồng cô Ba Mai là thư ký chánh ngạch làm việc ở nhà đèn Chợ Quán, quen lớn nhiều, xã giao rộng, nói tiếng Tây tiếng u nghe rơm rớp. Nhờ thầy Ba nghĩ tình đồng hương tha phương cầu thực, chân ướt chân ráo nơi đất lạ nên giới thiệu anh vào làm việc ở nhà thuốc Ông Tiên, trên đường Lục Tỉnh, Phú Lâm. Thầy rất sốt sắn. Tuy mới gặp Tám Thôi không bao ngày nhưng có cảm tình ngay do anh hoạt bát vui tánh, tốt bụng và hiếu động. Hơn nữa, anh cũng chẳng so đo kén chọn gì. Nhứt là về phương diện lương bổng. Sự chịu đựng kham khổ đã quá quen thuộc đối với anh.
Một bất ngờ là công việc nơi nhà thuốc quả nhẹ nhàng, so với những việc nặng nhọc anh đã từng nhúng tay làm qua trong những năm đói khó. Đại khái như gấp toa, vô thuốc, vào hộp, dán nhãn, kiểm tra cẩn thận rồi bỏ vào thùng cạt tông lớn để giao các đại lý ở tỉnh, nhứt là miền Trung dân tình nghèo khổ cần thuốc Đông y hơn là thuốc Tây quá đắc. Anh rất đỗi vui mừng. Thực ra không vì sự nhàn nhã đó mà chính từ nay anh có phương kế sinh nhai. Một may mắn hiếm hoi trong thời buổi khó khăn, giữa lúc thế giới kình chống sắp giải quyết mọi tranh chấp đất đai và chủng tộc bằng súng đạn.
Lúc này các nhà thuốc Đông y phát triển mạnh lắm do thuốc Tây ngày càng hiếm hoi mắc mỏ. Nhà thuốc Ông Tiên đồ sộ ngay trước mặt ga xe lửa Phú Lâm. Chủ nhân là ông Nguyễn Hoàng Hoanh, từng đi nước ngoài, đặc biệt là Pháp quốc. Ông có tầm nhìn xa, có óc thương trường nên xây cất rộng lớn, phát triển dãy ngang dãy dọc, kinh dinh hơn trước nhiều. Nhân công đông đảo, phần lớn là đàn bà con gái, xuất thân từ những vùng phụ cận bùn lầy nước đọng Phú Lâm. Lai rai vài chú đực rựa ở tuổi đôi mươi, sức khoẻ như trâu, trong đó có Tám Thôi. Kể như họ là những cây đinh quý hiếm trong rừng phụ nữ ở lứa tuổi cặp kê, te rẹt rậm rật, đon ren làm duyên làm dáng. Hằng ngày, từng đoàn xe hơi quảng cáo màu sắc bóng nhoáng, xe nào cũng có gắn loa phóng thanh, lần lượt tỏa ra khỏi cổng nhà thuốc. Các xe quảng cáo này đồng loạt đổ xô về các chợ làng chợ quận xa xôi hẻo lánh, trước tiên trình diễn những màn xiệc đơn giản để thu hút người xem. Tiếng trống và chập chỏa rền vang lôi cuốn người hiếu kỳ. Họ bu thành vòng tròn chen chưn không lọt, nhứt là đám trẻ chút chít cười giỡn không thôi. Sau phần quảng cáo một vài mặt thuốc, gân cổ nổi phồng, giọng khàn khàn, mồ hôi nhuễ nhại do ánh nắng ban mai bắt đầu chĩa thẳng xuống chợ, họ bán chút ít thuốc tượng trưng nhờ tài hoạt náo gọi mời. Mỗi lần trình diễn quảng cáo như vậy đều kết thúc bằng một màn nhổ răng miễn phí với đông đảo bệnh nhân nhẫn nại ngồi chờ đợi từ sáng sớm. Nhờ đám sơn đông mãi võ này, nhà thuốc Ông Tiên vốn đã kinh dinh ngày càng kinh dinh hơn. Tám Thôi an tâm. Việc làm có cơ đảm bảo lâu dài. Anh lanh tay, cố gắng làm việc, không la cà tán gẩu với đám đông con gái rửng mởn. Tánh tình vui vẻ, thêm biết chịu cực, Tám Thôi được ông chủ nhà thuốc chấm giò chấm cẳng, thu nhận với bản hợp đồng vĩnh viễn. Anh chẳng đã từng khoe với vợ chồng cô Ba Mai:
- Tôi chẳng nề hà gì. Bảo đâu làm đó như thiên lôi. Mình kiếm sống mà! Chứ người nào cũng tránh né, tranh dành chỗ sướng, việc khó khăn cực nhọc bỏ ai làm đây?
Anh thố lộ thêm:
- Thầy cô đâu có biết. Nhà thuốc Ông Tiên có thời ghê. Nội cái việc tôi vào hộp thuốc “Sưu độc bá ứng hoàn” làm tới già, cúp bình thiếc chưa chắc đã hết. Tôi dốt đặc cán mai. Không biết thuốc này trị cái giống gì mà bán chạy như tôm tươi mới ra rọ?
Từ ngày lên thành phố, Tám Thôi có đồng vô đồng ra, một phần gởi về quê cho bà Mười Phận đỡ âu lo tuổi già mỗi cuối tháng. Đều đều, không sót một tháng nào cả. Phần còn lại, anh dùng mua sắm áo quần, giày vớ, nón mũ... thay hẳn bộ mã quê mùa. Còn trẻ, vốn độc thân, dù đã ngam ngám ba mươi tuổi đầu, nhưng nhớ lúc hàn vi gian truân lận đận, đói lên đói xuống, dù không hề nợ nần ngập đầu ngập cổ như một số không nhỏ bà con anh, nên có muốn bay bướm chạy theo thời trang, anh không đi quá đà. Anh biết dừng lại ở nơi phải dừng. Đúng chỗ, đúng thời điểm. Anh tỏ ra chững chạc hơn xưa nhiều. Anh dành dụm cho mai hậu, hòng ứng xử những lúc khó khăn, sa cơ thất thế như thuở thơ ấu và thanh xuân của anh. Vì anh biết quý trọng đồng tiền làm ra bằng mồ hôi và sức lực. Nhưng tuyệt nhiên, anh không hề bần tiện do cái hư tật tôn sùng đồng tiền quá trớn.
Nhà lồng chợ Phú Lâm thật sự là nơi tụ tập thường xuyên của Tám Thôi và nhóm bè bạn trang lứa, nhờ có gánh mì chú Hoảnh. Gánh mì duy nhứt trong vùng, được bà con hết lời khen ngon và ủng hộ hết mình. Anh quen thân thằng Xồi, con lớn chú Hoảnh, nhỏ hơn anh vài tuổi gì đó. Tên khai sanh mẹ đẻ của nó là Diệp Trắc Hòa. Hồi đó, chúng tôi hay gọi nó là Tiểu Chi Bảo, là em của danh thủ bóng tròn Diệp Trắc Nhiên, người Hoa Hồng Kong được báo chí tặng cho danh hiệu Hướng Cảng Chi Bảo. Hằng đêm, nó phụ chú Hoảnh đẩy gánh mì ra nhà lồng chợ, rồi thỉnh thoảng đảo một vòng qua dãy phố công chức giáo viên, thả dọc lên đường Bình Trị, Bà Hôm, đường Tân Hóa, tót xuống đường Lục Tỉnh, đường Phú Định. Gặp hôm tốt trời nhưng vắng khách, nó cao hứng đi thẳng tận đường Hậu Giang. Vừa đi nó vừa gõ cắc ca cắc cụp nhặc khoan, khoan nhặc nghe thiện nghệ lắm. Chập chập, nó cất tiếng rao: “mì... mì...” vừa to vừa ngân nga kéo dài trong đêm vắng. Có người gọi mua, nó lộn trở về báo cho chú Hoảnh. Nấu xong, nó bưng mâm đem giao. Một hồi sau, nó trở lại thu mâm và nhận tiền. Chú Hoảnh chỉ bán mì ban đêm nhưng thằng Xồi luôn mặc quần đùi, áo thun lá ba lỗ bỏ ra ngoài, có khi vạt áo che khuất cái quần trắng bạt màu của nó.
Tám Thôi với bản tánh ham vui thường theo chân nó bách bộ, chuyện trò hằng đêm. Anh không có thói quen ngồi yên một chỗ. Nhờ vậy cái đất Phú Lâm sung túc thạnh mậu một thời mà người cố cựu gọi là Chợ Gạo không còn lạ gì với anh nữa. Bạn bè thân thiết của Tám Thôi còn có thằng Ấp Ba Đu, thường được gọi thân quen là Ba La Chà Và. Ba nó là người Ấn Độ chính gốc một trăm phần trăm, theo đạo Hồi giáo, trôi nổi sinh cơ lập nghiệp lâu đời ở đây. Ông chuyên nghề nuôi dê nuôi trừu ở vùng Tân Hóa, Cây Da Xà, gò Bà Chủ, Phú Lâm tuốt lên miệt Bình Thới, Phú Thọ..., đất rộng bao la, mồ mả ngổn ngang, hỗn man hoang vu. Má nó người Việt Nam rặc nòi. Quê bà ở Sò Đo, làng Tân Phú Thượng, quận Đức Hòa thuộc tỉnh Chợ Lớn. Bà gốc gác nông dân, ba bốn đời bần cố, đụng người chồng Ấn Độ là cả một vấn đề nhức nhối thời bấy giờ. Thiên hạ thường đàm tiếu, rẻ khinh, bảo ông chồng của bà thuộc lớp hạ tiện, trôi sông lạc chợ. Nhờ mang hai dòng máu nên nước da thằng Ba La mơn mởn, không đến đỗi hắc quảy như ba nó, trông hệt cột nhà cháy, trừ hai hàm răng trắng muốt như bông bưởi. Nó đương nhiên theo Hồi giáo từ lúc mới lọt lòng mẹ, nghe đâu là đạo dòng từ đời ông cố ông sơ xa lơ xa lắc, mà nó chỉ nghe ba nó thỉnh thoảng có nhắc đến tên với niềm nhớ nhung kín đáo. Tuy quen nhau đã lâu nhưng chưa bao giờ Tám Thôi có diễm phúc gặp được tận mặt má nó một lần thôi. Má nó từ khi trời xui đất khiến đụng nhằm ông Mô Ha Mết, tên đạo của ba nó, cũng vào Hồi giáo theo đạo chồng. Bà bắt đầu tuyệt đối kiên cử ăn thịt heo từ dạo đó và chỉ lúc thúc quanh quẩn trong nhà.
Theo phong tục tập quán khắc khe của đạo Hồi, đàn bà luôn luôn khép kín trong phòng the. Nếu có ra ngoài thì nhứt thiết phải che mũi che mặt, chỉ chừa hai mắt để nhìn. Không ngờ tập tục này của người Hồi lại trùng hợp với quan niệm sống của gia đình người Việt thuở xưa vào thời phong kiến: nam ngoại nữ nội. Đàn ông lo việc bên ngoài còn đàn bà lo việc gia đình, con cái, bếp núc v.v...
Đàn ông Hồi giáo gặp gỡ nhau ngoài phố hay đầu ngõ. Đại kỵ sự có mặt của đàn bà con gái, dù đối với bạn bè chí cốt chí thân. Trong trường hợp quá cần thiết, ông Mô Ha Mết bất đắc dĩ phải tiếp khách ở nhà, má nó biến dạng mù tăm ở nhà sau. Tuyệt nhiên bà không hề dám lảng vảng léo hánh ở phòng khách. Do phong tục tập quán đặc biệt đó, thằng Ba La, ngoài việc đạp xe đạp bỏ sữa dê sữa bò tươi cho khách hàng mỗi sáng, chỉ đứng đường, tụ năm tụ bảy rong chơi. Ngày ngày đều thấy mặt nó lảng vảng vui đùa tán gẩu với bạn bè ở đầu ngõ, trong nhà lồng chợ, chung quanh ga xe lửa nơi có bến xe thổ mộ và xe ba bánh hoặc nơi sân đá banh ở phía sau trường tiểu học. Nó nào có để ý đến giờ giấc trói buộc chi cả. Nó nói và viết tiếng Việt trôi chảy rành rọt nhờ lúc nhỏ, tuy vợ chồng ông Mô Ha Mết không mấy quan tâm đến việc học hành của con cái nhưng nó học, dù cà ạch cà đụi, trong năm thường vắng mặt không biết bao nhiêu lần, nhưng hàng năm vẫn đều đặn leo riết đến lớp nhứt trường Tiểu học bổ túc Phú Lâm. Cuối năm chót đó nó mới nghỉ học hẳn. Ở nhà chăn dê chăn trừu và bỏ sữa mỗi buổi sáng. Dù vậy xem như một thành công lớn đối với đại gia đình nó, vì đa số các thành viên trưởng thành đều lam lũ thất học. Riêng mấy anh lớn của nó còn tệ hại hơn, tất cả đều mù chữ hẳn. Tám Thôi rất thân thiện và thương mến nó. Dù bị trang lứa ác ý chọc ghẹo, nhiều khi làm cho tự ái của nó bị tổn thương, nhưng sao lúc nào nó vẫn tươi cười hỉ xả. Tội nghiệp, nó cứ khăn khăn:
- Tôi là người Việt Nam mà!!! Tôi đâu phải Ấn Độ. Cái chất, cái hồn của cuộc đất này nằm trọn vẹn trong trái tim tôi. Nó luân lưu trong xương, trong tủy, trong huyết quản nóng hơ hằng ngày của tôi mà!
Không biết bao nhiêu lần trong đời nó đã lập đi lập lại câu nói chất chứa một tình cảm hội nhập trong sáng và gắn bó ấy. Ý nó không muốn mọi người chung quanh xô đẩy nó ra khỏi cộng đồng Việt Nam mà nó quá khắn khít mến yêu từ khi biết nói biết cười, từ khi nó có ý thức rõ ràng trên mảnh đất quê ngoại, vốn hiền hòa lại có ma lực quyến rủ nữa. Bộ tam sên Tám Thôi, thằng Xồi và thằng Ba La không đêm nào vắng mặt ở nhà lồng chợ. Thằng Xồi đã đành, do phận sự của nó phải giúp chú Hoảnh, mà gánh mì đêm là sự sống của gia đình nó. Đối với Tám Thôi và thằng Ba La xem như thói quen, bỏ không được. Tới khuya, khi chú Hoảnh rửa xong thùng nước lèo, cả ba còn bịn rịn chưa chịu chia tay. Càng về khuya, trời trong mát mẻ, hữu tình, càng nhiều hứng thú. Câu chuyện tào lao giữa chúng nó được dậm thêm một dĩa xíu quách do thằng Xồi tay trong làm ung làm nhọt để giành riêng cho đồng bọn. Đố ai hòng mua được xíu quách chú Hoảnh. Khốn nỗi, trước nhà lồng chợ Phú Lâm có một khoản lộ thiên, trán xi măng sạch sẽ, lại cao ráo. Mỗi tuần hai lần, lối mười giờ tối hơn, xe phân Sở Vệ sinh Chợ Lớn lù đù đến đậu ở đó để nhân công gánh thùng cây tủa ra thu hốt phân dọc các dãy phố quanh chợ. Lúc bấy giờ, hầu hết các gia đình cư dân ở đây đều chưa có thiết bị hệ thống hầm cầu tân tiến. Mỗi nhà sấm một thùng chứa phân bằng cây có nắp đậy, ngừa ruồi lằn. Xe phân đen ngòm tỏa mùi hôi thúi tứ phía. Chú Hoảnh đành lòng trùm phủ kín gánh mì, chờ đợi. Không một khách vãng lai. Thằng Ba La và Tám Thôi khi nghe tiếng rống nặng nề khổ nhọc của xe phân sắp đến từ xa, kề nói nhỏ trong tai thằng Xồi, trong khi khách hàng hấp tấp… và chú Hoảnh rầu thúi ruột, cằn nhằn bực dọc:
- Nhà hàng Xánh Tài Lục tới rồi Xồi ơi! Làm sao mầy cự nỗi? Thôi chịu thua, xếp giáp chờ thời đi!
Thường thường, cả ba hay ngồi quanh một cái bàn tròn trong góc tối, cheo chéo ganh mì, trên ba cái ghế đẩu cũ kỹ xiêu vẹo, gần như lặc lìa lặc lọi. Mỗi lần cử động nghe kèn kẹt kèn kẹt… còn nhíu da non đau điếng. Những khi có khách đông, không đủ bàn đủ ghế, chúng nó đứng dậy nhường chỗ. Câu chuyện của chúng nó lúc nào cũng bất tận. Có hôm nổi hứng chuyển sang chánh trị. Đề tài do thằng Xồi biết nhiều chuyện, xào nấu thêm nhưn thêm nhụy rậm đám. Lúc này, Nhựt Bổn đã chiếm toàn cõi Đông Dương sau khi xâm lăng một số tỉnh lớn thuộc vùng duyên hải Trung Hoa. Trong giới Hoa kiều ở Sài Gòn, Chợ Lớn và các tỉnh lân cận dấy lên phong trào yêu nước, đầu quân ủng hộ Tổng thống Tưởng Giới Thạch. Họ xung phong vào những tổ chức chí nguyện và bí mật rút về Trung Hoa chống xâm lăng, đánh đuổi Nhựt, triệt hạ Uông Tinh Vệ. Thằng Xồi có người chú ruột hoạt động trong các nhóm đó, xuôi ngược biên giới Việt Hoa, tận cả Miến Điện như ăn cơm bữa. Nơi đây quân đội Đồng Minh đang mở những tuyến đường chuyển vận vũ khí từ hậu cứ Ấn Độ giúp kháng chiến quân Trung Hoa hoạt động ở Hoa Nam hoặc giúp các đơn vị Pháp sau khi bị quân đội Thiên Hoàng giải giới đêm 9 tháng 3 năm 1945 còn lẩn quất chống phá nơi vùng núi đồi trùng trùng điệp điệp Việt Bắc. Có hôm, thằng Xồi tâm sự có ý định theo chú nó thực hiện mộng phiêu lưu tuổi trẻ. Vì nó chán cái cảnh mãi mãi gắn bó với gánh mì hằng đêm, mai một đời trai. Hơn nữa cũng do tự ái dân tộc và lòng yêu nước, mặc dầu nó sinh đẻ ở Việt Nam, chưa một lần đặt chân về quê cha đất tổ. Nhưng nó tươi cười bảo nó có dòng máu Tàu trong huyết quản. Nó tâm sự không được bao lâu, một hôm thình lình hiến binh Nhựt rầm rộ bao vây nhà chú Hoảnh. Chúng hùm hổ xông vào bắt nó, còng tay tống lên xe bít bùng, dẫn đi mất dạng. Sau này được biết hoạt động của chú nó ở Miến Điện bị theo dõi phát hiện từ đầu mối. Hiến binh Nhựt điều tra phăng mãi đến tận cơ sở hạ tầng của tổ chức Hoa kiều kháng chiến ở chợ Phú Lâm. Nó đành thúc thủ bó tay. Bất cập, nó vô phương đối phó. Từ hôm ấy, Tám Thôi và Ba La lạnh chưn lạnh cẳng, không còn dám bén mảng đến gánh mì chú Hoảnh nữa, để mặc chú vẫn tiếp tục hằng đêm bán cầm hơi, não nề vì thảm họa vừa mới xảy ra trong gia tộc. Nhiều lúc ngao ngán, Tám Thôi muốn quay về quê cũ nhưng ngày tháng đẩy đưa không tự chủ lấy mình, anh không thực hiện được giấc mơ đó...
***
Tình hình biến chuyển không ngừng theo vận tốc chóng mặt và nhức nhối. Quân đội Đồng Minh bắt đầu phản công đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác. Thất bại chua cay vùng đảo chiến lược San Hô, lực lượng Thiên Hoàng thường xuyên bị oanh kích dài dài từ Nam Dương, Mã Lai, lên tận bán đảo Đông Dương, cả Hoa Nam và Đài Loan nữa. Thành phố Sài Gòn báo động liên miên, ngày đêm tổ chức thực tập phòng thủ. Các khu phố, cơ sở nhà nước, trường học... đều có hầm núp công cộng. Mấy nhà khá giả xây hầm trú ẩn riêng rất kiên cố. Từ thực tập phòng thủ, không mấy chốc, Sài Gòn bị oanh tạc thật sự do pháo đài bay của không lực Đồng Minh xuất phát từ các hàng không mẫu hạm ngoài khơi. Vùng Xóm Chiếu, Khánh Hội bị oanh tạc ném bom đầu tiên và thiệt hại nặng nề.
Nhà cô Ba Mai không có hầm núp cá nhân nên đêm oanh tạc thả bom đầu tiên ấy, mạnh ai nấy tìm nơi trú ẩn trong hốt hoảng tột cùng. Cảnh hỗn loạn, réo gọi thúc hối nhau vang dội trong đêm tối. Hôm ấy, nhà cô Ba Mai có thêm bà Năm Dừa Khô, người cùng xóm Phú Thứ di lu lịch Chợ Lớn, ghé ngủ nhờ. Bà mang cái tên Dừa Khô vì chuyên mua bán sỉ dừa khô trong thôn ấp xa xôi đem bỏ mối các dựa các chành khách trú ở bến Bình Đông Xóm Củi, lúc bà còn trẻ bươn chải. Luống tuổi, bà nghỉ hành nghề hơn mười năm nay nhưng bà con vẫn còn gọi bà với tục danh chân quê ấy. Bom Đồng Minh nổ ì ầm kinh động, rung chuyển cả thành phố. Súng phòng không Nhựt đồng loạt thi nhau nả đạn lên không trung không dứt với những tia đạn lửa đan quyện soi sáng cả gốc trời. Mọi người hồn phi phách tán. Đa số dắt díu tìm đường tuông ra các cánh đồng lân cận trú ẩn như nước vỡ bờ. Mấy tay có trách nhiệm phòng thủ báo động trong xóm, ngày nào thực tập la ó hò hét, bỗng nhiên trong giờ phút này ím thính lạnh tanh, không thấy bóng dáng đâu cả.
Gia đình cô Ba Mai, Tám Thôi cùng bà Năm Dừa Khô chun tọt xuống bộ ván ngựa lớn nhứt ở nhà trên. Êm êm, họ chui ra, cẩn thận khiêng ván bảng, bàn ghế tấn chung quanh kỹ càng sợ miểng bom gây thương tích. Mọi người im phăng phắt, chỉ nghe tiếng súng phòng không ầm vang không ngớt bên ngoài và tiếng bom nổ nặng nề rung chuyển nhà cửa, cùng tiếng tim đập thình thịch. Ngoài thềm, mấy con chó ngoan ngoản ngày nào, sợ hãi kêu la oang oảng, cố cào cửa xột xạt không ngớt để được vào nhà. Trong không khí nặng nề rờn rợn đó, tiếng muỗi vo ve từ kẹt vách nghe càng rõ ràng hơn. Tám Thôi với bản chất quê mùa, dù có giao du thân mật với đám thằng Xồi, thằng Ba La, gốc ở chợ ở thành, vẫn còn rơi rớt trong cử chỉ, trong lời nói của anh, hơi hướm chất phác quê mùa cố hữu. Bằng giọng run run pha lẫn mùi cải lương vọng cổ đã thấm nhập vào con người anh từ thuở thanh xuân lặn lội trên sông nước quê hương, Tám Thôi gọi khe khẽ vợ chồng cô Ba Mai rồi ấm a ấm ớ:
- Thầy cô Ba ơi! Chắc điệu này dĩ tiệt rồi. Mình tận số chết hết quá. Tui bỏ lại má tui, già yếu không ai nuôi nấng phụng dưỡng... Bả sẽ bơ vơ, tứ cố vô thân…
Có tiếng cô Ba Mai trong trẻo, bình tĩnh trấn an:
- Bom nổ tôi lắng nghe dường như xa lắm. Đồ đạt, ly dĩa trong sóng chén, đèn treo lủng lẳng ở trần nhà run lắc cắc leng keng chứ có sao đâu mà sợ.
Anh lập bập cãi lại:
- Thầy cô không nghe sao? Tụi nó bỏ bom thúi đó. Tui nghe mùi này từ nảy giờ. Tôi cố nín mũi chịu trận, không dám nói. Sợ bà con hoang mang. Tui lo quá. Bây giờ thực tình chịu không nổi nữa. Anh rươm rướm:
- Thầy cô tính sao? Chết hết! Phen này cùng đường mạt lộ thật rồi thầy cô ơi!
Mọi người im lặng không nói năn chi cả. Họ thở nhè nhẹ cố phát hiện cho bằng được cái mùi độc hại kia. Quả thực, hầu như họ đã khám phá được từng đợt, mùi thui thúi mà Tám Thôi vừa lưu ý đó. Để trấn an nhau, họ tự hỏi:
- Chẳng lẽ Đồng Minh lại xài bom hơi ngạt tàn nhẫn như vầy?
Một đỗi sau, tiếng còi hụ dài cho biết cơn báo động vừa chấm dứt trong tiếng la ó mừng rỡ tột cùng của mọi người. Đèn đường phực sáng trở lại. Cả nhà lao vội ra ngoài hiên hất ha hất hải dò hỏi tin tức. Chẳng một ai có ngửi cái mùi thui thúi do cô Ba Mai đề cập đến. Họ bèn quày quả trở vào nhà, chia nhau đổ xô đánh hơi tìm kiếm. Và cái mùi thui thúi kia hẳn nhiên còn phảng phất từng chập. Rốt cuộc, cô Ba Mai thính mũi hơn, dở cái nón nằm sóng soải sát gốc bàn lên. Thì ra lúc bom nổ, cả nhà chui rút dưới ván ngựa không để ý bà Năm Dừa Khô vì sợ quá, bà “trút bầu tâm sự” ở đầu ván. Xong, bà quơ quào nhè đụng cái nón trên bàn, bà vội lấy chụp lên. Cô Ba Mai la hoảng tri hô, báo động cho mọi người. Trong khi ấy, Tám Thôi thểu não, mặt mày bí xị:
- Trời ơi! Mất toi cái nón “phờ lết sê” của tui rồi! Cả một tháng lương tròn trịa vừa mới lảnh tháng trước... Trời!... Trời!
Nhựt đầu hàng sau hai trái bom nguyên tử nổ ở Trường Kỳ và Quảng Đảo. Cách mạng tháng tám thành công trong tang khó. Chẳng bao lâu, toàn quốc võ trang tầm vong vạt nhọn với mình đồng da sắt chuẩn bị chống Pháp lâm le trở lại tái chiếm Đông Dương. Vùng Phú Lâm cũng như những nơi khác khắp đất nước sôi sụt tột cùng. Nhà thuốc Ông Tiên vẫn hoạt động cầm hơi chiếu lệ, không đều đặn, mở cửa có khi cách nhựt, có khi đôi ngày trong tuần. Phong trào bắt Việt gian làm nhiều người chết oan ức. Tám Thôi chưa kịp hoàn hồn sau vụ bắt cụ Bùi Quang Chiêu ở chùa Giác Hải, Phú Lâm. Ông là thủ lãnh Đảng Lập Hiến, đảng của giới đại điền chủ và tư sản đất Nam Kỳ. Bỗng anh nghe lũ trẻ la ó vừa bắt được Việt gian sắp dẫn giải ngang nhà. Anh lật đật phóng nhanh ra đầu ngõ xem. Mắt anh mở to tròn xoe trân tráo, tay chân bủn rủn, miệng ấp úm không nói ra lời. Thì ra thằng Ba La, bạn chí thân của anh đang bị trói thúc ké. Nó bị đẩy ra phía trước, hướng thẳng về phía cầu Bình Tiên. Theo sau là một nhóm người hằn hộc võ trang gậy gộc, dao mác và lũ trẻ quần xà lỏn ở trần trùn trục, la ó nói cười ầm vang hỗn độn. Ông hàng xóm tỏ vẻ hiểu biết ghé tai anh bảo thằng Ba La vừa bị bắt tại nhà cách đây chỉ mấy ngày. Người ta đưa nó ra tòa án nhân dân xử khẩn cấp và kết tội nó làm Việt gian cho Tây. Vì một thời trước đây nó từng làm biện ở bót cảnh sát Quận Sáu thành phố. Nó bị kêu án tử hình theo lời đề nghị của tên chánh án mang băng tay đỏ và sự biểu đồng tình của đám đông, đồng loạt giơ cao nắm tay. Nó sẽ bị hành quyết ngay tại sân đá banh bên hông cầu Rờ Nô Bình Tiên.
Đầu óc Tám Thôi rối loạn. Anh ngẩn người chưa kịp có phản ứng gì bỗng nghe rõ ràng tiếng nói quen thuộc của thằng Ba La. Nó khóc oà, gào thét, kêu than oan ức thảm thiết lắm. Nó không còn đứng vững nữa. Người ta hò hét xô đẩy nó đi từng bước một. Tám Thôi không dám theo chứng kiến cảnh hành huyết nó, nhưng anh nghe kể lại nó bị đâm chết bằng gươm Nhựt từ mạn hang cua bên trái thấu xuống lút tim, xác vất ở sông Ông Buôn. Và anh cũng nghe ông Mô-Ha-Mết đã len lén đêm khuya đến vớt xác thằng Ba La về chôn nơi cuộc đất gò Bà Chủ, nơi thuở thanh xuân nó từng chăn dê đuổi bò độ nhựt. Anh cảm thấy ray rứt và xấu hổ. Xấu hổ và ray rứt vì anh bất lực không dám ra bào chữa cho nó trước khí thế đám đông không cách gì cản ngăn được:
- Thằng Ba La hiền như cục bột. Khốn nỗi, chắc có người nào xớn xơ xớn xát nhìn lầm nó với tên biện Chà cảnh sát ngày xưa nên nó phải chịu mang họa vào thân.
Sau vụ thằng Ba La bị tử hình, Tám Thôi dứt khoát từ giã kinh thành đã lưu lại trong anh nhiều kỷ niệm đau thương. Anh trở về quê xóm Phú Thứ như mơ ước bấy nay, mong tìm lại bối cảnh thiên nhiên trong lành, di dưỡng vỗ về tâm hồn buổi chiều hôm xế bóng. Anh hy vọng sống cuộc đời dù lam lũ kham khổ nhưng bình ổn, thanh thản. Mấy năm ngắn ngủi ở Phú Lâm tuy qua mau nhưng anh mạnh dạng phủi tay rời khỏi nó không một chút tiếc nuối. Và những thương tích tinh thần, những kỷ niệm buồn phiền vẫn cứ chập chờn mãi suốt đời anh...
***
Nhờ có chút ít vốn ky cỏm được sau những năm làm việc ở nhà thuốc Ông Tiên, Tám Thôi mua mấy mẫu ruộng bưng vùng Bà Mụ, dọc theo cầu Ông Hiệu. Loại bưng khá tốt do trùm vạn Ngoan, cái hốt me sạt nghiệp nhượng lại. Sẵn đà, anh sửa chữa ngôi nhà do bà Mười Phận để lại làm nhà hương hỏa. Sau khi gả hai cô em gái Nghỉ và Mót về làm dâu ở Phước Lý và Long Khê theo đúng tập tục cổ xưa: «thuyền theo lái, gái theo chồng», anh lập gia đình với một người cùng xóm. Vợ chồng đầm ấm hạnh phúc. Dù thời cuộc rối ren, nhưng hai vợ chồng lao lách, đồng vợ đồng chồng, ngày càng làm ăn khấm khá. Chẳng mấy chốc hai ông bà có hai mụn con trai, trông cũng phương phi tuấn tú lắm. Anh chọn đặt tên Nhứt và Nhì với thâm ý hồi tưởng chuỗi ngày hàn vi thuở xa xưa, lúc mẹ anh còn sõi. Và cũng để biểu lộ ý chí dứt khoát của anh, dù thế nào đi nữa phải cương quyết từ bỏ hai cái nghề nhứt, nhì đại kỵ trong thế gian, hay ít ra không bao giờ được khuyến khích trong bách nghệ: phá sơn lâm, đâm hà bá! Hai cái nghề vào đời đó đã ăn sâu bám rễ tận tâm não anh. Nó ám ảnh nhắc nhớ anh mãi. Và hai cái tên Nhứt, Nhì anh chọn lựa cốt để cảnh giác mình và cũng để khuyên răn hai đứa con luôn thể. Nhứt, Nhì rất thông minh. Chúng học hành siêng năng cần mẫn do quyết tâm lấy trì chí nhẫn nại đạt đến thành công. Mà sự thành công tốt đẹp là biểu hiện sự đền đáp công ơn dưỡng nuôi cao cả của mẹ cha, đồng thời trả nợ cưu mang đùm bọc của xóm làng. Xong trình độ tiểu học, cả hai lần lượt, đứa trước đứa sau, thi đổ vẻ vang vào trường Trung học Pétrus Trương Vĩnh Ký Sài Gòn. Nhờ đậu cao hạng, hai anh em được ở nội trú và hưởng học bổng hàng tháng. Tám Thôi đã khá giả, thêm được sự giúp đỡ trời cho đó, bớt lo về các mặt chi phí, khi hai con anh tỏ ý định tiếp tục học đường dài đến nơi đến chốn.
Lúc này, Tám Thôi đã đứng tuổi. Anh chán chường thế sự, khi ngoái nhìn về dĩ vãng cơ cực buồn khổ, với đêm trường xuôi ngược trên song nước quê hương, khi nhớ hai thằng bạn đời, thằng Xồi biệt tăm biệt tích chắc chết bờ chết buội và thằng Ba La yểu mệnh, chợt đến chợt đi trong phút chốc phù du. Thêm nữa, tình hình trong xóm bắt đầu bất ổn, có khi đến nghẹt thở nên Tám Thôi đâm ra để râu dài sọc cho ra vẻ lão. Anh nghĩ với cái vẻ bề ngoài đó, anh sẽ yên thân yên phận, dù râu đen huyền mướt mượt. Từ dạo đó, đám trẻ mới tấn lên trong xóm gọi anh thân tình là ông Tám hoặc ông Tiên do anh có dạo làm việc ở nhà thuốc Ông Tiên Phú Lâm ngày trước. Cuộc đời hai vợ chồng ông bình lặng, an phận thủ thường, tưởng như mặt nước hồ thu, không một chút gợn. Nào ngờ, một hôm, do cơn bịnh ngặt nghèo, thuốc thang già dặn vẫn không qua định mệnh, vợ ông qua đời ấm ức. Người vợ tào khang bấy nay để lại một khoảng trống, rổng không, lạnh lùng trong sinh hoạt hằng ngày của ông. Ngọn lửa tình đang độ hừng hực bỗng nhiên tắc ngủm phũ phàng trong tiếc nuối vô biên. Quạnh hiu, thêm công việc ruộng nương không ai phụ giúp, ông Tám còn nghĩ xa hơn. Ông biết chắc rằng hai thằng con trai ông, sau khi học hành thành danh với mảnh bằng thành chung tối thiểu, sẽ có công ăn việc làm vững chắc ở Đô thành. Chúng sẽ không thể và không bao giờ về sinh sống nơi xóm Phú Thứ buồn tênh khốn khổ này được.
Bốn năm năm sau ngày bà Tám mãn phần, ông bước thêm một bước, rước một bà ở An Thạnh về làm bạn hủ hỉ cho ấm áp cảnh già. Bà Tám nhỏ này lại mắc phải cái tật thầy chạy, vô phương cứu chữa. Bà mê cờ bạc như điếu đổ không bằng. Tứ sắc, xệp, ỏ, câu tôm cả dà dách, cắt tê đến xì phé... bà mê như người nghiện lâu năm. Ông Tám, con người sống chừng mực, cần cù đạo đức, khuyên lơn hơn thiệt đủ điều nhưng tánh nào tật nấy, bà Tám không sao bỏ được. Bà cứ lén lút mỗi khi có dịp. Ông buồn phiền lo âu ra mặt. Tài chánh trong nhà có triệu chứng thâm thủng ngày một quan trọng hơn, do ở lỗ mội ri rĩ thường xuyên. Bà Tám chằn khíu quanh năm nhưng không sao giải quyết được. Bạn bè bà vô ra không ngớt, tiếng là để thăm lom chào hỏi bà thân tình, nhưng ông Tám đánh hơi thừa biết bà Tám bắt đầu mang nợ nần xấu hổ. Sự chịu đựng của ông Tám bấy lâu nay có giới hạn. Mãi cho đến ngày cưới vợ Ba Nhì mới thực sự bùng nổ. Hai Nhứt đã lập gia đình mấy năm trước lúc bà Tám lớn còn sanh tiền, hiện làm thư ký tư pháp, có nhà cửa khang trang ở Đa Kao Đất Hộ. Số là ông Tám xuất tiền bán lúa bán heo nhờ bà Tám nhỏ mua nữ trang lễ vật dự định tổ chức đám cưới Ba Nhì thật rỡ ràng. Ông tâm niệm làm đẹp mặt đẹp mày bên nhà gái, vốn thuộc gốc gác danh giá. Đến hôm rước dâu trình lễ vật trước mặt đông đủ bà con hai họ, bà thông Nghĩa tái mặt bảo nhỏ thằng rể Ba Nhì biết số nữ trang trình cưới toàn là... vàng giả, hột đá lì câm! Ông Tám rụng rời bủn rủn tay chân. Ba Nhì mắt long lanh vô cùng bối rối. Cũng may, bên nhà gái thông cảm hoàn cảnh chấp nối của ông Tám, không làm khó dễ gì. Giờ rước dâu vẫn được tiến hành một cách bình thường. Thì ra bà Tám Nhỏ lỡ dốc sạch số tiền bán lúa bán heo đó ở sòng tài xiểu Đại Thế Giới Chợ Lớn. Sau đó bà mua đồ mạ trám thế vào mong qua mắt được mọi người. Lần này ông Tám không dằn được nữa. Ông quyết định chấm dứt việc chung sống ngắn ngủi với bà Tám nhỏ, chấp nhận cảnh hẩm hiu quạnh quẽ một mình.
Ông Tám bước vào tuổi cổ lai hi thuộc hàng trượng triều trượng quốc, ngày xưa có thể cầm gậy đi chu du tứ xứ không sợ ai bắt lỗi bắt phải chi cả. Lúc ấy nhằm đúng năm 1975 cộng sản cưỡng chiếm hoàn toàn Miền Nam. Ông ngẫm lại đời mình không lúc nào được suông sẻ, trừ giai đoạn ngắn làm việc nơi nhà thuốc Ông Tiên Phú Lâm. Có lẽ do cái tuổi của ông lận đận khổ cực như trâu, chỉ riêng mình cam chịu. Ông không biết cùng ai san sẻ cho vơi bớt phần nào. Đến ngày gần đất xa trời, ông lại chứng kiến thêm cảnh chia ly bế tắc trong gia đình sau tháng Tư Đen. Hai đứa con quý con yêu của ông phải khăn gói lên đường đi học tập cải tạo biền biệt mù tăm, không biết ngày nào gặp lại. Hai Nhứt với tư cách sĩ quan biệt phái còn Ba Nhì oái oăm thay, sau bao năm miệt mài nơi trường ốc, vừa kịp mãn khóa chót, sanh non đẻ muộn sĩ quan hiện dịch Võ bị Quốc gia Đà Lạt. Hai cô con dâu vì sợ đòn thù của kẻ chiến thắng do liên tục bị bức bách đi vùng kinh tế mới nên hẹn nhau âm thầm bán nhà cửa sự sản, dắt dìu con thơ về quê chồng ở xóm Phú Thứ nương tựa ông Tám, mong sống lây lất qua ngày chờ dịp đoàn tụ. Giờ đây, từ tháng tư đau thương đó, ông Tám bất đắc dĩ phải gánh thêm một trách nhiệm nặng nề để cứu vãn gia đình hai đứa con yêu quý bất hạnh. Trước hết, ông tìm phương kế giúp hai cô con dâu nuôi năm sáu đứa cháu nội nheo nhóc chưa hòa được nếp sống mới thiếu trước hụt sau ở thôn quê. Mấy mẫu ruộng bưng của ông đồng loạt đã bị đưa vào tập thể hóa.
Thế là của mồ hôi nước mắt sau bao nhiêu năm cần cù lao động liên tục suốt thời thanh xuân nơi nhà thuốc Ông Tiên, phút chốc tan thành mây khói. Ông lại bị chế độ mới xếp vào hàng phụ lão, tuy sức khoẻ của ông vẫn còn quá mức trung bình, có thể nói phi thường là khác. Tuy hơn bảy mươi nhưng qua dáng vóc điệu bộ trông ông ngang ngửa năm mươi mấy sáu mươi là cùng. Hàm răng rắn chắc còn khá đầy đủ. Ông còn xướt mía tây nghe rơm rớp. Duy chỉ bộ râu lão ngày xưa, vốn đã dài nay lại dài thêm, phất phơ trước ngực và màu đen huyền óng mượt thuở nào nay được thay thế bởi màu muối tiêu như mái tóc của ông. Bị liệt vào hàng phụ lão, ruộng nương bức bách vào tập thể hóa, ông không được thu nhận vào hệ thống sản xuất mới. Hai cô con dâu từ ngày cha sanh mẹ đẻ có khi nào làm nặng nhọc ruộng nương bao giờ, đành ẩn nhẫn qua các việc lặt vặt quanh quẩn không lối thoát, trong khi chế độ nghèo đói nghiệt ngã càng siết chặt thân phận con người.
Cuộc sống gia đình ông suy sụp trầm trọng còn hơn thuở hàn vi ngày trước, lúc bà Mười Phận chống đỡ tuyệt vọng hằng ngày để nuôi ông. Quá chán chường nhưng ông không buông xuôi. Ông Tám bèn lôi chiếc xuồng ba lá cũ kỹ, sửa sang trét chai tạm bợ. Ông vá mấy cái vợt bằng chỉ đủ loại màu sắc, đốn trúc uốn vài cần câu. Ông trở lại nghề cũ thuở nào, cái nghề bầm dập mà ông đã một lần dứt khoát từ bỏ. Nay vạn bất đắc dĩ, cùng đường nghẽn lối, ông buộc lòng phải lặn lội đêm đêm trên khúc sông thuở thiếu thời. Ông câu cá câu tôm với tâm niệm cưỡng chống lại định mệnh vì ông không còn con đường nào khác để chọn lựa. Cũng đoạn sông đen ngòm này, cũng bối cảnh tối om này, không có gì thay đổi cả, chỉ có khác chăng là mẹ ông, bà Mười Phận không còn nữa để thay thế vào đó hai cô con dâu với năm sáu miệng ăn. Cộng thêm lũ cháu nội vô tội của ông tương lai bế tắc, đen tối không thua đêm ba mươi mù mịt. Hằng đêm, ông xuôi ngược theo eo lá nhà ông Bộ Tuần, nơi cô Sáu Oanh chết oan uổng, hoặc chân cầu Ông Hiệu như thuở xưa, trong thầm lặng lạnh tanh. Ông không còn huýt gió thảnh thơi và phấn chấn ca mấy câu vọng cổ muồi mẫn nữa...
Tâm sự ngổn ngang, sự lo âu chán chường triền miên làm tắt hẳn trong lòng ông những hứng thú lâng lâng, những rạo rực hồn nhiên yêu đời của thời son trẻ. Những lúc ông nghêu ngao làm bạn với gió trăng, trời nước, với những huyền bí của tạo hóa. Thỉnh thoảng, ông ngước nhìn chung quanh mình, thấy leo lét những ngọn đèn các ghe câu khác lố nhố ven theo hai mé sông, chạy dài ngút mắt, lập loè yếu dần để biến hẳn trong đêm tối đen ngòm. Cũng như cuộc đời trầm thống của người dân. Khác với ngày nào, cũng trên đoạn sông tăm tắp sầm uất thầm lặng này, chỉ duy nhứt có mỗi ghe câu của ông hiện diện tìm sống trong cô đơn cô độc. Bây giờ, trong xóm ai cũng đổ bung ra sông ra rạch chăn ví, săn đuổi cá tôm từ đầu sông cuối bến, tranh nhau đắp đổi qua ngày. Tôm cá ngày càng hiếm hoi cạn kiệt. Cuộc sống thêm vất vả buồn nôn. Ngày xưa con sông này không lớn không nhỏ nhưng rất thơ mộng. Nó lạnh lẽo vô tri thật nhưng đối với ông, vốn gắn bó gần gũi, hội nhập vào nó, nó chất chứa mang chở một cái gì thiêng liêng tiềm ẩn khiến ông càng quyến luyến khắn khít với nó luôn. Ngày nay, cái hồn nước, hồn sông đó trở nên nhạt nhòa với cuộc đổi đời nghiệt ngã buồn tênh. Con sông thân thương của ông cũng đớn đau trầm thống không ít. Nó bị dằn xé, dầy xéo không nguôi. Nó trở nên nghèo nàn sẫm đục, u buồn với một triển vọng mù mờ hơn lúc nào hết. Nguồn lợi nó dâng hiến tạo niềm vui cho con người nay đã cạn vơi trầm trọng.
Ông nhớ ơi là nhớ, nhớ cồn cào bất tận, nhớ cái thuở vàng son thạnh mậu, lung linh huyền diệu ngày xưa của ông bà cha mẹ nay đã qua mất rồi, không bao giờ trở lại nữa. Có chăng chỉ còn là những kỷ niệm êm đềm trong tâm tư và tình cảm của ông. Ông nhớ ngày đó ông được nghe bà con trong xóm kể cứ mỗi lần bước ra khỏi hiên nhà vào mùa nước nổi với cây cần câu rê trên tay là có ngay mồi nhấm cá lóc, con nào con nấy to bằng bắp tay bắp vế. Còn nói gì lúc nước sắt, bà con hú hí nhau đông đủ mặt, cứ tha hồ chia xẻ, bắt tôm bắt cá mà ăn. Ngay lũ chồn rái ú na ú núc, thức ăn quá thừa mứa, chê lên chê xuống, chọn lựa vung vẫy phí phạm. Những hôm tác đìa, tác mương ranh, tôm càn xanh lo lớn lội ngược dòng nước, búng tanh tách tanh tách vui tai vui mắt. Vào mùa cá chốt, chúng mang bụng chữa no tròn lội đầy sông đầy bến, đến đỗi trông mặt nước sẫm đen, làm vướng bận ghe xuồng... Bất giác, nhìn lại hiện tại, ông thở dài ngao ngán:
- Cái nghề ngóc đầu không nổi này lại là cái nghề duy nhứt giúp duy trì sự sống tạm bợ hôm nay trong chế độ bần cùng chủ nghĩa. Nhưng liệu cảnh bấp bênh không ngày mai này kéo dài được bao lâu nữa? Rồi ông buồn buồn kết luận:
- Quả lúc này mới thực là: “Nhứt phá sơn lâm, nhì đâm hà bá!”. Chả trách cả nước hồ hởi tiến nhanh tiến mạnh lùi vào thời đồ đá đói rách khổ sở.
Ông Tám thở dài não nề, lặng lẽ một mình trong đêm khuya. Ven sông ếch nhái, côn trùng tiếp tục hòa tấu nhạc bản buồn tênh tang khó, ru nhẹ những mảng lục bình uể oải với bông hoa màu tím lưa thưa đang mùa úa tàn rũ chết, nằng nặng xoáy quặn, gậm nhấm hồn người!
Con sông nay vẫn còn lại những ghe xuồng câu quanh năm lặn hụp, lênh đênh như những con thuyền không bến. Dòng sông năm cũ còn lại những gì trong hiện tại? Hay chỉ là dòng sông nước mắt nuối tiếc uất hờn của người dân vô tội, bất hạnh.
Do vậy, khi thằng con trai thứ bảy lù đù chào đời bất đắc dĩ, hai vợ chồng bèn có thái độ chung dứt khoát. Lần này bằng cách... ông ở nhà trên, bà ở nhà dưới, cách ngăn bằng một phênh tre bện lá dừa nước, tuyệt nhiên không gần gũi nhau nữa! Thề có mặt đèn trước mắt và hai bên vai vế chứng giám. Vì thế, ông đặt cho nó cái tên Thôi, đánh dấu quyết định không bao giờ thay đổi của mình. Quyết định bất biến, chắc nịch như đinh đóng cột gõ, cột cẩm lai nhà quyền thế. Nhưng khốn nỗi, lời hứa hẹn xem nhau như bạn bè tri âm tri kỷ của hai ông bà không kéo dài được mấy mùa trăng. Sợi dây tình nghĩa khắn khít, ân ái mặn nồng bấy nay không thể bức bỏ dễ dàng được. Lời nói hay những lời hứa hẹn thoát ra từ cửa miệng con người không khó. Cái khó là nó đi đôi với việc làm. Thói thường như vậy. Chẳng có gì là lạ cả.
Do đó, chẳng mấy chốc hai ông bà tạo thêm năm một hai mụn gái kháu khỉnh, tròn trịa dễ thương. Dù nghèo túng thiếu thốn mọi mặt nhưng trông thấy mặt chúng nó, ông bà cũng đành bấm bụng chấp nhận dưỡng nuôi tùy theo hoàn cảnh hiện tại. Ông bà chọn hai cái tên khẳng định một lần nữa ý chí sắt đá của mình, mặc dầu những lời thề thốt hay hứa hẹn trước đây chỉ là nước chảy dưới cầu. Hai cái tên được chọn rất có ý nghĩa: Nghỉ rồi Mót. Có lẽ đây cũng là một cách gián tiếp biện bạch với đám con thiếu ăn thiếu mặc, đói lên đói xuống, quần thảo suốt ngày. Khi cô Út Mót vừa giáp thôi nôi, mới biết bò ngang như cua, lần này chưa kịp lôi đầy tháng, chẳng may ông Mười qua đời bất thình lình. Nhiều bà con ác ý xầm xì xa gần về cái chết bất đắc kỳ tử này. Rõ miệng thế gian quả nhiều điều lắm chuyện. Trái lại trong gia đình, mọi người lớn nhỏ không cầm được nước mắt thương yêu xúc động khi khám phá dưới gầm giường, ông còn để lại cho vợ con một ít tiền còm. Số tiền này không bao nhiêu nhưng được gói ghém cẩn thận trong nhiều lớp nhựt trình vàng nhạt. Do lúc còn sanh tiền, ông rất ky cỏm, đắn đo tiêu xài cho riêng bản thân mình. Nhưng ông trời trên cao vốn công bằng nên ban bố cho nhân gian định luật bù trừ. Trong cái đau đớn phân ly chia lìa, trong cái rủi ro của gia đình còn có cái may. Nếu không, chẳng biết ông bà sẽ còn phải tìm thêm tên nào nữa để đặt tiếp cho con cho hợp tình hợp lý. Và không biết tương lai gia đình ông bà sẽ ra sao?
Tám Thôi cao ráo, nước da trắng trẻo, má lún đồng tiền, lại có hai cái răng khểnh đều đặn. Mỗi lần cười hay nói chuyện rất có duyên. Anh dễ chinh phục cảm tình và thương yêu của người đối thoại, dù nhỏ hay lớn. Nước da trắng trẻo với vóc dáng dong dỏng của anh khiến nhiều người ở làng xã chung quanh cứ ngỡ anh xuất thân từ những gia đình giàu có quyền quý, con cháu những đại điền chủ, phú hào, những ông hội đồng, bang biện hay chức việc bang bệ Hội Tề. Họ có ngờ đâu gia đình anh nghèo sặc máu trong xóm. Do hoàn cảnh gia đình đông con, thiếu trước hụt sau, sống từng ngày từng bữa nên sau khi vừa học xong lớp dự bị ở trường làng, chỉ biết đọc biết viết vần xuôi vần ngược và làm trật vuột hai phép toán cộng trừ thông thường, bà Mười giữ Tám Thôi ở nhà phụ giúp một tay, trông coi săn sóc hai đứa em gái út. Bà không vướng bận và có thời giờ cùng mấy đứa con lớn bươn chải kiếm cơm.
Xúc cá, gió tép, nhổ mạ, cấy lúa, gặt lúa, mót lúa, trồng trọt rau cải quanh vườn… Dần dà, Tám Thôi theo chân mấy anh lớn, tập tểnh những nghề lặt vặt tùy mùa, tùy theo nhu cầu trong xóm có ai cần đến. Dù một ngày nửa buổi anh không bao giờ từ nan. Miễn anh có việc làm là niềm vui hạnh phúc lớn đối với anh lúc bấy giờ. Vốn thông minh thiên phú thể hiện qua đôi mắt đen huyền linh động, đôi chân cheo và đôi tay nhậm lẹ như con lật đật, Tám Thôi tỏ ra rất tháo vát. Anh không ngừng chịu khó tìm kiếm học hỏi nơi những bậc cao kiến, không như trang lứa thuộc những gia đình khá giả, gia sản đồ sộ, hằng ngày lang bang đầu làng cuối xóm, no cơm rửng mỡn, xạo sự cà nhỏng. Với bản tính tự trọng, lễ phép, biết người biết ta, anh không hề làm mất lòng một ai. Anh minh định được chỗ đứng của mình trong thôn xóm, biết nể nang kính trọng người trên trước, biết nhường nhịn thứ tha đối với bạn bè trang lứa và ngay những người nhỏ tuổi hơn anh nhiều nên được mọi người thương yêu quý mến. Dù trẻ tuổi, thuộc lớp nhỏ mới tấn lên sau này nhưng nhờ có tài thích ứng nhạy bén, anh hay giao du với hạng trung niên, ngay cả bậc trưởng thượng thuộc hàng chú bác, ông bà. Anh biết hòa đồng mọi hoàn cảnh, biết thích ứng mọi trạng huống, dù vui dù buồn. Gặp nhậu, anh cũng nhậu lai rai ba sợi, vừa vừa phải phải. Anh không để quá chén đến say mèm, bò càn hay nằm lăn quay trên sàn đất, mất hết nhân phẩm. Vì anh nghĩ con người phải biết tự trọng, khởi sự là trọng mình để được mọi người trọng mến mình sau đó. Và mỗi lần nhậu, anh cũng dám thắc lưng buộc bụng, không ngần ngại đóng góp vài con tôm càn, một mớ cá chạch hay con cá lóc nhảy hầm, con lươn con ếch mới câu… Anh tham gia bắt chuyện, tán dóc tầm phào không đến đỗi ngây ngô vụng về.
Từ ngày Tám Thôi bước qua giai đoạn nghé đã giựt vàm, nhứt là từ khi những đứa con lớn lần lượt kẻ trước người sau được dựng vợ gả chồng ra riêng, bà Mười đỡ túng ngặt hơn trước nhiều. Sự dễ thở đó cũng nhờ Tám Thôi bóng vía nhẹ hêu, câu tôm câu cá, ngày nào không trúng lớn, ít ra cũng đủ ăn. Có cá có tép hằng bữa no lòng, không như trước đây đói lên đói xuống. Đoạn sông Gò Đen - Phước Tỉnh, từ cầu Ông Hiệu đổ ra sông Cái, hai bên mé sông dừa nước rậm rì chen lẫn với gừa dẹt, ô rô lùm buội… nối đuôi không dứt. Sông sâu. Nước mát. Cá tôm đến ẩn núp nhiều. Hằng đêm nơi nầy là giang san gắn bó của anh. Cứ chiều chiều, anh vác cuốc đào trùn hổ ở mấy vồng mấy liếp khoai mỡ khoai từ vừa mới vỡ xong. Trùn được anh đựng trong cái chình cải bắp thảo nặng ì. Tối chạng vạng đỏ đèn, anh bắt đầu bơi xuồng ba lá thả dọc theo sông suốt đêm câu tôm. Xuồng câu của Tám Thôi được trang bị đầy đủ tiện nghi. Khoan xuồng được lót ván bản, chà lết lâu ngày lên nước láng o. Thêm một cái mui bằng lá buông vừa chắc chắn vừa kín đáo để che mưa chắn gió. Một đèn thùng thiếc. Loại đèn chong dùng dầu hôi để đốt, được đặt ghịt vững vàng trong một thùng thiếc cũ, phòng khi gió mái mưa giông. Thùng có tay xách, loại cán mù u bóng nhẳn rất tiện lợi khi xê dịch. Trong xuồng lúc nào anh cũng không quên mang theo một nốp đệm lác phòng hờ về khuya mệt mỏi, nghỉ ngơi giây lát khỏi trúng gió cảm lạnh. Mà cũng để đỡ muỗi mòng, bù mắt cắn chích. Thêm một ơ cơm nguội với ít thức ăn quanh quẩn xào đi nấu lại quá quen thuộc. Đại khái như mắm sặc, mắm cá linh, nước mắm kho quẹt, cá kho tiêu, tép riêm nêm nếm tới chữ, đường tán đen xì mua ở lò đường trong xóm còn dính ít rơm rạ hay đường thốt nốt của chú chệt chập phô đem về từ xứ Chùa Tháp... Dĩ nhiên còn có chút ít rau cải hàng bông mua ở quán bà Tư Trầu. Hoặc được anh vừa mới cắt hồi chiều nơi gốc vườn nhà. Bên hông xuồng là rọng tôm hình con thoi, làm bằng tre già cứng chắc. Rọng được anh cặp dọc dài theo thành ghe, nửa trên nửa dưới mặt nước. Riêng dụng cụ chỉ gồm vỏn vẹn một lưới vợt sắt với cán dài một hai thước tây, vài cần câu do anh tuyển lựa loại trúc già, trui lửa đúng mức, uốn thẳng bon. Tám Thôi có kinh nghiệm, lựa nơi eo vịnh nhiều tôm cá, cắm sào chờ con nước. Mồi trùn được thả xuống. Tôm càn háo ăn, đeo ghì như sam, làm động đậy cần câu. Anh từ từ kéo nhẹ lên phía thành ghe. Đến mức nào đó do kinh nghiệm giúp sự ước đoán của anh đạt độ chính xác cần thiết, anh nhẹ nhàng thòng vợt xuống vớt.
Những đêm trúng mối nhờ anh có tay sát tôm sát cá vào hàng thần sầu quỷ khóc, hừng sáng, bà Mười Phận bươn bả quẩy gánh ra chợ bán. Bà bươn bả cho kịp chuyến xe sớm nhứt để bạn hàng mua sỉ đem đi Chợ Bình Tây tức Chợ Lớn Mới đúng giờ bỏ mối. Thói quen của bà là như vậy. Và cái Chợ Bình Tây xa vạn dặm được khắc in sâu đậm trong tâm khảm bà như để nhắc nhớ bà không bao giờ để trễ chuyến xe. Đến đỗi bà còn biết mồn một cái chợ to lớn bằng xi măng cốt sắt cốt thép và có mái lợp hẳn hoi ấy do tay buôn người Tàu có tên là Quách Đàm, chủ hiệu buôn Thông Hiệp, giàu khét tiếng ở vùng đất phương Nam, bỏ tiền của ra xây cất và hiến cho nhà chức trách đương thời. Cuộc sống của bà từ dạo đó xem như đỡ vất vả hơn, chứ không giàu có bằng ai.
Căn nhà lá nhỏ nhắn lụp xụp của bà vẫn còn y nguyên trước sau vẫn vậy. Ngôi vườn chẳng phát triển thêm được một thước đất nào, đủ biết sự túng quẩn dai dẳng bấy lâu nay không thể xóa nhòa ngày một ngày hai được. Tuy nhiên, hoàn cảnh ấy không cản ngăn được Tám Thôi có chút ít ước mơ riêng tư về cuộc sống tương lai, về những ngày sắp tới. Vốn hồn nhiên đôn hậu nhờ ở cái cốt đằm thắm yêu thiên nhiên vạn vật, yêu người chung quanh, quả anh có niềm vui hạnh phúc, tin tưởng thực sự và mãnh liệt vào cuộc đời, song hành với sự vương lên của gia tộc. Nhưng một nỗi lo âu canh cánh trong lòng anh mỗi khi anh nghe giọng nói khàn khàn đục đục của bà Mười. Anh thừa biết sức khỏe của bà đã mong manh ở thời ướm rụng. Anh xúc động, chạnh lòng cám cảnh trăng lu bóng xế của một bà mẹ tới tuổi này vẫn còn nặng gánh đời cơm áo, hai vai vẫn không ngưng oằn nợ gia đình và con cái. Do vậy, nhiều khi anh thố lộ cùng bà Mười, một mai làm ăn khấm khá, anh sẽ cất lại ngôi nhà khang trang hơn với mái ngói vách bổ kho đàng hoàng ấm cúng. Dịp này, bà Mười dàu dàu thối thác:
- Tao nghe bây ước mơ mà phát ham. Nhưng chí tình mà nói, tới chừng đó, bây cất ở đâu thì cứ cất, nơi đầu ngõ mình chẳng hạn. Tao mừng cho bây.
Rồi bà phân trần:
- Làm gì thì làm, tao nhứt định vẫn giữ lại ngôi nhà lá ọp ẹp này cho đến khi tao nhắm mắt theo ông theo bà, về với ba bây. Dù sao nó vẫn là dấu vết của thời gian, mà thời gian có qua mau nhưng còn đó bao nhiêu kỷ niệm buồn vui thời tấm mẳn không thể quên được.
Nói đến đây bà bỗng rươm rướm như trong lòng đang vương vấn một cái gì:- Hơn nữa, tao thích ở nhà lá, khoảng khoát mát mẻ như vầy. Ở đây còn phảng phất nơi nầy nơi nọ, hơi hướm dĩ vãng của những tháng ngày dài bên cạnh ba tụi bây. Ổng chẳng may ra đi rất sớm nhưng không một ai có thể thay thế ổng trong lòng tao được. Mà nhà mình lại ở cạnh bến sông, ngày ngày lúc nào cũng có khách vãng lai từ thập phương trên những ghe xuồng xuôi ngược dập dìu. Nhờ vậy, tao thấy cũng vui mắt, khuây khỏa trong lòng.
Riêng anh, dù anh siêng năng cần mẫn, chịu cực chịu khổ tạm xem như thành công trong nghề câu được bà con khen ngợi nhưng anh một mực khiêm tốn, phân trần cùng mọi người:
- Cám ơn bà con cô bác đã giành cho tôi nhiều cảm tình nồng hậu, nhưng thú thật việc làm lêu bêu của tôi bây giờ có thành công hay thất bại ra sao để được khen ngợi hay chê bai, tôi cũng chẳng hề quan tâm đến. Còn nói gì có yêu thương hay ganh ghét tôi qua cái nghề thiên hạ nguyền rủa, tôi cũng chẳng màng để ý tới làm gì. Vì mục đích sau cùng của tôi là lo cho chính bản thân mình nhưng trước hết mang hạnh phúc niềm vui đến cho má tôi và gia đình.
Đoạn sông từ ngã ba Mỹ Yên đến trại hòm Năm Vạn ở đầu vàm Phước Tỉnh không rộng nhưng sâu và sầm uất. Ven sông, bần, dẹt, gừa, ô rô, dừa nước... chen lẫn nhau dầy mịt. Nhiều cây cổ thụ, tàng nhánh to lớn xum xuê giao ngọn nhau, che khuất bầu trời.Con sông vẫn thầm lặng huyền bí. Ngày ngày, nó mang chở theo con nước lớn ròng những mảng lục bình lững lờ xuôi ngược với vài bông màu tím u buồn vào những chiều mưa lất phất dai dẳng. Dân làng đều ngán đoạn sông đó. Nhứt là từ độ cô Sáu Oanh, con ông bộ Tuần, học năm thứ tư Nữ học đường Gia Long về nghỉ lễ Thăng Thiên, lúc tắm sông sơ ý hụt giò chết chìm. Người địa phương đã đành nhưng những người ở các làng lân cận nghe tiếng đồn cũng không thanh thản mấy khi phải đi ngang. Người tin dị đoan cho rằng cô bị ma da kéo. Hỏi ra chẳng ai biết con ma da này hình thù dị họm ra sao, hung dữ như thế nào? Họ chỉ biết mù mờ trong tưởng tượng. Thậm chí, có những bô lão yếu bóng vía dễ tin, sợ ma da bất thình lình thò tay lên níu kéo về chầu bà thủy. Nên lúc nào ở khoan ghe, nơi các bà ngồi bơi ở sau lái cũng có đặt sẵn một con dao phay hay chành bầm. Các bà lo âu phòng xa. Hễ ma da bất thần xuất hiện, các bà rút ngay dao phay để đối phó.
Tuy nhiên, từ sau biến cố đau thương cô Sáu chết chìm oan ức ở đó, không còn nghe ai bị ma da kéo chết. Nhưng có một điều chắc chắn là không đám trẻ nào, dù nổi tiếng tiểu yêu bậm trợn, chọc trời khuấy nước, dám hó hé đến đoạn sông này tắm nữa. Chúng nó đã lạnh chưn lạnh cẳng hẳn. Ấy thế, cũng trên đoạn sông này, đêm đêm Tám Thôi thả xuồng tới lui xuôi ngược câu tôm. Khuya khuya ngồi câu, một mình đối bóng lung linh trên mặt nước ngấn vàng dưới ánh trăng, những lúc tôm biếng ăn, Tám Thôi huýt gió điêu luyện theo những bài bản ai oán não nùng. Anh huýt gió không thôi, nhờ vậy anh đỡ buồn ngủ, trì chí chờ đợi tôm ăn mồi. Những lúc cao hứng, anh nghêu ngao vài đoạn xàng xê rồi lan man bắt qua ca sáu câu vọng cổ hoài lang muồi đứt ruột xé gan. Với giọng trầm buồn du dương, anh từng đưa làn hơi phong phú truyền cảm, làn hơi thiên phú của mình xoáy quặn tâm hồn những người có tâm sự. Họ đang trằn trọc đâu đó lúc thanh vắng để càng thấm thía với nỗi niềm ngổn ngang riêng tư. Anh nhạy theo những bản vọng cổ ruột của các cô Tư Sạn, Ba Bến Tre, Năm Cần Thơ do các hãng dĩa Pathé hay Asia thu âm và thành công làm nên một thời. Bà con tự hào xem anh như một danh ca Tám Thưa hay Ba Ngươn tân thời của xóm Phú Thứ thân yêu của họ. Những bài ca vọng cổ in theo khổ nhỏ bỏ túi bày bán ở các chợ làng chợ quận, hầu như anh mua không thiếu bản nào, mỗi khi được phát hành ở đây. Thỉnh thoảng có cúng đình, tiệc tùng giỗ quảy, họp hè Tết nhứt, bà con kêu gào, yêu cầu cho bằng được anh ca giúp vui. Và giọng thổn thức nhói tim của anh không bao giờ làm họ thất vọng cả.
Nghề câu tôm không phải đêm nào cũng trúng lớn. Nhưng việc lênh đênh trên sông nước đối với anh là một cái nghề chính yếu giúp mẹ anh đỡ phần túng quẩn. Gặp những hôm mưa dầm tầm tã, cá tôm no nước biếng ăn, anh đành thúc thủ bực dọc, bất đắc dĩ ở nhà. Anh càu nhàu cau có, mãi lẩn quẩn ngồi không vô tích sự. Mùa nước rong, sông nước mênh mông, anh xoay qua cắm câu mồi chạy. Rải rác ven theo mương liếp. Anh kết bặp dừa dính liền vào nhau đôi ba cái để làm phao nổi, cắm vào đó một cần câu với con nhái oé móc lủng lẳng ở đầu lưỡi. Nhái được giữ vừa tầm mặt nước, bị lưỡi câu móc ngang hông đau điếng, cứ nhảy vọt tới trước mong thoát thân. Nó làm chao động mặt nước, gây chú ý mấy chú cá lóc háo ăn đang lùng kiếm, săn đuổi mồi ngon béo bổ. Nhờ vậy, hôm nào không tôm cũng có cá, không nhiều thì ít. Miễn đủ ăn trong ngày là bà Mười mãn nguyện rồi. Khi bà hồi tưởng những năm dài chán chường ngao ngán, bà thường nhịn bụng giành phần mình nuôi một bè con hằng bữa đói meo. Có những lúc nước động mạnh, nhưng với bản tánh hiếu động, say sưa ham thích làm việc, anh không chịu bó gối ngồi yên vô ích. Với anh, ăn không ngồi rồi phí phạm thời giờ quý báu vì tuổi trẻ chóng qua, không chờ không đợi, chẳng bao giờ trở lại. Anh noi gương mẹ anh. Anh nhớ có lần mẹ anh đi dự tiệc cưới về. Bà lẩm nhẩm cự nự:
- Công việc ở nhà hằng hà sa số, làm không nhót. Vào mâm vào cỗ còn phải chờ đợi mời hết người nầy đến người nọ, năn nỉ ỷ ôi năm lần bảy lượt. Tao nóng hơ trong bụng. Lại còn chờ thêm mấy lời giới thiệu phát biểu dong dài gì đó. Tao có nghe có biết cho chết đi. Đã chờ lâu lắc mà sau cùng họ còn bắt tao vỗ tay nữa.
Thì ra bà Mười chắt mót, trọng quý từng giờ từng phút. Tám Thôi đã thừa hưởng trọn vẹn đức tính ấy của bà. Trưa trưa, lúc mặt trời đứng bóng, anh đuổi gà nước, ốc cao, vỏ vẻ, quốc... ở các ngôi vườn mênh mông rậm rạp của ông chủ Đầu Cầu, ông Hương sư ấp Nhứt, ngay cả của ông Hội đồng Bảnh nổi tiếng khó khăn. Đám trẻ chăn trâu trong xóm, lục lăn lục lữa, chọc đầu làng phá cuối thôn cùng tham gia với anh. Chúng la ó, cười giỡn, dùng nhánh cây chà củi đập ầm ầm bừa bãi vào những buội rậm ô rô ắc ó dầy đặc ở các liếp trong vườn. Chim chóc hoảng sợ không dám cất cánh bay thoát thân. Chúng cứ nhè đâm đầu chạy tắt thở, bất kể hiểm nguy, nhắm thẳng hướng phía trước để sau cùng chen lấn nhau lủi riết vào rọ tuyệt mạng, nơi Tám Thôi giăng sẵn ở cuối vườn. Có đêm, anh xách đèn chai soi khúm núm ở Gò Vua, Gò Bướm. Xem thế đủ biết Tám Thôi luôn luôn lao lách, hy vọng xoay đảo cuộc đời. Anh cố nhoi ra khỏi bầu trời thảm đạm đen tối của đói khát nghèo khổ, của túng thiếu khốn đốn. Đó chính là niềm mơ ước anh ấp ủ từ lúc biết bữa đói bữa no.
Thời buổi kinh tế khủng hoảng, thôn quê trước nhứt bị ảnh hưởng trầm trọng. Mấy năm dài tiếp theo đó, cái nghề độ nhựt câu tôm câu cá, đuổi chim đuổi chuột của anh không khá mấy. Gia đình anh có lúc dễ thở nhưng sự túng quẩn nhiều khi bế tắc do thu nhập không đảm bảo thường xuyên liên tục. Kịp lúc Nhựt Bổn đổ bộ lên bán đảo Đông Dương, thực hiện chánh sách Đại Đông Á của đám quân phiệt Phù Tang, vốn có thâm ý xâm lăng các nước lân cận, Tám Thôi để ý thấy bạn bè trong xóm bỏ thôn làng lên Sài Gòn hay ra tỉnh tìm phương kế sinh sống. Nhiều đứa vắng mặt không lâu, lúc trở về xóm cũ làng xưa, trông khấm khá lắm. Việc làm lúc bấy giờ không hiếm do nhu cầu chiến tranh đòi hỏi cấp bách. Cùng lắm anh có thể đăng ký ngay vào làm việc ở những cơ sở tuyển chọn nhân công của quân đội Nhựt, không cần có chuyên môn chi cả. Cần nhứt là phải lực lưỡng mạnh khoẻ để làm những việc lêu bêu, đại khái như đắp mô, đào đường, xây ụ phòng thủ dài theo các trục giao thông chính yếu chung quanh Sài Gòn hay ở những địa điểm chiến lược chiến thuật. Lúc ấy quân lực Thiên Hoàng quá sa sút ở khắp mặt trận Thái Bình Dương. Chúng lo sợ quân đội Đồng Minh đổ bộ tái chiếm phần đất chiếm đóng. Không khí rầm rộ, sôi động lắm.
Sau bao năm lặn lôi không ngừng nghỉ trên đoạn sông quê hương, bây giờ ngoái nhìn lại đã gần ba mươi tuổi, Tám Thôi rất băn khoăn. Anh hoài nghi cuộc sống hiện tại, mỗi khi nhìn giòng nước lặng lờ đen ngòm vào những đêm không trăng mù mịt. Dòng nước quen thuộc với các mảng lục bình bắt gặp không biết bao nhiêu lần trong đời, đang cọ nhẹ nhàng vào thành ghe, khoe mấy đóa hoa nở muộn màu tím dưới ánh đèn câu. Anh tưởng tượng như màu tím sẫm đang chận hướng tương lai trước mặt mình. Nghèo thường bị người đời rẻ khinh, xã hội ruồng rẫy. Anh quyết định chụp lấy thời cơ có một không hai này, hy vọng đời mình sẽ xoay chiều thuận lợi. Anh cũng cảm thấy không thể và không bao giờ ngóc đầu lên nổi với cái nghề mà bàn dân thiên hạ không ngớt kêu rêu soi bói là săn chim đâm cá của anh. Anh nhớ người xưa nói không sai: “Nhứt phá sơn lâm, nhì đâm hà bá” nên cái nghèo cứ đeo đẳng anh mãi, làm ăn không tiến phát là phải lắm. Tiệt hậu anh thề từ bỏ cái nghề bà con bêu rếu ấy. Và anh nghĩ cũng là dịp để anh thử thời vận hên xuôi may rủi xem sao.
Tám Thôi lần mò lên Chợ Lớn. Anh ở đậu nhà cô Ba Mai, người cùng xóm, hết lòng nâng đỡ đùm bọc. Cô Ba nhờ siêng năng cần cù nên mấy năm sau này khá giả lắm. Cô có cơ ngơi tại đường Tân Hòa Đông, cách đồn lính Phú Lâm không xa. Nhà cô cất theo kiểu phố gạch mặt tiền, bốn thước ngang. Vách bản bổ kho, cửa cái chính giữa, hai bên cửa sổ song cây thẳng đứng. Nhà rất dễ nhận diện nhờ mấy tấm màn lửng thêu tay hoa mai vàng lấm chấm. Phía sau nhà có miếng vườn nhỏ, vừa đủ trồng vài loại rau cải thường dùng. Nhờ đó chiều chiều hoặc cuối tuần, Tám Thôi săm soi chăm sóc đỡ nhớ những sinh hoạt quen thuộc nơi quê nhà ngày trước. Nhứt là quên đi phần nào những thôi thúc kỳ bí dấy lên từ cái hồn nước, hồn sông, hồn đất mà anh đã gắn bó từ lúc chào đời. Chồng cô Ba Mai là thư ký chánh ngạch làm việc ở nhà đèn Chợ Quán, quen lớn nhiều, xã giao rộng, nói tiếng Tây tiếng u nghe rơm rớp. Nhờ thầy Ba nghĩ tình đồng hương tha phương cầu thực, chân ướt chân ráo nơi đất lạ nên giới thiệu anh vào làm việc ở nhà thuốc Ông Tiên, trên đường Lục Tỉnh, Phú Lâm. Thầy rất sốt sắn. Tuy mới gặp Tám Thôi không bao ngày nhưng có cảm tình ngay do anh hoạt bát vui tánh, tốt bụng và hiếu động. Hơn nữa, anh cũng chẳng so đo kén chọn gì. Nhứt là về phương diện lương bổng. Sự chịu đựng kham khổ đã quá quen thuộc đối với anh.
Một bất ngờ là công việc nơi nhà thuốc quả nhẹ nhàng, so với những việc nặng nhọc anh đã từng nhúng tay làm qua trong những năm đói khó. Đại khái như gấp toa, vô thuốc, vào hộp, dán nhãn, kiểm tra cẩn thận rồi bỏ vào thùng cạt tông lớn để giao các đại lý ở tỉnh, nhứt là miền Trung dân tình nghèo khổ cần thuốc Đông y hơn là thuốc Tây quá đắc. Anh rất đỗi vui mừng. Thực ra không vì sự nhàn nhã đó mà chính từ nay anh có phương kế sinh nhai. Một may mắn hiếm hoi trong thời buổi khó khăn, giữa lúc thế giới kình chống sắp giải quyết mọi tranh chấp đất đai và chủng tộc bằng súng đạn.
Lúc này các nhà thuốc Đông y phát triển mạnh lắm do thuốc Tây ngày càng hiếm hoi mắc mỏ. Nhà thuốc Ông Tiên đồ sộ ngay trước mặt ga xe lửa Phú Lâm. Chủ nhân là ông Nguyễn Hoàng Hoanh, từng đi nước ngoài, đặc biệt là Pháp quốc. Ông có tầm nhìn xa, có óc thương trường nên xây cất rộng lớn, phát triển dãy ngang dãy dọc, kinh dinh hơn trước nhiều. Nhân công đông đảo, phần lớn là đàn bà con gái, xuất thân từ những vùng phụ cận bùn lầy nước đọng Phú Lâm. Lai rai vài chú đực rựa ở tuổi đôi mươi, sức khoẻ như trâu, trong đó có Tám Thôi. Kể như họ là những cây đinh quý hiếm trong rừng phụ nữ ở lứa tuổi cặp kê, te rẹt rậm rật, đon ren làm duyên làm dáng. Hằng ngày, từng đoàn xe hơi quảng cáo màu sắc bóng nhoáng, xe nào cũng có gắn loa phóng thanh, lần lượt tỏa ra khỏi cổng nhà thuốc. Các xe quảng cáo này đồng loạt đổ xô về các chợ làng chợ quận xa xôi hẻo lánh, trước tiên trình diễn những màn xiệc đơn giản để thu hút người xem. Tiếng trống và chập chỏa rền vang lôi cuốn người hiếu kỳ. Họ bu thành vòng tròn chen chưn không lọt, nhứt là đám trẻ chút chít cười giỡn không thôi. Sau phần quảng cáo một vài mặt thuốc, gân cổ nổi phồng, giọng khàn khàn, mồ hôi nhuễ nhại do ánh nắng ban mai bắt đầu chĩa thẳng xuống chợ, họ bán chút ít thuốc tượng trưng nhờ tài hoạt náo gọi mời. Mỗi lần trình diễn quảng cáo như vậy đều kết thúc bằng một màn nhổ răng miễn phí với đông đảo bệnh nhân nhẫn nại ngồi chờ đợi từ sáng sớm. Nhờ đám sơn đông mãi võ này, nhà thuốc Ông Tiên vốn đã kinh dinh ngày càng kinh dinh hơn. Tám Thôi an tâm. Việc làm có cơ đảm bảo lâu dài. Anh lanh tay, cố gắng làm việc, không la cà tán gẩu với đám đông con gái rửng mởn. Tánh tình vui vẻ, thêm biết chịu cực, Tám Thôi được ông chủ nhà thuốc chấm giò chấm cẳng, thu nhận với bản hợp đồng vĩnh viễn. Anh chẳng đã từng khoe với vợ chồng cô Ba Mai:
- Tôi chẳng nề hà gì. Bảo đâu làm đó như thiên lôi. Mình kiếm sống mà! Chứ người nào cũng tránh né, tranh dành chỗ sướng, việc khó khăn cực nhọc bỏ ai làm đây?
Anh thố lộ thêm:
- Thầy cô đâu có biết. Nhà thuốc Ông Tiên có thời ghê. Nội cái việc tôi vào hộp thuốc “Sưu độc bá ứng hoàn” làm tới già, cúp bình thiếc chưa chắc đã hết. Tôi dốt đặc cán mai. Không biết thuốc này trị cái giống gì mà bán chạy như tôm tươi mới ra rọ?
Từ ngày lên thành phố, Tám Thôi có đồng vô đồng ra, một phần gởi về quê cho bà Mười Phận đỡ âu lo tuổi già mỗi cuối tháng. Đều đều, không sót một tháng nào cả. Phần còn lại, anh dùng mua sắm áo quần, giày vớ, nón mũ... thay hẳn bộ mã quê mùa. Còn trẻ, vốn độc thân, dù đã ngam ngám ba mươi tuổi đầu, nhưng nhớ lúc hàn vi gian truân lận đận, đói lên đói xuống, dù không hề nợ nần ngập đầu ngập cổ như một số không nhỏ bà con anh, nên có muốn bay bướm chạy theo thời trang, anh không đi quá đà. Anh biết dừng lại ở nơi phải dừng. Đúng chỗ, đúng thời điểm. Anh tỏ ra chững chạc hơn xưa nhiều. Anh dành dụm cho mai hậu, hòng ứng xử những lúc khó khăn, sa cơ thất thế như thuở thơ ấu và thanh xuân của anh. Vì anh biết quý trọng đồng tiền làm ra bằng mồ hôi và sức lực. Nhưng tuyệt nhiên, anh không hề bần tiện do cái hư tật tôn sùng đồng tiền quá trớn.
Nhà lồng chợ Phú Lâm thật sự là nơi tụ tập thường xuyên của Tám Thôi và nhóm bè bạn trang lứa, nhờ có gánh mì chú Hoảnh. Gánh mì duy nhứt trong vùng, được bà con hết lời khen ngon và ủng hộ hết mình. Anh quen thân thằng Xồi, con lớn chú Hoảnh, nhỏ hơn anh vài tuổi gì đó. Tên khai sanh mẹ đẻ của nó là Diệp Trắc Hòa. Hồi đó, chúng tôi hay gọi nó là Tiểu Chi Bảo, là em của danh thủ bóng tròn Diệp Trắc Nhiên, người Hoa Hồng Kong được báo chí tặng cho danh hiệu Hướng Cảng Chi Bảo. Hằng đêm, nó phụ chú Hoảnh đẩy gánh mì ra nhà lồng chợ, rồi thỉnh thoảng đảo một vòng qua dãy phố công chức giáo viên, thả dọc lên đường Bình Trị, Bà Hôm, đường Tân Hóa, tót xuống đường Lục Tỉnh, đường Phú Định. Gặp hôm tốt trời nhưng vắng khách, nó cao hứng đi thẳng tận đường Hậu Giang. Vừa đi nó vừa gõ cắc ca cắc cụp nhặc khoan, khoan nhặc nghe thiện nghệ lắm. Chập chập, nó cất tiếng rao: “mì... mì...” vừa to vừa ngân nga kéo dài trong đêm vắng. Có người gọi mua, nó lộn trở về báo cho chú Hoảnh. Nấu xong, nó bưng mâm đem giao. Một hồi sau, nó trở lại thu mâm và nhận tiền. Chú Hoảnh chỉ bán mì ban đêm nhưng thằng Xồi luôn mặc quần đùi, áo thun lá ba lỗ bỏ ra ngoài, có khi vạt áo che khuất cái quần trắng bạt màu của nó.
Tám Thôi với bản tánh ham vui thường theo chân nó bách bộ, chuyện trò hằng đêm. Anh không có thói quen ngồi yên một chỗ. Nhờ vậy cái đất Phú Lâm sung túc thạnh mậu một thời mà người cố cựu gọi là Chợ Gạo không còn lạ gì với anh nữa. Bạn bè thân thiết của Tám Thôi còn có thằng Ấp Ba Đu, thường được gọi thân quen là Ba La Chà Và. Ba nó là người Ấn Độ chính gốc một trăm phần trăm, theo đạo Hồi giáo, trôi nổi sinh cơ lập nghiệp lâu đời ở đây. Ông chuyên nghề nuôi dê nuôi trừu ở vùng Tân Hóa, Cây Da Xà, gò Bà Chủ, Phú Lâm tuốt lên miệt Bình Thới, Phú Thọ..., đất rộng bao la, mồ mả ngổn ngang, hỗn man hoang vu. Má nó người Việt Nam rặc nòi. Quê bà ở Sò Đo, làng Tân Phú Thượng, quận Đức Hòa thuộc tỉnh Chợ Lớn. Bà gốc gác nông dân, ba bốn đời bần cố, đụng người chồng Ấn Độ là cả một vấn đề nhức nhối thời bấy giờ. Thiên hạ thường đàm tiếu, rẻ khinh, bảo ông chồng của bà thuộc lớp hạ tiện, trôi sông lạc chợ. Nhờ mang hai dòng máu nên nước da thằng Ba La mơn mởn, không đến đỗi hắc quảy như ba nó, trông hệt cột nhà cháy, trừ hai hàm răng trắng muốt như bông bưởi. Nó đương nhiên theo Hồi giáo từ lúc mới lọt lòng mẹ, nghe đâu là đạo dòng từ đời ông cố ông sơ xa lơ xa lắc, mà nó chỉ nghe ba nó thỉnh thoảng có nhắc đến tên với niềm nhớ nhung kín đáo. Tuy quen nhau đã lâu nhưng chưa bao giờ Tám Thôi có diễm phúc gặp được tận mặt má nó một lần thôi. Má nó từ khi trời xui đất khiến đụng nhằm ông Mô Ha Mết, tên đạo của ba nó, cũng vào Hồi giáo theo đạo chồng. Bà bắt đầu tuyệt đối kiên cử ăn thịt heo từ dạo đó và chỉ lúc thúc quanh quẩn trong nhà.
Theo phong tục tập quán khắc khe của đạo Hồi, đàn bà luôn luôn khép kín trong phòng the. Nếu có ra ngoài thì nhứt thiết phải che mũi che mặt, chỉ chừa hai mắt để nhìn. Không ngờ tập tục này của người Hồi lại trùng hợp với quan niệm sống của gia đình người Việt thuở xưa vào thời phong kiến: nam ngoại nữ nội. Đàn ông lo việc bên ngoài còn đàn bà lo việc gia đình, con cái, bếp núc v.v...
Đàn ông Hồi giáo gặp gỡ nhau ngoài phố hay đầu ngõ. Đại kỵ sự có mặt của đàn bà con gái, dù đối với bạn bè chí cốt chí thân. Trong trường hợp quá cần thiết, ông Mô Ha Mết bất đắc dĩ phải tiếp khách ở nhà, má nó biến dạng mù tăm ở nhà sau. Tuyệt nhiên bà không hề dám lảng vảng léo hánh ở phòng khách. Do phong tục tập quán đặc biệt đó, thằng Ba La, ngoài việc đạp xe đạp bỏ sữa dê sữa bò tươi cho khách hàng mỗi sáng, chỉ đứng đường, tụ năm tụ bảy rong chơi. Ngày ngày đều thấy mặt nó lảng vảng vui đùa tán gẩu với bạn bè ở đầu ngõ, trong nhà lồng chợ, chung quanh ga xe lửa nơi có bến xe thổ mộ và xe ba bánh hoặc nơi sân đá banh ở phía sau trường tiểu học. Nó nào có để ý đến giờ giấc trói buộc chi cả. Nó nói và viết tiếng Việt trôi chảy rành rọt nhờ lúc nhỏ, tuy vợ chồng ông Mô Ha Mết không mấy quan tâm đến việc học hành của con cái nhưng nó học, dù cà ạch cà đụi, trong năm thường vắng mặt không biết bao nhiêu lần, nhưng hàng năm vẫn đều đặn leo riết đến lớp nhứt trường Tiểu học bổ túc Phú Lâm. Cuối năm chót đó nó mới nghỉ học hẳn. Ở nhà chăn dê chăn trừu và bỏ sữa mỗi buổi sáng. Dù vậy xem như một thành công lớn đối với đại gia đình nó, vì đa số các thành viên trưởng thành đều lam lũ thất học. Riêng mấy anh lớn của nó còn tệ hại hơn, tất cả đều mù chữ hẳn. Tám Thôi rất thân thiện và thương mến nó. Dù bị trang lứa ác ý chọc ghẹo, nhiều khi làm cho tự ái của nó bị tổn thương, nhưng sao lúc nào nó vẫn tươi cười hỉ xả. Tội nghiệp, nó cứ khăn khăn:
- Tôi là người Việt Nam mà!!! Tôi đâu phải Ấn Độ. Cái chất, cái hồn của cuộc đất này nằm trọn vẹn trong trái tim tôi. Nó luân lưu trong xương, trong tủy, trong huyết quản nóng hơ hằng ngày của tôi mà!
Không biết bao nhiêu lần trong đời nó đã lập đi lập lại câu nói chất chứa một tình cảm hội nhập trong sáng và gắn bó ấy. Ý nó không muốn mọi người chung quanh xô đẩy nó ra khỏi cộng đồng Việt Nam mà nó quá khắn khít mến yêu từ khi biết nói biết cười, từ khi nó có ý thức rõ ràng trên mảnh đất quê ngoại, vốn hiền hòa lại có ma lực quyến rủ nữa. Bộ tam sên Tám Thôi, thằng Xồi và thằng Ba La không đêm nào vắng mặt ở nhà lồng chợ. Thằng Xồi đã đành, do phận sự của nó phải giúp chú Hoảnh, mà gánh mì đêm là sự sống của gia đình nó. Đối với Tám Thôi và thằng Ba La xem như thói quen, bỏ không được. Tới khuya, khi chú Hoảnh rửa xong thùng nước lèo, cả ba còn bịn rịn chưa chịu chia tay. Càng về khuya, trời trong mát mẻ, hữu tình, càng nhiều hứng thú. Câu chuyện tào lao giữa chúng nó được dậm thêm một dĩa xíu quách do thằng Xồi tay trong làm ung làm nhọt để giành riêng cho đồng bọn. Đố ai hòng mua được xíu quách chú Hoảnh. Khốn nỗi, trước nhà lồng chợ Phú Lâm có một khoản lộ thiên, trán xi măng sạch sẽ, lại cao ráo. Mỗi tuần hai lần, lối mười giờ tối hơn, xe phân Sở Vệ sinh Chợ Lớn lù đù đến đậu ở đó để nhân công gánh thùng cây tủa ra thu hốt phân dọc các dãy phố quanh chợ. Lúc bấy giờ, hầu hết các gia đình cư dân ở đây đều chưa có thiết bị hệ thống hầm cầu tân tiến. Mỗi nhà sấm một thùng chứa phân bằng cây có nắp đậy, ngừa ruồi lằn. Xe phân đen ngòm tỏa mùi hôi thúi tứ phía. Chú Hoảnh đành lòng trùm phủ kín gánh mì, chờ đợi. Không một khách vãng lai. Thằng Ba La và Tám Thôi khi nghe tiếng rống nặng nề khổ nhọc của xe phân sắp đến từ xa, kề nói nhỏ trong tai thằng Xồi, trong khi khách hàng hấp tấp… và chú Hoảnh rầu thúi ruột, cằn nhằn bực dọc:
- Nhà hàng Xánh Tài Lục tới rồi Xồi ơi! Làm sao mầy cự nỗi? Thôi chịu thua, xếp giáp chờ thời đi!
Thường thường, cả ba hay ngồi quanh một cái bàn tròn trong góc tối, cheo chéo ganh mì, trên ba cái ghế đẩu cũ kỹ xiêu vẹo, gần như lặc lìa lặc lọi. Mỗi lần cử động nghe kèn kẹt kèn kẹt… còn nhíu da non đau điếng. Những khi có khách đông, không đủ bàn đủ ghế, chúng nó đứng dậy nhường chỗ. Câu chuyện của chúng nó lúc nào cũng bất tận. Có hôm nổi hứng chuyển sang chánh trị. Đề tài do thằng Xồi biết nhiều chuyện, xào nấu thêm nhưn thêm nhụy rậm đám. Lúc này, Nhựt Bổn đã chiếm toàn cõi Đông Dương sau khi xâm lăng một số tỉnh lớn thuộc vùng duyên hải Trung Hoa. Trong giới Hoa kiều ở Sài Gòn, Chợ Lớn và các tỉnh lân cận dấy lên phong trào yêu nước, đầu quân ủng hộ Tổng thống Tưởng Giới Thạch. Họ xung phong vào những tổ chức chí nguyện và bí mật rút về Trung Hoa chống xâm lăng, đánh đuổi Nhựt, triệt hạ Uông Tinh Vệ. Thằng Xồi có người chú ruột hoạt động trong các nhóm đó, xuôi ngược biên giới Việt Hoa, tận cả Miến Điện như ăn cơm bữa. Nơi đây quân đội Đồng Minh đang mở những tuyến đường chuyển vận vũ khí từ hậu cứ Ấn Độ giúp kháng chiến quân Trung Hoa hoạt động ở Hoa Nam hoặc giúp các đơn vị Pháp sau khi bị quân đội Thiên Hoàng giải giới đêm 9 tháng 3 năm 1945 còn lẩn quất chống phá nơi vùng núi đồi trùng trùng điệp điệp Việt Bắc. Có hôm, thằng Xồi tâm sự có ý định theo chú nó thực hiện mộng phiêu lưu tuổi trẻ. Vì nó chán cái cảnh mãi mãi gắn bó với gánh mì hằng đêm, mai một đời trai. Hơn nữa cũng do tự ái dân tộc và lòng yêu nước, mặc dầu nó sinh đẻ ở Việt Nam, chưa một lần đặt chân về quê cha đất tổ. Nhưng nó tươi cười bảo nó có dòng máu Tàu trong huyết quản. Nó tâm sự không được bao lâu, một hôm thình lình hiến binh Nhựt rầm rộ bao vây nhà chú Hoảnh. Chúng hùm hổ xông vào bắt nó, còng tay tống lên xe bít bùng, dẫn đi mất dạng. Sau này được biết hoạt động của chú nó ở Miến Điện bị theo dõi phát hiện từ đầu mối. Hiến binh Nhựt điều tra phăng mãi đến tận cơ sở hạ tầng của tổ chức Hoa kiều kháng chiến ở chợ Phú Lâm. Nó đành thúc thủ bó tay. Bất cập, nó vô phương đối phó. Từ hôm ấy, Tám Thôi và Ba La lạnh chưn lạnh cẳng, không còn dám bén mảng đến gánh mì chú Hoảnh nữa, để mặc chú vẫn tiếp tục hằng đêm bán cầm hơi, não nề vì thảm họa vừa mới xảy ra trong gia tộc. Nhiều lúc ngao ngán, Tám Thôi muốn quay về quê cũ nhưng ngày tháng đẩy đưa không tự chủ lấy mình, anh không thực hiện được giấc mơ đó...
Tình hình biến chuyển không ngừng theo vận tốc chóng mặt và nhức nhối. Quân đội Đồng Minh bắt đầu phản công đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác. Thất bại chua cay vùng đảo chiến lược San Hô, lực lượng Thiên Hoàng thường xuyên bị oanh kích dài dài từ Nam Dương, Mã Lai, lên tận bán đảo Đông Dương, cả Hoa Nam và Đài Loan nữa. Thành phố Sài Gòn báo động liên miên, ngày đêm tổ chức thực tập phòng thủ. Các khu phố, cơ sở nhà nước, trường học... đều có hầm núp công cộng. Mấy nhà khá giả xây hầm trú ẩn riêng rất kiên cố. Từ thực tập phòng thủ, không mấy chốc, Sài Gòn bị oanh tạc thật sự do pháo đài bay của không lực Đồng Minh xuất phát từ các hàng không mẫu hạm ngoài khơi. Vùng Xóm Chiếu, Khánh Hội bị oanh tạc ném bom đầu tiên và thiệt hại nặng nề.
Nhà cô Ba Mai không có hầm núp cá nhân nên đêm oanh tạc thả bom đầu tiên ấy, mạnh ai nấy tìm nơi trú ẩn trong hốt hoảng tột cùng. Cảnh hỗn loạn, réo gọi thúc hối nhau vang dội trong đêm tối. Hôm ấy, nhà cô Ba Mai có thêm bà Năm Dừa Khô, người cùng xóm Phú Thứ di lu lịch Chợ Lớn, ghé ngủ nhờ. Bà mang cái tên Dừa Khô vì chuyên mua bán sỉ dừa khô trong thôn ấp xa xôi đem bỏ mối các dựa các chành khách trú ở bến Bình Đông Xóm Củi, lúc bà còn trẻ bươn chải. Luống tuổi, bà nghỉ hành nghề hơn mười năm nay nhưng bà con vẫn còn gọi bà với tục danh chân quê ấy. Bom Đồng Minh nổ ì ầm kinh động, rung chuyển cả thành phố. Súng phòng không Nhựt đồng loạt thi nhau nả đạn lên không trung không dứt với những tia đạn lửa đan quyện soi sáng cả gốc trời. Mọi người hồn phi phách tán. Đa số dắt díu tìm đường tuông ra các cánh đồng lân cận trú ẩn như nước vỡ bờ. Mấy tay có trách nhiệm phòng thủ báo động trong xóm, ngày nào thực tập la ó hò hét, bỗng nhiên trong giờ phút này ím thính lạnh tanh, không thấy bóng dáng đâu cả.
Gia đình cô Ba Mai, Tám Thôi cùng bà Năm Dừa Khô chun tọt xuống bộ ván ngựa lớn nhứt ở nhà trên. Êm êm, họ chui ra, cẩn thận khiêng ván bảng, bàn ghế tấn chung quanh kỹ càng sợ miểng bom gây thương tích. Mọi người im phăng phắt, chỉ nghe tiếng súng phòng không ầm vang không ngớt bên ngoài và tiếng bom nổ nặng nề rung chuyển nhà cửa, cùng tiếng tim đập thình thịch. Ngoài thềm, mấy con chó ngoan ngoản ngày nào, sợ hãi kêu la oang oảng, cố cào cửa xột xạt không ngớt để được vào nhà. Trong không khí nặng nề rờn rợn đó, tiếng muỗi vo ve từ kẹt vách nghe càng rõ ràng hơn. Tám Thôi với bản chất quê mùa, dù có giao du thân mật với đám thằng Xồi, thằng Ba La, gốc ở chợ ở thành, vẫn còn rơi rớt trong cử chỉ, trong lời nói của anh, hơi hướm chất phác quê mùa cố hữu. Bằng giọng run run pha lẫn mùi cải lương vọng cổ đã thấm nhập vào con người anh từ thuở thanh xuân lặn lội trên sông nước quê hương, Tám Thôi gọi khe khẽ vợ chồng cô Ba Mai rồi ấm a ấm ớ:
- Thầy cô Ba ơi! Chắc điệu này dĩ tiệt rồi. Mình tận số chết hết quá. Tui bỏ lại má tui, già yếu không ai nuôi nấng phụng dưỡng... Bả sẽ bơ vơ, tứ cố vô thân…
Có tiếng cô Ba Mai trong trẻo, bình tĩnh trấn an:
- Bom nổ tôi lắng nghe dường như xa lắm. Đồ đạt, ly dĩa trong sóng chén, đèn treo lủng lẳng ở trần nhà run lắc cắc leng keng chứ có sao đâu mà sợ.
Anh lập bập cãi lại:
- Thầy cô không nghe sao? Tụi nó bỏ bom thúi đó. Tui nghe mùi này từ nảy giờ. Tôi cố nín mũi chịu trận, không dám nói. Sợ bà con hoang mang. Tui lo quá. Bây giờ thực tình chịu không nổi nữa. Anh rươm rướm:
- Thầy cô tính sao? Chết hết! Phen này cùng đường mạt lộ thật rồi thầy cô ơi!
Mọi người im lặng không nói năn chi cả. Họ thở nhè nhẹ cố phát hiện cho bằng được cái mùi độc hại kia. Quả thực, hầu như họ đã khám phá được từng đợt, mùi thui thúi mà Tám Thôi vừa lưu ý đó. Để trấn an nhau, họ tự hỏi:
- Chẳng lẽ Đồng Minh lại xài bom hơi ngạt tàn nhẫn như vầy?
Một đỗi sau, tiếng còi hụ dài cho biết cơn báo động vừa chấm dứt trong tiếng la ó mừng rỡ tột cùng của mọi người. Đèn đường phực sáng trở lại. Cả nhà lao vội ra ngoài hiên hất ha hất hải dò hỏi tin tức. Chẳng một ai có ngửi cái mùi thui thúi do cô Ba Mai đề cập đến. Họ bèn quày quả trở vào nhà, chia nhau đổ xô đánh hơi tìm kiếm. Và cái mùi thui thúi kia hẳn nhiên còn phảng phất từng chập. Rốt cuộc, cô Ba Mai thính mũi hơn, dở cái nón nằm sóng soải sát gốc bàn lên. Thì ra lúc bom nổ, cả nhà chui rút dưới ván ngựa không để ý bà Năm Dừa Khô vì sợ quá, bà “trút bầu tâm sự” ở đầu ván. Xong, bà quơ quào nhè đụng cái nón trên bàn, bà vội lấy chụp lên. Cô Ba Mai la hoảng tri hô, báo động cho mọi người. Trong khi ấy, Tám Thôi thểu não, mặt mày bí xị:
- Trời ơi! Mất toi cái nón “phờ lết sê” của tui rồi! Cả một tháng lương tròn trịa vừa mới lảnh tháng trước... Trời!... Trời!
Nhựt đầu hàng sau hai trái bom nguyên tử nổ ở Trường Kỳ và Quảng Đảo. Cách mạng tháng tám thành công trong tang khó. Chẳng bao lâu, toàn quốc võ trang tầm vong vạt nhọn với mình đồng da sắt chuẩn bị chống Pháp lâm le trở lại tái chiếm Đông Dương. Vùng Phú Lâm cũng như những nơi khác khắp đất nước sôi sụt tột cùng. Nhà thuốc Ông Tiên vẫn hoạt động cầm hơi chiếu lệ, không đều đặn, mở cửa có khi cách nhựt, có khi đôi ngày trong tuần. Phong trào bắt Việt gian làm nhiều người chết oan ức. Tám Thôi chưa kịp hoàn hồn sau vụ bắt cụ Bùi Quang Chiêu ở chùa Giác Hải, Phú Lâm. Ông là thủ lãnh Đảng Lập Hiến, đảng của giới đại điền chủ và tư sản đất Nam Kỳ. Bỗng anh nghe lũ trẻ la ó vừa bắt được Việt gian sắp dẫn giải ngang nhà. Anh lật đật phóng nhanh ra đầu ngõ xem. Mắt anh mở to tròn xoe trân tráo, tay chân bủn rủn, miệng ấp úm không nói ra lời. Thì ra thằng Ba La, bạn chí thân của anh đang bị trói thúc ké. Nó bị đẩy ra phía trước, hướng thẳng về phía cầu Bình Tiên. Theo sau là một nhóm người hằn hộc võ trang gậy gộc, dao mác và lũ trẻ quần xà lỏn ở trần trùn trục, la ó nói cười ầm vang hỗn độn. Ông hàng xóm tỏ vẻ hiểu biết ghé tai anh bảo thằng Ba La vừa bị bắt tại nhà cách đây chỉ mấy ngày. Người ta đưa nó ra tòa án nhân dân xử khẩn cấp và kết tội nó làm Việt gian cho Tây. Vì một thời trước đây nó từng làm biện ở bót cảnh sát Quận Sáu thành phố. Nó bị kêu án tử hình theo lời đề nghị của tên chánh án mang băng tay đỏ và sự biểu đồng tình của đám đông, đồng loạt giơ cao nắm tay. Nó sẽ bị hành quyết ngay tại sân đá banh bên hông cầu Rờ Nô Bình Tiên.
Đầu óc Tám Thôi rối loạn. Anh ngẩn người chưa kịp có phản ứng gì bỗng nghe rõ ràng tiếng nói quen thuộc của thằng Ba La. Nó khóc oà, gào thét, kêu than oan ức thảm thiết lắm. Nó không còn đứng vững nữa. Người ta hò hét xô đẩy nó đi từng bước một. Tám Thôi không dám theo chứng kiến cảnh hành huyết nó, nhưng anh nghe kể lại nó bị đâm chết bằng gươm Nhựt từ mạn hang cua bên trái thấu xuống lút tim, xác vất ở sông Ông Buôn. Và anh cũng nghe ông Mô-Ha-Mết đã len lén đêm khuya đến vớt xác thằng Ba La về chôn nơi cuộc đất gò Bà Chủ, nơi thuở thanh xuân nó từng chăn dê đuổi bò độ nhựt. Anh cảm thấy ray rứt và xấu hổ. Xấu hổ và ray rứt vì anh bất lực không dám ra bào chữa cho nó trước khí thế đám đông không cách gì cản ngăn được:
- Thằng Ba La hiền như cục bột. Khốn nỗi, chắc có người nào xớn xơ xớn xát nhìn lầm nó với tên biện Chà cảnh sát ngày xưa nên nó phải chịu mang họa vào thân.
Sau vụ thằng Ba La bị tử hình, Tám Thôi dứt khoát từ giã kinh thành đã lưu lại trong anh nhiều kỷ niệm đau thương. Anh trở về quê xóm Phú Thứ như mơ ước bấy nay, mong tìm lại bối cảnh thiên nhiên trong lành, di dưỡng vỗ về tâm hồn buổi chiều hôm xế bóng. Anh hy vọng sống cuộc đời dù lam lũ kham khổ nhưng bình ổn, thanh thản. Mấy năm ngắn ngủi ở Phú Lâm tuy qua mau nhưng anh mạnh dạng phủi tay rời khỏi nó không một chút tiếc nuối. Và những thương tích tinh thần, những kỷ niệm buồn phiền vẫn cứ chập chờn mãi suốt đời anh...
Nhờ có chút ít vốn ky cỏm được sau những năm làm việc ở nhà thuốc Ông Tiên, Tám Thôi mua mấy mẫu ruộng bưng vùng Bà Mụ, dọc theo cầu Ông Hiệu. Loại bưng khá tốt do trùm vạn Ngoan, cái hốt me sạt nghiệp nhượng lại. Sẵn đà, anh sửa chữa ngôi nhà do bà Mười Phận để lại làm nhà hương hỏa. Sau khi gả hai cô em gái Nghỉ và Mót về làm dâu ở Phước Lý và Long Khê theo đúng tập tục cổ xưa: «thuyền theo lái, gái theo chồng», anh lập gia đình với một người cùng xóm. Vợ chồng đầm ấm hạnh phúc. Dù thời cuộc rối ren, nhưng hai vợ chồng lao lách, đồng vợ đồng chồng, ngày càng làm ăn khấm khá. Chẳng mấy chốc hai ông bà có hai mụn con trai, trông cũng phương phi tuấn tú lắm. Anh chọn đặt tên Nhứt và Nhì với thâm ý hồi tưởng chuỗi ngày hàn vi thuở xa xưa, lúc mẹ anh còn sõi. Và cũng để biểu lộ ý chí dứt khoát của anh, dù thế nào đi nữa phải cương quyết từ bỏ hai cái nghề nhứt, nhì đại kỵ trong thế gian, hay ít ra không bao giờ được khuyến khích trong bách nghệ: phá sơn lâm, đâm hà bá! Hai cái nghề vào đời đó đã ăn sâu bám rễ tận tâm não anh. Nó ám ảnh nhắc nhớ anh mãi. Và hai cái tên Nhứt, Nhì anh chọn lựa cốt để cảnh giác mình và cũng để khuyên răn hai đứa con luôn thể. Nhứt, Nhì rất thông minh. Chúng học hành siêng năng cần mẫn do quyết tâm lấy trì chí nhẫn nại đạt đến thành công. Mà sự thành công tốt đẹp là biểu hiện sự đền đáp công ơn dưỡng nuôi cao cả của mẹ cha, đồng thời trả nợ cưu mang đùm bọc của xóm làng. Xong trình độ tiểu học, cả hai lần lượt, đứa trước đứa sau, thi đổ vẻ vang vào trường Trung học Pétrus Trương Vĩnh Ký Sài Gòn. Nhờ đậu cao hạng, hai anh em được ở nội trú và hưởng học bổng hàng tháng. Tám Thôi đã khá giả, thêm được sự giúp đỡ trời cho đó, bớt lo về các mặt chi phí, khi hai con anh tỏ ý định tiếp tục học đường dài đến nơi đến chốn.
Lúc này, Tám Thôi đã đứng tuổi. Anh chán chường thế sự, khi ngoái nhìn về dĩ vãng cơ cực buồn khổ, với đêm trường xuôi ngược trên song nước quê hương, khi nhớ hai thằng bạn đời, thằng Xồi biệt tăm biệt tích chắc chết bờ chết buội và thằng Ba La yểu mệnh, chợt đến chợt đi trong phút chốc phù du. Thêm nữa, tình hình trong xóm bắt đầu bất ổn, có khi đến nghẹt thở nên Tám Thôi đâm ra để râu dài sọc cho ra vẻ lão. Anh nghĩ với cái vẻ bề ngoài đó, anh sẽ yên thân yên phận, dù râu đen huyền mướt mượt. Từ dạo đó, đám trẻ mới tấn lên trong xóm gọi anh thân tình là ông Tám hoặc ông Tiên do anh có dạo làm việc ở nhà thuốc Ông Tiên Phú Lâm ngày trước. Cuộc đời hai vợ chồng ông bình lặng, an phận thủ thường, tưởng như mặt nước hồ thu, không một chút gợn. Nào ngờ, một hôm, do cơn bịnh ngặt nghèo, thuốc thang già dặn vẫn không qua định mệnh, vợ ông qua đời ấm ức. Người vợ tào khang bấy nay để lại một khoảng trống, rổng không, lạnh lùng trong sinh hoạt hằng ngày của ông. Ngọn lửa tình đang độ hừng hực bỗng nhiên tắc ngủm phũ phàng trong tiếc nuối vô biên. Quạnh hiu, thêm công việc ruộng nương không ai phụ giúp, ông Tám còn nghĩ xa hơn. Ông biết chắc rằng hai thằng con trai ông, sau khi học hành thành danh với mảnh bằng thành chung tối thiểu, sẽ có công ăn việc làm vững chắc ở Đô thành. Chúng sẽ không thể và không bao giờ về sinh sống nơi xóm Phú Thứ buồn tênh khốn khổ này được.
Bốn năm năm sau ngày bà Tám mãn phần, ông bước thêm một bước, rước một bà ở An Thạnh về làm bạn hủ hỉ cho ấm áp cảnh già. Bà Tám nhỏ này lại mắc phải cái tật thầy chạy, vô phương cứu chữa. Bà mê cờ bạc như điếu đổ không bằng. Tứ sắc, xệp, ỏ, câu tôm cả dà dách, cắt tê đến xì phé... bà mê như người nghiện lâu năm. Ông Tám, con người sống chừng mực, cần cù đạo đức, khuyên lơn hơn thiệt đủ điều nhưng tánh nào tật nấy, bà Tám không sao bỏ được. Bà cứ lén lút mỗi khi có dịp. Ông buồn phiền lo âu ra mặt. Tài chánh trong nhà có triệu chứng thâm thủng ngày một quan trọng hơn, do ở lỗ mội ri rĩ thường xuyên. Bà Tám chằn khíu quanh năm nhưng không sao giải quyết được. Bạn bè bà vô ra không ngớt, tiếng là để thăm lom chào hỏi bà thân tình, nhưng ông Tám đánh hơi thừa biết bà Tám bắt đầu mang nợ nần xấu hổ. Sự chịu đựng của ông Tám bấy lâu nay có giới hạn. Mãi cho đến ngày cưới vợ Ba Nhì mới thực sự bùng nổ. Hai Nhứt đã lập gia đình mấy năm trước lúc bà Tám lớn còn sanh tiền, hiện làm thư ký tư pháp, có nhà cửa khang trang ở Đa Kao Đất Hộ. Số là ông Tám xuất tiền bán lúa bán heo nhờ bà Tám nhỏ mua nữ trang lễ vật dự định tổ chức đám cưới Ba Nhì thật rỡ ràng. Ông tâm niệm làm đẹp mặt đẹp mày bên nhà gái, vốn thuộc gốc gác danh giá. Đến hôm rước dâu trình lễ vật trước mặt đông đủ bà con hai họ, bà thông Nghĩa tái mặt bảo nhỏ thằng rể Ba Nhì biết số nữ trang trình cưới toàn là... vàng giả, hột đá lì câm! Ông Tám rụng rời bủn rủn tay chân. Ba Nhì mắt long lanh vô cùng bối rối. Cũng may, bên nhà gái thông cảm hoàn cảnh chấp nối của ông Tám, không làm khó dễ gì. Giờ rước dâu vẫn được tiến hành một cách bình thường. Thì ra bà Tám Nhỏ lỡ dốc sạch số tiền bán lúa bán heo đó ở sòng tài xiểu Đại Thế Giới Chợ Lớn. Sau đó bà mua đồ mạ trám thế vào mong qua mắt được mọi người. Lần này ông Tám không dằn được nữa. Ông quyết định chấm dứt việc chung sống ngắn ngủi với bà Tám nhỏ, chấp nhận cảnh hẩm hiu quạnh quẽ một mình.
Ông Tám bước vào tuổi cổ lai hi thuộc hàng trượng triều trượng quốc, ngày xưa có thể cầm gậy đi chu du tứ xứ không sợ ai bắt lỗi bắt phải chi cả. Lúc ấy nhằm đúng năm 1975 cộng sản cưỡng chiếm hoàn toàn Miền Nam. Ông ngẫm lại đời mình không lúc nào được suông sẻ, trừ giai đoạn ngắn làm việc nơi nhà thuốc Ông Tiên Phú Lâm. Có lẽ do cái tuổi của ông lận đận khổ cực như trâu, chỉ riêng mình cam chịu. Ông không biết cùng ai san sẻ cho vơi bớt phần nào. Đến ngày gần đất xa trời, ông lại chứng kiến thêm cảnh chia ly bế tắc trong gia đình sau tháng Tư Đen. Hai đứa con quý con yêu của ông phải khăn gói lên đường đi học tập cải tạo biền biệt mù tăm, không biết ngày nào gặp lại. Hai Nhứt với tư cách sĩ quan biệt phái còn Ba Nhì oái oăm thay, sau bao năm miệt mài nơi trường ốc, vừa kịp mãn khóa chót, sanh non đẻ muộn sĩ quan hiện dịch Võ bị Quốc gia Đà Lạt. Hai cô con dâu vì sợ đòn thù của kẻ chiến thắng do liên tục bị bức bách đi vùng kinh tế mới nên hẹn nhau âm thầm bán nhà cửa sự sản, dắt dìu con thơ về quê chồng ở xóm Phú Thứ nương tựa ông Tám, mong sống lây lất qua ngày chờ dịp đoàn tụ. Giờ đây, từ tháng tư đau thương đó, ông Tám bất đắc dĩ phải gánh thêm một trách nhiệm nặng nề để cứu vãn gia đình hai đứa con yêu quý bất hạnh. Trước hết, ông tìm phương kế giúp hai cô con dâu nuôi năm sáu đứa cháu nội nheo nhóc chưa hòa được nếp sống mới thiếu trước hụt sau ở thôn quê. Mấy mẫu ruộng bưng của ông đồng loạt đã bị đưa vào tập thể hóa.
Thế là của mồ hôi nước mắt sau bao nhiêu năm cần cù lao động liên tục suốt thời thanh xuân nơi nhà thuốc Ông Tiên, phút chốc tan thành mây khói. Ông lại bị chế độ mới xếp vào hàng phụ lão, tuy sức khoẻ của ông vẫn còn quá mức trung bình, có thể nói phi thường là khác. Tuy hơn bảy mươi nhưng qua dáng vóc điệu bộ trông ông ngang ngửa năm mươi mấy sáu mươi là cùng. Hàm răng rắn chắc còn khá đầy đủ. Ông còn xướt mía tây nghe rơm rớp. Duy chỉ bộ râu lão ngày xưa, vốn đã dài nay lại dài thêm, phất phơ trước ngực và màu đen huyền óng mượt thuở nào nay được thay thế bởi màu muối tiêu như mái tóc của ông. Bị liệt vào hàng phụ lão, ruộng nương bức bách vào tập thể hóa, ông không được thu nhận vào hệ thống sản xuất mới. Hai cô con dâu từ ngày cha sanh mẹ đẻ có khi nào làm nặng nhọc ruộng nương bao giờ, đành ẩn nhẫn qua các việc lặt vặt quanh quẩn không lối thoát, trong khi chế độ nghèo đói nghiệt ngã càng siết chặt thân phận con người.
Cuộc sống gia đình ông suy sụp trầm trọng còn hơn thuở hàn vi ngày trước, lúc bà Mười Phận chống đỡ tuyệt vọng hằng ngày để nuôi ông. Quá chán chường nhưng ông không buông xuôi. Ông Tám bèn lôi chiếc xuồng ba lá cũ kỹ, sửa sang trét chai tạm bợ. Ông vá mấy cái vợt bằng chỉ đủ loại màu sắc, đốn trúc uốn vài cần câu. Ông trở lại nghề cũ thuở nào, cái nghề bầm dập mà ông đã một lần dứt khoát từ bỏ. Nay vạn bất đắc dĩ, cùng đường nghẽn lối, ông buộc lòng phải lặn lội đêm đêm trên khúc sông thuở thiếu thời. Ông câu cá câu tôm với tâm niệm cưỡng chống lại định mệnh vì ông không còn con đường nào khác để chọn lựa. Cũng đoạn sông đen ngòm này, cũng bối cảnh tối om này, không có gì thay đổi cả, chỉ có khác chăng là mẹ ông, bà Mười Phận không còn nữa để thay thế vào đó hai cô con dâu với năm sáu miệng ăn. Cộng thêm lũ cháu nội vô tội của ông tương lai bế tắc, đen tối không thua đêm ba mươi mù mịt. Hằng đêm, ông xuôi ngược theo eo lá nhà ông Bộ Tuần, nơi cô Sáu Oanh chết oan uổng, hoặc chân cầu Ông Hiệu như thuở xưa, trong thầm lặng lạnh tanh. Ông không còn huýt gió thảnh thơi và phấn chấn ca mấy câu vọng cổ muồi mẫn nữa...
Tâm sự ngổn ngang, sự lo âu chán chường triền miên làm tắt hẳn trong lòng ông những hứng thú lâng lâng, những rạo rực hồn nhiên yêu đời của thời son trẻ. Những lúc ông nghêu ngao làm bạn với gió trăng, trời nước, với những huyền bí của tạo hóa. Thỉnh thoảng, ông ngước nhìn chung quanh mình, thấy leo lét những ngọn đèn các ghe câu khác lố nhố ven theo hai mé sông, chạy dài ngút mắt, lập loè yếu dần để biến hẳn trong đêm tối đen ngòm. Cũng như cuộc đời trầm thống của người dân. Khác với ngày nào, cũng trên đoạn sông tăm tắp sầm uất thầm lặng này, chỉ duy nhứt có mỗi ghe câu của ông hiện diện tìm sống trong cô đơn cô độc. Bây giờ, trong xóm ai cũng đổ bung ra sông ra rạch chăn ví, săn đuổi cá tôm từ đầu sông cuối bến, tranh nhau đắp đổi qua ngày. Tôm cá ngày càng hiếm hoi cạn kiệt. Cuộc sống thêm vất vả buồn nôn. Ngày xưa con sông này không lớn không nhỏ nhưng rất thơ mộng. Nó lạnh lẽo vô tri thật nhưng đối với ông, vốn gắn bó gần gũi, hội nhập vào nó, nó chất chứa mang chở một cái gì thiêng liêng tiềm ẩn khiến ông càng quyến luyến khắn khít với nó luôn. Ngày nay, cái hồn nước, hồn sông đó trở nên nhạt nhòa với cuộc đổi đời nghiệt ngã buồn tênh. Con sông thân thương của ông cũng đớn đau trầm thống không ít. Nó bị dằn xé, dầy xéo không nguôi. Nó trở nên nghèo nàn sẫm đục, u buồn với một triển vọng mù mờ hơn lúc nào hết. Nguồn lợi nó dâng hiến tạo niềm vui cho con người nay đã cạn vơi trầm trọng.
Ông nhớ ơi là nhớ, nhớ cồn cào bất tận, nhớ cái thuở vàng son thạnh mậu, lung linh huyền diệu ngày xưa của ông bà cha mẹ nay đã qua mất rồi, không bao giờ trở lại nữa. Có chăng chỉ còn là những kỷ niệm êm đềm trong tâm tư và tình cảm của ông. Ông nhớ ngày đó ông được nghe bà con trong xóm kể cứ mỗi lần bước ra khỏi hiên nhà vào mùa nước nổi với cây cần câu rê trên tay là có ngay mồi nhấm cá lóc, con nào con nấy to bằng bắp tay bắp vế. Còn nói gì lúc nước sắt, bà con hú hí nhau đông đủ mặt, cứ tha hồ chia xẻ, bắt tôm bắt cá mà ăn. Ngay lũ chồn rái ú na ú núc, thức ăn quá thừa mứa, chê lên chê xuống, chọn lựa vung vẫy phí phạm. Những hôm tác đìa, tác mương ranh, tôm càn xanh lo lớn lội ngược dòng nước, búng tanh tách tanh tách vui tai vui mắt. Vào mùa cá chốt, chúng mang bụng chữa no tròn lội đầy sông đầy bến, đến đỗi trông mặt nước sẫm đen, làm vướng bận ghe xuồng... Bất giác, nhìn lại hiện tại, ông thở dài ngao ngán:
- Cái nghề ngóc đầu không nổi này lại là cái nghề duy nhứt giúp duy trì sự sống tạm bợ hôm nay trong chế độ bần cùng chủ nghĩa. Nhưng liệu cảnh bấp bênh không ngày mai này kéo dài được bao lâu nữa? Rồi ông buồn buồn kết luận:
- Quả lúc này mới thực là: “Nhứt phá sơn lâm, nhì đâm hà bá!”. Chả trách cả nước hồ hởi tiến nhanh tiến mạnh lùi vào thời đồ đá đói rách khổ sở.
Ông Tám thở dài não nề, lặng lẽ một mình trong đêm khuya. Ven sông ếch nhái, côn trùng tiếp tục hòa tấu nhạc bản buồn tênh tang khó, ru nhẹ những mảng lục bình uể oải với bông hoa màu tím lưa thưa đang mùa úa tàn rũ chết, nằng nặng xoáy quặn, gậm nhấm hồn người!
Con sông nay vẫn còn lại những ghe xuồng câu quanh năm lặn hụp, lênh đênh như những con thuyền không bến. Dòng sông năm cũ còn lại những gì trong hiện tại? Hay chỉ là dòng sông nước mắt nuối tiếc uất hờn của người dân vô tội, bất hạnh.
Võ Phước Hiếu
Phá sơn lâm, đâm Hà Bá
(Truyện đồng quê Nam Kỳ Lục Tỉnh)
(Truyện đồng quê Nam Kỳ Lục Tỉnh)
6. Đồ quân ăn cướp
Gà vừa gáy sang canh hai. Bên ngoài, trời tối như mực. Quang cảnh im
lặng, nặng nề sâu lắng. Đứng gió, oi bức. Con Mực sủa mấy tiếng vội vã
rồi hực hực liên hồi. Con Vá hùa theo thúc bách lắm. Chân chúng nó cùng
một lúc cào cào xột xạt ngoài sân, sát hành lang nhà trước làm cho đất
cục khô và sỏi đá văng dội vách cây bổ kho nghe lốp cốp lốp cốp... Ông
Hương Sư lật đật bỏ giò xuống nền gạch tàu mát lạnh về đêm. Ông vói tay
chộp lấy ngay cây chỉa ba dựng thường xuyên ở đầu giường, bước tới khều
nhẹ chân thằng Vẳng. Nó đang ngái ngủ khò khò ngon lành như bất cần đời ở
chái hiên nhà. Nó ngồi phóc dậy như bị điện giựt. Ông Hương Sư khe khẽ:
- Suỵt! Suỵt! Tao đây. Có động tịnh bên ngoài. Hai con Mực và Vá đang hực hực sủa vang trời về hướng bến sông từ nảy giờ cũng khá lâu. Suỵt!
Thằng Vẳng phóng nhanh như chớp đến cửa buồng, xán lại chụp cây song hồng nắm chặt trong tay. Nó nhón gót, bám theo sát sau lưng ông Hương Sư, đang chầm chậm tiến ra phía ngạch cửa trước. Ông nhíu mày, đưa mắt nhìn qua khe cửa lá sách. Ông tập trung tối đa. Trời ba mươi chẳng thấy gì ngoài màn đen đêm tối dầy đặc. Hai con chó Mực và Vá một mực trung thành, đánh hơi biết trong nhà chủ chúng nó đã thức nên mừng húm. Chúng quấn quít chạy tới chạy lui, tiếp tục sủa, rồi thỉnh thoảng khịt khịt mấy cái trước hàng ba tỏ vẻ tự tin. Một đỗi sau, không thấy có động tịnh gì khác, ông Hương Sư bảo thằng Vẳng lên ván mạ ngủ lại để sáng sớm hôm sau còn trăm ngàn việc đăng đăng đê đê phải làm. Nó dựng cây song hồng ở đầu ván mạ, ý như nó muốn có ngay trong tầm tay cho vững bụng, một khi phải cần đến cái vũ khí phòng thân hữu hiệu này. Xong, nó lật đật chui vào nốp, không kịp nói lời nào với ông Hương Sư.
Trong khi đó, ông Hương Sư cũng quày quả trở về giường. Nhưng ông không ngủ được, cứ thao thức trằn trọc mãi đến hừng đông sáng. Vì ông không an tâm. Việc hai con Mực và Vá sủa rùm trời rùm đất hồi nảy làm ông hoài nghi có một cái gì bất ổn. Tù và trùm vạn Chẩn vang dội, thúc hối từ đầu miễu Thành Hoàng. Trùm vạn Chẩn cứ đúng giờ này, không sai chạy một giây một phút, túc tù và để tập hợp mấy chị đàn bà con gái đi cấy mướn chuẩn bị lên đường. Ông Hương Sư choàng dậy nặng nhọc sau một đêm không yên giấc. Ông bước tréo lại bàn tròn đặt giữa nhà, nấu nước pha trà như thói quen ở thôn quê mỗi sáng. Uống xong, ông gọi thằng Vẳng xuống bếp lụt cơm nguội ăn sáng qua loa cho chắc bụng, trước khi nó bắt đầu một ngày dài làm lụng kham khổ cực nhọc. Còn trẻ, dậy sớm, thằng Vẳng dụi lia lịa đôi mắt. Nó từ từ bước qua ngạch cửa ăn thông xuống nhà bếp như người không hồn hay đang mộng du.
Chẳng mấy chốc, ơ cơm nguội chiều hôm trước với chút ít tép bò riêm mặn còn để giành lại, chẳng còn gì cả. Nó đã cẩn thận vét sạch nồi, ăn ráo trọi. Có tiếng người đi chợ sớm lao xao ngoài bờ tre, càng lúc càng nhỏ dần để tan biến trong tấu khúc líu lo yêu đời của chim chóc vừa mới thức giấc trong vườn. Ông Hương Sư chít khăn chéo trắng, mở cửa bước ra sân lúa trước nhà, chú tâm quan sát. Nơi đây, nhân công chất đầy ngùn ngụn những bó lúa sớm ba tháng vừa gặt sốt dẻo hai ba ngày trước. Ông đi tới đi lui, đi xuôi đi ngược, để mắt chỗ này góc kia không sót một chỗ nào. Rồi bỗng dưng ông nhíu đôi mày gần như đâu vào nhau, ra dáng suy nghĩ hung lắm. Ông đưa ngón trỏ đếm cẩn thận từng dãy lúa được chất ngay hàng thẳng lối đẹp mắt. Ông đếm đi đếm lại đôi ba lần cho chắc ý rồi bất thần gọi vọng vào nhà réo ngược thằng Vẳng:
- Vẳng ơi Vẳng! Ra ông bảo.
Thằng Vẳng như con lật đật. Nó có đôi chân cheo, nhanh nhẹn lẹ làng như sao xẹt những đêm ba mươi tối trời. Chẳng mấy chốc, nó đã đứng sừng sững trước mặt chờ đón sự chỉ bảo của ông Hương Sư. Hướng về nó, ông nói:
- Bây nhớ không? Chỗ góc này, ngày hôm qua đâu có hủng sâu hút như vậy kìa! Tao cố ý bảo thằng Năm Đực chất bằng mặt làm dấu để dễ kiểm soát mà.
Thằng Vẳng không biết có để ý hay không đến lời nói của ông Hương Sư, nhưng nó vẫn gật đầu lia lịa ra chiều đồng ý. Ông Hương Sư tiếp:
- Mất toi cũng mươi bó lúa hồi hôm lúc hai con Mực và Vá hực hực liên hồi về phía bến sông. Đây đây... trộm còn để lại kia kìa cái nắp lu chúng đập bể làm hai phòng ngừa ông cháu mình ra ngoài rượt đuổi để phản ứng đối phó. Cũng may mình kịp suy nghĩ, nếu không, chắc sẽ mang họa vào thân. Hướng về phía thằng Vẳng đang lăng xăng quanh đấy, ông dặn dò:- Tối nay, ông cháu ráng mà thức canh lúa nhé. Thế nào đám đạo tặc, quen cái quen nước cũng sẽ đến lần nữa. Lúa thóc mình vẫn còn đầy ngoài sân đó. Quến bọn bất lương tham lam của người.Rồi ông khẳng quyết:
- Ít nhất tụi nó cũng hai ba đứa. Để ông ra bến sông xem dấu chân chúng nó là biết ngay. Tụi nó cả gan thật. Làm ăn thì luồng lách, không chịu làm ăn. Làm như chúng nó kỵ hai chữ lương thiện sao mà!
Ông Hương Sư đã ngoài sáu mươi tuổi nhưng trông còn sõi. Đi đứng lanh lẹ. Nói năn rổn rảng. Ông vẫn tiếp tục làm ruộng nương để sinh sống nhưng làm cầm chừng, mỗi năm năm bảy công một mẫu để có lúa ăn quanh năm. Ông không trực tiếp làm như ngày xưa bươn chải trong gió sương lao nhọc để gầy dựng sự nghiệp. Mà nay đôi lúc cảm thấy chân dùn gối mỏi, nhứt nhứt ông đều mướn người làm thế. Bà Hương Sư qua đời từ lâu. Ông ở vậy, cam phận gà trống nuôi con vì ngao ngán cảnh trong gia đình con ông con bà, dòng này dòng nọ, phía cha phía mẹ, không cùng chung máu mủ ruột rà, suốt năm không tránh được hục hặc phiền toái. Thật phức tạp vô cùng.
Ông có người con trai út duy nhứt, Tư Sang và hai cô con gái lớn Hai Thập, Ba Nhị. Cả hai đều được ông gả về làm dâu xa, một người tận làng Tân Uyên tỉnh Biên Hòa và một người tuốt dưới phía biển Lộc Thuận tỉnh Bến Tre, lúc bà Hương Sư còn sanh tiền. Ông Hương Sư nuôi nấng dạy bảo Tư Sang từ trong trứng nước. Ông cho ăn học đến nơi đến chốn ở tỉnh nhà rồi lên thủ đô Sài Gòn, đổ “còm mi” ngạch hành chánh, làm việc ở tòa bố tỉnh Chợ Lớn với tham biện Tây. Tư Sang được cấp nhà công chức trong công viên tòa bố tỉnh, mênh mông ăn thông từ đường Nguyễn Trãi phía trước qua đường Hồng Bàng phía sau. Vợ Tư Sang là giáo viên chánh ngạch, xuất thân từ trường Sư Phạm, tùng sự tại trường tiểu học bổ túc Đỗ Hữu Phương. Trường này nằm ngay cổng sau tòa bố, cách nhau bằng đường rầy xe lửa Sài Gòn - Mỹ Tho. Việc đi lại hằng ngày rất tiện lợi.
Ông Hương Sư sống cô độc hiu quạnh một mình ở xóm Phú Thứ nên nhận nuôi thằng Vẳng lúc còn nhỏ hếu để sai vặt trong ngoài, đỡ tay đỡ chân và nhứt là hủ hỉ sớm hôm. Trong khi đó, bà Hai Muối, má thằng Vẳng lên Chợ Lớn giúp việc vợ chồng Tư Sang, trông nom nhà cửa, con cái và quán xuyến bếp núc. Do hoàn cảnh góa bụa, yếu đuối thế cô, bà Hai Muối rất túng quẩn, trước đây tạm sống qua ngày với cái nghề bầm dập xúc tép rong, vó tép mòng. Bữa đực bữa cái, hôm có hôm không, bấp bênh khốn đốn. Tuy thế, nhờ nhấm mớ tép rong tép mòng chắt chiu hằng ngày, bà tích trữ để làm mắm ruốc bán trong lối xóm. Mắm ruốc bà Hai Muối nổi tiếng trong làng không thua gì mắm ruốc của bà giáo Thảo sau này ở Vũng Tàu. Hôm nào trong xóm có ai mướn nhổ mạ, cấy lúa, giã gạo, xay bột, tẻ nếp, giữ trẻ... bà mừng húm. Đây là những cơ hội may mắn đối với bà để cải thiện những bữa cơm hằng ngày đỡ dằn vật cồn cào. Những lúc hiếm hoi đó, bà không một chút đắn đo, giao đứt thằng Vẳng cho mấy đứa trẻ trong xóm chỉ lớn hơn nó năm ba tuổi trông coi. Căn nhà lá rách trước dột sau, nhìn bên này thấu suốt bên kia, gió lùa tứ phía, phó mặc nắng mưa năm tháng tàn phá, may nhờ sự sắp xếp của ông Hương Sư nên bà Hai mới có cơ hội ngàn vàng trong đời. Bà cầm chắc sẽ thoát khỏi định mệnh của mình, một định mệnh quá đỗi nghiệt ngã khắc khe.
Thằng Vẳng lúc nhỏ khó tánh. Mồ côi sớm, gia đình lại nghèo rớt mồng tơi, nó không biết thân biết phận cứ khóc la không dứt. Mới ngủ đó, không hơn một khắc đồng hồ, nó lại mở mắt trao tráo đòi vú mẹ. Mấy đứa trẻ giữ nó ham chơi, bỏ mặc nó bò lăn bò lóc, tha hồ la lết khắp chòi củi, sân phơi lúa. Một hôm, nó khóc quá, con Bê lớn hơn nó năm bảy tuổi gì đó, ẵm để nó ngồi trên cối xay, quây bồ bồ hăm cho nó sợ để thôi khóc. Chẳng may, nó thọt chân mềm mại vào lỗ ngổng và cối xay nghiến dập chân trái. Thầy thuốc Nam trong xóm, ông Ba Kiệt bó thuốc tới bó thuốc lui, dây dưa cả tháng trường nhưng vẫn không sao chữa lành hẳn. Có lẽ do cái nghề thầy thuốc vườn, loại cha truyền con nối, học chưa tới lắm. Rốt cuộc, thằng Vẳng mang tật suốt đời. Chân nó đi chấm phết, cà thọt cà thọt khó khăn. Từ dạo đó, làng xóm gọi nó là “quách cà que” Tôn Tẩn hay nhà sư thọt! Xét ra cũng không có gì quá đáng.
Mặt mày thằng Vẳng trông lém lỉnh. Hai mắt nó nhỏ ti hí như mắt lươn, nhưng đen huyền sắc bén và sáng long lanh. Người xưa có thói quen cho rằng người nào có đôi ngươi đen huyền, chém cha thế nào cũng thuộc vào hàng lì lọm khó bì được. Nó thường nhìn xuống khi đứng trước người đối thoại, tưởng chừng như không thấy gì cả ngoài thềm đất. Nhưng thực ra nó đang liếc chéo đó. Đừng lầm! Vì nó nhìn thấy rõ tất cả những gì chung quanh. Thằng Vẳng sống với ông Hương Sư đã mười năm dư. Ông rất thương mến nó, dù ông không hài lòng ưng ý lắm về tánh tình và cốt cách lém lỉnh của nó. Đã nhiều lần, ông Hương Sư bảo nó không được liếc xéo ở đuôi mắt nữa. Việc này thể hiện một sự bất chánh, một hành động không lương thiện trong con người nó. Nhưng khổ nỗi, nó không thể bỏ được vì đã thành một thói quen bất trị rồi... Tuổi già gần đất xa trời, chẳng còn ham muốn bám víu gì thêm nữa trên thế gian phiền hà lắm chuyện, ông cũng xí xóa bỏ qua. Vả lại, ông cần có sự hiện diện của nó để đỡ quạnh hiu buồn chán. Và cũng để có người sai bảo lặt vặt những khi cần đến mà tuổi già khó thể tự đảm đương được.
Sau Hiệp định Đình chiến Genève 1954, đất nước bị chia đôi lấy vĩ tuyến 17 làm ranh giới mà cây cầu Hiền Lương là biểu tượng cảnh cốt nhục chia lìa. Nhưng dù sao đồng bào hai miền Nam Bắc cũng khấp khởi vui mừng dù tình cảm và nhận thức đôi bên đều khác biệt. Vì hòa bình tạm thời được tái lập sau mấy thập niên nồi da xáo thịt, gà nhà bôi mặt đá nhau. Chém giết, chết chóc, phân ly chia lìa nay đã thuộc về dĩ vãng đau buồn, tuy khó phai nhòa trong ký ức tập thể. Mừng vui không mấy chốc, ông Hương Sư qua đời để lại nhà cửa, vườn tược, ruộng đất mênh mông không người trông coi quán xuyến. Hai cô con gái, Hai Thập và Ba Nhị bị cột chưn cột cẳng ở quê chồng cách ngăn vạn dặm, không thể đảm đang được, trong khi Tư Sang đã có cơ sở vững vàng ở Chợ Lớn.
Lúc bấy giờ, quân đội viễn chinh Pháp bắt đầu cuốn cờ hồi hương, trao trả chủ quyền lại cho Chính phủ Việt Nam. Lần này không phải là những lời hứa suông như bao lần trước đây, mà đã là một sự thật lịch sử của miền Nam. Một hệ thống hành chánh mới được thiết lập ngay sau đó trên toàn quốc. Với ngạch “còm mi” hành chánh, cộng thêm nhiều năm thâm niên công vụ không chút gợn, không mảy may tai tiếng, Tư Sang được cấp trên đề bạt giữ chức vụ Quận trưởng quận Gò Dầu Hạ, tỉnh Tây Ninh. Một sự đề bạt hợp tình hợp lý và đúng thời điểm đối với con người mẫu mực có thừa ấy. Tuy nhiên, vợ con anh vẫn tiếp tục ở nơi căn nhà công chức trong khuôn viên rộng thênh thang của tòa bố tỉnh Chợ Lớn. Nơi nầy quanh năm rợp bóng cây xanh, loại cây cổ thụ từ bao đời chứng kiến lắm đổi thay. Lý do tình hình an ninh ở đây dù sao cũng đảm bảo hơn nơi vùng nông thôn. Nơi đây đám cán bộ cộng sản được đảng bí mật gài lại, không đi tập kết miền Bắc theo tinh thần Hiệp định Genève để chờ ngày ngốc đầu dậy chống phá Miền Nam, đã bắt đầu có những hoạt động lén lút khả nghi.
Do hoàn cảnh đặc biệt đó, thằng Vẳng được tín nhiệm thay thế Tư Sang trông nom sự nghiệp ông Hương Sư để lại. Lúc này nó đã lớn gộc rồi, tỏ ra chỉnh chạc, đạo mạo không thua một thầy tu khổ hạnh. Nó lăm le dạm cưới con Hai Bèn, con ông Năm Hương từng làm từ đình Phú Thứ một thời gian dài. Nhờ cái tật cà thọt ở chân lúc thiếu thời, thằng Vẳng được miễn thi hành nghĩa vụ quân sự. Và cũng nhờ đó, nó thối thoát không trực tiếp tham gia những tổ chức ngoại vi mọc lên như núm sau đó không lâu của đám cộng sản nằm vùng. Toàn là những tổ chức mang những cái tên hấp dẫn quyến rủ nhưng bên trong che đậy ý đồ hắc ám, chém giết hận thù.
Xóm Phú Thứ lúc này thuộc vùng xôi đậu. Có thể nói nửa chợ nửa quê nhưng phần nửa quê chiếm phần lớn đất đai. An ninh bấp bênh, thay đổi như mưa nắng, đêm ngày. Nhứt là về đêm không sao kiểm soát được. Nhiều gia đình trong xóm lần lượt kẻ trước người sau tản cư ra chợ Gò Đen hay quận lỵ Bến Lức để tránh lưới đạn đôi bên. Tình cảnh này nhiều khi nặng nề đến nghẹt thở. Dù vậy, thằng Vẳng cắn răng chịu trận. Nó phú mặc cho định mệnh ra sao thì ra. Gia đình nó tiếp tục ở lì nơi ngôi nhà quen thuộc bấy nay, không hề có ý định phiêu lưu khỏi lũy tre trước mặt. Nó cố bám ruộng bám vườn, bám đất ông Hương Sư để lại, tạm thời sinh sống qua ngày tháng. Mặc những hiểm nguy lắm lúc cận kề và những phiền phức dằn co níu kéo của đôi bên. Và đôi khi cái chết suýt soát trong đường tơ kẽ tóc. Chính nó cũng không biết có một sức mạnh thiêng liêng vô hình nào đã giúp nó vượt thoát giai đoạn khó khăn ấy. Vì thế đương nhiên nó được đám cộng sản nằm vùng sau này ca ngợi là thành phần bám trụ bám đất, xa gần, ít nhiều tiếp tay với chúng. Nó được chúng ví như nước sông mương, kinh rạch vì một khi những nguồn nước này cạn khô thì con cá cộng sản sẽ toi mạng.
Với thời gian, vợ chồng chắt mót, “tích tiểu thành đa”, chịu cực chịu khổ, ngày ngày làm việc xuyên suốt một mạch chẳng chịu nghỉ một buổi đứng nào. Cả hai cố tâm khai thác cơ ngơi, ruộng vườn sản nghiệp của ông Hương Sư mà nó đang quản lý do thời cuộc đẩy đưa. Giờ đây, thằng Vẳng trở nên khá giả hơn bà con hoặc trang lứa trong xóm. Tuy nhiên, nó có một nỗi buồn không thể nào vơi được là bà Hai Muối không còn nữa. Bà chết tức tưởi rất thảm thương vì đạp nhằm lựu đạn nội hóa do mấy thằng du kích cóc nhái lon con trong xóm bạ đâu gài đấy, nhân lúc bà trở về quê thăm thằng Vẳng.
Thời cuộc tiếp diễn với nhiều biến chuyển bất ngờ không sao lường trước được. Chiến cuộc ngày càng thêm khốc liệt do mộng xâm lăng cuồng ngông và tham vọng xích hóa quá đà của nhóm lãnh đạo cộng sản khát máu miền Bắc. Từ dạo đó, xóm Phú Thứ trở nên ảm đạm trầm thống, hắc hiu buồn tênh. Ngay cả Đô thành Sài Gòn Chợ Lớn nhiều lúc cũng ngột ngạt khó thở. Bọn cộng sản chủ trương đẩy mạnh công tác phá hoại nội thành. Các ban ám sát thường xuyên gây rối. Tình hình sôi sục nguy biến đó đưa đến chính sách quân sự hóa hệ thống hành chánh. Biện pháp này giúp miền Nam đủ sức đối đầu với quân phiến loạn vô hình, thường ẩn núp trong sanh hoạt hợp pháp hằng ngày của quần chúng nhân dân. Bàn giao lại cho vị đại úy tân Quận trưởng, Tư Sang từ giã Gò Dầu Hạ. Nơi đây anh để lại nhiều kỷ niệm tốt đẹp qua những thành tích mở mang trường ốc, xây dựng đường sá, cầu cống, thiết lập nhà máy điện dù chỉ chạy vài giờ mỗi tối, tổ chức và khuyến khích những sinh hoạt an sinh xã hội, phát huy kiến thức chuyên môn trong lãnh vực nông nghiệp, chăn nuôi, cùng dân chủ hóa các cấp làng xã... Anh trở về tùng sự tại Tòa Đô Chính Sài Gòn chờ ngày về nghỉ hưu. Nhờ vậy, Tư Sang không thuộc diện phải trình diện học tập cải tạo “mười ngày” sau ngày Miền Nam bị cộng sản hoàn toàn cưỡng chiếm.
***
Trụ sở Ủy ban Nhân dân xã Tân Thanh được cất sơ sài vội vàng với cột mù u, kèo tre, mái lá dừa nước còn khen khét mùi nắng. Nền đất hãy còn lởm chởm nơi này chỗ kia. Mấy góc nhà ẩm ỉ chèn nhẹt. Giữa trụ sở, một bàn cây cũ kỹ mốc cời với năm sáu cái ghế đẩu sình đất lem luốc. Quang cảnh trông nghèo nàn thảm đạm, trừ mấy lá cờ màu máu và biểu ngữ vải đỏ chữ vàng mới toanh, viết nguệch ngoạt mấy khẩu hiệu “Đảng cộng sản Việt Nam muôn năm”, “Hồ Chủ tịch sống mãi trong sự nghiệp chúng ta” hay “Thành công đại thành công”. Trụ sở mới này được cất trên nền cũ của Nhà Hội kinh dinh bề thế ngày xưa, thời thực dân thuộc địa thịnh trị. Nhà Hội này về sau trở thành bình địa do mấy lần đụng độ đẫm máu, la liệt xác chết giữa quân đội viễn chinh Pháp và Việt Minh cộng sản. Cuộc đất bị bỏ hoang hơn hai thập niên vì nơi đó không biết bao nhiêu oan hồn uổng tử. Và dân làng do thói quen dị đoan thâm căn cố đế không hề đặt chân đến. Nay trụ sở được tạm thời xây cất trên đó. Đám vô tổ vô tông, vô tâm vô thần này coi trời đất chẳng ra cái thá gì. Ông Trời chúng nó còn gọi là thằng Trời này thằng Trời nọ kia mà! Hà huống là những người khuất mày khuất mặt vô danh tiểu tốt, lục lục thường tình. Trụ sở nằm đối diện nhà ông Hương Sư. Ngôi nhà bây giờ do thằng Vẳng được tính nhiệm trông nom quán xuyến.
Bảy Rồi, bí thư Xã ủy kiêm chủ tịch Ủy ban Nhân dân, khoan thai khom xuống phủi chiếc ghế đẩu, bụi đất bay tung toé quyện tròn theo những tia nắng sớm ban mai xuyên qua kẽ vách. Mụ kéo chiếc khăn rằn cũ đã lên nước xạm màu mồ hôi lâu năm để trên bàn. Mụ chễm chệ ngồi trên ghế, rút một giò lên gọn lỏn. Cái phương cách ngồi khá đặc biệt này của những người từ trong xó, trong “R” vừa mới ra ánh sáng được bà con gọi là ngồi theo kiểu nước lụt. Mụ giở mấy tờ giấy cuốn kèn, hai đầu tưa rách, khệ nệ để ngay ngắn lên bàn. Đây là hồ sơ thưa gởi do mụ đứng ra giàn xếp hôm nay, mang ngang dọc đủ các kiểu chữ ký như cua bò, ngoằn ngoèo trên từng văn bản. Tập trung vuốt ngay ngắn mấy tờ giấy xong, mụ liếc tới liếc lui một chập không đầy vài giây đồng hồ như người thông thạo rành rọt. Rồi mụ hướng thẳng về phía vợ chồng thằng Vẳng đang ngồi im thin thít:
- Chào các đồng chí. Mời các đồng chí ổn định chỗ ngồi. Tôi xin long trọng khai mạc buổi họp. Đồng chí Vẳng trình ủy ban cứu xét trường hợp oan ức của đồng chí do việc đồng chí Nguyễn Văn Sang ở Chợ Lớn về sau ngày nhân dân toàn thắng Mỹ Ngụy, để thừa nhận ngôi nhà đồng chí Vẳng ở lâu nay. Suốt thời kỳ đánh Tây đuổi Mỹ Ngụy, đồng chí Vẳng là sở hữu chủ có đầy đủ chứng minh...
Mụ đưa mắt đảo nhanh một vòng phòng họp chỉ le hoe vài người trong xóm được mời với tư cách nhân chứng. Tất cả đều không lộ vẻ gì mặn mòi tha thiết với vụ kiện này. Họ là người cố cựu chớ đâu phải là người xa lạ nên thừa biết những gút mắc của vấn đề. Bảy Rồi rổn rảng thao thao:
- Báo cáo các đồng chí, nước nhà nay đã độc lập, sạch bóng quân thù sau đại thắng mùa Xuân. Tất cả bà con ở đây đều làm chủ tập thể thôn xóm làng mạc của mình. Không ai có quyền đuổi xô ai cả trên đất nước anh hùng truyền thống này. Người dân dưới chế độ Xã hội Chủ nghĩa có quyền ăn nói, phát biểu thoải mái, không phải rụt rè sợ sệt chi cả.
Qua phần vào đề rập khuôn và trình bày như két, mụ tiếp:- Hôm nay, đồng chí Vẳng đã thực sự thể hiện tinh thần làm chủ đó. Thời buổi này là thời buổi cách mạng thành công, đại thành công mà! Đâu còn như lúc phong kiến thực dân, đâu còn như trong chế độ Mỹ Ngụy, thời cường hào ác bá tay sai đế quốc dùng thế lực, tiền bạc đàn áp, khớp hầu khớp họng tầng lớp nghèo khổ bị bóc lột mãn đời mãn kiếp...
Lại đưa mắt hướng về phía thằng Vẳng, mụ dịu giọng:
- Tôi yêu cầu đồng chí Vẳng trình bày trước.
Thằng Vẳng lật đật đứng dậy, bước tới phía trước. Nó tỏ ra khúm núm do không quen ăn nói chỗ đông người. Bảy Rồi khoát tay lia lịa:
- Đồng chí cứ tự nhiên. Đã nói là nhân dân làm chủ mà. Đồng chí phải tỏ ra xứng đáng với tư cách làm chủ tập thể của mình. Trụ sở này không phải của ai cả. Không phải của chi bộ. Chẳng phải của tôi mà là của chung của bà con cô bác trong xã. Đồng chí là chủ. Tôi xin lập lại một lần nữa để đồng bào cùng nghe cho rõ. Đồng chí cứ tự nhiên ngồi trình bày, không cần đứng lên đứng xuống trông phong kiến dị họm, chẳng hợp tý nào với tác phong cách mạng.
Như chưa bằng lòng lắm, mụ giải thích thêm:- Còn tôi đây, tôi chỉ là đại diện của đảng và nhà nước cách mạng, không hơn không kém. Tôi là tên nô bộc tận tụy, là người đầy tớ trung thành của các đồng chí thôi. Đồng chí Vẳng cứ tự nhiên...
Thằng Vẳng chẩm rải ngồi xuống. Sức nặng của nó làm cho cái băng cây lún đất, nghiêng hẳn qua một bên. Con vợ nó gần chúi nhủi phía trước. Nó đưa tay níu vợ lại, trong khi mụ Bảy Rồi vẫn lanh lảnh:
- Ậy! Ậy! Các đồng chí thấy đó. Đảng ta còn nghèo do đầu hôm sớm mai mới vừa tiếp thu cơ sở địch thuộc loại phồn vinh giả tạo. Nhà nước đa đoan công việc nên lượm thượm thiếu thốn phương tiện như vậy. Sau này, trụ sở xã nhà sẽ được xây cất đẹp đẽ hơn, khang trang hơn với đầy đủ tiện nghi hiện đại. Gương mặt mụ ta rạng rỡ hơn:
- Lúc đó, thứ gì mà đảng ta không có. Đánh đế quốc sừng sõ Mỹ Ngụy còn chạy dài dài... Thôi các đồng chí cũng nên thông cảm giai đoạn quá độ khó khăn buổi ban sơ này.
Thằng Vẳng hỉnh hỉnh mũi, nuốt nước miếng đằng hắng mấy cái nho nhỏ:
- Thưa đồng chí chủ tịch. Nhà em ở từ lúc nhỏ bảy tám tuổi quấn quít bên ông Hương Sư mãi cho đến khi em có gia đình, con cái lóc nhóc đầy đàn mà vẫn không rời căn nhà đó. Lúc chiến cuộc ác liệt, thiên hạ ùn ùn tản cư lánh nạn, tìm những nơi an toàn trú thân, em vẫn một mực ở lại gìn giữ nhà cửa, chăm sóc vườn tược mới được như hôm nay...
Nó ngẩng đầu, liếc xéo Tư Sang:
- Bỗng nhiên cậu Tư từ Chợ Lớn về ngỏ ý muốn lấy lại nhà. Cậu bảo sẽ cho tiền em cất nhà ra riêng ở nơi cuối vườn, sát bến sông. Trên đó, nghe đâu cẩu hưu trí rồi, gia đình lại không có công ăn việc làm vững chắc nên cẩu sợ bị nhà nước đưa đi kinh tế mới hay những vùng giản dân để lao động sản xuất. Cậu Tư bảo cậu là người duy nhứt thừa hưởng gia tài đồ sộ này của ông Hương Sư.
Ngừng một chập nó ngường ngượng:
- Ông Hương Sư lúc mất trong tay em, có trối trăn giao nhà cửa ruộng vườn lại cho em tiếp tục gìn giữ tu bổ, khai thác lấy huê lợi mà sinh sống. Hơn nữa, em cũng thuộc… tông tộc ông Hương Sư. Thằng Vẳng liếc chéo Tư Sang:
- Ông Hương Sư là... ông nội ruột của em. Em cũng có quyền thừa hưởng vì là cháu đích tôn huyết thống kia mà.
Tư Sang nảy giờ ngồi lặng im. Anh âm thầm quan sát, bực mình vì những lời giáo đầu trật thượng của mụ Bảy Rồi. Anh cố nén hờn căm chờ đến lượt mình phát biểu. Bỗng anh trố mắt ngạc nhiên về lời phân trần sau cùng của thằng Vẳng. Anh chính là con trai duy nhất của ông Hương Sư. Tại sao thằng Vẳng lại là cháu đích tôn được? Chưa kịp hoàn hồn, anh nghe tiếng mụ Bảy Rồi gằn từng tiếng một:
- Báo cáo các đồng chí. Xã ủy cũng như Ủy ban Nhân dân xã biết rõ rành mạch tông tích, lý lịch của từng người nên không lạ gì đồng chí Vẳng. Ở xã này từ lúc nhỏ, đồng chí đã bám trụ giúp đỡ cách mạng, đóng góp công của cho lực lượng võ trang nhân dân anh hùng, bách chiến bách thắng. Mụ giải thích tiếp:
- Đồng chí Vẳng dù không trực tiếp tham gia cơ sở cách mạng, nhưng qua quá trình liên hệ, đồng chí thực sự là một thành phần cách mạng. Đảng và Nhà nước mà tôi là đại diện ở đây, chỉ biết đồng chí Vẳng là sở hữu chủ của căn nhà, có khai hộ khẩu hợp lệ đúng tiêu chuẩn và luật lệ cách mạng tạm thời ấn định. Trong hộ khẩu đó, ngoài đồng chí và vợ con, không còn ai khác. Tôi cũng đã cho kiểm tra tờ khai gia đình thời Ngụy quân Ngụy quyền còn sót lại đầy đủ lúc chúng hoảng hốt tháo chạy, cũng chỉ thấy có bao nhiêu nhân sự đó thôi.
Thằng Vẳng được thể. Nó như được gãy đúng vào chỗ ngứa nên vội vàng đưa tay xin phân trần thêm cho rõ ràng hơn. Ý như nó muốn để mọi người tham dự buổi kiện cáo hôm nay không còn nghi kỵ nó nữa:
- Má em hồi xửa hồi xưa nghèo lắm, bần cố đến ba bốn đời. Cơm ăn mắm muối, bữa có bữa không, đói lên đói xuống. Trong làng ai nấy đều khinh khi miệt thị. Bỗng nhiên nó rươm rướm:
- Má em có một thời ở đợ nhà ông Hương Sư. Thời gian ấy, cậu Tư lớn đại rồi, lén lút bức bách lấy má em. Má em đã có thai với cậu Tư. Về sau, ông Hương Sư thấy mình cũng có một phần trách nhiệm trong sự lén lút đó nên nghĩ tình đem em về nuôi cho đến ngày ông qua đời. Trong khi đó, cậu Tư chẳng đặng đừng, rước má em lên Chợ Lớn ở với cậu mãi đến khi má em vô phước bị tai nạn qua đời.
Ngừng một lát để xua đuổi sự nghẹn ngào thể hiện qua đôi mắt long lanh đỏ sẫm, thằng Vẳng tiếp tục kể lể dong dài với giọng nghẹt mũi vì quá xúc động:
- Lúc còn sống, để giữ tiếng tăm cho cậu Tư là ba ruột của em, từng là một quận trưởng thời Ngụy, cùng để giữ danh giá cho gia đình ông Hương Sư, ông nội ruột bất đắc dĩ của em nên má em cam tâm im hơi lặng tiếng, âm thầm chịu đựng một mình. Bà không một lời hé môi tâm sự hay than thở dù bất cứ với ai, cả trong gia đình hay ngoài chòm xóm.
Thằng Vẳng ngước mặt lên, trái hẳn với thói quen của nó:- Thưa đồng chí chủ tịch. Đồng chí nhìn kỹ chắc thấy em hao hao giống cậu Tư như khuôn đúc phải không?
Tư Sang vừa xem trình diễn một màn giàn cảnh có tuồng tích lớp lang gay cấn như những tình tiết éo le trong các tuồng hát cải lương không bằng. Anh bối rối khi thằng Vẳng đánh anh một đòn chí tử bằng cách nhắc nhớ đến cái chức vụ quận trưởng Gò Dầu Hạ khi xưa của anh trước mặt đông đủ mọi người. Nguy hiểm và quan trọng hơn là trước mặt chánh quyền cách mạng vốn đa nghi còn hơn Tào Tháo, nhưng dám nghĩ dám làm không gớm tay. Chưa kịp định thần để tìm cách chống chế trước sự sắp bày ác ý, anh lại nghe mụ Bảy Rồi bắt đầu lên lớp:
- Đảng và Nhà nước vừa mới tiếp quản với bao nhiêu khó khăn trước mắt. Đám tàn dư Mỹ Ngụy, nhứt là bọn CIA được gài lại vẫn ngoan cố tiếp tục chiến đấu, chống phá cách mạng dưới nhiều hình thức khác nhau nhằm gây khó khăn xáo trộn thêm, trong khi Đảng và Nhà nước ta phải đối đầu với nhiều việc quan trọng khác. Dù vậy, Đảng vẫn lắng tai nghe những oan ức của bà con nghèo khổ. Mụ gằn từng tiếng một:
- Lập trường trước sau như một của Đảng và Nhà nước vô sản là bênh vực người cô thế trước bất công. Cái xã hội ngày xưa gieo rắc bao nhiêu căm hờn tủi nhục đã cáo chung mà nạn nhân điển hình trước mặt bà con là gia đình đồng chí Vẳng đó.
Đến lượt Tư Sang được mụ Bảy Rồi gọi lên trình bày. Anh bình tĩnh cho biết những việc thằng Vẳng tố cáo anh hoàn toàn không đúng với sự thật. Anh bác bỏ luận cứ được nó dựng lên với ác ý. Quả thật, anh có nhờ thằng Vẳng trông giữ nhà cửa vườn tược của ba anh để lại sau khi qua đời. Và hằng tháng, anh đều có trả lương sòng phẳng, không hề thiếu một tháng nào. Nay hòa bình lập lại, anh có ý định đưa vợ con về nghỉ hưu ở xóm Phú Thứ, là nơi anh sinh trưởng và lớn lên hơn nửa thế kỷ nay. Anh chọn thái độ phân trần ôn hòa vì anh dư biết nhược điểm của mình một thời làm quận trưởng trong chính thể quốc gia. Anh cũng dư biết rằng càng đi sâu chống chế quyết liệt, không khéo thằng Vẳng lại bịa đặt thêm chuyện này chuyện nọ càng phiền phức nguy hiểm. Vì anh đang đứng trước miệng hùm hang cọp. Mụ Bảy Rồi kết thúc:
- Đảng ta lúc nào cũng thực tế và sáng suốt nên mới có ngày đại thắng hôm nay. Ba mươi năm mới có ngày này. Biết bao hy sinh và gian khổ. Dù làm chủ hoàn toàn đất nước nhưng bọn CIA và tàn dư Mỹ Ngụy vẫn chực chờ ngóc đầu dậy đánh phá cách mạng, gây rối trong quần chúng nhân dân. Đảng ta cương quyết trừng trị đích đáng những bọn phản động đó và lưu ý bà con phải cảnh giác tối đa. Mụ hướng về cử tọa:
- Quan điểm của Đảng và biện pháp của nhà nước ở nông thôn trong bước quá độ này là nhà ai ở đâu cứ ở đó, ruộng ai làm cứ tiếp tục khai thác chờ chỉ thị mới của trung ương. Chánh sách đó cũng giúp Đảng thanh lọc và ngăn chận những thành phần ác ôn, binh lính của chế độ cũ muốn trốn tránh địa phương mình, né đòn trừng trị của Đảng ta.
Mụ cười gằn ra chiều khoái trá, đảo mắt một vòng phòng họp, nhìn thằng Vẳng rồi nhếch mép:
- Đối với đồng chí Vẳng cũng là người trong tông tộc, dù không được nhìn nhận chính thức, nhưng qua lập trường của Đảng mà tôi vừa trình bày, đồng chí hãy tiếp tục là sở hữu chủ căn nhà ông Hương Sư để lại, tưởng cũng không phải quá đáng. Nếu so với bao nhiêu công sức, mồ hôi lao lực bấy nay đồng chí đã đổ ra để tu bổ giữ gìn...
Quay sang Tư Sang, mụ nghiêm nét mặt lạnh như tiền:
- Riêng về đồng chí Tư Sang, Xã ủy và Ủy ban Nhân dân xã chưa có phương tiện và chỉ thị cấp thêm hộ khẩu mới. Với diện tích trồng trọt hạn chế trong xã, thu hoạch hằng năm chỉ vừa để thỏa mãn nhu cầu của bà con cô bác trong xã nhà thôi. Đảng ta còn nghèo, tình hình còn phức tạp, Xã ủy không có cách nào khác hơn dù biết đồng chí gốc gác ở đây. Cuộc sống của đồng chí sẽ do ủy ban các cấp ở Chợ Lớn quản lý và giúp đỡ thích nghi.
Phiên họp bế mạc. Thằng Vẳng còn nấn ná ở lại trụ sở xã trong khi Tư Sang lủi thủi bước ra hiên lấy chiếc xe Honda cũ kỹ rồ máy. Tiếng máy nổ dòn xô đuổi bao nhiêu suy nghĩ và uất hận trong lòng anh. Anh không còn can đảm nhìn lại ngôi nhà tổ phụ, ẩn hiện những hình ảnh thời thơ ấu êm đẹp bị cuốn phăng theo chế độ nghiệt ngã xã hội chủ nghĩa...
***
Hai năm sau ngày cướp chính quyền, một phiên họp khoáng đại ở trụ sở Ủy ban Nhân dân xã để triển khai công tác hợp tác hóa nông nghiệp. Lúc này, chính quyền cộng sản chủ trương cấp bách việc hợp tác hóa để tiến tới tập thể hóa nông nghiệp trong toàn tỉnh nhà. Mụ bí thư Bảy Rồi vừa đi tham quan các hợp tác xã kiểu mẫu ở xã thí điểm về. Mụ phổ biến những kinh nghiệm mới thu thập. Bấy lâu nay, mụ ngắm nghé ngôi nhà ông Hương Sư mà thằng Vẳng bỗng nhiên trở thành chủ nhân ông sau buổi họp chớp nhoáng hai năm trước đây cũng ở trụ sở này. Nhìn quanh nhìn quẩn trong làng, mụ ta thấy chỉ có mỗi cơ ngơi kinh dinh đồ sộ này mới đáp ứng đúng tham vọng trước mắt của mụ. Nó nằm ngay trục lộ cái, ngày ngày dập dìu người qua kẻ lại. Nó chễm chệ đối diện Ủy ban Nhân dân xã, vừa thuận tiện để làm văn phòng, kho chứa lúa gạo và nông cụ của hợp tác xã, vừa tiện lợi trong việc giao dịch trao đổi, thu mua sau này.
Đồng bào tề tựu đông đủ. Sau màn chào hỏi xã giao, mụ Bảy Rồi oang oang trình bày chính sách của Đảng và Nhà nước ở nông thôn trong giai đoạn hiện tại. Cử tọa tỏ vẻ dè dặt, phát biểu ơ hờ, miễn cưỡng. Mấy năm nay, Đảng nói quá nhiều, nhưng thực tế, chính quyền như gà mở cửa mả, quanh quẩn bên mồ ma. Việc làm cù cưa cù nhầy, dặm chân một chỗ, không tiến tới đâu. Đảng chuyên môn nói phét, dối gian gạt gẫm, tham lam ăn quỵt trơ trẽn, khiến họ không còn nhẹ dạ non lòng tin tưởng như lúc đầu. Bảy Rồi hồ hởi phấn khởi đặt thẳng vấn đề trước cử tọa:
- Đồng chí Vẳng từ thời Mỹ Ngụy bám trụ ở xã nhà, giúp đỡ tiếp tay cách mạng trong những khúc quanh khó khăn của lịch sử. Sau ngày giải phóng, đồng chí vẫn tích cực tham gia mọi công tác, sinh hoạt đều đặn, chấp hành nghiêm chỉnh chủ trương và đường lối Đảng. Đồng chí sẵn sàng hy sinh vì giai cấp công nông và nhân dân, xứng đáng là đứa con cưng hàng đầu của Đảng và Nhà Nước.
Đưa tay vuốt tóc, mụ chớp mắt nhìn tròng trọc cử tọa đang im thin thít rồi hướng về thằng Vẳng, mụ vui vẻ:
- Xã ủy và Ủy ban Nhân dân xã chưa có đủ phương tiện để xây cất trụ sở hợp tác xã mới. Vì thế, Xã ủy và Ủy ban Nhân dân yêu cầu đồng chí Vẳng vui lòng chấp nhận dành một phần ngôi nhà của đồng chí đang ở để làm trụ sở và kho chứa lúa gạo. Việc này chỉ tạm thời thôi trong khi chờ đợi xây cất một trụ sở xứng đáng hơn, có tầm vóc khang trang hơn.
Mụ trình bày thêm như để tranh thủ tình cảm của thằng Vẳng:
- Đồng chí hiện nay có một vợ và ba con còn nhỏ, cơ ngơi dinh thự lại đồ sộ như vầy, suy cho cùng thật phí phạm quá, trong khi Đảng và Nhà nước đang cần một diện tích tương đối để triển khai kế hoạch làm ăn qui mô xã hội chủ nghĩa. Việc này nhằm gây phúc lợi cho bà con cô bác xã nhà, xây dựng tương lai rực rỡ cho con cháu mai hậu, đúng theo lời dạy trước đây của Bác Hồ. Tôi tin chắc rằng, với truyền thống hy sinh cao cả và trung thành tuyệt đối của đồng chí Vẳng, hợp tác xã của chúng ta sẽ hình thành một ngày gần đây. Mụ bỗng dưng đứng phắt dậy:
- Xin bà con cô bác vui lòng hưởng ứng cho một tràn pháo tay nhiệt liệt nhiệt liệt... hoan nghinh đồng chí Vẳng.
Pháo tay lẹt đẹt. Thằng Vẳng được nâng lên tận chín từng mây xanh mây trắng. Nó không thể từ chối trước ý đồ của mụ Bảy Rồi định dùng áp lực đám đông, lấy thịt đè người. Vì nó thừa hiểu rằng mụ Bảy Rồi đã lấy quyết định từ mấy tháng trước. Những lời phong thanh nó đã nghe đâu đó trong mơ hồ hoài nghi nay đã thành sự thật. Một sự thật đau đớn. Một sự thật quá ư nhức nhối phũ phàng. Đôi tai nóng bỏng, nó như người mê sảng, ầm ừ dạ dạ. Nó ngượng ngập vâng vâng, lính quýnh như gà mắc đẻ...
Hợp tác xã thành hình đúng như đã hoạch định. Trụ sở được khánh thành ngay giữa mùa gặt. Lúa thóc chất đống ngùn ngụt cao tận trính nhà, chèn riết gia đình thằng Vẳng xuống tuốt phía sau hướng chòi bếp. Sự ra vào tự do, luông tuồng bất kể giờ giấc, xem vợ chồng thằng Vẳng như cỏ rác không bằng của đám “ba mươi” cách mạng về chiều. Thêm vào đó còn có lũ trẻ mất dạy, bất trị, mới tấn lên trong xóm dưới sự chỉ đạo anh minh của đảng, mắt nhìn chưa khỏi mũi, nổi lên hô hào làm chủ tập thể. Việc này khiến thằng Vẳng ngày càng xốn mắt chướng tai. Nhưng nó đành ngậm câm như hến vì không khéo nó sẽ bị kết tội phản động không chừng. Vườn tược không còn một chút huê lợi nào. Khi trái cây mới chớm lớn chưa kịp căn da, chúng lặt hái ráo trọi. Lớp chúng ăn, lớp không vừa miệng, chúng liệng bừa bãi không tiếc. Vì chúng đâu có công trồng tỉa chăm sóc để biết sự kham khổ cực nhọc của người trồng. Nhà cửa rác rưới tứ bề không ai quét dọn. Người nào cũng vỗ ngực đành đạch huênh hoang hãnh diện được làm chủ. Không ai chịu lép mình ở cái chéo đất bất hạnh, nhắm mắt đưa tay ra trước mặt đụng ngay lúc nhúc “anh hùng”, “ưu tú”, “tiên tiến” trong khí thế thừa thắng xông lên để làm tôi tớ cả! Quả thực, người xưa nói không sai: “cha chung chết, không ai khóc” là vậy! Cái đất nước Việt Nam ngàn đời dấu yêu với một lịch sử oai hùng lẫm liệt mà những tên sặc mùi dốt nát, một chữ bẻ hai không có như Út Tịch, Thị Riêng, Bảy Rồi, Trừ Văn Thố... trở nên anh hùng dân tộc thì tội nghiệp và đau đớn cho đất nước biết dường nào! Thằng Vẳng đâm ra chán ngán, lặng thinh hối hận về thái độ trở mặt hèn hạ đáng trách của nó đã vu oan Tư Sang ngày nào. Hai Bèn, vợ nó thì cằn nhằn cẳn nhẳn, lãi nhãi cự nự từ sáng đến tối không dứt. Nó biết lỗi, xuống nước nhỏ lặng thinh, không hề cãi lại. Hai Bèn tiếc không cản ngăn được chồng mình. Phải chi lúc đó vợ chồng nó để gia đình cậu Tư về ở chung, xúm xít đùm bọc nhau trong khó khăn đói khổ chắc không đến đỗi nào nhục nhã như ngày nay...
Lúc này, Bảy Rồi đã bắt đầu thực sự đổi đời để sống. Mụ đã làm một cuộc cách mạng về y phục và trang trí. Quần áo mụ bảnh bao láng mướt, sạch sẽ trắng tin.. Với tiện nghi đế quốc Mỹ Ngụy để lại, mụ mua sấm bộn bàng. Đã xa rồi hình ảnh bộ đồ bà ba đen mốc cời với chiếc khăn rằn bạt màu vắt vai hay quấn cổ. Dù vậy cốt khỉ vẫn hoàn cốt khỉ, nghé ngọ già đời vẫn nghé ngọ, mụ không lột được cái xác đần độn bấy nay. Tuy nhiên, mụ cũng chưa thỏa mãn. Các đồng chí trung kiên ba đời bần cố đồng chạng với mụ nhưng nắm những chức vụ chánh yếu ở quận ở tỉnh, nay đương nhiên người nào cũng giàu có nức trứng. Tiền rừng bạc biển, của chìm của nổi chỉ nhờ tài... khéo lãnh đạo và quản lý! Cái chái nhà tạm hẹp té, ghép sát vách trụ sở Ủy ban Nhân dân xã, nơi mụ ở từ ngày tiếp quản, không còn tương xứng với nếp sống mới của mụ nữa. Cây gai trước mắt mụ vẫn là sự hiện diện kỳ đà cản mũi của thằng Vẳng tại trụ sở hợp tác xã. Mụ đi thêm bước thứ hai khi đối đầu với thằng Vẳng trong phiên họp tối, trời mưa dai dẳng:
- Hôm nay, Xã ủy và Ủy ban Nhân dân mời đồng chí Vẳng để báo cáo một việc quan trọng. Hợp tác xã kiểm kê tồn kho cuối năm vừa rồi thấy thiếu mấy trăm giạ lúa và gạo. Bấy nay, lãnh đạo luôn luôn tín nhiệm và trông cậy nơi đồng chí làm tai mắt trông nom trong ngoài. Ngoài đồng chí và gia đình ra, không một ai khác thường trực tại đó cả. Tuy nhiên, Xã ủy và Ủy ban Nhân dân không bao giờ hồ đồ hoặc thiển cận nghi ngờ kết tội đồng chí. Trước sau vẫn như một, lãnh đạo tín nhiệm và xác nhận lòng ngay thẳng trong sạch của đồng chí.
Nhíu đôi mày làm cho vầng trán gợn lên mấy lớp nhăn vòng cung rũ đều xuống hai bên màn tang, mụ trịnh trọng chĩa đôi mắt soi bói đe dọa thẳng vào thằng Vẳng:
- Để tăng cường biện pháp kiểm soát ngăn chận mất mát có thể xảy ra sau này, nhất là để tránh mọi điều tra phiền phức và dai dẳng, đôi khi rất nguy hiểm có thể đưa đến tù tội, của công an huyện tiến hành lúc nào không biết, tôi thay mặt các đồng chí lãnh đạo xã đề nghị giúp đỡ đồng chí Vẳng phương tiện đầy đủ để dựng lại ngôi nhà nơi nền cũ của bà Hai ngày trước. Vợ chồng đồng chí sẽ sinh sống tự do riêng biệt, không dính dáng gì đến hợp tác xã nữa.
Mụ đứng phắt dậy, bước lại vách kéo nhẹ cánh cửa sổ chận những tia sét đang chiếu thẳng vào mặt khó chịu. Mụ chớp lia lịa hai mí mắt lươn ti hí. Nhờ lốp xốp ba mớ tài liệu chính trị thu hoạch cấp tốc nơi các khoá học tập bồi dưỡng hay bổ túc văn hóa ở huyện, mụ thao thao như con két mẹ:
- Đảng ta là đảng của nhân dân, phát xuất từ nhân dân mà ra, hy sinh sống chết cũng vì tương lai hạnh phúc tối thượng của nhân dân. Đảng không thể nhìn đồng chí, vợ đồng chí và mấy cháu nhỏ ăn uống ngủ nghê chật chội ở chòi bếp, hiên sau, vừa thiếu vệ sinh, vừa không hợp với nếp sống và phong cách của con người mới xã hội chủ nghĩa. Đồng chí phải được đãi ngộ xứng đáng, đúng tiêu chuẩn.
Thằng Vẳng lặng thinh tái mặt. Tai nó lùng bùng, mắt hoa lên nổi đôm đốm. Nó có miệng mà không nói thành lời. Nó dư biết từ ngày thành lập hợp tác xã đến nay, mụ Bảy Rồi giàu to như diều gặp gió, nhờ tài quản lý lương lẹo, móc ngoặc. Mọi thu xuất đều do mụ ta độc đoán quyết định, tha hồ bòn xén làm việc mờ ám. Hơn nữa, bè cánh phe phái làm ăn chia chác của mụ có mặt khắp các ban ngành, cấu kết thành một hệ thống tổ chức đóng kín không thua gì tổ chức đảng. Bất mãn, phẫn uất, nó chỉ biết ngậm câm, mặc dù trong thâm tâm, nó nguyền rủa mụ thậm tệ...
Căn nhà mới của nó được dựng lên vội vàng với sự “giúp đỡ” của mụ Bảy Rồi qua hệ thống phân phối vật dụng xây cất xã. Nói là giúp đỡ cho hợp với ngôn từ cách mạng chứ thật ra vỏn vẹn một gian ọp ẹp, giản đơn, trống trước trống sau, không thua gì trụ sở ủy ban ngày mới tiếp quản, nhứt là không thua gì nhà cửa ở những vùng kinh tế mới sau này. Thằng Vẳng càng chán nản bực tức khi thấy ít lâu sau đó, mụ Bảy Rồi từ giã cái chái lá sát trụ sở ủy ban, tự tiện dọn về ngôi nhà đẹp đẽ của ông Hương Sư... Nó lẩm bẩm không ngớt miệng, chưởi đổng từng chập như người điên dại, như kẻ mất hồn:
- Phải! Tao túng đức. Tao mang tội ăn giựt tài sản của cậu Tư nên không cầm được. Trời cao có mắt. Lưới Trời lồng lộng, tuy rất thưa, con mắt phàm phu tục tử nhìn không thấy, nhưng ổng không để lọt một tội ác nào.
Đôi lúc nó dong dài tâm sự cùng Hai Bèn hoặc với bà con thân tính cũng bất mãn không thua gì nó:
- Tội tao làm, tao chịu. Ông Trời công bình lắm. Ổng sẽ oánh tao. Có chết tao cũng không phiền trách gì. Tao bằng lòng chấp nhận công lý của Trời Đất. Nhưng tụi bây coi. Tụi bây rán chống con mắt mà chờ. Chúng nó đúng là đám ăn cướp giữa ban ngày thanh thiên bạch nhựt. Chúng nó toàn là lũ thất nhơn ác đức. Tội ác của chúng nó to lớn tầy trời, làm sao tránh khỏi được lưới Trời. Ông Trời nhứt định không để cho chúng nó sống lâu đâu... Đứa nào nhẹ dạ non lòng tiếp tục tin ở đám cộng sản ác ôn lật lộng này còn hơn bán lúa giống không bằng...
- Đ.M...e... ẹ...! Đồ quân ăn cướp!.
- Suỵt! Suỵt! Tao đây. Có động tịnh bên ngoài. Hai con Mực và Vá đang hực hực sủa vang trời về hướng bến sông từ nảy giờ cũng khá lâu. Suỵt!
Thằng Vẳng phóng nhanh như chớp đến cửa buồng, xán lại chụp cây song hồng nắm chặt trong tay. Nó nhón gót, bám theo sát sau lưng ông Hương Sư, đang chầm chậm tiến ra phía ngạch cửa trước. Ông nhíu mày, đưa mắt nhìn qua khe cửa lá sách. Ông tập trung tối đa. Trời ba mươi chẳng thấy gì ngoài màn đen đêm tối dầy đặc. Hai con chó Mực và Vá một mực trung thành, đánh hơi biết trong nhà chủ chúng nó đã thức nên mừng húm. Chúng quấn quít chạy tới chạy lui, tiếp tục sủa, rồi thỉnh thoảng khịt khịt mấy cái trước hàng ba tỏ vẻ tự tin. Một đỗi sau, không thấy có động tịnh gì khác, ông Hương Sư bảo thằng Vẳng lên ván mạ ngủ lại để sáng sớm hôm sau còn trăm ngàn việc đăng đăng đê đê phải làm. Nó dựng cây song hồng ở đầu ván mạ, ý như nó muốn có ngay trong tầm tay cho vững bụng, một khi phải cần đến cái vũ khí phòng thân hữu hiệu này. Xong, nó lật đật chui vào nốp, không kịp nói lời nào với ông Hương Sư.
Trong khi đó, ông Hương Sư cũng quày quả trở về giường. Nhưng ông không ngủ được, cứ thao thức trằn trọc mãi đến hừng đông sáng. Vì ông không an tâm. Việc hai con Mực và Vá sủa rùm trời rùm đất hồi nảy làm ông hoài nghi có một cái gì bất ổn. Tù và trùm vạn Chẩn vang dội, thúc hối từ đầu miễu Thành Hoàng. Trùm vạn Chẩn cứ đúng giờ này, không sai chạy một giây một phút, túc tù và để tập hợp mấy chị đàn bà con gái đi cấy mướn chuẩn bị lên đường. Ông Hương Sư choàng dậy nặng nhọc sau một đêm không yên giấc. Ông bước tréo lại bàn tròn đặt giữa nhà, nấu nước pha trà như thói quen ở thôn quê mỗi sáng. Uống xong, ông gọi thằng Vẳng xuống bếp lụt cơm nguội ăn sáng qua loa cho chắc bụng, trước khi nó bắt đầu một ngày dài làm lụng kham khổ cực nhọc. Còn trẻ, dậy sớm, thằng Vẳng dụi lia lịa đôi mắt. Nó từ từ bước qua ngạch cửa ăn thông xuống nhà bếp như người không hồn hay đang mộng du.
Chẳng mấy chốc, ơ cơm nguội chiều hôm trước với chút ít tép bò riêm mặn còn để giành lại, chẳng còn gì cả. Nó đã cẩn thận vét sạch nồi, ăn ráo trọi. Có tiếng người đi chợ sớm lao xao ngoài bờ tre, càng lúc càng nhỏ dần để tan biến trong tấu khúc líu lo yêu đời của chim chóc vừa mới thức giấc trong vườn. Ông Hương Sư chít khăn chéo trắng, mở cửa bước ra sân lúa trước nhà, chú tâm quan sát. Nơi đây, nhân công chất đầy ngùn ngụn những bó lúa sớm ba tháng vừa gặt sốt dẻo hai ba ngày trước. Ông đi tới đi lui, đi xuôi đi ngược, để mắt chỗ này góc kia không sót một chỗ nào. Rồi bỗng dưng ông nhíu đôi mày gần như đâu vào nhau, ra dáng suy nghĩ hung lắm. Ông đưa ngón trỏ đếm cẩn thận từng dãy lúa được chất ngay hàng thẳng lối đẹp mắt. Ông đếm đi đếm lại đôi ba lần cho chắc ý rồi bất thần gọi vọng vào nhà réo ngược thằng Vẳng:
- Vẳng ơi Vẳng! Ra ông bảo.
Thằng Vẳng như con lật đật. Nó có đôi chân cheo, nhanh nhẹn lẹ làng như sao xẹt những đêm ba mươi tối trời. Chẳng mấy chốc, nó đã đứng sừng sững trước mặt chờ đón sự chỉ bảo của ông Hương Sư. Hướng về nó, ông nói:
- Bây nhớ không? Chỗ góc này, ngày hôm qua đâu có hủng sâu hút như vậy kìa! Tao cố ý bảo thằng Năm Đực chất bằng mặt làm dấu để dễ kiểm soát mà.
Thằng Vẳng không biết có để ý hay không đến lời nói của ông Hương Sư, nhưng nó vẫn gật đầu lia lịa ra chiều đồng ý. Ông Hương Sư tiếp:
- Mất toi cũng mươi bó lúa hồi hôm lúc hai con Mực và Vá hực hực liên hồi về phía bến sông. Đây đây... trộm còn để lại kia kìa cái nắp lu chúng đập bể làm hai phòng ngừa ông cháu mình ra ngoài rượt đuổi để phản ứng đối phó. Cũng may mình kịp suy nghĩ, nếu không, chắc sẽ mang họa vào thân. Hướng về phía thằng Vẳng đang lăng xăng quanh đấy, ông dặn dò:- Tối nay, ông cháu ráng mà thức canh lúa nhé. Thế nào đám đạo tặc, quen cái quen nước cũng sẽ đến lần nữa. Lúa thóc mình vẫn còn đầy ngoài sân đó. Quến bọn bất lương tham lam của người.Rồi ông khẳng quyết:
- Ít nhất tụi nó cũng hai ba đứa. Để ông ra bến sông xem dấu chân chúng nó là biết ngay. Tụi nó cả gan thật. Làm ăn thì luồng lách, không chịu làm ăn. Làm như chúng nó kỵ hai chữ lương thiện sao mà!
Ông Hương Sư đã ngoài sáu mươi tuổi nhưng trông còn sõi. Đi đứng lanh lẹ. Nói năn rổn rảng. Ông vẫn tiếp tục làm ruộng nương để sinh sống nhưng làm cầm chừng, mỗi năm năm bảy công một mẫu để có lúa ăn quanh năm. Ông không trực tiếp làm như ngày xưa bươn chải trong gió sương lao nhọc để gầy dựng sự nghiệp. Mà nay đôi lúc cảm thấy chân dùn gối mỏi, nhứt nhứt ông đều mướn người làm thế. Bà Hương Sư qua đời từ lâu. Ông ở vậy, cam phận gà trống nuôi con vì ngao ngán cảnh trong gia đình con ông con bà, dòng này dòng nọ, phía cha phía mẹ, không cùng chung máu mủ ruột rà, suốt năm không tránh được hục hặc phiền toái. Thật phức tạp vô cùng.
Ông có người con trai út duy nhứt, Tư Sang và hai cô con gái lớn Hai Thập, Ba Nhị. Cả hai đều được ông gả về làm dâu xa, một người tận làng Tân Uyên tỉnh Biên Hòa và một người tuốt dưới phía biển Lộc Thuận tỉnh Bến Tre, lúc bà Hương Sư còn sanh tiền. Ông Hương Sư nuôi nấng dạy bảo Tư Sang từ trong trứng nước. Ông cho ăn học đến nơi đến chốn ở tỉnh nhà rồi lên thủ đô Sài Gòn, đổ “còm mi” ngạch hành chánh, làm việc ở tòa bố tỉnh Chợ Lớn với tham biện Tây. Tư Sang được cấp nhà công chức trong công viên tòa bố tỉnh, mênh mông ăn thông từ đường Nguyễn Trãi phía trước qua đường Hồng Bàng phía sau. Vợ Tư Sang là giáo viên chánh ngạch, xuất thân từ trường Sư Phạm, tùng sự tại trường tiểu học bổ túc Đỗ Hữu Phương. Trường này nằm ngay cổng sau tòa bố, cách nhau bằng đường rầy xe lửa Sài Gòn - Mỹ Tho. Việc đi lại hằng ngày rất tiện lợi.
Ông Hương Sư sống cô độc hiu quạnh một mình ở xóm Phú Thứ nên nhận nuôi thằng Vẳng lúc còn nhỏ hếu để sai vặt trong ngoài, đỡ tay đỡ chân và nhứt là hủ hỉ sớm hôm. Trong khi đó, bà Hai Muối, má thằng Vẳng lên Chợ Lớn giúp việc vợ chồng Tư Sang, trông nom nhà cửa, con cái và quán xuyến bếp núc. Do hoàn cảnh góa bụa, yếu đuối thế cô, bà Hai Muối rất túng quẩn, trước đây tạm sống qua ngày với cái nghề bầm dập xúc tép rong, vó tép mòng. Bữa đực bữa cái, hôm có hôm không, bấp bênh khốn đốn. Tuy thế, nhờ nhấm mớ tép rong tép mòng chắt chiu hằng ngày, bà tích trữ để làm mắm ruốc bán trong lối xóm. Mắm ruốc bà Hai Muối nổi tiếng trong làng không thua gì mắm ruốc của bà giáo Thảo sau này ở Vũng Tàu. Hôm nào trong xóm có ai mướn nhổ mạ, cấy lúa, giã gạo, xay bột, tẻ nếp, giữ trẻ... bà mừng húm. Đây là những cơ hội may mắn đối với bà để cải thiện những bữa cơm hằng ngày đỡ dằn vật cồn cào. Những lúc hiếm hoi đó, bà không một chút đắn đo, giao đứt thằng Vẳng cho mấy đứa trẻ trong xóm chỉ lớn hơn nó năm ba tuổi trông coi. Căn nhà lá rách trước dột sau, nhìn bên này thấu suốt bên kia, gió lùa tứ phía, phó mặc nắng mưa năm tháng tàn phá, may nhờ sự sắp xếp của ông Hương Sư nên bà Hai mới có cơ hội ngàn vàng trong đời. Bà cầm chắc sẽ thoát khỏi định mệnh của mình, một định mệnh quá đỗi nghiệt ngã khắc khe.
Thằng Vẳng lúc nhỏ khó tánh. Mồ côi sớm, gia đình lại nghèo rớt mồng tơi, nó không biết thân biết phận cứ khóc la không dứt. Mới ngủ đó, không hơn một khắc đồng hồ, nó lại mở mắt trao tráo đòi vú mẹ. Mấy đứa trẻ giữ nó ham chơi, bỏ mặc nó bò lăn bò lóc, tha hồ la lết khắp chòi củi, sân phơi lúa. Một hôm, nó khóc quá, con Bê lớn hơn nó năm bảy tuổi gì đó, ẵm để nó ngồi trên cối xay, quây bồ bồ hăm cho nó sợ để thôi khóc. Chẳng may, nó thọt chân mềm mại vào lỗ ngổng và cối xay nghiến dập chân trái. Thầy thuốc Nam trong xóm, ông Ba Kiệt bó thuốc tới bó thuốc lui, dây dưa cả tháng trường nhưng vẫn không sao chữa lành hẳn. Có lẽ do cái nghề thầy thuốc vườn, loại cha truyền con nối, học chưa tới lắm. Rốt cuộc, thằng Vẳng mang tật suốt đời. Chân nó đi chấm phết, cà thọt cà thọt khó khăn. Từ dạo đó, làng xóm gọi nó là “quách cà que” Tôn Tẩn hay nhà sư thọt! Xét ra cũng không có gì quá đáng.
Mặt mày thằng Vẳng trông lém lỉnh. Hai mắt nó nhỏ ti hí như mắt lươn, nhưng đen huyền sắc bén và sáng long lanh. Người xưa có thói quen cho rằng người nào có đôi ngươi đen huyền, chém cha thế nào cũng thuộc vào hàng lì lọm khó bì được. Nó thường nhìn xuống khi đứng trước người đối thoại, tưởng chừng như không thấy gì cả ngoài thềm đất. Nhưng thực ra nó đang liếc chéo đó. Đừng lầm! Vì nó nhìn thấy rõ tất cả những gì chung quanh. Thằng Vẳng sống với ông Hương Sư đã mười năm dư. Ông rất thương mến nó, dù ông không hài lòng ưng ý lắm về tánh tình và cốt cách lém lỉnh của nó. Đã nhiều lần, ông Hương Sư bảo nó không được liếc xéo ở đuôi mắt nữa. Việc này thể hiện một sự bất chánh, một hành động không lương thiện trong con người nó. Nhưng khổ nỗi, nó không thể bỏ được vì đã thành một thói quen bất trị rồi... Tuổi già gần đất xa trời, chẳng còn ham muốn bám víu gì thêm nữa trên thế gian phiền hà lắm chuyện, ông cũng xí xóa bỏ qua. Vả lại, ông cần có sự hiện diện của nó để đỡ quạnh hiu buồn chán. Và cũng để có người sai bảo lặt vặt những khi cần đến mà tuổi già khó thể tự đảm đương được.
Sau Hiệp định Đình chiến Genève 1954, đất nước bị chia đôi lấy vĩ tuyến 17 làm ranh giới mà cây cầu Hiền Lương là biểu tượng cảnh cốt nhục chia lìa. Nhưng dù sao đồng bào hai miền Nam Bắc cũng khấp khởi vui mừng dù tình cảm và nhận thức đôi bên đều khác biệt. Vì hòa bình tạm thời được tái lập sau mấy thập niên nồi da xáo thịt, gà nhà bôi mặt đá nhau. Chém giết, chết chóc, phân ly chia lìa nay đã thuộc về dĩ vãng đau buồn, tuy khó phai nhòa trong ký ức tập thể. Mừng vui không mấy chốc, ông Hương Sư qua đời để lại nhà cửa, vườn tược, ruộng đất mênh mông không người trông coi quán xuyến. Hai cô con gái, Hai Thập và Ba Nhị bị cột chưn cột cẳng ở quê chồng cách ngăn vạn dặm, không thể đảm đang được, trong khi Tư Sang đã có cơ sở vững vàng ở Chợ Lớn.
Lúc bấy giờ, quân đội viễn chinh Pháp bắt đầu cuốn cờ hồi hương, trao trả chủ quyền lại cho Chính phủ Việt Nam. Lần này không phải là những lời hứa suông như bao lần trước đây, mà đã là một sự thật lịch sử của miền Nam. Một hệ thống hành chánh mới được thiết lập ngay sau đó trên toàn quốc. Với ngạch “còm mi” hành chánh, cộng thêm nhiều năm thâm niên công vụ không chút gợn, không mảy may tai tiếng, Tư Sang được cấp trên đề bạt giữ chức vụ Quận trưởng quận Gò Dầu Hạ, tỉnh Tây Ninh. Một sự đề bạt hợp tình hợp lý và đúng thời điểm đối với con người mẫu mực có thừa ấy. Tuy nhiên, vợ con anh vẫn tiếp tục ở nơi căn nhà công chức trong khuôn viên rộng thênh thang của tòa bố tỉnh Chợ Lớn. Nơi nầy quanh năm rợp bóng cây xanh, loại cây cổ thụ từ bao đời chứng kiến lắm đổi thay. Lý do tình hình an ninh ở đây dù sao cũng đảm bảo hơn nơi vùng nông thôn. Nơi đây đám cán bộ cộng sản được đảng bí mật gài lại, không đi tập kết miền Bắc theo tinh thần Hiệp định Genève để chờ ngày ngốc đầu dậy chống phá Miền Nam, đã bắt đầu có những hoạt động lén lút khả nghi.
Do hoàn cảnh đặc biệt đó, thằng Vẳng được tín nhiệm thay thế Tư Sang trông nom sự nghiệp ông Hương Sư để lại. Lúc này nó đã lớn gộc rồi, tỏ ra chỉnh chạc, đạo mạo không thua một thầy tu khổ hạnh. Nó lăm le dạm cưới con Hai Bèn, con ông Năm Hương từng làm từ đình Phú Thứ một thời gian dài. Nhờ cái tật cà thọt ở chân lúc thiếu thời, thằng Vẳng được miễn thi hành nghĩa vụ quân sự. Và cũng nhờ đó, nó thối thoát không trực tiếp tham gia những tổ chức ngoại vi mọc lên như núm sau đó không lâu của đám cộng sản nằm vùng. Toàn là những tổ chức mang những cái tên hấp dẫn quyến rủ nhưng bên trong che đậy ý đồ hắc ám, chém giết hận thù.
Xóm Phú Thứ lúc này thuộc vùng xôi đậu. Có thể nói nửa chợ nửa quê nhưng phần nửa quê chiếm phần lớn đất đai. An ninh bấp bênh, thay đổi như mưa nắng, đêm ngày. Nhứt là về đêm không sao kiểm soát được. Nhiều gia đình trong xóm lần lượt kẻ trước người sau tản cư ra chợ Gò Đen hay quận lỵ Bến Lức để tránh lưới đạn đôi bên. Tình cảnh này nhiều khi nặng nề đến nghẹt thở. Dù vậy, thằng Vẳng cắn răng chịu trận. Nó phú mặc cho định mệnh ra sao thì ra. Gia đình nó tiếp tục ở lì nơi ngôi nhà quen thuộc bấy nay, không hề có ý định phiêu lưu khỏi lũy tre trước mặt. Nó cố bám ruộng bám vườn, bám đất ông Hương Sư để lại, tạm thời sinh sống qua ngày tháng. Mặc những hiểm nguy lắm lúc cận kề và những phiền phức dằn co níu kéo của đôi bên. Và đôi khi cái chết suýt soát trong đường tơ kẽ tóc. Chính nó cũng không biết có một sức mạnh thiêng liêng vô hình nào đã giúp nó vượt thoát giai đoạn khó khăn ấy. Vì thế đương nhiên nó được đám cộng sản nằm vùng sau này ca ngợi là thành phần bám trụ bám đất, xa gần, ít nhiều tiếp tay với chúng. Nó được chúng ví như nước sông mương, kinh rạch vì một khi những nguồn nước này cạn khô thì con cá cộng sản sẽ toi mạng.
Với thời gian, vợ chồng chắt mót, “tích tiểu thành đa”, chịu cực chịu khổ, ngày ngày làm việc xuyên suốt một mạch chẳng chịu nghỉ một buổi đứng nào. Cả hai cố tâm khai thác cơ ngơi, ruộng vườn sản nghiệp của ông Hương Sư mà nó đang quản lý do thời cuộc đẩy đưa. Giờ đây, thằng Vẳng trở nên khá giả hơn bà con hoặc trang lứa trong xóm. Tuy nhiên, nó có một nỗi buồn không thể nào vơi được là bà Hai Muối không còn nữa. Bà chết tức tưởi rất thảm thương vì đạp nhằm lựu đạn nội hóa do mấy thằng du kích cóc nhái lon con trong xóm bạ đâu gài đấy, nhân lúc bà trở về quê thăm thằng Vẳng.
Thời cuộc tiếp diễn với nhiều biến chuyển bất ngờ không sao lường trước được. Chiến cuộc ngày càng thêm khốc liệt do mộng xâm lăng cuồng ngông và tham vọng xích hóa quá đà của nhóm lãnh đạo cộng sản khát máu miền Bắc. Từ dạo đó, xóm Phú Thứ trở nên ảm đạm trầm thống, hắc hiu buồn tênh. Ngay cả Đô thành Sài Gòn Chợ Lớn nhiều lúc cũng ngột ngạt khó thở. Bọn cộng sản chủ trương đẩy mạnh công tác phá hoại nội thành. Các ban ám sát thường xuyên gây rối. Tình hình sôi sục nguy biến đó đưa đến chính sách quân sự hóa hệ thống hành chánh. Biện pháp này giúp miền Nam đủ sức đối đầu với quân phiến loạn vô hình, thường ẩn núp trong sanh hoạt hợp pháp hằng ngày của quần chúng nhân dân. Bàn giao lại cho vị đại úy tân Quận trưởng, Tư Sang từ giã Gò Dầu Hạ. Nơi đây anh để lại nhiều kỷ niệm tốt đẹp qua những thành tích mở mang trường ốc, xây dựng đường sá, cầu cống, thiết lập nhà máy điện dù chỉ chạy vài giờ mỗi tối, tổ chức và khuyến khích những sinh hoạt an sinh xã hội, phát huy kiến thức chuyên môn trong lãnh vực nông nghiệp, chăn nuôi, cùng dân chủ hóa các cấp làng xã... Anh trở về tùng sự tại Tòa Đô Chính Sài Gòn chờ ngày về nghỉ hưu. Nhờ vậy, Tư Sang không thuộc diện phải trình diện học tập cải tạo “mười ngày” sau ngày Miền Nam bị cộng sản hoàn toàn cưỡng chiếm.
Trụ sở Ủy ban Nhân dân xã Tân Thanh được cất sơ sài vội vàng với cột mù u, kèo tre, mái lá dừa nước còn khen khét mùi nắng. Nền đất hãy còn lởm chởm nơi này chỗ kia. Mấy góc nhà ẩm ỉ chèn nhẹt. Giữa trụ sở, một bàn cây cũ kỹ mốc cời với năm sáu cái ghế đẩu sình đất lem luốc. Quang cảnh trông nghèo nàn thảm đạm, trừ mấy lá cờ màu máu và biểu ngữ vải đỏ chữ vàng mới toanh, viết nguệch ngoạt mấy khẩu hiệu “Đảng cộng sản Việt Nam muôn năm”, “Hồ Chủ tịch sống mãi trong sự nghiệp chúng ta” hay “Thành công đại thành công”. Trụ sở mới này được cất trên nền cũ của Nhà Hội kinh dinh bề thế ngày xưa, thời thực dân thuộc địa thịnh trị. Nhà Hội này về sau trở thành bình địa do mấy lần đụng độ đẫm máu, la liệt xác chết giữa quân đội viễn chinh Pháp và Việt Minh cộng sản. Cuộc đất bị bỏ hoang hơn hai thập niên vì nơi đó không biết bao nhiêu oan hồn uổng tử. Và dân làng do thói quen dị đoan thâm căn cố đế không hề đặt chân đến. Nay trụ sở được tạm thời xây cất trên đó. Đám vô tổ vô tông, vô tâm vô thần này coi trời đất chẳng ra cái thá gì. Ông Trời chúng nó còn gọi là thằng Trời này thằng Trời nọ kia mà! Hà huống là những người khuất mày khuất mặt vô danh tiểu tốt, lục lục thường tình. Trụ sở nằm đối diện nhà ông Hương Sư. Ngôi nhà bây giờ do thằng Vẳng được tính nhiệm trông nom quán xuyến.
Bảy Rồi, bí thư Xã ủy kiêm chủ tịch Ủy ban Nhân dân, khoan thai khom xuống phủi chiếc ghế đẩu, bụi đất bay tung toé quyện tròn theo những tia nắng sớm ban mai xuyên qua kẽ vách. Mụ kéo chiếc khăn rằn cũ đã lên nước xạm màu mồ hôi lâu năm để trên bàn. Mụ chễm chệ ngồi trên ghế, rút một giò lên gọn lỏn. Cái phương cách ngồi khá đặc biệt này của những người từ trong xó, trong “R” vừa mới ra ánh sáng được bà con gọi là ngồi theo kiểu nước lụt. Mụ giở mấy tờ giấy cuốn kèn, hai đầu tưa rách, khệ nệ để ngay ngắn lên bàn. Đây là hồ sơ thưa gởi do mụ đứng ra giàn xếp hôm nay, mang ngang dọc đủ các kiểu chữ ký như cua bò, ngoằn ngoèo trên từng văn bản. Tập trung vuốt ngay ngắn mấy tờ giấy xong, mụ liếc tới liếc lui một chập không đầy vài giây đồng hồ như người thông thạo rành rọt. Rồi mụ hướng thẳng về phía vợ chồng thằng Vẳng đang ngồi im thin thít:
- Chào các đồng chí. Mời các đồng chí ổn định chỗ ngồi. Tôi xin long trọng khai mạc buổi họp. Đồng chí Vẳng trình ủy ban cứu xét trường hợp oan ức của đồng chí do việc đồng chí Nguyễn Văn Sang ở Chợ Lớn về sau ngày nhân dân toàn thắng Mỹ Ngụy, để thừa nhận ngôi nhà đồng chí Vẳng ở lâu nay. Suốt thời kỳ đánh Tây đuổi Mỹ Ngụy, đồng chí Vẳng là sở hữu chủ có đầy đủ chứng minh...
Mụ đưa mắt đảo nhanh một vòng phòng họp chỉ le hoe vài người trong xóm được mời với tư cách nhân chứng. Tất cả đều không lộ vẻ gì mặn mòi tha thiết với vụ kiện này. Họ là người cố cựu chớ đâu phải là người xa lạ nên thừa biết những gút mắc của vấn đề. Bảy Rồi rổn rảng thao thao:
- Báo cáo các đồng chí, nước nhà nay đã độc lập, sạch bóng quân thù sau đại thắng mùa Xuân. Tất cả bà con ở đây đều làm chủ tập thể thôn xóm làng mạc của mình. Không ai có quyền đuổi xô ai cả trên đất nước anh hùng truyền thống này. Người dân dưới chế độ Xã hội Chủ nghĩa có quyền ăn nói, phát biểu thoải mái, không phải rụt rè sợ sệt chi cả.
Qua phần vào đề rập khuôn và trình bày như két, mụ tiếp:- Hôm nay, đồng chí Vẳng đã thực sự thể hiện tinh thần làm chủ đó. Thời buổi này là thời buổi cách mạng thành công, đại thành công mà! Đâu còn như lúc phong kiến thực dân, đâu còn như trong chế độ Mỹ Ngụy, thời cường hào ác bá tay sai đế quốc dùng thế lực, tiền bạc đàn áp, khớp hầu khớp họng tầng lớp nghèo khổ bị bóc lột mãn đời mãn kiếp...
Lại đưa mắt hướng về phía thằng Vẳng, mụ dịu giọng:
- Tôi yêu cầu đồng chí Vẳng trình bày trước.
Thằng Vẳng lật đật đứng dậy, bước tới phía trước. Nó tỏ ra khúm núm do không quen ăn nói chỗ đông người. Bảy Rồi khoát tay lia lịa:
- Đồng chí cứ tự nhiên. Đã nói là nhân dân làm chủ mà. Đồng chí phải tỏ ra xứng đáng với tư cách làm chủ tập thể của mình. Trụ sở này không phải của ai cả. Không phải của chi bộ. Chẳng phải của tôi mà là của chung của bà con cô bác trong xã. Đồng chí là chủ. Tôi xin lập lại một lần nữa để đồng bào cùng nghe cho rõ. Đồng chí cứ tự nhiên ngồi trình bày, không cần đứng lên đứng xuống trông phong kiến dị họm, chẳng hợp tý nào với tác phong cách mạng.
Như chưa bằng lòng lắm, mụ giải thích thêm:- Còn tôi đây, tôi chỉ là đại diện của đảng và nhà nước cách mạng, không hơn không kém. Tôi là tên nô bộc tận tụy, là người đầy tớ trung thành của các đồng chí thôi. Đồng chí Vẳng cứ tự nhiên...
Thằng Vẳng chẩm rải ngồi xuống. Sức nặng của nó làm cho cái băng cây lún đất, nghiêng hẳn qua một bên. Con vợ nó gần chúi nhủi phía trước. Nó đưa tay níu vợ lại, trong khi mụ Bảy Rồi vẫn lanh lảnh:
- Ậy! Ậy! Các đồng chí thấy đó. Đảng ta còn nghèo do đầu hôm sớm mai mới vừa tiếp thu cơ sở địch thuộc loại phồn vinh giả tạo. Nhà nước đa đoan công việc nên lượm thượm thiếu thốn phương tiện như vậy. Sau này, trụ sở xã nhà sẽ được xây cất đẹp đẽ hơn, khang trang hơn với đầy đủ tiện nghi hiện đại. Gương mặt mụ ta rạng rỡ hơn:
- Lúc đó, thứ gì mà đảng ta không có. Đánh đế quốc sừng sõ Mỹ Ngụy còn chạy dài dài... Thôi các đồng chí cũng nên thông cảm giai đoạn quá độ khó khăn buổi ban sơ này.
Thằng Vẳng hỉnh hỉnh mũi, nuốt nước miếng đằng hắng mấy cái nho nhỏ:
- Thưa đồng chí chủ tịch. Nhà em ở từ lúc nhỏ bảy tám tuổi quấn quít bên ông Hương Sư mãi cho đến khi em có gia đình, con cái lóc nhóc đầy đàn mà vẫn không rời căn nhà đó. Lúc chiến cuộc ác liệt, thiên hạ ùn ùn tản cư lánh nạn, tìm những nơi an toàn trú thân, em vẫn một mực ở lại gìn giữ nhà cửa, chăm sóc vườn tược mới được như hôm nay...
Nó ngẩng đầu, liếc xéo Tư Sang:
- Bỗng nhiên cậu Tư từ Chợ Lớn về ngỏ ý muốn lấy lại nhà. Cậu bảo sẽ cho tiền em cất nhà ra riêng ở nơi cuối vườn, sát bến sông. Trên đó, nghe đâu cẩu hưu trí rồi, gia đình lại không có công ăn việc làm vững chắc nên cẩu sợ bị nhà nước đưa đi kinh tế mới hay những vùng giản dân để lao động sản xuất. Cậu Tư bảo cậu là người duy nhứt thừa hưởng gia tài đồ sộ này của ông Hương Sư.
Ngừng một chập nó ngường ngượng:
- Ông Hương Sư lúc mất trong tay em, có trối trăn giao nhà cửa ruộng vườn lại cho em tiếp tục gìn giữ tu bổ, khai thác lấy huê lợi mà sinh sống. Hơn nữa, em cũng thuộc… tông tộc ông Hương Sư. Thằng Vẳng liếc chéo Tư Sang:
- Ông Hương Sư là... ông nội ruột của em. Em cũng có quyền thừa hưởng vì là cháu đích tôn huyết thống kia mà.
Tư Sang nảy giờ ngồi lặng im. Anh âm thầm quan sát, bực mình vì những lời giáo đầu trật thượng của mụ Bảy Rồi. Anh cố nén hờn căm chờ đến lượt mình phát biểu. Bỗng anh trố mắt ngạc nhiên về lời phân trần sau cùng của thằng Vẳng. Anh chính là con trai duy nhất của ông Hương Sư. Tại sao thằng Vẳng lại là cháu đích tôn được? Chưa kịp hoàn hồn, anh nghe tiếng mụ Bảy Rồi gằn từng tiếng một:
- Báo cáo các đồng chí. Xã ủy cũng như Ủy ban Nhân dân xã biết rõ rành mạch tông tích, lý lịch của từng người nên không lạ gì đồng chí Vẳng. Ở xã này từ lúc nhỏ, đồng chí đã bám trụ giúp đỡ cách mạng, đóng góp công của cho lực lượng võ trang nhân dân anh hùng, bách chiến bách thắng. Mụ giải thích tiếp:
- Đồng chí Vẳng dù không trực tiếp tham gia cơ sở cách mạng, nhưng qua quá trình liên hệ, đồng chí thực sự là một thành phần cách mạng. Đảng và Nhà nước mà tôi là đại diện ở đây, chỉ biết đồng chí Vẳng là sở hữu chủ của căn nhà, có khai hộ khẩu hợp lệ đúng tiêu chuẩn và luật lệ cách mạng tạm thời ấn định. Trong hộ khẩu đó, ngoài đồng chí và vợ con, không còn ai khác. Tôi cũng đã cho kiểm tra tờ khai gia đình thời Ngụy quân Ngụy quyền còn sót lại đầy đủ lúc chúng hoảng hốt tháo chạy, cũng chỉ thấy có bao nhiêu nhân sự đó thôi.
Thằng Vẳng được thể. Nó như được gãy đúng vào chỗ ngứa nên vội vàng đưa tay xin phân trần thêm cho rõ ràng hơn. Ý như nó muốn để mọi người tham dự buổi kiện cáo hôm nay không còn nghi kỵ nó nữa:
- Má em hồi xửa hồi xưa nghèo lắm, bần cố đến ba bốn đời. Cơm ăn mắm muối, bữa có bữa không, đói lên đói xuống. Trong làng ai nấy đều khinh khi miệt thị. Bỗng nhiên nó rươm rướm:
- Má em có một thời ở đợ nhà ông Hương Sư. Thời gian ấy, cậu Tư lớn đại rồi, lén lút bức bách lấy má em. Má em đã có thai với cậu Tư. Về sau, ông Hương Sư thấy mình cũng có một phần trách nhiệm trong sự lén lút đó nên nghĩ tình đem em về nuôi cho đến ngày ông qua đời. Trong khi đó, cậu Tư chẳng đặng đừng, rước má em lên Chợ Lớn ở với cậu mãi đến khi má em vô phước bị tai nạn qua đời.
Ngừng một lát để xua đuổi sự nghẹn ngào thể hiện qua đôi mắt long lanh đỏ sẫm, thằng Vẳng tiếp tục kể lể dong dài với giọng nghẹt mũi vì quá xúc động:
- Lúc còn sống, để giữ tiếng tăm cho cậu Tư là ba ruột của em, từng là một quận trưởng thời Ngụy, cùng để giữ danh giá cho gia đình ông Hương Sư, ông nội ruột bất đắc dĩ của em nên má em cam tâm im hơi lặng tiếng, âm thầm chịu đựng một mình. Bà không một lời hé môi tâm sự hay than thở dù bất cứ với ai, cả trong gia đình hay ngoài chòm xóm.
Thằng Vẳng ngước mặt lên, trái hẳn với thói quen của nó:- Thưa đồng chí chủ tịch. Đồng chí nhìn kỹ chắc thấy em hao hao giống cậu Tư như khuôn đúc phải không?
Tư Sang vừa xem trình diễn một màn giàn cảnh có tuồng tích lớp lang gay cấn như những tình tiết éo le trong các tuồng hát cải lương không bằng. Anh bối rối khi thằng Vẳng đánh anh một đòn chí tử bằng cách nhắc nhớ đến cái chức vụ quận trưởng Gò Dầu Hạ khi xưa của anh trước mặt đông đủ mọi người. Nguy hiểm và quan trọng hơn là trước mặt chánh quyền cách mạng vốn đa nghi còn hơn Tào Tháo, nhưng dám nghĩ dám làm không gớm tay. Chưa kịp định thần để tìm cách chống chế trước sự sắp bày ác ý, anh lại nghe mụ Bảy Rồi bắt đầu lên lớp:
- Đảng và Nhà nước vừa mới tiếp quản với bao nhiêu khó khăn trước mắt. Đám tàn dư Mỹ Ngụy, nhứt là bọn CIA được gài lại vẫn ngoan cố tiếp tục chiến đấu, chống phá cách mạng dưới nhiều hình thức khác nhau nhằm gây khó khăn xáo trộn thêm, trong khi Đảng và Nhà nước ta phải đối đầu với nhiều việc quan trọng khác. Dù vậy, Đảng vẫn lắng tai nghe những oan ức của bà con nghèo khổ. Mụ gằn từng tiếng một:
- Lập trường trước sau như một của Đảng và Nhà nước vô sản là bênh vực người cô thế trước bất công. Cái xã hội ngày xưa gieo rắc bao nhiêu căm hờn tủi nhục đã cáo chung mà nạn nhân điển hình trước mặt bà con là gia đình đồng chí Vẳng đó.
Đến lượt Tư Sang được mụ Bảy Rồi gọi lên trình bày. Anh bình tĩnh cho biết những việc thằng Vẳng tố cáo anh hoàn toàn không đúng với sự thật. Anh bác bỏ luận cứ được nó dựng lên với ác ý. Quả thật, anh có nhờ thằng Vẳng trông giữ nhà cửa vườn tược của ba anh để lại sau khi qua đời. Và hằng tháng, anh đều có trả lương sòng phẳng, không hề thiếu một tháng nào. Nay hòa bình lập lại, anh có ý định đưa vợ con về nghỉ hưu ở xóm Phú Thứ, là nơi anh sinh trưởng và lớn lên hơn nửa thế kỷ nay. Anh chọn thái độ phân trần ôn hòa vì anh dư biết nhược điểm của mình một thời làm quận trưởng trong chính thể quốc gia. Anh cũng dư biết rằng càng đi sâu chống chế quyết liệt, không khéo thằng Vẳng lại bịa đặt thêm chuyện này chuyện nọ càng phiền phức nguy hiểm. Vì anh đang đứng trước miệng hùm hang cọp. Mụ Bảy Rồi kết thúc:
- Đảng ta lúc nào cũng thực tế và sáng suốt nên mới có ngày đại thắng hôm nay. Ba mươi năm mới có ngày này. Biết bao hy sinh và gian khổ. Dù làm chủ hoàn toàn đất nước nhưng bọn CIA và tàn dư Mỹ Ngụy vẫn chực chờ ngóc đầu dậy đánh phá cách mạng, gây rối trong quần chúng nhân dân. Đảng ta cương quyết trừng trị đích đáng những bọn phản động đó và lưu ý bà con phải cảnh giác tối đa. Mụ hướng về cử tọa:
- Quan điểm của Đảng và biện pháp của nhà nước ở nông thôn trong bước quá độ này là nhà ai ở đâu cứ ở đó, ruộng ai làm cứ tiếp tục khai thác chờ chỉ thị mới của trung ương. Chánh sách đó cũng giúp Đảng thanh lọc và ngăn chận những thành phần ác ôn, binh lính của chế độ cũ muốn trốn tránh địa phương mình, né đòn trừng trị của Đảng ta.
Mụ cười gằn ra chiều khoái trá, đảo mắt một vòng phòng họp, nhìn thằng Vẳng rồi nhếch mép:
- Đối với đồng chí Vẳng cũng là người trong tông tộc, dù không được nhìn nhận chính thức, nhưng qua lập trường của Đảng mà tôi vừa trình bày, đồng chí hãy tiếp tục là sở hữu chủ căn nhà ông Hương Sư để lại, tưởng cũng không phải quá đáng. Nếu so với bao nhiêu công sức, mồ hôi lao lực bấy nay đồng chí đã đổ ra để tu bổ giữ gìn...
Quay sang Tư Sang, mụ nghiêm nét mặt lạnh như tiền:
- Riêng về đồng chí Tư Sang, Xã ủy và Ủy ban Nhân dân xã chưa có phương tiện và chỉ thị cấp thêm hộ khẩu mới. Với diện tích trồng trọt hạn chế trong xã, thu hoạch hằng năm chỉ vừa để thỏa mãn nhu cầu của bà con cô bác trong xã nhà thôi. Đảng ta còn nghèo, tình hình còn phức tạp, Xã ủy không có cách nào khác hơn dù biết đồng chí gốc gác ở đây. Cuộc sống của đồng chí sẽ do ủy ban các cấp ở Chợ Lớn quản lý và giúp đỡ thích nghi.
Phiên họp bế mạc. Thằng Vẳng còn nấn ná ở lại trụ sở xã trong khi Tư Sang lủi thủi bước ra hiên lấy chiếc xe Honda cũ kỹ rồ máy. Tiếng máy nổ dòn xô đuổi bao nhiêu suy nghĩ và uất hận trong lòng anh. Anh không còn can đảm nhìn lại ngôi nhà tổ phụ, ẩn hiện những hình ảnh thời thơ ấu êm đẹp bị cuốn phăng theo chế độ nghiệt ngã xã hội chủ nghĩa...
Hai năm sau ngày cướp chính quyền, một phiên họp khoáng đại ở trụ sở Ủy ban Nhân dân xã để triển khai công tác hợp tác hóa nông nghiệp. Lúc này, chính quyền cộng sản chủ trương cấp bách việc hợp tác hóa để tiến tới tập thể hóa nông nghiệp trong toàn tỉnh nhà. Mụ bí thư Bảy Rồi vừa đi tham quan các hợp tác xã kiểu mẫu ở xã thí điểm về. Mụ phổ biến những kinh nghiệm mới thu thập. Bấy lâu nay, mụ ngắm nghé ngôi nhà ông Hương Sư mà thằng Vẳng bỗng nhiên trở thành chủ nhân ông sau buổi họp chớp nhoáng hai năm trước đây cũng ở trụ sở này. Nhìn quanh nhìn quẩn trong làng, mụ ta thấy chỉ có mỗi cơ ngơi kinh dinh đồ sộ này mới đáp ứng đúng tham vọng trước mắt của mụ. Nó nằm ngay trục lộ cái, ngày ngày dập dìu người qua kẻ lại. Nó chễm chệ đối diện Ủy ban Nhân dân xã, vừa thuận tiện để làm văn phòng, kho chứa lúa gạo và nông cụ của hợp tác xã, vừa tiện lợi trong việc giao dịch trao đổi, thu mua sau này.
Đồng bào tề tựu đông đủ. Sau màn chào hỏi xã giao, mụ Bảy Rồi oang oang trình bày chính sách của Đảng và Nhà nước ở nông thôn trong giai đoạn hiện tại. Cử tọa tỏ vẻ dè dặt, phát biểu ơ hờ, miễn cưỡng. Mấy năm nay, Đảng nói quá nhiều, nhưng thực tế, chính quyền như gà mở cửa mả, quanh quẩn bên mồ ma. Việc làm cù cưa cù nhầy, dặm chân một chỗ, không tiến tới đâu. Đảng chuyên môn nói phét, dối gian gạt gẫm, tham lam ăn quỵt trơ trẽn, khiến họ không còn nhẹ dạ non lòng tin tưởng như lúc đầu. Bảy Rồi hồ hởi phấn khởi đặt thẳng vấn đề trước cử tọa:
- Đồng chí Vẳng từ thời Mỹ Ngụy bám trụ ở xã nhà, giúp đỡ tiếp tay cách mạng trong những khúc quanh khó khăn của lịch sử. Sau ngày giải phóng, đồng chí vẫn tích cực tham gia mọi công tác, sinh hoạt đều đặn, chấp hành nghiêm chỉnh chủ trương và đường lối Đảng. Đồng chí sẵn sàng hy sinh vì giai cấp công nông và nhân dân, xứng đáng là đứa con cưng hàng đầu của Đảng và Nhà Nước.
Đưa tay vuốt tóc, mụ chớp mắt nhìn tròng trọc cử tọa đang im thin thít rồi hướng về thằng Vẳng, mụ vui vẻ:
- Xã ủy và Ủy ban Nhân dân xã chưa có đủ phương tiện để xây cất trụ sở hợp tác xã mới. Vì thế, Xã ủy và Ủy ban Nhân dân yêu cầu đồng chí Vẳng vui lòng chấp nhận dành một phần ngôi nhà của đồng chí đang ở để làm trụ sở và kho chứa lúa gạo. Việc này chỉ tạm thời thôi trong khi chờ đợi xây cất một trụ sở xứng đáng hơn, có tầm vóc khang trang hơn.
Mụ trình bày thêm như để tranh thủ tình cảm của thằng Vẳng:
- Đồng chí hiện nay có một vợ và ba con còn nhỏ, cơ ngơi dinh thự lại đồ sộ như vầy, suy cho cùng thật phí phạm quá, trong khi Đảng và Nhà nước đang cần một diện tích tương đối để triển khai kế hoạch làm ăn qui mô xã hội chủ nghĩa. Việc này nhằm gây phúc lợi cho bà con cô bác xã nhà, xây dựng tương lai rực rỡ cho con cháu mai hậu, đúng theo lời dạy trước đây của Bác Hồ. Tôi tin chắc rằng, với truyền thống hy sinh cao cả và trung thành tuyệt đối của đồng chí Vẳng, hợp tác xã của chúng ta sẽ hình thành một ngày gần đây. Mụ bỗng dưng đứng phắt dậy:
- Xin bà con cô bác vui lòng hưởng ứng cho một tràn pháo tay nhiệt liệt nhiệt liệt... hoan nghinh đồng chí Vẳng.
Pháo tay lẹt đẹt. Thằng Vẳng được nâng lên tận chín từng mây xanh mây trắng. Nó không thể từ chối trước ý đồ của mụ Bảy Rồi định dùng áp lực đám đông, lấy thịt đè người. Vì nó thừa hiểu rằng mụ Bảy Rồi đã lấy quyết định từ mấy tháng trước. Những lời phong thanh nó đã nghe đâu đó trong mơ hồ hoài nghi nay đã thành sự thật. Một sự thật đau đớn. Một sự thật quá ư nhức nhối phũ phàng. Đôi tai nóng bỏng, nó như người mê sảng, ầm ừ dạ dạ. Nó ngượng ngập vâng vâng, lính quýnh như gà mắc đẻ...
Hợp tác xã thành hình đúng như đã hoạch định. Trụ sở được khánh thành ngay giữa mùa gặt. Lúa thóc chất đống ngùn ngụt cao tận trính nhà, chèn riết gia đình thằng Vẳng xuống tuốt phía sau hướng chòi bếp. Sự ra vào tự do, luông tuồng bất kể giờ giấc, xem vợ chồng thằng Vẳng như cỏ rác không bằng của đám “ba mươi” cách mạng về chiều. Thêm vào đó còn có lũ trẻ mất dạy, bất trị, mới tấn lên trong xóm dưới sự chỉ đạo anh minh của đảng, mắt nhìn chưa khỏi mũi, nổi lên hô hào làm chủ tập thể. Việc này khiến thằng Vẳng ngày càng xốn mắt chướng tai. Nhưng nó đành ngậm câm như hến vì không khéo nó sẽ bị kết tội phản động không chừng. Vườn tược không còn một chút huê lợi nào. Khi trái cây mới chớm lớn chưa kịp căn da, chúng lặt hái ráo trọi. Lớp chúng ăn, lớp không vừa miệng, chúng liệng bừa bãi không tiếc. Vì chúng đâu có công trồng tỉa chăm sóc để biết sự kham khổ cực nhọc của người trồng. Nhà cửa rác rưới tứ bề không ai quét dọn. Người nào cũng vỗ ngực đành đạch huênh hoang hãnh diện được làm chủ. Không ai chịu lép mình ở cái chéo đất bất hạnh, nhắm mắt đưa tay ra trước mặt đụng ngay lúc nhúc “anh hùng”, “ưu tú”, “tiên tiến” trong khí thế thừa thắng xông lên để làm tôi tớ cả! Quả thực, người xưa nói không sai: “cha chung chết, không ai khóc” là vậy! Cái đất nước Việt Nam ngàn đời dấu yêu với một lịch sử oai hùng lẫm liệt mà những tên sặc mùi dốt nát, một chữ bẻ hai không có như Út Tịch, Thị Riêng, Bảy Rồi, Trừ Văn Thố... trở nên anh hùng dân tộc thì tội nghiệp và đau đớn cho đất nước biết dường nào! Thằng Vẳng đâm ra chán ngán, lặng thinh hối hận về thái độ trở mặt hèn hạ đáng trách của nó đã vu oan Tư Sang ngày nào. Hai Bèn, vợ nó thì cằn nhằn cẳn nhẳn, lãi nhãi cự nự từ sáng đến tối không dứt. Nó biết lỗi, xuống nước nhỏ lặng thinh, không hề cãi lại. Hai Bèn tiếc không cản ngăn được chồng mình. Phải chi lúc đó vợ chồng nó để gia đình cậu Tư về ở chung, xúm xít đùm bọc nhau trong khó khăn đói khổ chắc không đến đỗi nào nhục nhã như ngày nay...
Lúc này, Bảy Rồi đã bắt đầu thực sự đổi đời để sống. Mụ đã làm một cuộc cách mạng về y phục và trang trí. Quần áo mụ bảnh bao láng mướt, sạch sẽ trắng tin.. Với tiện nghi đế quốc Mỹ Ngụy để lại, mụ mua sấm bộn bàng. Đã xa rồi hình ảnh bộ đồ bà ba đen mốc cời với chiếc khăn rằn bạt màu vắt vai hay quấn cổ. Dù vậy cốt khỉ vẫn hoàn cốt khỉ, nghé ngọ già đời vẫn nghé ngọ, mụ không lột được cái xác đần độn bấy nay. Tuy nhiên, mụ cũng chưa thỏa mãn. Các đồng chí trung kiên ba đời bần cố đồng chạng với mụ nhưng nắm những chức vụ chánh yếu ở quận ở tỉnh, nay đương nhiên người nào cũng giàu có nức trứng. Tiền rừng bạc biển, của chìm của nổi chỉ nhờ tài... khéo lãnh đạo và quản lý! Cái chái nhà tạm hẹp té, ghép sát vách trụ sở Ủy ban Nhân dân xã, nơi mụ ở từ ngày tiếp quản, không còn tương xứng với nếp sống mới của mụ nữa. Cây gai trước mắt mụ vẫn là sự hiện diện kỳ đà cản mũi của thằng Vẳng tại trụ sở hợp tác xã. Mụ đi thêm bước thứ hai khi đối đầu với thằng Vẳng trong phiên họp tối, trời mưa dai dẳng:
- Hôm nay, Xã ủy và Ủy ban Nhân dân mời đồng chí Vẳng để báo cáo một việc quan trọng. Hợp tác xã kiểm kê tồn kho cuối năm vừa rồi thấy thiếu mấy trăm giạ lúa và gạo. Bấy nay, lãnh đạo luôn luôn tín nhiệm và trông cậy nơi đồng chí làm tai mắt trông nom trong ngoài. Ngoài đồng chí và gia đình ra, không một ai khác thường trực tại đó cả. Tuy nhiên, Xã ủy và Ủy ban Nhân dân không bao giờ hồ đồ hoặc thiển cận nghi ngờ kết tội đồng chí. Trước sau vẫn như một, lãnh đạo tín nhiệm và xác nhận lòng ngay thẳng trong sạch của đồng chí.
Nhíu đôi mày làm cho vầng trán gợn lên mấy lớp nhăn vòng cung rũ đều xuống hai bên màn tang, mụ trịnh trọng chĩa đôi mắt soi bói đe dọa thẳng vào thằng Vẳng:
- Để tăng cường biện pháp kiểm soát ngăn chận mất mát có thể xảy ra sau này, nhất là để tránh mọi điều tra phiền phức và dai dẳng, đôi khi rất nguy hiểm có thể đưa đến tù tội, của công an huyện tiến hành lúc nào không biết, tôi thay mặt các đồng chí lãnh đạo xã đề nghị giúp đỡ đồng chí Vẳng phương tiện đầy đủ để dựng lại ngôi nhà nơi nền cũ của bà Hai ngày trước. Vợ chồng đồng chí sẽ sinh sống tự do riêng biệt, không dính dáng gì đến hợp tác xã nữa.
Mụ đứng phắt dậy, bước lại vách kéo nhẹ cánh cửa sổ chận những tia sét đang chiếu thẳng vào mặt khó chịu. Mụ chớp lia lịa hai mí mắt lươn ti hí. Nhờ lốp xốp ba mớ tài liệu chính trị thu hoạch cấp tốc nơi các khoá học tập bồi dưỡng hay bổ túc văn hóa ở huyện, mụ thao thao như con két mẹ:
- Đảng ta là đảng của nhân dân, phát xuất từ nhân dân mà ra, hy sinh sống chết cũng vì tương lai hạnh phúc tối thượng của nhân dân. Đảng không thể nhìn đồng chí, vợ đồng chí và mấy cháu nhỏ ăn uống ngủ nghê chật chội ở chòi bếp, hiên sau, vừa thiếu vệ sinh, vừa không hợp với nếp sống và phong cách của con người mới xã hội chủ nghĩa. Đồng chí phải được đãi ngộ xứng đáng, đúng tiêu chuẩn.
Thằng Vẳng lặng thinh tái mặt. Tai nó lùng bùng, mắt hoa lên nổi đôm đốm. Nó có miệng mà không nói thành lời. Nó dư biết từ ngày thành lập hợp tác xã đến nay, mụ Bảy Rồi giàu to như diều gặp gió, nhờ tài quản lý lương lẹo, móc ngoặc. Mọi thu xuất đều do mụ ta độc đoán quyết định, tha hồ bòn xén làm việc mờ ám. Hơn nữa, bè cánh phe phái làm ăn chia chác của mụ có mặt khắp các ban ngành, cấu kết thành một hệ thống tổ chức đóng kín không thua gì tổ chức đảng. Bất mãn, phẫn uất, nó chỉ biết ngậm câm, mặc dù trong thâm tâm, nó nguyền rủa mụ thậm tệ...
Căn nhà mới của nó được dựng lên vội vàng với sự “giúp đỡ” của mụ Bảy Rồi qua hệ thống phân phối vật dụng xây cất xã. Nói là giúp đỡ cho hợp với ngôn từ cách mạng chứ thật ra vỏn vẹn một gian ọp ẹp, giản đơn, trống trước trống sau, không thua gì trụ sở ủy ban ngày mới tiếp quản, nhứt là không thua gì nhà cửa ở những vùng kinh tế mới sau này. Thằng Vẳng càng chán nản bực tức khi thấy ít lâu sau đó, mụ Bảy Rồi từ giã cái chái lá sát trụ sở ủy ban, tự tiện dọn về ngôi nhà đẹp đẽ của ông Hương Sư... Nó lẩm bẩm không ngớt miệng, chưởi đổng từng chập như người điên dại, như kẻ mất hồn:
- Phải! Tao túng đức. Tao mang tội ăn giựt tài sản của cậu Tư nên không cầm được. Trời cao có mắt. Lưới Trời lồng lộng, tuy rất thưa, con mắt phàm phu tục tử nhìn không thấy, nhưng ổng không để lọt một tội ác nào.
Đôi lúc nó dong dài tâm sự cùng Hai Bèn hoặc với bà con thân tính cũng bất mãn không thua gì nó:
- Tội tao làm, tao chịu. Ông Trời công bình lắm. Ổng sẽ oánh tao. Có chết tao cũng không phiền trách gì. Tao bằng lòng chấp nhận công lý của Trời Đất. Nhưng tụi bây coi. Tụi bây rán chống con mắt mà chờ. Chúng nó đúng là đám ăn cướp giữa ban ngày thanh thiên bạch nhựt. Chúng nó toàn là lũ thất nhơn ác đức. Tội ác của chúng nó to lớn tầy trời, làm sao tránh khỏi được lưới Trời. Ông Trời nhứt định không để cho chúng nó sống lâu đâu... Đứa nào nhẹ dạ non lòng tiếp tục tin ở đám cộng sản ác ôn lật lộng này còn hơn bán lúa giống không bằng...
- Đ.M...e... ẹ...! Đồ quân ăn cướp!.
7. Văng vẳng tiếng chuông
Hằng ngày thằng Mười mang cặp bàng đi ngang trước nhà ông bà tôi để đến
trường, gồm vỏn vẹn hai lớp đồng ấu và dự bị. Trường làng tôi là trường
nhà nước nên xây cất khang trang, thềm gạch cao ráo với mái ngói đỏ au.
Tường vôi màu chu quanh năm được giữ gìn kỹ lưỡng sạch sẽ, không hề vấy
bẩn. Sĩ số học trò không đủ cho hai lớp do nơi hẻo lánh đèo heo, dân cư
lèo tèo thưa thớt. Thôn ấp lại cách xa nhau mút chỉ cà tha, mù mù tăm
tăm trong tầm nhìn, nhứt là vào lúc tang tảng sáng hay chập tối đỏ đèn.
Người ta phân biệt những thôn ấp đó qua lũy tre ngất nghểu rậm rì và
những rặng cây xanh sẫm giữa một vùng sông nước ruộng đồng mênh mông bát
ngát. Việc di chuyển qua hai mùa nắng mưa vốn khó khăn trắc trở đã
đành, nhưng đến mùa mưa nước nổi tràn dâng, bờ mẫu bị phá vỡ. Nhiều đoạn
bứt mất cả mươi thướt hơn. Học trò vắng mặt quá nửa. Thầy giáo gộp hai
lớp làm một, khởi dạy rất sớm, thể theo lời thỉnh nguyện của phụ huynh
học sinh. Họ ước muốn con em mãn giờ học sớm, lúc trời hãy còn trong
sáng, dù ánh sáng yếu ớt muộn màn nhưng cũng còn đủ thì giờ để chúng phụ
giúp cha mẹ trong công việc đồng áng đăng đăng đê đê, làm không ngớt
tay. Do vậy, cứ tưng bửng hừng đông, theo chân mấy bà mấy cô đi chợ sớm,
thằng Mười lủi thủi đi ngang nhà ông bà tôi. Trong khi ấy, tôi vẫn lục
đục thần thừ, loay hoay trên bộ ván ngựa bên chái nhà nằm nướn.
Thầy tôi, ông Thầy Huế có thói quen khởi dạy rất trễ. Ông không bị gò bó bởi giờ giấc chính thức bắt buộc của Ty Giáo dục tỉnh, do thầy dạy kèm vài con em những nơi thân tình hoặc những chỗ ơn nghĩa trong xóm. Đôi khi có bà con lối xóm đến chơi, trà nước trò chuyện dây dưa, mãi đến khi khách ra về, thầy mới bắt đầu lên lớp. Thầy giảng dạy không bao lâu thì đến giờ nghỉ trưa. Buổi chiều, lúc tan trường, mặt trời vẫn còn lủng lẳng trên không trung, chúng tôi thừa mứa thì giờ rong chơi phá phách đầu thôn cuối xóm. Giờ này, thằng Mười la cà chạy giỡn với đám trẻ lục lăn lục lữa, thuộc hàng ó đâm chúng tôi, đến chạng vạng sẫm tối vẫn chưa chịu về chùa. Có lẽ đó là giờ khắc tự do của nó, hăm hở mừng vui được thoát khỏi sự dòm ngó trông chừng của bề trên. Lúc ấy, chúng tôi không ngớt hát vang vang làm náo động cả thôn xóm, nhại theo bản nhạc đâu đó đã thâm nhập vào lòng không biết từ lúc nào:
Chúng tôi thường gặp nhau trên bờ đê, ở Gò Bướm, Gò Vua hoặc ở quán bà Tư Trầu. Nơi này bày bán bánh kẹo và trái cây được trình bày tiêm tất trong hàng chai keo đậy nắp kín mít hoặc treo lòng thòng lủng lẳng trước cửa quán. Những thứ tạp nhạp màu sắc khêu gợi đó có ma lực lôi cuốn quyến rủ sự thèm thuồng của chúng tôi mỗi khi đi ngang quán.
Thằng Mười là một chú tiểu non chèo trong chùa làng, mặt búng hãy còn ra sữa. Nó thuộc hàng trang lứa với chúng tôi, suýt soát chừng một hai tuổi là cùng hoặc leo qua vài tháng chớ không thể hơn. Thoát trông nó có vẻ cứng cạy hơn chúng tôi chút đỉnh, nhưng đạo mạo chửng chạc và hiền như bụt. Quả nó đúng là con nhà Phật, xuất thân từ chốn tu hành. Đầu cạo láng o, lên nước bóng lưởng. Những hôm mới cạo, đầu nó óng ánhtheo ánh sáng mặt trời ban mai chĩa thẳng vào. Chúng tôi hay cắc cớ, len lén núp sau lưng, thình lình vò đầu nó mát lạnh. Nó luôn luôn mặc bộ đồ bà ba màu nâu sậm, hơi bạt màu, có lẽ do đã được dùng lâu ngày. Ít ra cũng năm ba năm trở lên. Nhiều khi hai vạt áo nâu nâu của nó lên nước vàng chạch do ngấm nước phèn. Chỉ một kiểu áo quần duy nhứt đó cho suốt niên học. Trong khi lũ chúng tôi thích ăn diện, thường thay đổi luôn. Tuy trang phục không đến đỗi sặc sỡ kiểu cách quá đà, nhưng cũng đa dạng, dễ ngắm nhìn, nhứt là vừa vặn sạch sẽ. Quần áo thằng Mười khác hẳn, rộng thùng thình. Chúng tôi thường chọc quê bảo nó mặc đồ khính. Các bà có thiện duyên đến chùa làm công quả, phòng xa may trừ hao. Ngặc một nỗi là các bà đa phần đều trong thời ướm rụng, không nhớ hoặc không biết rõ tuổi thật của nó. Các bà chỉ áng chừng rồi định bụng chắc nó sẽ nhổ giò chóng lớn như thổi. Nó sẽ mặc không kịp, phải phạc bỏ sau đó làm tốn hao vải vóc. Xa xí của thập phương. Nhà chùa lại eo hẹp, đạo hữu hiếm hoi, hơn nữa người cúng dường có ngần. Có hôm, cái quần nâu chàm của nó dài thậm thượt. Trông chẳng giống của ai cả. Sợi dây lưng quần trắng bạch được cột tréo vòng trên cổ nó mới đủ sức giữ quần không trật xệ xuống dưới. Ấy thế, thỉnh thoảng nó lấy hai tay nắm chặt lưng quần kéo xốc lên phía trên để hai lai quần không chấm đất. Còn nói gì cái áo nó mặc hằng ngày. Rộng phùng phình bình rĩnh. Mỗi lần chạy giỡn vướng bận nên lúc nào cũng thấy nó cột hai vạt áo đâu vào nhau phía trước bụng, độn phồng thành một cục to. Trông nó rất buồn cười, có một không hai trong xóm. Nhưng nó vốn chân quê mộc mạc không hề để ý gì cả.
Thằng Mười rất vui vẻ. Tánh tình dung dị hồn nhiên. Miệng nó luôn luôn nở nụ cười cởi mở dễ mến, để lộ hai hàm răng hột dưa đều đặn khít khao, trông có duyên quá cỡ. Ít khi thấy nó phật lòng nổi cáo. Nó lại nói tiếng quê mùa, giọng chơn chất. Nó không phân biệt được những nguyên âm chánh, nhưng không biết sao ngần ấy sai phạm trong ngôn ngữ lại có sức thôi miên níu kéo, quyến rủ chúng tôi. Do mặc cái quần xề xệ rộng thùng thình, chấm hơn mắc cá cả trượng ấy nên lũ chúng tôi đeo theo, bám nó như sam để chọc ghẹo phá phách. Rồi không biết mắc mớ gì mà chúng tôi đâm ra cố tình, đôi khi ác ý gọi “thằng Mười Thầy Chùa”, “thằng Mười tu hú” còn phát biểu những câu khiếm nhã mất dạy: “Thầy chùa lùa con gái, con gái...”. Nói nào cho ngay, nó không giận không hờn, không hề nổi nóng phản ứng trách móc, không hề có thái độ chống chế, dù một lời bực dọc nhỏ nhẹ, một cử chỉ bất bình kín đáo. Bất quá nó làm thinh im lặng như để chứng tỏ không mấy vui trong lòng. Nhiều bữa, chúng tôi bu quanh phá nó tơi bời hoa lá. Nó cố gắng bức ra khỏi vòng vây, đâm đầu chạy thoát thân ra phía ngoài. Nó tạt vào quán lá Bà Tư để tránh né. Luôn tiện, nó mua bánh kẹo, trái cây hoặc nhang đèn hay tương chao, trà lá cho sư cụ.
Quán của bà Tư Trầu vừa vặn chái hiên nhà trước, bày biện lèo tèo nhưng cũng vui nhộn lắm do nằm trên trục lộ đất đen xì, nơi “ông đi qua bà đi lại” không ngớt. Bà Tư thương mến nó còn quá trẻ, sớm chọn nghiệp tu hành khổ hạnh. Bà thường cho nó ăn những món ở nhà chùa hiếm hoi hoặc không hề có. Còn nhỏ tuổi, thiếu thốn khát khao, nó thèm thuồng là việc đương nhiên dễ hiểu như nắng mưa đêm ngày, như sông rạch chia năm xẻ bảy, tách nhánh rẽ dòng. Hơn nữa, với lứa tuổi trẻ măng, ăn
chưa no lo chưa tới, nó đâu có ý thức rõ rệt về vấn đề chay lạt. Chúng tôi tinh nghịch lắm, cứ đeo theo la ó bảo thằng Mười phá giới, thằng Mười nhảy rào... Chúng tôi hăm he sẽ đến mét sư cụ khiến bà Tư Trầu chồm nhỏm lên nhanh như trở bàn tay, xán lại kẹt vách, chộp lấy cây chổi chà tàu dừa tàu cau rượt đuổi chúng tôi như đuổi tà đuổi ma không bằng. Bà còn la lối cấm tiệt chúng tôi không được phá nó nữa. Chúng tôi như ong vỡ ổ, tranh nhau chạy có cờ, chạy thụt mạng toé khói.
Thằng Mười con của bác Bảy Rô, nhà nghèo lắm. Bác đến xóm tôi cũng mới đây, tròn trèm năm bảy năm, cùng lắm là mười năm thôi. Bác chuyên sinh sống qua ngày với nghề làm thuê làm mướn từng ngày từng bữa. Ai mướn làm gì bác cũng làm, không bao giờ từ nan. Nhưng tựu trung vẫn những việc ruộng nương vườn liếp như phác rừng phá trảng, đánh rễ cây, be bờ bao ngạn, đắp đê ngăn nước mặn, tác mương tác đìa... Nghe đâu quê quán bác ở tận miệt các tỉnh miền Đông đất đỏ, vất vả quanh năm, rốt cuộc đến hạn kỳ không đủ tiền đóng giấy thuế thân. Loại thuế này đánh vào người dân từ mười tám đến sáu mươi tuổi, có bổn phận tuân hành râm rấp, đóng cho nhà nước thuộc địa. Thật oái oăm đau lòng! Con dân Việt Nam, sinh sống trên đất nước Việt Nam, phải đóng cho ngoại bang một thứ thuế về chính bản thân mình để có quyền sống trên mảnh đất thân yêu của ông bà cha mẹ từng dầy công vung bồi, xây dựng qua nhiều thế hệ tiếp nối. Bị làng xã thúc giục truy lùn, bác đành bỏ nhà bỏ cửa, khăn gói lén vào đây trốn lánh, mai danh ẩn tích. Cũng may vùng đất khỉ ho cò gáy này có một truyền thống bất di bất dịch, luôn luôn cưu mang che chở những người bất hạnh, sẫy chân lỡ bước. Hơn nữa, nơi vùng đất khẩn hoang, nhân công khan hiếm, bác tìm được việc làm ngay không khó. Bác đắp đổi qua ngày trong vòng tay đùm bọc của bà con cô bác thiện tâm, giốc lòng nâng đỡ đùm bọc. Dù vậy, bác cũng không lo nổi việc chăm sóc dưỡng nuôi cùng chi phí ăn học của thằng Mười. Một miệng ăn ở tuổi nhổ giò. Do đó, bác quyết định ký gởi nó rất sớm cho sư cụ để nó được trông nom dạy dỗ, hướng dẫn đàng hoàng trong tinh thần vị tha bác ái, lánh dữ làm lành. Biết đâu với thời gian thấm nhuần giáo lý nhà Phật, nó chẳng theo chân sư cụ chăm lo Phật sự chùa nhà sau này, một may sư cụ viên tịch về chốn Niết Bàn diệu viễn. Nhưng bây giờ thằng Mười trở thành chú tiểu nhỏ hếu với pháp danh Tâm Thành. Hằng ngày nó ra vào hủ hỉ với sư cụ, có hơi hám, có tiếng tăm. Do đó, ngôi chùa cổ nhứt vùng, từ dạo có mặt nó, cũng đỡ vắng vẻ lạnh tanh như thuở trước.
Chùa làng tôi cổ lắm. Mái ngói cũ kỹ, rong rêu đóng dầy cọm, xám sẫm ẩm ỉ. Chùa được xây cất lâu đời khoảng thế kỷ trước trên ngôi đất ven rạch, tiện lợi cho khách thập phương và bổn đạo đến viếng vào thời buổi vàng son thịnh hành của ghe xuồng, sông nước. Chung quanh, cây cối um tùm nối tiếp không đứt đoạn. Nhiều cây to xan xát hùng vĩ, tăng thêm vẻ mờ mờ ảo ảo của nơi tín ngưỡng thiêng liêng. Những con sóc dạng dĩ tha hồ trửng giỡn chạy nhảy, chuyền từ nhánh này sang nhánh khác. Chim chóc sớm chiều ríu ra ríu rít không thôi. Rồi những con tu hú thỉnh thoảng buông tiếng kêu như đánh thức cảnh tĩnh mịch làm cho sự huyền bí càng sâu lắng thêm. Ngoài vườn, có khi sát bên thềm chùa, rải rác nhiều tháp cao, lắm từng chất chồng với đỉnh chót vót chĩa thẳng lên không trung. Tháp xây bằng đá tảng, hoặc đá xanh hay đá ong trét bằng ô dước, lâu ngày cũng rêu phong ẩm ỉ, trùm phủ lóm đóm. Mấy liếp chuối bạt ngàn xanh nhạt với những quày dài cả thước tây, bao bọc những luống rau luống cà. Chiều chiều thằng Mười hè hụi xăng quần quá gối, vén tay áo đến cùi chỏ, tận lực xách nước ở giếng kế bên chùa. Thằng Mười giúp sư cụ tưới rất đắc lực để có rau xanh tự túc quanh năm. Mệt lả, mồ hôi lấm tấm nơi vầng trán, mặt nó đỏ bừng đáng thương làm sao!
Chùa nghèo! Có lẽ vì đất rộng người thưa, dân cư đa số đều là trai tráng lực lưỡng, tự tin nơi sức khoẻ hiện tại của mình, chưa mấy quan tâm nghĩ ngợi xa xôi về kiếp sau ra sao. Bổn đạo vốn lưa thưa lại ơ thờ. Không mấy người có khả năng bỏ tiền của, công sức sửa chữa trùng tu chùa đúng mức. Nền đất vẫn như thuở mới xây cả thế kỷ qua. Trừ chánh điện mới được lót gạch tàu đỏ au trong thời gian gần đây, nhờ sự cúng dường xứng đáng theo lời trối trăn ký thác của ông Chủ Tý. Lúc ông hấp hối rước sư cụ đến tụng kinh để linh hồn ông thanh thản ra đi, về nơi thiên thu bồng lai lạc cảnh. Vách ván chung quanh chùa đã có triệu chứng mục rã. Nhiều đường mối lộ thiên được sư cụ hì hục đôn đốc thằng Mười tận lực giẫy, còn để lại vết dài ngoằn ngoèo uốn éo trên mặt ván. Có nơi thằng Mười phết lên đường mối một lớp dầu chai ngăn chận mối tái phát.
Lũ chúng tôi có nhiều dịp đi ngang qua chùa. Cảnh sầm uất của ngôi chùa cổ âm u cô tịch vào lúc trưa đứng bóng người thưa hay chập tối làm cho chúng tôi khiếp sợ lấm lét. Không bao giờ chúng tôi có can đảm dám dừng lại nhìn thẳng bên trong. Có đứa còn nhát trong chùa có ma. Nào “ma lai rút ruột, ma cà ròng hút máu”, rồi thêu dệt bao nhiêu tình tiết rờn rợn toát mồ hôi, nên mỗi khi đi ngang, chúng tôi đâm đầu chạy, vượt qua thật mau. Những lúc đó, chúng tôi chỉ kịp liếc chéo thấy bên trong lố nhố nhiều tượng Phật lớn nhỏ, sơn son phết vàng lì câm, nhưng uy nghiêm bất động. Hằng năm, chúng tôi chỉ dám hó hé lấp lém đến chùa một lần duy nhứt mà thôi. Ngày ấy là rằm tháng bảy, ngày truyền thống xá tội vong nhân, ngày Đại lễ Vu lan, mùa báo hiếu của con cháu đối với cha mẹ ông bà. Dịp này, nhà chùa có tục “cúng thí”, nói theo ngôn từ bình dân chân quê đặc sệt. Thêm vào đó còn có cảnh xô giàn giựt giàn vui nhộn, chưa từng có trong năm. Do tích xưa Mục Liên Cứu Mẫu, biểu lộ lòng hiếu thảo trong sáng, mẫu mực của Người đối với bà mẹ nhiều tội lỗi, làm điều sai quấy lúc sanh tiền. Bà giải thoát được mẹ khỏi cảnh nhục hình trong chốn ngạ quỷ. Mỗi năm, con cháu đến chùa làm lễ Cầu Siêu hồi hướng công đức trời biển của thân nhân tứ thân phụ mẫu quá vảng. Đồng thời họ cũng cầu an cha mẹ tại tiền được mạnh khỏe, sống lâu trường thọ. Cũng dịp này, họ không quên cầu siêu những oan hồn uổng tử, những vong linh lang thang không nơi nương tựa, dật dờ trôi nổi ở thế gian. Họ nguyện cầu những “cô hồn tháng bảy” sớm siêu thoát vì là ngày xóa bỏ, tha thứ mọi tội lỗi của người chết. Tuy nghèo, nhà chùa vẫn cố gắng làm lễ khá trọng thể. Do phong cách và truyền thống tôn trọng bà con bá tánh.
Đúng ngọ. Từng đoàn người hò hẹn nhau, nhóm năm nhóm ba kéo theo dò dọc cả đám trẻ nít cười giỡn liếng thoáng, áo quần tiêm tất bảnh bao, lần lượt đổ về hướng chùa. Cảnh tấp nập này chưa từng thấy trong năm bao giờ. Họ nói cười vang rân, bốp chát ngoài sân chùa, câu nọ xọ câu kia không đầu đuôi chi cả. Tất cả mọi người đều chuẩn bị chu đáo từ nhiều ngày trước để tham dự cho bằng được “bữa cơm thí” do nhà chùa thết đãi. Không thể vắng mặt. Tuy là “cơm thí” nhưng sư cụ chăm lo vĩ vèo, sợ bổn đạo và bà con khó tánh cố chấp, xầm xì, xa gần chê trách. Món ăn chánh năm nào cũng vẫn là bún kèm với kiểm mà các bà làm công quả thi nhau khoe tài khéo léo. Các bà nêm nếm tới chữ, vừa miệng, nấu rất ngon với thổ sản tinh tuyền trong xóm như mướp hương, bí rợ, núm rơm, cái dừa tươi, nước cốt dừa. Hết mâm này liền theo mâm khác. Thỉnh thoảng, các bà còn ơi ới réo gọi, chuyền nhau rội thêm mãi. Bổn đạo đa số là nông dân lực lượng mặn mòi, ăn như tằm ăn lên, như xáng xúc không bằng. Liên tiếp như vậy đến xế trưa vẫn chưa dứt. Vì còn một số không ít khách “lỡ chuyến đò”, do họ ở những thôn ấp xa trong sâu hay bận làm “tối mắt tối mũi” cho dứt công việc đồng áng cấp bách.
Riêng đối với chúng tôi, đây là ngày đáng ghi nhớ trong đời. Chúng tôi khấp khởi hân hoan đến độ lúng túng vụng về buồn cười vì là lần đầu tiên được nâng lên hàng người lớn. Chúng tôi cũng bệ vệ ngồi bàn, cũng được phục vụ đãi đằn tiêm tế chưa từng thấy. Hôm ấy mới thấy cảnh chùa tưng bừng huyên náo nhưng vô cùng uy nghiêm thiêng liêng. Ngày thường, chúng tôi lúc nào cũng liếng thoáng phá phách, đùa giỡn không dứt. Nhưng lạ vô cùng, hôm nay bỗng nhiên chúng tôi tỏ ra điềm đạm, ít nói. Dù có nói cũng nhỏ nhẹ thì thầm trong tai vừa đủ nghe. Rõ ràng không khí trang nghiêm uy nghi đã thực sự có tác động hoán cải con người chúng tôi. Đèn nhang hừng hực nơi chánh điện. Khói hương nghi ngút lan tỏa, hòa quyện khắp nơi. Tượng Phật bóng ngời óng ánh do thằng Mười thận trọng, kính cẩn lau chùi cả tuần lễ, mười ngày trước. Tiếng nói cười chào hỏi, ới gọi nhau như bắp rang. Tiếng mõ cốc cốc trầm buồn nhịp nhàng theo giọng sư cụ tụng kinh Đại báo Phụ mẫu Trọng ân trong ấm, ngân nga bổng trầm trầm bổng êm tai.
Thằng Mười tỏ ra rất bận rộn. Bộ vó bên ngoài phụt phịt tưởng chừng như nó thuộc hàng làm biếng làm nhác chảy thây, nhưng chúng tôi đâu ngờ nó xóc vác mọi việc. Nó lăn xăn lít xít, không đứng yên được một chỗ, còn ngồi không đợi nóng đít. Dù sao, sau sư cụ, nó là vai chánh trong chùa. Nó khá thành thạo, quán xuyến trong ngoài không thua người lớn. Người này hỏi, người kia gọi nó không ngớt. Nhưng nó luôn quấn quít bên cạnh sư cụ. Nếu có phải vắng mặt đôi chút vì lý do này nọ, nó cũng lật đật đáo lại ngay, không để sư cụ trông ngóng tìm kiếm. Nó có bổn phận phụ giúp sư cụ trong giờ hành lễ. Trông nó rất điêu luyện thạo nghề. Chỉ cần một cử chỉ nhẹ nhàng, một cái nhìn trìu mến nhắc nhở, một cái khoát tay đồng lỏa của sư cụ hay chỉ nghe đến một đoạn kinh là nó biết ngay bổn phận phải làm. Hôm nay, nó đứng đắng hẳn, lại oai vệ lạ thường. Nó nghiêm nghị, gián cách chúng tôi. Dù nó có muốn gần gũi chúng tôi cũng không thể được. Ăn mặc vẫn một màu nâu sòng thường lệ nhưng mới mẻ xếp nếp như nó chỉ mặc lần đầu. Chúng tôi không hề thấy nó cười nói hồn nhiên thả giàn như những ngày đi học gặp nó trên bờ đê hay ở quán bà Tư Trầu, cũng biết cười giỡn, cũng liếng thoáng không thua kém lũ chúng tôi bao nhiêu. Riêng phần chúng tôi, trong hương khói thiêng liêng huyền ảo ấy, đâm ra khúm núm, khép nép thập thò giữa những người lớn phụng phịnh trong lớp áo quần bảnh bao, lộng lẫy sắc màu. Có người ngường ngượng vụng về, do bộ đồ mới mặc lần đầu tiên trong đời hoặc cả năm mới có dịp lấy ra mặc một đôi lần. Hồ keo còn dầy dục, đi tới đi lui nghe sột sạt khó chịu. Tuy nhiên, họ đều tỏ ra sùng đạo tối đa. Trong cử chỉ, trong lời ăn tiếng nói, họ tỏ ra rất mực cung kính Tam Bảo.
Thấy thằng Mười chợt ẩn chợt hiện đó đây, chúng tôi chẳng đứa nào dám lân la nấn ná cạnh bên nó. Bây giờ, nó là người lớn, có một vai trò quá ư quan trọng, xem như cột trụ trong ngày lễ nữa. Chúng tôi chỉ thỉnh thoảng rụt rè núp theo sau trong im lặng, xem nó kéo cái chày cây to lớn treo gọn trên giá, để dọng mạnh vào đại đồng chung nghe bưng tai, ngân nga xa xôi... Tiếng chuông ngân vang nhỏ dần nhỏ dần... tạo không khí tĩnh tại sâu lắng trong mỗi tâm hồn.
***
Năm lên tám, chín tuổi, tôi đang đi học chữ quốc ngữ ở nhà ông Thầy Huế thì ông bà tôi muốn gởi gấm tôi học thêm chữ nho ở chùa sư cụ. Ý ông bà tôi nghĩ rằng tôi đã lớn đại rồi, muốn tôi được trui rèn đạo lý Khổng Mạnh và giáo lý nhà Phật để sau này có cơ sở vững vàng cư xử, đối đãi phải trái ở đời. Sau lễ khai tâm với mâm trái cây ngon vừa chín mộng vừa hườm hườm, hái trong vườn nhà lúc tưng bửng sáng và mấy bó nhang đèn mua chiều hôm trước ở quán bà Tư Trầu, tất cả được trịnh trọng bày trên bàn Phật. Ông bà tôi cung kính lên nhang đèn xong, vái lẩm nhẩm trước bàn Phật. Tiếp theo, tôi lạy và xá Phật đúng như ông bà tôi đã làm trước đó vài phút. Rồi ông bà tôi hướng dẫn tôi đến xá xá sư cụ, cử chỉ nhìn nhận sư cụ là thầy. Vị trí của thầy quan trọng hơn người cha sinh ra tôi như lời nhắc nhở nhiều lần của ông tôi: “quân, sư, phụ”. Từ hôm đó, tôi gặp thằng Mười thường xuyên ở lớp học sau chùa cùng với đôi ba thằng bạn nhóc con trong xóm, con em bổn đạo. Trong khi chúng tôi còn e dè khép nép mài mực, o bế từng cái chấm, cái phẩy, sổ ngang sổ dọc thì thằng Mười tỏ ra trên chưn chúng tôi cả trượng. Nó đã lão thông bài bản, thuộc lòng các sách Nhất Thiên Tự, Tam Thiên Tự mà nó thường đọc và trả bài ngân nga từng đoạn theo vần điệu lục bát đặc thù dân tộc:
Hoặc:
Nghe man mán đâu đây nó đang bắt đầu bước vào Ngũ Thiên Tự gì đó. Chí tình mà nói chúng tôi nghe như đàn khải tai trâu, đâu có biết ất giáp chi. Nhưng chỉ nghe nói như vậy thôi, chúng tôi cũng đã bái phục tài nó dài dài, thầm nghĩ cái bồ chữ nghĩa thánh hiền đầy bụng nó chắc to lớn lắm. Những lúc sư cụ vắng mặt, chúng tôi van lơn nhờ cậy thằng Mười nhắc lại những lời giảng nghĩa, giải thích trước đó của sư cụ mà chúng tôi đầu óc ngu ngơ u tối hoặc lơ đễnh lo ra chóng quên. Thằng Mười rất tốt bụng. Nó không nề hà câu nệ. Nó sẵn sàng chỉ dẫn chúng tôi có ngần có lớp. Và những lời chỉ dẫn chân tình với cử chỉ chăm lo thân ái, khuyến khích đôn đốc của nó in sâu vào trí nhớ chúng tôi. Quả “học thầy không tầy học bạn”. Thường nhứt, chúng tôi nhờ nó viết hộ vài chữ khó khăn hắc ám. Trông nó nhấn xuống đá lên dịu nhễu, chúng tôi tấm tắc khâm phục. Dù vậy, chúng tôi chưa đến đỗi phải hạ mình gọi nó hay tôn nó là thầy, vì trong người còn chút ít tự ái anh hùng rơm. Dù thế gian có câu: “học một chữ, một ngày cũng là thầy”. Nhưng có điều chắc chắn là sự chọc phá chế giễu chú tiểu này, thầy chùa nọ trước đây, bây giờ được chúng tôi mặc nhiên lùa xa trong lãng quên, nhường chỗ cho sự nể nang thầm phục.
Học với sư cụ cũng như với ông Thầy Huế không có những ràng buộc khắc khe về giờ giấc và nghi thức nơi trường ốc nhà nước. Sư cụ rất thương yêu chúng tôi, tỏ ra hết tình chỉ dẫn, giảng dạy chu đáo. Người thường nhắc tới nhắc lui không biết bao nhiêu lần theo đúng phương pháp dân gian: mưa dầm thấm lâu. Khi nào chúng tôi lỉnh hội đầy đủ và đúng mức, sư cụ mới an tâm. Thêm vào đó, còn có sự giúp đỡ tận lực của thằng Mười nên chúng tôi rất tự tin. Chúng tôi ham thích ganh đua trong vòng thân ái. Sư cụ những năm đó đã già hẳn nhưng trông còn sõi. Có lẽ người luôn luôn năng động nên khỏe mạnh so với tuổi đời. Vườn tược được chính tay người săn sóc sạch sẽ, cây trái trĩu cành thẳng hàng ngay lối. Hơn nữa, nhờ tương chao rau khoai đầy vồng đầy liếp, không bị độc tố phân phướng nhân tạo tác hại vào cơ thể và sức khoẻ chăng? Những hôm học giỏi và viết bài xong trước giờ, sư cụ cho chúng tôi ăn xôi với chuối. Chuối đủ loại, không thiếu gì trong vườn, ăn mệt nghĩ, không phải ái ngại đắn đo chi cả. Có những nãi, trái căn da vàng hườm trong bóng, sư cụ bảo thằng Mười nhanh chân bước tréo vào buồng trong nơ ra. Loại chuối cau ngon này được vú kỹ trong mấy khạp da bò. Còn nói gì gặp những hôm mưa gió sục sùi, kéo dài tầm tã lê thê cả ngày cả buổi, chúng tôi ở nán lại chùa quá giờ cơm trưa hoặc cơm chiều. Chúng tôi được sư cụ đãi những bữa chay thanh đạm. Phần đói bụng, phần lạ miệng, chúng tôi ăn ngon tắt thở.
Kỷ niệm khó quên những ngày gần gũi học hỏi ở chùa là được nghe sư cụ điềm đạm kể chuyện xưa tích cũ rất hấp dẫn lôi cuốn. Mỗi lần kể xong, sư cụ dẫn giải thêm về đạo lý giải thoát và thuật xử thế của người xưa, nhân đó lấy làm gương ở đời. Những lời khuyên bảo nhắc nhở, nhắn nhủ của người rất thực tế, dung dị dễ hiểu, ngăn ngắt tình người. Hơn nửa thế kỷ trôi qua, tôi vẫn nhớ hình dáng sư cụ, cung cách kể truyện của người, có đoạn trang nghiêm xúc động nhưng cũng có lúc hóm hỉnh trào lộng khiến cho chúng tôi đồng loạt bật cười chỏng gọng, nước mắt tuôn tràn không cách nào dằn được. Những câu chuyện sư cụ kể đến nay tôi còn nhớ vanh vách như mới ngày hôm qua. Mới hay ảnh hưởng của những chuyện xưa tích cũ, những chuyện kể dân gian xa hun hút thời lập quốc huyền bí hỗn man, sâu đậm biết dường nào. Tiếc thay một số không ít những chuyện ấy lại ít được truyền tụng đến các thế hệ sau này. Một mất mát, mai một đáng buồn! Vả lại, người kể truyện hiện nay quý hiếm lắm. Bối cảnh sinh sống cũng khác đi nhiều so với thời trước. Con người luôn luôn bị ám ảnh níu kéo bởi cuộc sống khó khăn bất ổn hằng ngày. Họ ít có thì giờ rổi rảnh thảnh thơi. Cho dù có thảnh thơi rổi rảnh, họ lại bị quyến rủ bởi những thú vui thời đại. Hơn nữa, kể truyện là một nghệ thuật. Kể truyện có những bí quyết riêng, kỷ thuật riêng mới đủ sức lôi cuốn người nghe. Và câu chuyện sẽ không lạt lẽo nhàm chán.
Lớp học chữ nho được đặt ở chái hiên sau nhà chùa, bốn bên có vách bổ kho đóng không được khít khao. Ngồi bên trong có thể nhìn rõ ràng bên ngoài. Chung quanh vắng vẻ, tịch mịch u trầm. Chúng tôi ngồi im thin thít, tập trung tối đa. Không biết sao mà nói hết lời vì sư cụ không hề rầy la quở phạt nhưng chỉ có sự hiện diện của người là đủ cho chúng tôi có thái độ kính trọng đó. Chúng tôi chỉ nghe tiếng nói trong ấm của sư cụ so với tuổi tác của người. Bình trà có hình bát tiên thuộc loại đồ cổ Trung Hoa đắc giá, thằng Mười vừa mới châm thêm nóng hổi. Mùi trà thơm phưn phức. Khói trà lan toả uể oải ở miệng bình rồi la đà tan biến hướng lên trần nhà. Sư cụ chẩm rải:
Ngày xưa, xưa lắm, không rõ vào thời đại nào, nơi vùng xa xôi nọ, có một ngôi chùa nhỏ, cũ kỹ rêu phong nhưng uy nghiêm linh diệu. Chùa được xây ven rừng. Cây cối cổ thụ vây quanh tăng thêm nét huyền bí như trong các truyện cổ thời, nơi các bậc hiền tầm thầy học đạo, tu luyện khổ hạnh. Trong chùa chỉ có sư cụ trụ trì với vỏn vẹn một chú tiểu phụ giúp Phật sự, nhang đèn mỗi tối, dọng chuông công phu theo giờ giấc, trồng trọt chay giới. Sư cụ tu học hồi còn trẻ, dày công thấm nhuần giáo lý nhà Phật. Không lâu sau, sư cụ đến trụ trì ở đây suốt mấy thập niên liền, rất được bổn đạo nể vì tôn kính. Bây giờ, sư cụ đã ngoài tuổi “thất thập cổ lai hi”. Hai trái tai dài như tai bồ tát, mắt sáng như gương, tướng đi vẫn nhanh lẹ, tham thiền siêng năng đều đặn. Tuổi thọ hẳn sẽ được kéo dài thêm nhiều năm nữa.
Cách chùa độ vài trăm thước có một lò rèn. Bác thợ rèn chuyên sản xuất những dụng cụ thông thường cho nông dân và tiều phu trong xóm trong làng. Đại khái như cuốc xẻng, dao mác, lưỡi cày lưỡi hái, búa rìu... Cách nhau vài trăm thước, không ngày nào bác thợ rèn không đến chùa trà nước, chuyện trò với sư cụ cho vui. Chẳng qua do nhu cầu tự nhiên của con người, sống hợp quần theo đoàn lũ ấm cúng, có ta có bà con, láng giềng chòm xóm chung quanh. Mối giao tế qua lại đó nhằm giúp đỡ nhau những khi hữu sự, những lúc trở gió trái mùa. Lâu ngày, giữa sư cụ và bác thợ rèn có mối dây lân bang khắn khít chân thành. Bác thợ rèn hiền lành, thật thà chơn chất nên trong thôn ấp ai ai cũng mến thương. Hằng ngày, bác chí thú làm lụng không ngừng nghỉ. Tiền thù lao, bác ấn định vừa vừa phải phải, qua lương tâm và mối giao tình. Đối với những bà con làm thuê làm mướn quá túng quẩn, thiếu trước hụt sau, không đủ trả tiền công rèn lưỡi cuốc lưỡi hái, bác không đợi họ năn nỉ ỷ ôi. Bác không chờ họ kèo lên bớt xuống từng đồng từng cắc. Bác thân mật bảo họ cứ mang về xài trước, khi nào có tiền thừa thải hãy trả sau cũng được. Phần lớn họ đều có trách nhiệm và liêm sỉ, dù có trả cà dật cà dựa, nhấp nhấp theo khả năng hạn hẹp của mình, chứ chưa bao giờ có cảnh thừ mặt mo ra cười trừ hoặc ăn quỵt. Miễn bác đủ ăn đủ mặc, ngày ngày làm việc, thảnh thơi uống trà mỗi buổi tối với sư cụ như hiện nay là phúc đức cho bác lắm rồi. Và bác rất bằng lòng, không mơ ước gì hơn. Bác rất toại nguyện với cuộc sống lao lực hằng ngày đó. Bác lại giàu lòng từ thiện. Trong thôn xóm có ai cần đến, bác sẵn sàng xăn tay áo và vui vẻ giúp một tay đắc lực. Sức khoẻ của bác phi thường. Lao nhọc cả ngày nơi lửa nóng hừng hực, bụi bậm lan tỏa mù mịt, bác không biết mệt mỏi là gì. Sư cụ thường nói đùa với bác, bảo sức trâu sức voi đố sánh bằng sức bác. Con người có những đức tính hiếm hoi đáng quý như thế, chưa hề để mếch lòng một ai, lại có tật uống rượu như hũ chìm. Sáng xỉn chiều say những hôm đóng cửa lò rèn. Đôi khi bác uống say mèm, quên cả trời đất rồi lăn ra sàn đất ngủ bất biết. Nơi vùng rừng núi hoang vu hiu quạnh, nhà cửa xơ rơ vài cái cách xa nhau, thú vui hầu như không có. Bác thợ rèn mượn hơi men vỗ về tình cảm, giải bày tâm sự với cây cỏ núi rừng, với suối nguồn trăng gió, nhứt là vào những buổi hoàng hôn mưa giăng giăng nặng hột, gió lạnh thấu xương. Riết rồi uống rượu đối với bác trở thành thói quen. Vắng nó, lòng bác thấy nhớ nhớ buồn buồn, một nỗi buồn bâng quơ man mác không sao giải thích tận tường được.
Hầu như mỗi ngày, không thiếu sót ngày nào cả, sau khi dùng cơm tối xong, bác thợ rèn thong dong bách bộ đến chùa chuyện trò với sư cụ đến khuya lơ khuya lắc như thông lệ. Thuở nhỏ hàn vi, cha mẹ mất sớm, bác thất học do lao vào trường đời tập tành phụ việc trong ngành rèn lúc chưa được năm sáu tuổi. Cái tuổi vừa mới biết thưởng thức chất ngọt lịm của đường phèn đường tán hay đường thốt nốt, của mía lao mía huyết... chớ chưa lần nào dám bạo gan bạo phổi nếm thử chất đắng chất chua của khổ qua hay xoài cà lâm hoặc vị cay nồng xé mây xanh của ớt sừng trâu, ớt hiểm. Rõ là cái tuổi còn ham rong chơi ta bà, thích chạy giỡn nô đùa. Do đó, sư cụ để tâm thương mến, chú trọng chỉ bảo, giảng dạy thêm qua những mẫu chuyện trao đổi với bác, xoáy quanh đạo đức thánh hiền, nếp sống cao thượng, liêm chính sỉ khí của người quân tử thời xưa. Nhứt là giáo lý từ bi hỉ xả của nhà Phật. Bác tỏ ra quan tâm ham thích được nghe những lời quý báu đó của sư cụ. Nhưng hơi men những lúc quá chén không kềm hãm được bác khiến sư cụ, vốn không hờn không giận, không giấu được sự ái ngại băn khoăn. Có hôm, sư cụ lựa lời lẽ nhẹ nhàng khuyên bảo bác:
- Này chú em! Tôi thân tình khuyên chú từ nay tiệt hậu đừng uống rượu nữa. Uống nhiều, chú sẽ say, mất hết nhân phẩm, mất hết những yếu tố tinh thần tối thiểu để được bà con bổn đạo và láng giềng kính trọng. Không kềm hãm được mình, chú có những hành động không tốt đẹp hoặc những cử chỉ, lời nói đáng tiếc làm buồn phiền người chung quanh. Đôi khi chú phạm phải tội lỗi trầm trọng. Chừng tỉnh ra, vỡ lẽ thì đã quá trễ tràng.
Sư cụ nói tiếp:
- Hơn nữa, uống rượu như hũ chìm lâu ngày, tôi dám đề quyết với chú sẽ hại đến sức khoẻ. Cơ thể suy nhược có ảnh hưởng đến nghề nghiệp chú. Tôi nghĩ nếu chú cứ tiếp tục uống theo đà này, chỉ vài năm nữa, không lâu đâu, chú sẽ dẹp lò rèn vì còn sức đâu làm việc như hiện nay. Do tai hại của rượu nên rượu là một trong những điều cấm kỵ của nhà Phật. Chú nên nghe tôi, hồi tâm chừa rượu vì lợi ích của chính bản thân chú trước nhứt đó.
Bác thợ rèn bỗng lặng thinh suy nghĩ hun lắm. Bác rất tâm đắc những lời khuyên lơn răn dạy của sư cụ. Bác cúi xuống không dám nhìn thẳng sư cụ, vừa bẻn lẻn tiếp thu, vừa tỏ ra biết ơn người. Nhưng khốn nỗi, khi về đến nhà với bối cảnh hun hút quạnh hiu u buồn, nằng nặng cô đơn cô độc, bác không sao chừa rượu được. Mặc dầu trong thâm tâm, bác rất ý thức. Và những lời khuyên răn quý giá của sư cụ hãy còn văng vẳng bên tai bác. Một hôm, như thường ngày, bác thợ rèn đến chùa lúc hoàng hôn le lói, mặt trời vừa khuất dạng sau cánh rừng dầy mịt phía sau chùa. Bác rất đỗi ngạc nhiên thấy sư cụ thập thò lóng ngóng ở thềm chùa. Bác tự hỏi có lẽ sư cụ đang nôn nóng trông chờ ai. Thấy bác, sư cụ tỏ ra vô cùng hân hoan mừng rỡ: - Tôi đang chờ chú nảy giờ. Hôm nay sao chú đến trễ thế? Nhưng thôi. Không hề gì! Cũng kịp lúc. Sư cụ hấp tấp giải thích:
- Chú có biết không? Tôi trông chú đến, báo chú biết một tin mừng, để tôi còn thì giờ sắp xếp chuẩn bị chu đáo hành trang nữa. Tối qua, tôi được Đức Phật báo mộng cho biết tôi sắp thành chánh quả sau hơn nửa thế kỷ khổ ải, dầy công tu luyện. Sáng sớm ngày mai, không thể chậm trễ được, tôi sẽ lên đường về Tây Phương, giao ngôi chùa nhỏ này cho thầy Tâm Thành. Thầy nay không còn là chú tiểu nữa mà đã tinh thông kinh kệ và giáo lý, đủ khả năng lo Phật sự vững vàng. Tôi ra đi nhưng rất an tâm. Tôi chào từ giã chú. Tôi sẽ giữ mãi mãi trong lòng những kỷ niệm tốt đẹp bấy nay giữa chú và tôi.
Bác thợ rèn nhíu mày, quá đỗi ngạc nhiên vặn hỏi sư cụ:
- Thế là sư cụ sắp thành Phật rồi?
- Đúng thế. Đó là kết quả suốt một đời tu Phật gian lao khổ hạnh.
Bác thợ rèn càng thêm ngạc nhiên buông lời hỏi tiếp:
- Nhưng thành Phật có khác gì người thường ở thế gian? Thành Phật, sư cụ có sung sướng hơn lúc ở chùa này không? Chắc sung sướng lắm nên sư cụ mới đành lòng rời bỏ ngôi chùa cổ này?
Sư cụ đáp:
- Thành Phật tức vĩnh viễn từ giã cõi thế phàm tục, không bao giờ trở lại nữa, không còn vướng bận nghiệp báo luân hồi. Những người hung dữ gian ác sau khi chết sẽ “đầu thai kiếp khác” để trả dứt nợ đã gây ra ở thế gian. Tùy theo tội lỗi nặng nhẹ, kiếp sau họ sẽ trở thành con cái nhà nghèo khó ty tiện hay nặng hơn nữa đội lốp súc vật chẳng hạn...
Nhìn thẳng vào đôi mắt hiếu kỳ của bác thợ rèn, sư cụ giải thích thêm:- Thành Phật tức thoát ly vòng luân hồi nghiệp chướng, sống an lạc trong cảnh giới Niết Bàn, tâm hồn thanh thản, hóa giải dục vọng, không còn buồn lo ham muốn, hờn giận ghét ghen, ganh đua chém giết. Vì sao? Vì con người đã thực sự lìa bỏ hẳn thân xác vướng bận của mình. Mà không còn mang xác thân phàm tục thường hành hạ lôi kéo mình thì còn đâu băn khoăn khổ nhọc để tìm kiếm tranh giành miếng ăn cái mặc cùng những thú vui chơi thường tình. Thoát ly khỏi xác phàm tức lánh xa những điều tội lỗi, tức chấm dứt được sự sinh diệt...
Bác thợ rèn se sẽ gật đầu, tỏ vẻ đồng tình với sư cụ:
- Sư cụ nói chí lý lắm. Cái xác phàm ô trượt của mình xúi dục cám dỗ mình làm lắm điều xằn bậy do sự đòi hỏi thôi thúc không giới hạn của nó. Như tôi đây. Tôi không kềm hãm được sự bồng bột ham muốn. Lắm lúc nóng tánh, không dằn được bực dọc giận hờn, cứ đeo đẳng dai dẳng. Tôi hay buồn hay lo, tâm thần không bình ổn nên có bao giờ tôi được thực sự sung sướng hạnh phúc trọn vẹn đâu? Bác thợ rèn xuống giọng nhỏ nhẹ như khẩn cầu:- Bẩm sư cụ, tôi nay cũng đã đứng tuổi rồi, trường đời thăng trầm bao nhiêu độ, tôi đã chứng kiến biết bao dâu bể tang thương. Tôi cũng muốn dừng chân trên bước đường bon chen nghiệt ngã. Tôi muốn thoát khỏi cái vòng quay luân hồi mà sư cụ vừa nhắc đó. Nói tóm lại, tôi cũng thành khẩn muốn trở thành Phật như sư cụ để được mãi mãi thảnh thơi an nhàn, xa hẳn trần thế mà tôi quá chán chê những trò đời nham hiểm, xảo quyệt, lật lộng khôn lường.
Bác trầm ngâm tranh thủ:
- Bạch sư cụ. Tôi muốn trở thành Phật với tất cả lòng thành. Vậy, ngày mai sư cụ có thể nào cho tôi tháp tùng để cùng về Tây Phương một lúc. Sư cụ có bằng lòng chấp thuận lời thỉnh cầu thành thật của tôi không?
Sư cụ vỗ vai thân mật bác thợ rèn, vội trả lời ngay:
- Chú em à! Làm sao được chú? Suốt cuộc đời, chú chưa một ngày tu hành khổ hạnh, chưa hề thuộc một đoạn kinh, chưa biểu lộ một việc làm phúc đức đáng giá nào. Chú lại uống rượu li bì, lè nhè mỗi tối, phạm điều cấm kỵ của nhà Phật nữa!? Tôi thiết nghĩ lời thỉnh nguyện của chú không ổn chút nào cả. Chú đi theo tôi càng thêm vướng bận.
Bác thợ rèn vẫn không tỏ vẻ thất vọng qua lời từ chối dứt khoát của sư cụ. Bác dàu dàu hỏi thêm:
- Ngày mai sư cụ lên đường đi Tây Phương. Nhưng dám thưa sư cụ, tôi xin lỗi đường đột hỏi sư cụ sẽ đi về hướng nào?
Sư cụ mỉm cười:
- Chú chậm hiểu quá. Đã nói đi Tây Phương tức là đi theo hướng Tây. Cứ nhắm hướng đó mà đi là đến đích. Đường xa diệu vợi nên phải quan tâm thận trọng kẻo lạc hướng nguy to. Hướng Tây tức hướng sau chùa, băng qua khu rừng mênh mông bất tận này, đi mãi đến khi chạm phải con sông to chắn ngang bít lối, không còn đi được nữa.
Bác thợ rèn quá đỗi mừng rỡ. Nỗi mừng vui nổi bậc trên gương mặt sáng ngời của bác. Bác lật đật xá xá sư cụ cáo biệt ra về. Khỏi thềm chùa vài bước, bác quày lại nói vói thêm:
- Bạch sư cụ! Ngày mai tôi sẽ qua sớm theo sư cụ đi Tây Phương. Tôi tình nguyện theo hầu hạ, quảy gánh đồ tế nhuyển của sư cụ. Đường sá xa xôi vạn dặm, ngăn sông cách núi hiểm trở, có bạn đồng hành trò chuyện cũng vui. Sư cụ sẽ bớt phần vất vả.
Sư cụ không trả lời có thuận lòng ưng ý hay không. Người chỉ mỉm cười, nụ cười đầy vẻ bí mật. Sư cụ thừa biết cố tật của bác thợ rèn, khi về đến nhà, nhâm nhi vài chum rượu ấm, bác sẽ quên đời, quên sư cụ, quên tất cả, quên luôn lời thỉnh nguyện hứa hẹn hôm nay và sẽ ngủ say khó thức dậy đúng giờ. Quả vậy. Tưng bửng sáng hôm sau, bác thợ rèn vẫn say sưa giấc điệp thì lúc canh ba canh tư gà gáy lanh lảnh, sư cụ đã làm lễ Phật xong, nói đôi lời giã từ người học trò gương mẫu là thầy Tâm Thành. Xong, sư cụ quày quả nhắm hướng Tây lên đường khuất dạng. Đến đúng ngọ, sư cụ băng qua một trảng lớn, lùm buội lè tè, gai gốc mù mịt. Bỗng sư cụ gặp một thằng bé mục đồng, quần áo rách te tua, đầu đội nón rơm tơi tả, đang hơ hải phóng ra giang tay đón đường xin nhờ giúp đỡ cứu độ một phen. Ơn này nó tạc dạ ghi lòng, thề không bao giờ dám quên. Vốn nó đang đuổi trâu ngoạm cỏ ở trảng nhưng một con ranh mảnh lại nhảy tọt vào giữa buội rậm gai gốc chơm chởm. Không cách nào nó lôi kéo ra được. Nó đã cố gắng hết sức mình cả mấy giờ trước nhưng vẫn loay hoay không thành công. Nó đang thất vọng, lòng bấn loạn. Nếu sư cụ chịu giúp nó, nó sẽ không bị chủ đánh đập thậm tệ như bao lần và đuổi đi không cho tiếp tục giữ trâu nữa. Nó ỉ ôi van nài sư cụ luôn miệng. Vì gia đình nghèo khó túng quẩn, nếu bị đuổi, cha mẹ nó không tiền hoàn trả số nợ năm nợ mùa do chủ ứng trước. Gia đình nó sẽ gặp khó khăn, cuộc sống vất vả bế tắc thêm. Nó khẩn khoản không dứt lời vì nó phải đuổi trâu về chuồng kịp cho chủ khởi công buổi chiều. Sư cụ khoát tay:
- Không được đâu con à! Ta rất thông cảm hoàn cảnh bi đát của con, nhưng không thể được. Ta phải đi xa cấp bách lắm. Nếu giúp con, ta sẽ trễ giờ mất. Không thể được. Không thể được đâu. Con đừng nài nỉ ta. Hãy tránh ra để ta đi cho kịp hẹn.
Nói xong, sư cụ nhanh bước giã từ thằng bé. Không mấy chốc, người biến mất trong cánh rừng già trước mắt. Trong khi đó, ở nhà, bác thợ rèn thức giấc thì mặt trời đã lên khá cao. Mọi người trong thôn ấp đều đi làm ngoài đồng cả. Giật mình, chưa kịp ăn sáng hoặc trà nước như thói quen, bác hối hả thay áo quần tiêm tất, chít khăn, quảy túi vải vật dụng thường nhật, phóng nhanh như bay đến chùa. Bác thất vọng khi nghe thầy Tâm Thành bảo sư cụ đã lên đường từ sáng sớm tinh mơ. Không kịp hỏi han thêm, bác nhủ lấy lòng khi hồi nhớ lời của sư cụ:
- Mình cứ nhắm thẳng hướng Tây mà đi, chắc sẽ bắt gặp sư cụ không khó khăn lắm đâu. Sư cụ đã đến tuổi trượng triều trượng quốc, chân mỏi gối dùn, chắc phải đi chậm chạp. Với sức khoẻ trời cho, mình cố gắng đi nhanh hơn ắt sẽ bắt gặp sư cụ không mấy hồi.
Nghĩ xong, bác băng vào rừng một cách khẳng quyết và tin tưởng. Không lâu, bác đến trảng, gặp thằng bé đang ì ạch vén gai kéo chà nhánh cố lôi con trâu đang dãy dụa ra ngoài. Thấy bác còn hơn thấy vàng thấy bạc, thằng bé mừng húm, quýnh quíu. Giờ hẹn với chủ quá cận kề rồi. Nó lập bập bẩm lạy bác, xá xá liên tu bất tận. Nó van xin bác giúp một tay. Nó nói huyên thuyên nào bác giúp nó keo nầy còn hơn xây mấy cảnh chùa, cất bao nhiêu đình miễu. Nó nhìn bác như van lơn, như khẩn khoản. Bác vội vả đến gần, lấy tay xoa đầu nó rồi nói:
- Tội nghiệp! Trâu mắc kẹt bao lâu rồi? Người lớn đâu cả? Để ta giúp cho.
Bác cùng thằng bé chăn trâu hì hục phác buội, kéo gai, tay chân trầy xước rướm máu, bụi bậm bám đầy đầu cổ, áo quần. Cuối cùng con trâu được lôi ra khỏi buội rậm. Nó mừng rỡ, gục gặc đầu, ngoắc đuôi liên hồi ra chiều sung sướng vì được tự do chạy nhảy. Bác vui vẻ bảo thằng bé:
- Thôi, được rồi. Nhớ từ rày về sau phải thận trọng. Đừng ham chơi, để trâu lang bang vào buội rậm nữa.
Bác thợ rèn chia tay thằng bé, phóng đi, sảy bước nhanh hơn. Bác đã mất quá nhiều thì giờ quý báu ở đây. Nhưng lòng bác lâng lâng sung sướng. Sư cụ hẳn đi xa quá rồi. Nhưng bác vẫn hy vọng, nghĩ rằng có hy vọng, còn hy vọng sẽ giúp bác thêm sức mạnh và nghị lực chấp cánh bay nhanh. Bác hớn hở huýt gió rồi hát lẩm nhẩm không dứt. Bác cứ nhắm thẳng từng chòm cây phía trước làm chuẩn. Hết chòm này đến chòm khác, chập chùng nơi rừng rậm quanh năm gió nắng. Mặt đất tuy gồ ghề lởm chởm, nhưng vẫn mát dịu dưới mỗi bước chân trần của bác. Trong khi đó, ánh nắng phơn phớt nhẹ nhàng trên những khóm hoa dại thẹn thùng khoe sắc thắm tươi, đang chúm chím cười ven theo hai bên đường mòn. Rừng già mát lạnh. Dưới những gốc cây cổ thụ u tối hãy còn đòng đọng hơi ẩm ban mai. Bác nhớ đến hương men nóng ấm. Bác ao ước được nhâm nhi vài chum lúc này có lẽ sẽ giúp cơ thể bác sản khoái và đỡ lạnh. Nhưng bác trực nhớ, nếu uống rượu lỡ say mèm sẽ hỏng cả mọi việc. Bác cắn răng lầm lũi đi tiếp. Bỗng bác gặp một người đàn bà tuổi độ ba mươi ngoài, có mang, đang nhăn nhó ôm bụng, ngồi dựa vào gốc cây bên đường mòn xuyên rừng. Tuy là đường mòn nhưng ít người qua lại, cỏ non mọc xởn xơ, rải rác lóm đóm từng cụm phân chồn cáo, thỏ rừng. Trông thấy bác, người đàn bà rên rĩ kêu than, khe khẽ ngỏ lời mong được sự giúp đỡ của bác.
- Bác ơi! Xin bác dừng lại đôi chút để cứu con. Con có mang đã đến giờ sinh nở. Con đau bụng thúc lắm. Bác cứu con. Bác cứu con... Chắc con chết mất. Ngày xưa người ta nói: “Đàn bà đi biển một mình”. Bây giờ con thấm thía lắm. Con đang đi rừng chỉ có một thân. Trơ trọi lẻ loi. Con van bác.
Bác thợ rèn nhìn tròng trọc chị đàn bà đang lăn lộn gào thét dưới gốc cây. Bác đến gần bên, lúng túng chẳng biết phải làm gì. Bác thẹn thùng. Dù ít học nhưng bác thừa hiểu câu “nam nữ thọ thọ bất thân”. Để bớt bối rối trong lúc quá bất cập, bác mở lời:
- Chị có thai cận kề ngày khai hoa nở nhụy sao lại bất ý đi đâu giữa rừng rậm như thế này? Nhà chị có xa đây không?
Chị đàn bà thở hổn hển, gương mặt đẵm mồ hôi hột, từng giọt từng giọt lăn nhẹ trên đôi má xanh xao vàng vọt. Dù vậy chị cũng cố trả lời với một giọng chắc nịch:
- Nhà tôi ở khá xa đây, chừng mươi cây số bên kia bìa trảng, nơi lố nhố mấy nóc gia đen thẵm xa xa đó. Tôi theo chồng chặt củi từ hừng đông sáng. Chồng tôi vừa quảy củi xuống chợ bán để lấy tiền mua thức ăn thức uống và quần áo cho con tôi sắp sanh. Tôi tiếp tục chặt củi, bó củi rồi về sau.
Chị tỏ vẻ thất vọng:
- Nào ngờ... Tôi lại sanh sớm như vầy. Hay là tôi tính sai ngày tháng mới mang khổ mang họa. Bác cứu con. Bác đừng bỏ con bơ vơ trong cảnh oái oăm, cô đơn trầm thống này. Con nguyền tạc dạ tri ân.
Bác thợ rèn thảng thốt thở dài trước đôi mắt van lơn khẩn cầu của chị đàn bà:
- Tội nghiệp chị quá! Tôi biết giúp chị gì đây? Tôi sống độc thân từ nhỏ đến lớn, có chứng kiến cảnh sanh đẻ bao giờ.
Bác suy nghĩ rồi tiếp:
- Nhưng được. Con dao đốn củi của chị đâu? Tôi sẽ chặt cây cất chòi, đốn chà nhánh che chung quanh ngăn ngừa gió mái lạnh lẽo. Chị sẽ có nơi ấm áp sanh đẻ. Tôi nghi chị sẽ sanh trong vài khắc đồng hồ tới đây. Chị không thể về nhà kịp đâu.
Nói xong, bác thợ rèn nhanh như chớp, đã dựng xong một lều nhỏ có mái che nắng che mưa, có vách chầm khíu bằng lá cây chắn gió rừng. Sàn lều được phủ một lớp lá cây khô tàm tạm. Đâu đó đã xong, bác dìu chị đàn bà vào sanh, thấp thỏm bên ngoài chờ đợi. Bác nôn nóng, đứng ngồi không yên, sớm muốn biết kết quả. Bác lẩm nhẩm cầu nguyện “mẹ tròn con vuông”. Bác gọi Đức Phật mở rộng vòng tay nhơn từ cứu nhân độ thế. Bác vụt đứng dậy bừng lên sung sướng khi nghe tiếng trẻ khóc oa oa chào đời vang ra từ trong lều. Mừng quá, mặt mày phấn chấn, bác hỏi vọng vào lều không chút dè dặt:
- Sanh xong rồi hả? Có gì trục trặc không? Tốt cả chứ?
Tiếng chị đàn bà đáp lại ngay, tỉnh táo nhẹ nhỏm:
- Mọi việc đều yên lành tốt đẹp. Xong xuôi cả rồi. Thằng bé kháu khỉnh, nằm một cục đen xì như than hầm, giống hệt nước da cha nó. Con cám ơn bác nhiều lắm. Bác có thể tiếp tục lên đường ngay, kẻo trễ.
Bác thợ rèn vui vẻ bảo:
- Tốt lắm. Tốt lắm. Tôi mừng hôm nay chị tai qua nạn khỏi. Tôi cũng mừng gia đình chị từ nay thêm ấm êm hạnh phúc. Chị nghỉ khoẻ ở đây vài tiếng nữa, xế xế hãy bồng con về nhà cũng không muộn. Thôi chào chị tôi đi. Chúc chị nhiều can đảm!
Nói xong, bác thợ rèn quay gót, khệ nệ tay xách nách ôm vật dụng tế nhuyển. Chẳng được mấy bước, bác trở lại cổi áo ngoài đang mặc trao cho chị đàn bà:
- Tôi có cái áo này mặc đi đường coi cho được một chút. Áo cũ, có vài chỗ vá vụng về, chị giữ lấy quấn cho cháu bé. Cháu cần ấm vì ông trời đang gầm gừ, xế chút nữa gió rừng lạnh lắm. Mưa bắt đầu lất phất bên ngoài. Đường xa... Không khéo... Chúc chị bình an.
Chị đàn bà quá xúc động, đôi mắt đỏ hoe, long lanh những giọt nước mắt tri ân nghèn nghẹn đối với nghĩa cử đức độ thương người. Chị nói:
- Con biết nói gì thêm đây. Bác tử tế và chu đáo quá. Người như bác thật là hiếm hoi trên thế gian nầy.
Chị đàn bà nhớ đến nhà sư chị đã gặp trước bác thợ rèn. Chị đã hết lời khẩn khoản van xin nhưng nhà sư hấp tấp:
- Ta có việc cấp bách phải đi mau. Ta không thể giúp gì được con. Trì hưởn, mất thì giờ, ta sẽ trễ hẹn. Hơn nữa, việc sinh đẻ lắm ô uế mà ta là kẻ tu hành.
Chị thất vọng đưa mắt ngỡ ngàng trông theo nhà sư nhỏ dần nhỏ dần... để biến hẳn ở khúc quanh xa xa. Đến sẫm tối, mặt trời le lói yếu ớt sau đồi cây. Gió núi se lạnh từng đợt từng đợt làm rung rinh cành lá với chim chóc tranh giỡn líu lo trước khi vào ổ ngủ. Sư cụ cũng vừa đến chân đồi với niềm tin rộn rả trong lòng. Trước mặt, một con sông rộng, sóng gợn trùng trùng điệp điệp, trườn mình chắn ngang bít lối. Con sông rộng mênh mông bát ngát. Đứng bên này bờ không thể trông thấy bờ bên kia. Chỉ một màu chân trời u u tăm tăm. Huyền bí thiêng liêng. Trời phụp hẳn xuống trong u tối. Một vừng hào quang rực sáng vụt hiện ra uy linh. Sư cụ khấp khởi hướng đến bên cạnh. Một Tòa Sen to lớn, sắc màu lộng lẫy chóa mắt đang bồng bềnh từ từ tấp vào mé sông. Sư cụ càng khấp khởi hồi hộp hơn khi hồi nhớ điềm báo mộng mấy đêm trước. Giờ đây, trong khoảnh khắc ngắn ngủi sẽ là sự thật, một sự thật mà người trông chờ từ ngày quyết tâm khổ công tu học. Sư cụ nhủ thầm:
- Tòa sen kia chắc sẽ vào rước mình về cõi Niết Bàn thảnh thơi nhàn nhã.
Chẳng mấy chốc, Tòa Sen tấp hẳn vào mé sông, bất động như đón đợi chào mời. Sư cụ vội vàng bước xuống. Nhưng chưa kịp thì Tòa Sen mấp máy tách khỏi mé sông. Sư cụ ngạc nhiên nhưng không nãn chí. Người chờ Tòa Sen tấp vào bờ lần nữa để bước xuống. Quái lạ làm sao. Tòa Sen một lần nữa lại trôi ra giữa giòng nước. Sư cụ ngẩn ngơ nhìn Tòa Sen càng thêm uy nghi rực rỡ, cứ tấp vào rồi lại trôi ra xa khi sư cụ đến gần như có ý thối thác tránh né người. Giữa lúc sư cụ đang ngẩn ngơ tiếc nuối, bác thợ rèn hổn hển chạy trờ tới. Bác đã đi cật lực ròng rã không hề dám ngừng nghỉ. Từ xa, nhờ trông thấy ánh hào quang tỏa rạng, bác đi tắc phông phốc, không mất thì giờ quanh co dò dẵm. Bác mừng quá khi gặp lại sư cụ trong hoàn cảnh hi hữu này. Bác hối hả gọi to với âm vang núi rừng vọng lại rang rảng:
- Bạch sư cụ. May quá! Tôi bận giúp mấy người hoạn nạn dọc đường, tưởng đâu đến trễ mất cơ hội. Nào ngờ... Tôi đến cũng kịp lúc. Phúc đức biết bao nhiêu. Tòa Sen kia sẽ rước sư cụ đó. Sư cụ cho tôi tháp tùng với.
Nói xong, bác thợ rèn đưa tay kính cẩn mời sư cụ lên Tòa Sen trước. Nhưng một lần nữa Tòa Sen tách bến ra ngay. Đến khi Tòa Sen tấp vào, bác ngỏ lời xin phép thử xuống trước xem sao. Trong thâm tâm, bác cốt ý giữ chặt Tòa Sen để sư cụ bước xuống sau an toàn hơn. Khi bác bước xuống chưa kịp ổn định xong, bất thình lình Tòa Sen bay vút lên không trung vô định. Tòa Sen mang theo bác thợ rèn, gương mặt thanh thản, soi sáng bởi ánh hào quang chói lọi, bỏ lại sư cụ một mình đứng im bất động, nhìn ánh sáng huyền diệu lung linh biến hút trong bao la vô tận. Bây giờ sư cụ mới hiểu ra bấy nay mình dày công tu luyện, thông suốt giáo lý của Đức Phật sáng danh cao trọng, mẩn cán Phật sự, không phạm giới cấm, không hề sa vào tội lỗi thế gian nhưng lòng vẫn vướng mắc nhiều ích kỷ nhỏ nhen thường tình. Sư cụ vọng nghĩ quá nhiều về cá nhơn mình hơn là quan tâm, tưởng nhớ và lo lắng cuộc sống của kẻ khác chung quanh. Thiện tâm nơi người còn mông lung phiến diện, chưa cô đọng rõ ràng trong thực tế. Kẻ thù đáng sợ nhất và cũng khó thắng nhất chính là bản thân ta! Sư cụ buồn bã, uể oải quay gót trực chỉ hướng về chùa.
Trên đường cũ, sư cụ cố ý tìm lại cái trảng lớn đầy gai buội nơi thằng bé mục đồng ì ạch lôi con trâu bị mắc kẹt ra ngoài. Sư cụ cũng tìm cái gốc cây mà chị đàn bà thai nghén tựa lưng rên rĩ khẩn cầu. Nhưng sư cụ hoài công. Người không sao tìm ra dấu tích. Bấy giờ, sư cụ mới chợt hiểu là Đức Phật đã giả dạng người đang lâm nguy để thử lòng sư cụ lần cuối. Vừa đi, sư cụ vừa tự vấn lòng mình, tỏ ra ăn năn sám hối. Từ đó về sau, sư cụ nhiệt tình chăm lo Phật sự, tiếp tục tu thân dưỡng tánh, diệt lòng ích kỷ chỉ lo cho chính bản thân mình. Người để hết tâm hết dạ phục vụ bổn đạo bá tánh cùng bà con trong thôn xóm hữu sự cần đến. Tuy lớn tuổi, sư cụ cảm thấy như vừa được thực sự hồi sinh. Hồi sinh qua bài học thực tế, quý báu của Thiêng Liêng.
***
Đầu óc tôi lúc ấy hãy còn non nớt, hời hợt. Nhưng những lời khuyên nhủ của sư cụ ở mái sau chùa quê nhà, qua các câu chuyện người kể, vẫn in rõ nét trong tôi. Sư cụ không dẫn giải lý thuyết sâu xa cao vời vợi của nhà Phật, nguồn gốc của khổ đau triền miên bất tận tại thế, cái vòng quây nhân quả luân hồi cùng với ý nghĩa vô thường muôn hình vạn trạng v.v... Sư cụ không đề xuất những khuôn vàng thước ngọc, mẫu mực gò bó có tính cách lý thuyết khô khan. Tuy nhiên, bàng bạc qua lời dung dị lý tình của người, qua những lời khuyên lơn ngan ngát tình thương, chúng tôi đã thâm nhập vào lòng, ghì níu ôm ấp cung cách gìn lòng xử thế. Mà cốt lõi vẫn là việc quay về với chính nội tâm mình để suy gẩm, phán xét và phấn đấu bản thân, gieo rắc nhân lành, diệt khổ.
Dòng đời luân lưu bất tận. Cuộc sống tiếp tục trườn mình trên quê hương Việt Nam chinh chiến điêu tàn. Đa số người xưa, cật ruột hay thân quen từng đi qua đời tôi, đã trở về với cõi vĩnh hằng miên viễn. Sư cụ đã an nghĩ từ lâu trong lòng đất mẹ, linh hồn chắc đã siêu thoát thanh thản nơi cõi Niết Bàn. Những câu chuyện sư cụ kể chúng tôi nghe ở lớp học chữ nho nơi hiên sau chùa đã thực sự góp phần không nhỏ giúp tôi vượt qua khổ ải. Tôi không dám nói mình đã thành công trong việc diệt trừ hoặc hóa giải những khổ ải đó nhưng chỉ cái ý hướng thôi thúc tôi mạnh dạng đặt chân trên con đường thênh thang rực sáng do sư cụ chỉ dạy, cũng đủ mang đến tôi lắm nguồn hạnh phúc bất ngờ trong đời. Bao nhiêu băn khoăn buồn đau, bao nhiêu âu lo sợ hãi nếu không tan biến hẳn cũng đã giảm sút nhiều trong tâm thần bình ổn của tôi. Nhưng có một điều chắc chắn đã hướng dẫn những bước đi của tôi từ dạo ấy đến nay vẫn là những lời dặn dò chí tình chí nghĩa của sư cụ. Đó là sự cố gắng không ngừng nghỉ, gieo rắc nhân lành quả tốt trong kiếp sống hiện tại.
Sư cụ ơi! Tôi rất cảm ơn sư cụ đã dẫn lối chỉ đường cho tôi được trầm mình trong suối trong nước mát, thoải mái với nguồn hạnh phúc bất tận trong thiện duyên với mọi người để quên đi lần khổ ải, nghịch cảnh oái oăm. Công ơn trời biển của sư cụ đã giúp tôi làm sáng tỏ cốt tủy tinh tuyền của đạo sống con người. Đạo sống đó chung qui bắt nguồn từ chính tâm hồn mình, từ chính nội tâm mình mà thôi. Sư cụ gói trọn vẹn ý nghĩa ấy trong câu ngắn gọn: “Phật tại tâm” đã được khắc ghi trong sâu thẳm lòng tôi.
Tôi đến đất liền sau bảy ngày bảy đêm lênh đênh trên biển cả với niềm tin sắt đá ở nhân lành mà sư cụ đã dày công nhồi nhét trong tâm não tôi ngày còn thơ ấu. Miền đất hứa đã thực sự dưới đôi chân quờ quạng của tôi. Quần đảo Anambas của Nam Dương, nhấp nhô ngoài khơi, lố nhố những đảo to đảo nhỏ san sát nhau không biết cơ man nào mà kể cho hết. Người vượt biển đến đây đông lắm, cả mấy chục ngàn người. Họ đến từ khắp mọi miền đất nước Việt Nam. Đến được vùng đất hứa ước mơ là một hạnh phúc lớn lao trong cuộc đời phiêu lưu không hẹn bờ bến đỗ. Sau đó, chúng tôi được chính quyền địa phương tập trung vào đảo Kuku khá lớn ở quận Letung Jemaja để dễ dàng kiểm soát an ninh và lập thủ tục thanh lọc. Nói tập trung nhưng sự thật cuộc sống trên đảo rất tự do thoải mái, ít ra trong những năm đầu thời điểm vượt biên cao độ: 1979/1980. Tôi còn đang ngỡ ngàng trên đất lạ, xa quê hương vạn dặm nghìn trùng, lòng vẫn ngăn ngắt nỗi nhớ niềm thương, không thể phôi pha trong sớm chốc. Một bạn đồng hội đồng thuyền ngỏ ý rủ tôi “đi chùa” trên đảo.
Chùa vừa mới được đồng bào lớp trước xây cất trên sườn đồi, xa hơn làng tỵ nạn vài trăm thước. Bạn còn nói thêm, tuy đơn sơ thiếu thốn mọi mặt nhưng chùa cũng được bổn đạo và bà con tỵ nạn thiện nguyện, làm công quả trang trí đẹp đẽ gọi mời. Hơn nữa, chùa dựa vào sườn đồi, có suối mát nước trong uốn éo róc rách trầm buồn. Sau chùa, những dãy chà là ngất nghểu chen lẫn cây cối um tùm xanh mướt trông rất phải nơi tu hành ẩn dật. Tôi bỗng nhớ ngôi chùa xưa nơi xóm tôi rồi bâng khuâng hồi tưởng sư cụ, thằng Mười thuở còn là chú tiểu non chèo và bè bạn dăm đứa lúc bập bũm trong rừng nho biển thánh. Tôi nhớ cồn cào quê hương vừa đánh mất. Tình cờ tôi được nghe giới thiệu thầy trụ trì tạm thời ở đây có pháp danh là Tâm Thành. Một cái tên nghe quen quen, trùng hợp với tên chú tiểu trong chuyện kể của sư cụ mấy thập niên về trước. Một cái tên gợi hình gợi dáng, bỗng chốc khơi dậy trong tôi bao nhiêu kỷ niệm thời thơ ấu nơi quê nhà. Bán tính bán nghi, tôi hỏi gặn lại nhiều lần. Anh bạn tôi cười phá lên ra chiều khoái trá, xác nhận rõ ràng pháp danh của thầy chính là Tâm Thành. Tôi nôn nóng mong muốn được diện kiến thầy ngay để rõ thực hư. Còn nỗi sung sướng nào bằng. Tôi nhận ra không khó ở thầy những nét quen thuộc của chú tiểu dễ thương dễ mến chùa làng tôi năm xưa mà lũ trẻ chằn ăn trăn quấn chúng tôi thường chọc phá gọi “thằng Mười thầy chùa”. Bao nhiêu năm cách biệt tiếp nối đi qua với lắm xáo trộn tang thương đầy nước mắt, thầy vẫn như xưa, không thay đổi gì nhiều tuy gầy đi chút ít. Có lẽ do ảnh hưởng sau những ngày đêm vất vả thiếu thốn trong chuyến vượt biên thập tử nhất sanh? Hàn huyên ôn cố. Biết bao nhiêu tình. Chúng tôi vui mừng khôn xiết, nhắc nhớ lớp học chữ nho và tác phong đạo hạnh tuyệt vời của sư cụ. Sự nhắc nhớ đó càng thêm mặn mà trên bước đường khởi hành lưu vong tứ cố vô thân của chúng tôi. Và cái quá khứ được chúng tôi nhắc nhớ đó không phải để hoài niệm trong thụ động. Mà chính để chúng tôi có thêm niềm tin và nghị lực để chịu đựng lâu dài.
Tôi sung sướng gặp thầy trong hoàn cảnh trái ngang ở đảo. Tôi lại xúc động biết thầy rất được đồng bào tỵ nạn ở đây, nơi đất lạ xa tấp buồn tênh, kính trọng mến yêu. Thầy dành hết thì giờ, gởi gấm trọn vẹn tấm lòng mình chăm sóc lo lắng, giúp đỡ tận tình đồng bào. Tinh thần lẫn vật chất. Quả thầy đã noi gương sáng chói của sư cụ và đã thực sự làm sáng danh người, làm sáng danh Phật pháp. Riêng tôi, trong niềm vui ý nghĩa, trong sự sung sướng tình cờ này, lòng tôi bỗng nhiên ngượng nghịu thẹn thùng. Tôi hối hận về những ranh mảnh trẻ con, đã quấy phá thầy thuở thiếu thời, lúc thầy trang trọng chú tâm dồi mài kinh sử, chữ nghĩa thánh hiền:
Sự thẹn thùng ngại ngùng của tôi rồi cũng qua mau vì thầy rất tự nhiên, niềm nở, hầu như không hề để ý tới những sai quấy phá rầy của chúng tôi ngày xưa. Chẳng những thầy đã thực sự tha thứ mà còn nâng đỡ tinh thần tôi trong lúc manh nha sa sút giữa những đợt sóng tới tấp của định mệnh. Nằm trong chòi lá đơn sơ ẩn mình dưới những con nắng oi nồng nơi hoang đảo tắm bóng dưới những hàng dừa cao ngất nghểu hoặc im lặng với những vũng trăng lấp lánh ở sàn đất, tôi lắng nghe gió núi se lạnh thổi vi vu theo tiếng sóng biển vỗ rì rào nơi ghềnh đá. Đêm đêm tôi chập chờn không an giấc do tâm sự ngổn ngang chồng chất dồn dập. Tôi nhớ ngôi chùa xưa. Tôi nhớ tiếng đại đồng chung văng vẳng ngân nga trầm buồn… mỗi lần chú tiểu Tâm Thành dóng lên theo giờ giấc công phu. Nay ngôi chùa tỵ nạn của thầy Tâm Thành không mõ, không chuông, không đại đồng chung, thiếu kinh, thiếu kệ. Chùa không một tượng Phật, không một Tòa Sen, nhưng trong cái thiếu trước hụt sau đó ẩn hiện một tấm lòng dạt dào như sóng biển trào dâng. Nhiều đêm trằn trọc, mơ mơ màng màng, tôi nghe như có tiếng chuông xưa, tiếng chuông huyền diệu nơi quê hương thăm thẳm, văng vẳng bên tai. Tiếng chuông như nhắc nhớ cảnh tỉnh lòng mình sống sao cho thanh sạch, với âm hưởng ngân nga quyện theo lời ru u buồn thuở nào của mẹ tôi:
Thầy tôi, ông Thầy Huế có thói quen khởi dạy rất trễ. Ông không bị gò bó bởi giờ giấc chính thức bắt buộc của Ty Giáo dục tỉnh, do thầy dạy kèm vài con em những nơi thân tình hoặc những chỗ ơn nghĩa trong xóm. Đôi khi có bà con lối xóm đến chơi, trà nước trò chuyện dây dưa, mãi đến khi khách ra về, thầy mới bắt đầu lên lớp. Thầy giảng dạy không bao lâu thì đến giờ nghỉ trưa. Buổi chiều, lúc tan trường, mặt trời vẫn còn lủng lẳng trên không trung, chúng tôi thừa mứa thì giờ rong chơi phá phách đầu thôn cuối xóm. Giờ này, thằng Mười la cà chạy giỡn với đám trẻ lục lăn lục lữa, thuộc hàng ó đâm chúng tôi, đến chạng vạng sẫm tối vẫn chưa chịu về chùa. Có lẽ đó là giờ khắc tự do của nó, hăm hở mừng vui được thoát khỏi sự dòm ngó trông chừng của bề trên. Lúc ấy, chúng tôi không ngớt hát vang vang làm náo động cả thôn xóm, nhại theo bản nhạc đâu đó đã thâm nhập vào lòng không biết từ lúc nào:
“Năm giờ rồi mà trống chưa tan
Xin thầy về dùng chén cơm rang...
Đỡ buồn!”
Xin thầy về dùng chén cơm rang...
Đỡ buồn!”
Chúng tôi thường gặp nhau trên bờ đê, ở Gò Bướm, Gò Vua hoặc ở quán bà Tư Trầu. Nơi này bày bán bánh kẹo và trái cây được trình bày tiêm tất trong hàng chai keo đậy nắp kín mít hoặc treo lòng thòng lủng lẳng trước cửa quán. Những thứ tạp nhạp màu sắc khêu gợi đó có ma lực lôi cuốn quyến rủ sự thèm thuồng của chúng tôi mỗi khi đi ngang quán.
Thằng Mười là một chú tiểu non chèo trong chùa làng, mặt búng hãy còn ra sữa. Nó thuộc hàng trang lứa với chúng tôi, suýt soát chừng một hai tuổi là cùng hoặc leo qua vài tháng chớ không thể hơn. Thoát trông nó có vẻ cứng cạy hơn chúng tôi chút đỉnh, nhưng đạo mạo chửng chạc và hiền như bụt. Quả nó đúng là con nhà Phật, xuất thân từ chốn tu hành. Đầu cạo láng o, lên nước bóng lưởng. Những hôm mới cạo, đầu nó óng ánhtheo ánh sáng mặt trời ban mai chĩa thẳng vào. Chúng tôi hay cắc cớ, len lén núp sau lưng, thình lình vò đầu nó mát lạnh. Nó luôn luôn mặc bộ đồ bà ba màu nâu sậm, hơi bạt màu, có lẽ do đã được dùng lâu ngày. Ít ra cũng năm ba năm trở lên. Nhiều khi hai vạt áo nâu nâu của nó lên nước vàng chạch do ngấm nước phèn. Chỉ một kiểu áo quần duy nhứt đó cho suốt niên học. Trong khi lũ chúng tôi thích ăn diện, thường thay đổi luôn. Tuy trang phục không đến đỗi sặc sỡ kiểu cách quá đà, nhưng cũng đa dạng, dễ ngắm nhìn, nhứt là vừa vặn sạch sẽ. Quần áo thằng Mười khác hẳn, rộng thùng thình. Chúng tôi thường chọc quê bảo nó mặc đồ khính. Các bà có thiện duyên đến chùa làm công quả, phòng xa may trừ hao. Ngặc một nỗi là các bà đa phần đều trong thời ướm rụng, không nhớ hoặc không biết rõ tuổi thật của nó. Các bà chỉ áng chừng rồi định bụng chắc nó sẽ nhổ giò chóng lớn như thổi. Nó sẽ mặc không kịp, phải phạc bỏ sau đó làm tốn hao vải vóc. Xa xí của thập phương. Nhà chùa lại eo hẹp, đạo hữu hiếm hoi, hơn nữa người cúng dường có ngần. Có hôm, cái quần nâu chàm của nó dài thậm thượt. Trông chẳng giống của ai cả. Sợi dây lưng quần trắng bạch được cột tréo vòng trên cổ nó mới đủ sức giữ quần không trật xệ xuống dưới. Ấy thế, thỉnh thoảng nó lấy hai tay nắm chặt lưng quần kéo xốc lên phía trên để hai lai quần không chấm đất. Còn nói gì cái áo nó mặc hằng ngày. Rộng phùng phình bình rĩnh. Mỗi lần chạy giỡn vướng bận nên lúc nào cũng thấy nó cột hai vạt áo đâu vào nhau phía trước bụng, độn phồng thành một cục to. Trông nó rất buồn cười, có một không hai trong xóm. Nhưng nó vốn chân quê mộc mạc không hề để ý gì cả.
Thằng Mười rất vui vẻ. Tánh tình dung dị hồn nhiên. Miệng nó luôn luôn nở nụ cười cởi mở dễ mến, để lộ hai hàm răng hột dưa đều đặn khít khao, trông có duyên quá cỡ. Ít khi thấy nó phật lòng nổi cáo. Nó lại nói tiếng quê mùa, giọng chơn chất. Nó không phân biệt được những nguyên âm chánh, nhưng không biết sao ngần ấy sai phạm trong ngôn ngữ lại có sức thôi miên níu kéo, quyến rủ chúng tôi. Do mặc cái quần xề xệ rộng thùng thình, chấm hơn mắc cá cả trượng ấy nên lũ chúng tôi đeo theo, bám nó như sam để chọc ghẹo phá phách. Rồi không biết mắc mớ gì mà chúng tôi đâm ra cố tình, đôi khi ác ý gọi “thằng Mười Thầy Chùa”, “thằng Mười tu hú” còn phát biểu những câu khiếm nhã mất dạy: “Thầy chùa lùa con gái, con gái...”. Nói nào cho ngay, nó không giận không hờn, không hề nổi nóng phản ứng trách móc, không hề có thái độ chống chế, dù một lời bực dọc nhỏ nhẹ, một cử chỉ bất bình kín đáo. Bất quá nó làm thinh im lặng như để chứng tỏ không mấy vui trong lòng. Nhiều bữa, chúng tôi bu quanh phá nó tơi bời hoa lá. Nó cố gắng bức ra khỏi vòng vây, đâm đầu chạy thoát thân ra phía ngoài. Nó tạt vào quán lá Bà Tư để tránh né. Luôn tiện, nó mua bánh kẹo, trái cây hoặc nhang đèn hay tương chao, trà lá cho sư cụ.
Quán của bà Tư Trầu vừa vặn chái hiên nhà trước, bày biện lèo tèo nhưng cũng vui nhộn lắm do nằm trên trục lộ đất đen xì, nơi “ông đi qua bà đi lại” không ngớt. Bà Tư thương mến nó còn quá trẻ, sớm chọn nghiệp tu hành khổ hạnh. Bà thường cho nó ăn những món ở nhà chùa hiếm hoi hoặc không hề có. Còn nhỏ tuổi, thiếu thốn khát khao, nó thèm thuồng là việc đương nhiên dễ hiểu như nắng mưa đêm ngày, như sông rạch chia năm xẻ bảy, tách nhánh rẽ dòng. Hơn nữa, với lứa tuổi trẻ măng, ăn
chưa no lo chưa tới, nó đâu có ý thức rõ rệt về vấn đề chay lạt. Chúng tôi tinh nghịch lắm, cứ đeo theo la ó bảo thằng Mười phá giới, thằng Mười nhảy rào... Chúng tôi hăm he sẽ đến mét sư cụ khiến bà Tư Trầu chồm nhỏm lên nhanh như trở bàn tay, xán lại kẹt vách, chộp lấy cây chổi chà tàu dừa tàu cau rượt đuổi chúng tôi như đuổi tà đuổi ma không bằng. Bà còn la lối cấm tiệt chúng tôi không được phá nó nữa. Chúng tôi như ong vỡ ổ, tranh nhau chạy có cờ, chạy thụt mạng toé khói.
Thằng Mười con của bác Bảy Rô, nhà nghèo lắm. Bác đến xóm tôi cũng mới đây, tròn trèm năm bảy năm, cùng lắm là mười năm thôi. Bác chuyên sinh sống qua ngày với nghề làm thuê làm mướn từng ngày từng bữa. Ai mướn làm gì bác cũng làm, không bao giờ từ nan. Nhưng tựu trung vẫn những việc ruộng nương vườn liếp như phác rừng phá trảng, đánh rễ cây, be bờ bao ngạn, đắp đê ngăn nước mặn, tác mương tác đìa... Nghe đâu quê quán bác ở tận miệt các tỉnh miền Đông đất đỏ, vất vả quanh năm, rốt cuộc đến hạn kỳ không đủ tiền đóng giấy thuế thân. Loại thuế này đánh vào người dân từ mười tám đến sáu mươi tuổi, có bổn phận tuân hành râm rấp, đóng cho nhà nước thuộc địa. Thật oái oăm đau lòng! Con dân Việt Nam, sinh sống trên đất nước Việt Nam, phải đóng cho ngoại bang một thứ thuế về chính bản thân mình để có quyền sống trên mảnh đất thân yêu của ông bà cha mẹ từng dầy công vung bồi, xây dựng qua nhiều thế hệ tiếp nối. Bị làng xã thúc giục truy lùn, bác đành bỏ nhà bỏ cửa, khăn gói lén vào đây trốn lánh, mai danh ẩn tích. Cũng may vùng đất khỉ ho cò gáy này có một truyền thống bất di bất dịch, luôn luôn cưu mang che chở những người bất hạnh, sẫy chân lỡ bước. Hơn nữa, nơi vùng đất khẩn hoang, nhân công khan hiếm, bác tìm được việc làm ngay không khó. Bác đắp đổi qua ngày trong vòng tay đùm bọc của bà con cô bác thiện tâm, giốc lòng nâng đỡ đùm bọc. Dù vậy, bác cũng không lo nổi việc chăm sóc dưỡng nuôi cùng chi phí ăn học của thằng Mười. Một miệng ăn ở tuổi nhổ giò. Do đó, bác quyết định ký gởi nó rất sớm cho sư cụ để nó được trông nom dạy dỗ, hướng dẫn đàng hoàng trong tinh thần vị tha bác ái, lánh dữ làm lành. Biết đâu với thời gian thấm nhuần giáo lý nhà Phật, nó chẳng theo chân sư cụ chăm lo Phật sự chùa nhà sau này, một may sư cụ viên tịch về chốn Niết Bàn diệu viễn. Nhưng bây giờ thằng Mười trở thành chú tiểu nhỏ hếu với pháp danh Tâm Thành. Hằng ngày nó ra vào hủ hỉ với sư cụ, có hơi hám, có tiếng tăm. Do đó, ngôi chùa cổ nhứt vùng, từ dạo có mặt nó, cũng đỡ vắng vẻ lạnh tanh như thuở trước.
Chùa làng tôi cổ lắm. Mái ngói cũ kỹ, rong rêu đóng dầy cọm, xám sẫm ẩm ỉ. Chùa được xây cất lâu đời khoảng thế kỷ trước trên ngôi đất ven rạch, tiện lợi cho khách thập phương và bổn đạo đến viếng vào thời buổi vàng son thịnh hành của ghe xuồng, sông nước. Chung quanh, cây cối um tùm nối tiếp không đứt đoạn. Nhiều cây to xan xát hùng vĩ, tăng thêm vẻ mờ mờ ảo ảo của nơi tín ngưỡng thiêng liêng. Những con sóc dạng dĩ tha hồ trửng giỡn chạy nhảy, chuyền từ nhánh này sang nhánh khác. Chim chóc sớm chiều ríu ra ríu rít không thôi. Rồi những con tu hú thỉnh thoảng buông tiếng kêu như đánh thức cảnh tĩnh mịch làm cho sự huyền bí càng sâu lắng thêm. Ngoài vườn, có khi sát bên thềm chùa, rải rác nhiều tháp cao, lắm từng chất chồng với đỉnh chót vót chĩa thẳng lên không trung. Tháp xây bằng đá tảng, hoặc đá xanh hay đá ong trét bằng ô dước, lâu ngày cũng rêu phong ẩm ỉ, trùm phủ lóm đóm. Mấy liếp chuối bạt ngàn xanh nhạt với những quày dài cả thước tây, bao bọc những luống rau luống cà. Chiều chiều thằng Mười hè hụi xăng quần quá gối, vén tay áo đến cùi chỏ, tận lực xách nước ở giếng kế bên chùa. Thằng Mười giúp sư cụ tưới rất đắc lực để có rau xanh tự túc quanh năm. Mệt lả, mồ hôi lấm tấm nơi vầng trán, mặt nó đỏ bừng đáng thương làm sao!
Chùa nghèo! Có lẽ vì đất rộng người thưa, dân cư đa số đều là trai tráng lực lưỡng, tự tin nơi sức khoẻ hiện tại của mình, chưa mấy quan tâm nghĩ ngợi xa xôi về kiếp sau ra sao. Bổn đạo vốn lưa thưa lại ơ thờ. Không mấy người có khả năng bỏ tiền của, công sức sửa chữa trùng tu chùa đúng mức. Nền đất vẫn như thuở mới xây cả thế kỷ qua. Trừ chánh điện mới được lót gạch tàu đỏ au trong thời gian gần đây, nhờ sự cúng dường xứng đáng theo lời trối trăn ký thác của ông Chủ Tý. Lúc ông hấp hối rước sư cụ đến tụng kinh để linh hồn ông thanh thản ra đi, về nơi thiên thu bồng lai lạc cảnh. Vách ván chung quanh chùa đã có triệu chứng mục rã. Nhiều đường mối lộ thiên được sư cụ hì hục đôn đốc thằng Mười tận lực giẫy, còn để lại vết dài ngoằn ngoèo uốn éo trên mặt ván. Có nơi thằng Mười phết lên đường mối một lớp dầu chai ngăn chận mối tái phát.
Lũ chúng tôi có nhiều dịp đi ngang qua chùa. Cảnh sầm uất của ngôi chùa cổ âm u cô tịch vào lúc trưa đứng bóng người thưa hay chập tối làm cho chúng tôi khiếp sợ lấm lét. Không bao giờ chúng tôi có can đảm dám dừng lại nhìn thẳng bên trong. Có đứa còn nhát trong chùa có ma. Nào “ma lai rút ruột, ma cà ròng hút máu”, rồi thêu dệt bao nhiêu tình tiết rờn rợn toát mồ hôi, nên mỗi khi đi ngang, chúng tôi đâm đầu chạy, vượt qua thật mau. Những lúc đó, chúng tôi chỉ kịp liếc chéo thấy bên trong lố nhố nhiều tượng Phật lớn nhỏ, sơn son phết vàng lì câm, nhưng uy nghiêm bất động. Hằng năm, chúng tôi chỉ dám hó hé lấp lém đến chùa một lần duy nhứt mà thôi. Ngày ấy là rằm tháng bảy, ngày truyền thống xá tội vong nhân, ngày Đại lễ Vu lan, mùa báo hiếu của con cháu đối với cha mẹ ông bà. Dịp này, nhà chùa có tục “cúng thí”, nói theo ngôn từ bình dân chân quê đặc sệt. Thêm vào đó còn có cảnh xô giàn giựt giàn vui nhộn, chưa từng có trong năm. Do tích xưa Mục Liên Cứu Mẫu, biểu lộ lòng hiếu thảo trong sáng, mẫu mực của Người đối với bà mẹ nhiều tội lỗi, làm điều sai quấy lúc sanh tiền. Bà giải thoát được mẹ khỏi cảnh nhục hình trong chốn ngạ quỷ. Mỗi năm, con cháu đến chùa làm lễ Cầu Siêu hồi hướng công đức trời biển của thân nhân tứ thân phụ mẫu quá vảng. Đồng thời họ cũng cầu an cha mẹ tại tiền được mạnh khỏe, sống lâu trường thọ. Cũng dịp này, họ không quên cầu siêu những oan hồn uổng tử, những vong linh lang thang không nơi nương tựa, dật dờ trôi nổi ở thế gian. Họ nguyện cầu những “cô hồn tháng bảy” sớm siêu thoát vì là ngày xóa bỏ, tha thứ mọi tội lỗi của người chết. Tuy nghèo, nhà chùa vẫn cố gắng làm lễ khá trọng thể. Do phong cách và truyền thống tôn trọng bà con bá tánh.
Đúng ngọ. Từng đoàn người hò hẹn nhau, nhóm năm nhóm ba kéo theo dò dọc cả đám trẻ nít cười giỡn liếng thoáng, áo quần tiêm tất bảnh bao, lần lượt đổ về hướng chùa. Cảnh tấp nập này chưa từng thấy trong năm bao giờ. Họ nói cười vang rân, bốp chát ngoài sân chùa, câu nọ xọ câu kia không đầu đuôi chi cả. Tất cả mọi người đều chuẩn bị chu đáo từ nhiều ngày trước để tham dự cho bằng được “bữa cơm thí” do nhà chùa thết đãi. Không thể vắng mặt. Tuy là “cơm thí” nhưng sư cụ chăm lo vĩ vèo, sợ bổn đạo và bà con khó tánh cố chấp, xầm xì, xa gần chê trách. Món ăn chánh năm nào cũng vẫn là bún kèm với kiểm mà các bà làm công quả thi nhau khoe tài khéo léo. Các bà nêm nếm tới chữ, vừa miệng, nấu rất ngon với thổ sản tinh tuyền trong xóm như mướp hương, bí rợ, núm rơm, cái dừa tươi, nước cốt dừa. Hết mâm này liền theo mâm khác. Thỉnh thoảng, các bà còn ơi ới réo gọi, chuyền nhau rội thêm mãi. Bổn đạo đa số là nông dân lực lượng mặn mòi, ăn như tằm ăn lên, như xáng xúc không bằng. Liên tiếp như vậy đến xế trưa vẫn chưa dứt. Vì còn một số không ít khách “lỡ chuyến đò”, do họ ở những thôn ấp xa trong sâu hay bận làm “tối mắt tối mũi” cho dứt công việc đồng áng cấp bách.
Riêng đối với chúng tôi, đây là ngày đáng ghi nhớ trong đời. Chúng tôi khấp khởi hân hoan đến độ lúng túng vụng về buồn cười vì là lần đầu tiên được nâng lên hàng người lớn. Chúng tôi cũng bệ vệ ngồi bàn, cũng được phục vụ đãi đằn tiêm tế chưa từng thấy. Hôm ấy mới thấy cảnh chùa tưng bừng huyên náo nhưng vô cùng uy nghiêm thiêng liêng. Ngày thường, chúng tôi lúc nào cũng liếng thoáng phá phách, đùa giỡn không dứt. Nhưng lạ vô cùng, hôm nay bỗng nhiên chúng tôi tỏ ra điềm đạm, ít nói. Dù có nói cũng nhỏ nhẹ thì thầm trong tai vừa đủ nghe. Rõ ràng không khí trang nghiêm uy nghi đã thực sự có tác động hoán cải con người chúng tôi. Đèn nhang hừng hực nơi chánh điện. Khói hương nghi ngút lan tỏa, hòa quyện khắp nơi. Tượng Phật bóng ngời óng ánh do thằng Mười thận trọng, kính cẩn lau chùi cả tuần lễ, mười ngày trước. Tiếng nói cười chào hỏi, ới gọi nhau như bắp rang. Tiếng mõ cốc cốc trầm buồn nhịp nhàng theo giọng sư cụ tụng kinh Đại báo Phụ mẫu Trọng ân trong ấm, ngân nga bổng trầm trầm bổng êm tai.
Thằng Mười tỏ ra rất bận rộn. Bộ vó bên ngoài phụt phịt tưởng chừng như nó thuộc hàng làm biếng làm nhác chảy thây, nhưng chúng tôi đâu ngờ nó xóc vác mọi việc. Nó lăn xăn lít xít, không đứng yên được một chỗ, còn ngồi không đợi nóng đít. Dù sao, sau sư cụ, nó là vai chánh trong chùa. Nó khá thành thạo, quán xuyến trong ngoài không thua người lớn. Người này hỏi, người kia gọi nó không ngớt. Nhưng nó luôn quấn quít bên cạnh sư cụ. Nếu có phải vắng mặt đôi chút vì lý do này nọ, nó cũng lật đật đáo lại ngay, không để sư cụ trông ngóng tìm kiếm. Nó có bổn phận phụ giúp sư cụ trong giờ hành lễ. Trông nó rất điêu luyện thạo nghề. Chỉ cần một cử chỉ nhẹ nhàng, một cái nhìn trìu mến nhắc nhở, một cái khoát tay đồng lỏa của sư cụ hay chỉ nghe đến một đoạn kinh là nó biết ngay bổn phận phải làm. Hôm nay, nó đứng đắng hẳn, lại oai vệ lạ thường. Nó nghiêm nghị, gián cách chúng tôi. Dù nó có muốn gần gũi chúng tôi cũng không thể được. Ăn mặc vẫn một màu nâu sòng thường lệ nhưng mới mẻ xếp nếp như nó chỉ mặc lần đầu. Chúng tôi không hề thấy nó cười nói hồn nhiên thả giàn như những ngày đi học gặp nó trên bờ đê hay ở quán bà Tư Trầu, cũng biết cười giỡn, cũng liếng thoáng không thua kém lũ chúng tôi bao nhiêu. Riêng phần chúng tôi, trong hương khói thiêng liêng huyền ảo ấy, đâm ra khúm núm, khép nép thập thò giữa những người lớn phụng phịnh trong lớp áo quần bảnh bao, lộng lẫy sắc màu. Có người ngường ngượng vụng về, do bộ đồ mới mặc lần đầu tiên trong đời hoặc cả năm mới có dịp lấy ra mặc một đôi lần. Hồ keo còn dầy dục, đi tới đi lui nghe sột sạt khó chịu. Tuy nhiên, họ đều tỏ ra sùng đạo tối đa. Trong cử chỉ, trong lời ăn tiếng nói, họ tỏ ra rất mực cung kính Tam Bảo.
Thấy thằng Mười chợt ẩn chợt hiện đó đây, chúng tôi chẳng đứa nào dám lân la nấn ná cạnh bên nó. Bây giờ, nó là người lớn, có một vai trò quá ư quan trọng, xem như cột trụ trong ngày lễ nữa. Chúng tôi chỉ thỉnh thoảng rụt rè núp theo sau trong im lặng, xem nó kéo cái chày cây to lớn treo gọn trên giá, để dọng mạnh vào đại đồng chung nghe bưng tai, ngân nga xa xôi... Tiếng chuông ngân vang nhỏ dần nhỏ dần... tạo không khí tĩnh tại sâu lắng trong mỗi tâm hồn.
Năm lên tám, chín tuổi, tôi đang đi học chữ quốc ngữ ở nhà ông Thầy Huế thì ông bà tôi muốn gởi gấm tôi học thêm chữ nho ở chùa sư cụ. Ý ông bà tôi nghĩ rằng tôi đã lớn đại rồi, muốn tôi được trui rèn đạo lý Khổng Mạnh và giáo lý nhà Phật để sau này có cơ sở vững vàng cư xử, đối đãi phải trái ở đời. Sau lễ khai tâm với mâm trái cây ngon vừa chín mộng vừa hườm hườm, hái trong vườn nhà lúc tưng bửng sáng và mấy bó nhang đèn mua chiều hôm trước ở quán bà Tư Trầu, tất cả được trịnh trọng bày trên bàn Phật. Ông bà tôi cung kính lên nhang đèn xong, vái lẩm nhẩm trước bàn Phật. Tiếp theo, tôi lạy và xá Phật đúng như ông bà tôi đã làm trước đó vài phút. Rồi ông bà tôi hướng dẫn tôi đến xá xá sư cụ, cử chỉ nhìn nhận sư cụ là thầy. Vị trí của thầy quan trọng hơn người cha sinh ra tôi như lời nhắc nhở nhiều lần của ông tôi: “quân, sư, phụ”. Từ hôm đó, tôi gặp thằng Mười thường xuyên ở lớp học sau chùa cùng với đôi ba thằng bạn nhóc con trong xóm, con em bổn đạo. Trong khi chúng tôi còn e dè khép nép mài mực, o bế từng cái chấm, cái phẩy, sổ ngang sổ dọc thì thằng Mười tỏ ra trên chưn chúng tôi cả trượng. Nó đã lão thông bài bản, thuộc lòng các sách Nhất Thiên Tự, Tam Thiên Tự mà nó thường đọc và trả bài ngân nga từng đoạn theo vần điệu lục bát đặc thù dân tộc:
Thiên trời, địa đất, vân mây
Vũ mưa, phong gió, trú ngày, dạ đêm
Tinh sao, lộ móc, tường điềm
Hưu lành, khánh phúc, tăng thêm, đa nhiều...
Vũ mưa, phong gió, trú ngày, dạ đêm
Tinh sao, lộ móc, tường điềm
Hưu lành, khánh phúc, tăng thêm, đa nhiều...
Hoặc:
Thiên trời, địa đất, cử cất, tồn còn
Tử con, tôn cháu, lục sáu, tam ba
Gia nhà, quốc nước, tiền trước, hậu sau
Ngưu trâu, mã ngựa...
Tử con, tôn cháu, lục sáu, tam ba
Gia nhà, quốc nước, tiền trước, hậu sau
Ngưu trâu, mã ngựa...
Nghe man mán đâu đây nó đang bắt đầu bước vào Ngũ Thiên Tự gì đó. Chí tình mà nói chúng tôi nghe như đàn khải tai trâu, đâu có biết ất giáp chi. Nhưng chỉ nghe nói như vậy thôi, chúng tôi cũng đã bái phục tài nó dài dài, thầm nghĩ cái bồ chữ nghĩa thánh hiền đầy bụng nó chắc to lớn lắm. Những lúc sư cụ vắng mặt, chúng tôi van lơn nhờ cậy thằng Mười nhắc lại những lời giảng nghĩa, giải thích trước đó của sư cụ mà chúng tôi đầu óc ngu ngơ u tối hoặc lơ đễnh lo ra chóng quên. Thằng Mười rất tốt bụng. Nó không nề hà câu nệ. Nó sẵn sàng chỉ dẫn chúng tôi có ngần có lớp. Và những lời chỉ dẫn chân tình với cử chỉ chăm lo thân ái, khuyến khích đôn đốc của nó in sâu vào trí nhớ chúng tôi. Quả “học thầy không tầy học bạn”. Thường nhứt, chúng tôi nhờ nó viết hộ vài chữ khó khăn hắc ám. Trông nó nhấn xuống đá lên dịu nhễu, chúng tôi tấm tắc khâm phục. Dù vậy, chúng tôi chưa đến đỗi phải hạ mình gọi nó hay tôn nó là thầy, vì trong người còn chút ít tự ái anh hùng rơm. Dù thế gian có câu: “học một chữ, một ngày cũng là thầy”. Nhưng có điều chắc chắn là sự chọc phá chế giễu chú tiểu này, thầy chùa nọ trước đây, bây giờ được chúng tôi mặc nhiên lùa xa trong lãng quên, nhường chỗ cho sự nể nang thầm phục.
Học với sư cụ cũng như với ông Thầy Huế không có những ràng buộc khắc khe về giờ giấc và nghi thức nơi trường ốc nhà nước. Sư cụ rất thương yêu chúng tôi, tỏ ra hết tình chỉ dẫn, giảng dạy chu đáo. Người thường nhắc tới nhắc lui không biết bao nhiêu lần theo đúng phương pháp dân gian: mưa dầm thấm lâu. Khi nào chúng tôi lỉnh hội đầy đủ và đúng mức, sư cụ mới an tâm. Thêm vào đó, còn có sự giúp đỡ tận lực của thằng Mười nên chúng tôi rất tự tin. Chúng tôi ham thích ganh đua trong vòng thân ái. Sư cụ những năm đó đã già hẳn nhưng trông còn sõi. Có lẽ người luôn luôn năng động nên khỏe mạnh so với tuổi đời. Vườn tược được chính tay người săn sóc sạch sẽ, cây trái trĩu cành thẳng hàng ngay lối. Hơn nữa, nhờ tương chao rau khoai đầy vồng đầy liếp, không bị độc tố phân phướng nhân tạo tác hại vào cơ thể và sức khoẻ chăng? Những hôm học giỏi và viết bài xong trước giờ, sư cụ cho chúng tôi ăn xôi với chuối. Chuối đủ loại, không thiếu gì trong vườn, ăn mệt nghĩ, không phải ái ngại đắn đo chi cả. Có những nãi, trái căn da vàng hườm trong bóng, sư cụ bảo thằng Mười nhanh chân bước tréo vào buồng trong nơ ra. Loại chuối cau ngon này được vú kỹ trong mấy khạp da bò. Còn nói gì gặp những hôm mưa gió sục sùi, kéo dài tầm tã lê thê cả ngày cả buổi, chúng tôi ở nán lại chùa quá giờ cơm trưa hoặc cơm chiều. Chúng tôi được sư cụ đãi những bữa chay thanh đạm. Phần đói bụng, phần lạ miệng, chúng tôi ăn ngon tắt thở.
Kỷ niệm khó quên những ngày gần gũi học hỏi ở chùa là được nghe sư cụ điềm đạm kể chuyện xưa tích cũ rất hấp dẫn lôi cuốn. Mỗi lần kể xong, sư cụ dẫn giải thêm về đạo lý giải thoát và thuật xử thế của người xưa, nhân đó lấy làm gương ở đời. Những lời khuyên bảo nhắc nhở, nhắn nhủ của người rất thực tế, dung dị dễ hiểu, ngăn ngắt tình người. Hơn nửa thế kỷ trôi qua, tôi vẫn nhớ hình dáng sư cụ, cung cách kể truyện của người, có đoạn trang nghiêm xúc động nhưng cũng có lúc hóm hỉnh trào lộng khiến cho chúng tôi đồng loạt bật cười chỏng gọng, nước mắt tuôn tràn không cách nào dằn được. Những câu chuyện sư cụ kể đến nay tôi còn nhớ vanh vách như mới ngày hôm qua. Mới hay ảnh hưởng của những chuyện xưa tích cũ, những chuyện kể dân gian xa hun hút thời lập quốc huyền bí hỗn man, sâu đậm biết dường nào. Tiếc thay một số không ít những chuyện ấy lại ít được truyền tụng đến các thế hệ sau này. Một mất mát, mai một đáng buồn! Vả lại, người kể truyện hiện nay quý hiếm lắm. Bối cảnh sinh sống cũng khác đi nhiều so với thời trước. Con người luôn luôn bị ám ảnh níu kéo bởi cuộc sống khó khăn bất ổn hằng ngày. Họ ít có thì giờ rổi rảnh thảnh thơi. Cho dù có thảnh thơi rổi rảnh, họ lại bị quyến rủ bởi những thú vui thời đại. Hơn nữa, kể truyện là một nghệ thuật. Kể truyện có những bí quyết riêng, kỷ thuật riêng mới đủ sức lôi cuốn người nghe. Và câu chuyện sẽ không lạt lẽo nhàm chán.
Lớp học chữ nho được đặt ở chái hiên sau nhà chùa, bốn bên có vách bổ kho đóng không được khít khao. Ngồi bên trong có thể nhìn rõ ràng bên ngoài. Chung quanh vắng vẻ, tịch mịch u trầm. Chúng tôi ngồi im thin thít, tập trung tối đa. Không biết sao mà nói hết lời vì sư cụ không hề rầy la quở phạt nhưng chỉ có sự hiện diện của người là đủ cho chúng tôi có thái độ kính trọng đó. Chúng tôi chỉ nghe tiếng nói trong ấm của sư cụ so với tuổi tác của người. Bình trà có hình bát tiên thuộc loại đồ cổ Trung Hoa đắc giá, thằng Mười vừa mới châm thêm nóng hổi. Mùi trà thơm phưn phức. Khói trà lan toả uể oải ở miệng bình rồi la đà tan biến hướng lên trần nhà. Sư cụ chẩm rải:
Ngày xưa, xưa lắm, không rõ vào thời đại nào, nơi vùng xa xôi nọ, có một ngôi chùa nhỏ, cũ kỹ rêu phong nhưng uy nghiêm linh diệu. Chùa được xây ven rừng. Cây cối cổ thụ vây quanh tăng thêm nét huyền bí như trong các truyện cổ thời, nơi các bậc hiền tầm thầy học đạo, tu luyện khổ hạnh. Trong chùa chỉ có sư cụ trụ trì với vỏn vẹn một chú tiểu phụ giúp Phật sự, nhang đèn mỗi tối, dọng chuông công phu theo giờ giấc, trồng trọt chay giới. Sư cụ tu học hồi còn trẻ, dày công thấm nhuần giáo lý nhà Phật. Không lâu sau, sư cụ đến trụ trì ở đây suốt mấy thập niên liền, rất được bổn đạo nể vì tôn kính. Bây giờ, sư cụ đã ngoài tuổi “thất thập cổ lai hi”. Hai trái tai dài như tai bồ tát, mắt sáng như gương, tướng đi vẫn nhanh lẹ, tham thiền siêng năng đều đặn. Tuổi thọ hẳn sẽ được kéo dài thêm nhiều năm nữa.
Cách chùa độ vài trăm thước có một lò rèn. Bác thợ rèn chuyên sản xuất những dụng cụ thông thường cho nông dân và tiều phu trong xóm trong làng. Đại khái như cuốc xẻng, dao mác, lưỡi cày lưỡi hái, búa rìu... Cách nhau vài trăm thước, không ngày nào bác thợ rèn không đến chùa trà nước, chuyện trò với sư cụ cho vui. Chẳng qua do nhu cầu tự nhiên của con người, sống hợp quần theo đoàn lũ ấm cúng, có ta có bà con, láng giềng chòm xóm chung quanh. Mối giao tế qua lại đó nhằm giúp đỡ nhau những khi hữu sự, những lúc trở gió trái mùa. Lâu ngày, giữa sư cụ và bác thợ rèn có mối dây lân bang khắn khít chân thành. Bác thợ rèn hiền lành, thật thà chơn chất nên trong thôn ấp ai ai cũng mến thương. Hằng ngày, bác chí thú làm lụng không ngừng nghỉ. Tiền thù lao, bác ấn định vừa vừa phải phải, qua lương tâm và mối giao tình. Đối với những bà con làm thuê làm mướn quá túng quẩn, thiếu trước hụt sau, không đủ trả tiền công rèn lưỡi cuốc lưỡi hái, bác không đợi họ năn nỉ ỷ ôi. Bác không chờ họ kèo lên bớt xuống từng đồng từng cắc. Bác thân mật bảo họ cứ mang về xài trước, khi nào có tiền thừa thải hãy trả sau cũng được. Phần lớn họ đều có trách nhiệm và liêm sỉ, dù có trả cà dật cà dựa, nhấp nhấp theo khả năng hạn hẹp của mình, chứ chưa bao giờ có cảnh thừ mặt mo ra cười trừ hoặc ăn quỵt. Miễn bác đủ ăn đủ mặc, ngày ngày làm việc, thảnh thơi uống trà mỗi buổi tối với sư cụ như hiện nay là phúc đức cho bác lắm rồi. Và bác rất bằng lòng, không mơ ước gì hơn. Bác rất toại nguyện với cuộc sống lao lực hằng ngày đó. Bác lại giàu lòng từ thiện. Trong thôn xóm có ai cần đến, bác sẵn sàng xăn tay áo và vui vẻ giúp một tay đắc lực. Sức khoẻ của bác phi thường. Lao nhọc cả ngày nơi lửa nóng hừng hực, bụi bậm lan tỏa mù mịt, bác không biết mệt mỏi là gì. Sư cụ thường nói đùa với bác, bảo sức trâu sức voi đố sánh bằng sức bác. Con người có những đức tính hiếm hoi đáng quý như thế, chưa hề để mếch lòng một ai, lại có tật uống rượu như hũ chìm. Sáng xỉn chiều say những hôm đóng cửa lò rèn. Đôi khi bác uống say mèm, quên cả trời đất rồi lăn ra sàn đất ngủ bất biết. Nơi vùng rừng núi hoang vu hiu quạnh, nhà cửa xơ rơ vài cái cách xa nhau, thú vui hầu như không có. Bác thợ rèn mượn hơi men vỗ về tình cảm, giải bày tâm sự với cây cỏ núi rừng, với suối nguồn trăng gió, nhứt là vào những buổi hoàng hôn mưa giăng giăng nặng hột, gió lạnh thấu xương. Riết rồi uống rượu đối với bác trở thành thói quen. Vắng nó, lòng bác thấy nhớ nhớ buồn buồn, một nỗi buồn bâng quơ man mác không sao giải thích tận tường được.
Hầu như mỗi ngày, không thiếu sót ngày nào cả, sau khi dùng cơm tối xong, bác thợ rèn thong dong bách bộ đến chùa chuyện trò với sư cụ đến khuya lơ khuya lắc như thông lệ. Thuở nhỏ hàn vi, cha mẹ mất sớm, bác thất học do lao vào trường đời tập tành phụ việc trong ngành rèn lúc chưa được năm sáu tuổi. Cái tuổi vừa mới biết thưởng thức chất ngọt lịm của đường phèn đường tán hay đường thốt nốt, của mía lao mía huyết... chớ chưa lần nào dám bạo gan bạo phổi nếm thử chất đắng chất chua của khổ qua hay xoài cà lâm hoặc vị cay nồng xé mây xanh của ớt sừng trâu, ớt hiểm. Rõ là cái tuổi còn ham rong chơi ta bà, thích chạy giỡn nô đùa. Do đó, sư cụ để tâm thương mến, chú trọng chỉ bảo, giảng dạy thêm qua những mẫu chuyện trao đổi với bác, xoáy quanh đạo đức thánh hiền, nếp sống cao thượng, liêm chính sỉ khí của người quân tử thời xưa. Nhứt là giáo lý từ bi hỉ xả của nhà Phật. Bác tỏ ra quan tâm ham thích được nghe những lời quý báu đó của sư cụ. Nhưng hơi men những lúc quá chén không kềm hãm được bác khiến sư cụ, vốn không hờn không giận, không giấu được sự ái ngại băn khoăn. Có hôm, sư cụ lựa lời lẽ nhẹ nhàng khuyên bảo bác:
- Này chú em! Tôi thân tình khuyên chú từ nay tiệt hậu đừng uống rượu nữa. Uống nhiều, chú sẽ say, mất hết nhân phẩm, mất hết những yếu tố tinh thần tối thiểu để được bà con bổn đạo và láng giềng kính trọng. Không kềm hãm được mình, chú có những hành động không tốt đẹp hoặc những cử chỉ, lời nói đáng tiếc làm buồn phiền người chung quanh. Đôi khi chú phạm phải tội lỗi trầm trọng. Chừng tỉnh ra, vỡ lẽ thì đã quá trễ tràng.
Sư cụ nói tiếp:
- Hơn nữa, uống rượu như hũ chìm lâu ngày, tôi dám đề quyết với chú sẽ hại đến sức khoẻ. Cơ thể suy nhược có ảnh hưởng đến nghề nghiệp chú. Tôi nghĩ nếu chú cứ tiếp tục uống theo đà này, chỉ vài năm nữa, không lâu đâu, chú sẽ dẹp lò rèn vì còn sức đâu làm việc như hiện nay. Do tai hại của rượu nên rượu là một trong những điều cấm kỵ của nhà Phật. Chú nên nghe tôi, hồi tâm chừa rượu vì lợi ích của chính bản thân chú trước nhứt đó.
Bác thợ rèn bỗng lặng thinh suy nghĩ hun lắm. Bác rất tâm đắc những lời khuyên lơn răn dạy của sư cụ. Bác cúi xuống không dám nhìn thẳng sư cụ, vừa bẻn lẻn tiếp thu, vừa tỏ ra biết ơn người. Nhưng khốn nỗi, khi về đến nhà với bối cảnh hun hút quạnh hiu u buồn, nằng nặng cô đơn cô độc, bác không sao chừa rượu được. Mặc dầu trong thâm tâm, bác rất ý thức. Và những lời khuyên răn quý giá của sư cụ hãy còn văng vẳng bên tai bác. Một hôm, như thường ngày, bác thợ rèn đến chùa lúc hoàng hôn le lói, mặt trời vừa khuất dạng sau cánh rừng dầy mịt phía sau chùa. Bác rất đỗi ngạc nhiên thấy sư cụ thập thò lóng ngóng ở thềm chùa. Bác tự hỏi có lẽ sư cụ đang nôn nóng trông chờ ai. Thấy bác, sư cụ tỏ ra vô cùng hân hoan mừng rỡ: - Tôi đang chờ chú nảy giờ. Hôm nay sao chú đến trễ thế? Nhưng thôi. Không hề gì! Cũng kịp lúc. Sư cụ hấp tấp giải thích:
- Chú có biết không? Tôi trông chú đến, báo chú biết một tin mừng, để tôi còn thì giờ sắp xếp chuẩn bị chu đáo hành trang nữa. Tối qua, tôi được Đức Phật báo mộng cho biết tôi sắp thành chánh quả sau hơn nửa thế kỷ khổ ải, dầy công tu luyện. Sáng sớm ngày mai, không thể chậm trễ được, tôi sẽ lên đường về Tây Phương, giao ngôi chùa nhỏ này cho thầy Tâm Thành. Thầy nay không còn là chú tiểu nữa mà đã tinh thông kinh kệ và giáo lý, đủ khả năng lo Phật sự vững vàng. Tôi ra đi nhưng rất an tâm. Tôi chào từ giã chú. Tôi sẽ giữ mãi mãi trong lòng những kỷ niệm tốt đẹp bấy nay giữa chú và tôi.
Bác thợ rèn nhíu mày, quá đỗi ngạc nhiên vặn hỏi sư cụ:
- Thế là sư cụ sắp thành Phật rồi?
- Đúng thế. Đó là kết quả suốt một đời tu Phật gian lao khổ hạnh.
Bác thợ rèn càng thêm ngạc nhiên buông lời hỏi tiếp:
- Nhưng thành Phật có khác gì người thường ở thế gian? Thành Phật, sư cụ có sung sướng hơn lúc ở chùa này không? Chắc sung sướng lắm nên sư cụ mới đành lòng rời bỏ ngôi chùa cổ này?
Sư cụ đáp:
- Thành Phật tức vĩnh viễn từ giã cõi thế phàm tục, không bao giờ trở lại nữa, không còn vướng bận nghiệp báo luân hồi. Những người hung dữ gian ác sau khi chết sẽ “đầu thai kiếp khác” để trả dứt nợ đã gây ra ở thế gian. Tùy theo tội lỗi nặng nhẹ, kiếp sau họ sẽ trở thành con cái nhà nghèo khó ty tiện hay nặng hơn nữa đội lốp súc vật chẳng hạn...
Nhìn thẳng vào đôi mắt hiếu kỳ của bác thợ rèn, sư cụ giải thích thêm:- Thành Phật tức thoát ly vòng luân hồi nghiệp chướng, sống an lạc trong cảnh giới Niết Bàn, tâm hồn thanh thản, hóa giải dục vọng, không còn buồn lo ham muốn, hờn giận ghét ghen, ganh đua chém giết. Vì sao? Vì con người đã thực sự lìa bỏ hẳn thân xác vướng bận của mình. Mà không còn mang xác thân phàm tục thường hành hạ lôi kéo mình thì còn đâu băn khoăn khổ nhọc để tìm kiếm tranh giành miếng ăn cái mặc cùng những thú vui chơi thường tình. Thoát ly khỏi xác phàm tức lánh xa những điều tội lỗi, tức chấm dứt được sự sinh diệt...
Bác thợ rèn se sẽ gật đầu, tỏ vẻ đồng tình với sư cụ:
- Sư cụ nói chí lý lắm. Cái xác phàm ô trượt của mình xúi dục cám dỗ mình làm lắm điều xằn bậy do sự đòi hỏi thôi thúc không giới hạn của nó. Như tôi đây. Tôi không kềm hãm được sự bồng bột ham muốn. Lắm lúc nóng tánh, không dằn được bực dọc giận hờn, cứ đeo đẳng dai dẳng. Tôi hay buồn hay lo, tâm thần không bình ổn nên có bao giờ tôi được thực sự sung sướng hạnh phúc trọn vẹn đâu? Bác thợ rèn xuống giọng nhỏ nhẹ như khẩn cầu:- Bẩm sư cụ, tôi nay cũng đã đứng tuổi rồi, trường đời thăng trầm bao nhiêu độ, tôi đã chứng kiến biết bao dâu bể tang thương. Tôi cũng muốn dừng chân trên bước đường bon chen nghiệt ngã. Tôi muốn thoát khỏi cái vòng quay luân hồi mà sư cụ vừa nhắc đó. Nói tóm lại, tôi cũng thành khẩn muốn trở thành Phật như sư cụ để được mãi mãi thảnh thơi an nhàn, xa hẳn trần thế mà tôi quá chán chê những trò đời nham hiểm, xảo quyệt, lật lộng khôn lường.
Bác trầm ngâm tranh thủ:
- Bạch sư cụ. Tôi muốn trở thành Phật với tất cả lòng thành. Vậy, ngày mai sư cụ có thể nào cho tôi tháp tùng để cùng về Tây Phương một lúc. Sư cụ có bằng lòng chấp thuận lời thỉnh cầu thành thật của tôi không?
Sư cụ vỗ vai thân mật bác thợ rèn, vội trả lời ngay:
- Chú em à! Làm sao được chú? Suốt cuộc đời, chú chưa một ngày tu hành khổ hạnh, chưa hề thuộc một đoạn kinh, chưa biểu lộ một việc làm phúc đức đáng giá nào. Chú lại uống rượu li bì, lè nhè mỗi tối, phạm điều cấm kỵ của nhà Phật nữa!? Tôi thiết nghĩ lời thỉnh nguyện của chú không ổn chút nào cả. Chú đi theo tôi càng thêm vướng bận.
Bác thợ rèn vẫn không tỏ vẻ thất vọng qua lời từ chối dứt khoát của sư cụ. Bác dàu dàu hỏi thêm:
- Ngày mai sư cụ lên đường đi Tây Phương. Nhưng dám thưa sư cụ, tôi xin lỗi đường đột hỏi sư cụ sẽ đi về hướng nào?
Sư cụ mỉm cười:
- Chú chậm hiểu quá. Đã nói đi Tây Phương tức là đi theo hướng Tây. Cứ nhắm hướng đó mà đi là đến đích. Đường xa diệu vợi nên phải quan tâm thận trọng kẻo lạc hướng nguy to. Hướng Tây tức hướng sau chùa, băng qua khu rừng mênh mông bất tận này, đi mãi đến khi chạm phải con sông to chắn ngang bít lối, không còn đi được nữa.
Bác thợ rèn quá đỗi mừng rỡ. Nỗi mừng vui nổi bậc trên gương mặt sáng ngời của bác. Bác lật đật xá xá sư cụ cáo biệt ra về. Khỏi thềm chùa vài bước, bác quày lại nói vói thêm:
- Bạch sư cụ! Ngày mai tôi sẽ qua sớm theo sư cụ đi Tây Phương. Tôi tình nguyện theo hầu hạ, quảy gánh đồ tế nhuyển của sư cụ. Đường sá xa xôi vạn dặm, ngăn sông cách núi hiểm trở, có bạn đồng hành trò chuyện cũng vui. Sư cụ sẽ bớt phần vất vả.
Sư cụ không trả lời có thuận lòng ưng ý hay không. Người chỉ mỉm cười, nụ cười đầy vẻ bí mật. Sư cụ thừa biết cố tật của bác thợ rèn, khi về đến nhà, nhâm nhi vài chum rượu ấm, bác sẽ quên đời, quên sư cụ, quên tất cả, quên luôn lời thỉnh nguyện hứa hẹn hôm nay và sẽ ngủ say khó thức dậy đúng giờ. Quả vậy. Tưng bửng sáng hôm sau, bác thợ rèn vẫn say sưa giấc điệp thì lúc canh ba canh tư gà gáy lanh lảnh, sư cụ đã làm lễ Phật xong, nói đôi lời giã từ người học trò gương mẫu là thầy Tâm Thành. Xong, sư cụ quày quả nhắm hướng Tây lên đường khuất dạng. Đến đúng ngọ, sư cụ băng qua một trảng lớn, lùm buội lè tè, gai gốc mù mịt. Bỗng sư cụ gặp một thằng bé mục đồng, quần áo rách te tua, đầu đội nón rơm tơi tả, đang hơ hải phóng ra giang tay đón đường xin nhờ giúp đỡ cứu độ một phen. Ơn này nó tạc dạ ghi lòng, thề không bao giờ dám quên. Vốn nó đang đuổi trâu ngoạm cỏ ở trảng nhưng một con ranh mảnh lại nhảy tọt vào giữa buội rậm gai gốc chơm chởm. Không cách nào nó lôi kéo ra được. Nó đã cố gắng hết sức mình cả mấy giờ trước nhưng vẫn loay hoay không thành công. Nó đang thất vọng, lòng bấn loạn. Nếu sư cụ chịu giúp nó, nó sẽ không bị chủ đánh đập thậm tệ như bao lần và đuổi đi không cho tiếp tục giữ trâu nữa. Nó ỉ ôi van nài sư cụ luôn miệng. Vì gia đình nghèo khó túng quẩn, nếu bị đuổi, cha mẹ nó không tiền hoàn trả số nợ năm nợ mùa do chủ ứng trước. Gia đình nó sẽ gặp khó khăn, cuộc sống vất vả bế tắc thêm. Nó khẩn khoản không dứt lời vì nó phải đuổi trâu về chuồng kịp cho chủ khởi công buổi chiều. Sư cụ khoát tay:
- Không được đâu con à! Ta rất thông cảm hoàn cảnh bi đát của con, nhưng không thể được. Ta phải đi xa cấp bách lắm. Nếu giúp con, ta sẽ trễ giờ mất. Không thể được. Không thể được đâu. Con đừng nài nỉ ta. Hãy tránh ra để ta đi cho kịp hẹn.
Nói xong, sư cụ nhanh bước giã từ thằng bé. Không mấy chốc, người biến mất trong cánh rừng già trước mắt. Trong khi đó, ở nhà, bác thợ rèn thức giấc thì mặt trời đã lên khá cao. Mọi người trong thôn ấp đều đi làm ngoài đồng cả. Giật mình, chưa kịp ăn sáng hoặc trà nước như thói quen, bác hối hả thay áo quần tiêm tất, chít khăn, quảy túi vải vật dụng thường nhật, phóng nhanh như bay đến chùa. Bác thất vọng khi nghe thầy Tâm Thành bảo sư cụ đã lên đường từ sáng sớm tinh mơ. Không kịp hỏi han thêm, bác nhủ lấy lòng khi hồi nhớ lời của sư cụ:
- Mình cứ nhắm thẳng hướng Tây mà đi, chắc sẽ bắt gặp sư cụ không khó khăn lắm đâu. Sư cụ đã đến tuổi trượng triều trượng quốc, chân mỏi gối dùn, chắc phải đi chậm chạp. Với sức khoẻ trời cho, mình cố gắng đi nhanh hơn ắt sẽ bắt gặp sư cụ không mấy hồi.
Nghĩ xong, bác băng vào rừng một cách khẳng quyết và tin tưởng. Không lâu, bác đến trảng, gặp thằng bé đang ì ạch vén gai kéo chà nhánh cố lôi con trâu đang dãy dụa ra ngoài. Thấy bác còn hơn thấy vàng thấy bạc, thằng bé mừng húm, quýnh quíu. Giờ hẹn với chủ quá cận kề rồi. Nó lập bập bẩm lạy bác, xá xá liên tu bất tận. Nó van xin bác giúp một tay. Nó nói huyên thuyên nào bác giúp nó keo nầy còn hơn xây mấy cảnh chùa, cất bao nhiêu đình miễu. Nó nhìn bác như van lơn, như khẩn khoản. Bác vội vả đến gần, lấy tay xoa đầu nó rồi nói:
- Tội nghiệp! Trâu mắc kẹt bao lâu rồi? Người lớn đâu cả? Để ta giúp cho.
Bác cùng thằng bé chăn trâu hì hục phác buội, kéo gai, tay chân trầy xước rướm máu, bụi bậm bám đầy đầu cổ, áo quần. Cuối cùng con trâu được lôi ra khỏi buội rậm. Nó mừng rỡ, gục gặc đầu, ngoắc đuôi liên hồi ra chiều sung sướng vì được tự do chạy nhảy. Bác vui vẻ bảo thằng bé:
- Thôi, được rồi. Nhớ từ rày về sau phải thận trọng. Đừng ham chơi, để trâu lang bang vào buội rậm nữa.
Bác thợ rèn chia tay thằng bé, phóng đi, sảy bước nhanh hơn. Bác đã mất quá nhiều thì giờ quý báu ở đây. Nhưng lòng bác lâng lâng sung sướng. Sư cụ hẳn đi xa quá rồi. Nhưng bác vẫn hy vọng, nghĩ rằng có hy vọng, còn hy vọng sẽ giúp bác thêm sức mạnh và nghị lực chấp cánh bay nhanh. Bác hớn hở huýt gió rồi hát lẩm nhẩm không dứt. Bác cứ nhắm thẳng từng chòm cây phía trước làm chuẩn. Hết chòm này đến chòm khác, chập chùng nơi rừng rậm quanh năm gió nắng. Mặt đất tuy gồ ghề lởm chởm, nhưng vẫn mát dịu dưới mỗi bước chân trần của bác. Trong khi đó, ánh nắng phơn phớt nhẹ nhàng trên những khóm hoa dại thẹn thùng khoe sắc thắm tươi, đang chúm chím cười ven theo hai bên đường mòn. Rừng già mát lạnh. Dưới những gốc cây cổ thụ u tối hãy còn đòng đọng hơi ẩm ban mai. Bác nhớ đến hương men nóng ấm. Bác ao ước được nhâm nhi vài chum lúc này có lẽ sẽ giúp cơ thể bác sản khoái và đỡ lạnh. Nhưng bác trực nhớ, nếu uống rượu lỡ say mèm sẽ hỏng cả mọi việc. Bác cắn răng lầm lũi đi tiếp. Bỗng bác gặp một người đàn bà tuổi độ ba mươi ngoài, có mang, đang nhăn nhó ôm bụng, ngồi dựa vào gốc cây bên đường mòn xuyên rừng. Tuy là đường mòn nhưng ít người qua lại, cỏ non mọc xởn xơ, rải rác lóm đóm từng cụm phân chồn cáo, thỏ rừng. Trông thấy bác, người đàn bà rên rĩ kêu than, khe khẽ ngỏ lời mong được sự giúp đỡ của bác.
- Bác ơi! Xin bác dừng lại đôi chút để cứu con. Con có mang đã đến giờ sinh nở. Con đau bụng thúc lắm. Bác cứu con. Bác cứu con... Chắc con chết mất. Ngày xưa người ta nói: “Đàn bà đi biển một mình”. Bây giờ con thấm thía lắm. Con đang đi rừng chỉ có một thân. Trơ trọi lẻ loi. Con van bác.
Bác thợ rèn nhìn tròng trọc chị đàn bà đang lăn lộn gào thét dưới gốc cây. Bác đến gần bên, lúng túng chẳng biết phải làm gì. Bác thẹn thùng. Dù ít học nhưng bác thừa hiểu câu “nam nữ thọ thọ bất thân”. Để bớt bối rối trong lúc quá bất cập, bác mở lời:
- Chị có thai cận kề ngày khai hoa nở nhụy sao lại bất ý đi đâu giữa rừng rậm như thế này? Nhà chị có xa đây không?
Chị đàn bà thở hổn hển, gương mặt đẵm mồ hôi hột, từng giọt từng giọt lăn nhẹ trên đôi má xanh xao vàng vọt. Dù vậy chị cũng cố trả lời với một giọng chắc nịch:
- Nhà tôi ở khá xa đây, chừng mươi cây số bên kia bìa trảng, nơi lố nhố mấy nóc gia đen thẵm xa xa đó. Tôi theo chồng chặt củi từ hừng đông sáng. Chồng tôi vừa quảy củi xuống chợ bán để lấy tiền mua thức ăn thức uống và quần áo cho con tôi sắp sanh. Tôi tiếp tục chặt củi, bó củi rồi về sau.
Chị tỏ vẻ thất vọng:
- Nào ngờ... Tôi lại sanh sớm như vầy. Hay là tôi tính sai ngày tháng mới mang khổ mang họa. Bác cứu con. Bác đừng bỏ con bơ vơ trong cảnh oái oăm, cô đơn trầm thống này. Con nguyền tạc dạ tri ân.
Bác thợ rèn thảng thốt thở dài trước đôi mắt van lơn khẩn cầu của chị đàn bà:
- Tội nghiệp chị quá! Tôi biết giúp chị gì đây? Tôi sống độc thân từ nhỏ đến lớn, có chứng kiến cảnh sanh đẻ bao giờ.
Bác suy nghĩ rồi tiếp:
- Nhưng được. Con dao đốn củi của chị đâu? Tôi sẽ chặt cây cất chòi, đốn chà nhánh che chung quanh ngăn ngừa gió mái lạnh lẽo. Chị sẽ có nơi ấm áp sanh đẻ. Tôi nghi chị sẽ sanh trong vài khắc đồng hồ tới đây. Chị không thể về nhà kịp đâu.
Nói xong, bác thợ rèn nhanh như chớp, đã dựng xong một lều nhỏ có mái che nắng che mưa, có vách chầm khíu bằng lá cây chắn gió rừng. Sàn lều được phủ một lớp lá cây khô tàm tạm. Đâu đó đã xong, bác dìu chị đàn bà vào sanh, thấp thỏm bên ngoài chờ đợi. Bác nôn nóng, đứng ngồi không yên, sớm muốn biết kết quả. Bác lẩm nhẩm cầu nguyện “mẹ tròn con vuông”. Bác gọi Đức Phật mở rộng vòng tay nhơn từ cứu nhân độ thế. Bác vụt đứng dậy bừng lên sung sướng khi nghe tiếng trẻ khóc oa oa chào đời vang ra từ trong lều. Mừng quá, mặt mày phấn chấn, bác hỏi vọng vào lều không chút dè dặt:
- Sanh xong rồi hả? Có gì trục trặc không? Tốt cả chứ?
Tiếng chị đàn bà đáp lại ngay, tỉnh táo nhẹ nhỏm:
- Mọi việc đều yên lành tốt đẹp. Xong xuôi cả rồi. Thằng bé kháu khỉnh, nằm một cục đen xì như than hầm, giống hệt nước da cha nó. Con cám ơn bác nhiều lắm. Bác có thể tiếp tục lên đường ngay, kẻo trễ.
Bác thợ rèn vui vẻ bảo:
- Tốt lắm. Tốt lắm. Tôi mừng hôm nay chị tai qua nạn khỏi. Tôi cũng mừng gia đình chị từ nay thêm ấm êm hạnh phúc. Chị nghỉ khoẻ ở đây vài tiếng nữa, xế xế hãy bồng con về nhà cũng không muộn. Thôi chào chị tôi đi. Chúc chị nhiều can đảm!
Nói xong, bác thợ rèn quay gót, khệ nệ tay xách nách ôm vật dụng tế nhuyển. Chẳng được mấy bước, bác trở lại cổi áo ngoài đang mặc trao cho chị đàn bà:
- Tôi có cái áo này mặc đi đường coi cho được một chút. Áo cũ, có vài chỗ vá vụng về, chị giữ lấy quấn cho cháu bé. Cháu cần ấm vì ông trời đang gầm gừ, xế chút nữa gió rừng lạnh lắm. Mưa bắt đầu lất phất bên ngoài. Đường xa... Không khéo... Chúc chị bình an.
Chị đàn bà quá xúc động, đôi mắt đỏ hoe, long lanh những giọt nước mắt tri ân nghèn nghẹn đối với nghĩa cử đức độ thương người. Chị nói:
- Con biết nói gì thêm đây. Bác tử tế và chu đáo quá. Người như bác thật là hiếm hoi trên thế gian nầy.
Chị đàn bà nhớ đến nhà sư chị đã gặp trước bác thợ rèn. Chị đã hết lời khẩn khoản van xin nhưng nhà sư hấp tấp:
- Ta có việc cấp bách phải đi mau. Ta không thể giúp gì được con. Trì hưởn, mất thì giờ, ta sẽ trễ hẹn. Hơn nữa, việc sinh đẻ lắm ô uế mà ta là kẻ tu hành.
Chị thất vọng đưa mắt ngỡ ngàng trông theo nhà sư nhỏ dần nhỏ dần... để biến hẳn ở khúc quanh xa xa. Đến sẫm tối, mặt trời le lói yếu ớt sau đồi cây. Gió núi se lạnh từng đợt từng đợt làm rung rinh cành lá với chim chóc tranh giỡn líu lo trước khi vào ổ ngủ. Sư cụ cũng vừa đến chân đồi với niềm tin rộn rả trong lòng. Trước mặt, một con sông rộng, sóng gợn trùng trùng điệp điệp, trườn mình chắn ngang bít lối. Con sông rộng mênh mông bát ngát. Đứng bên này bờ không thể trông thấy bờ bên kia. Chỉ một màu chân trời u u tăm tăm. Huyền bí thiêng liêng. Trời phụp hẳn xuống trong u tối. Một vừng hào quang rực sáng vụt hiện ra uy linh. Sư cụ khấp khởi hướng đến bên cạnh. Một Tòa Sen to lớn, sắc màu lộng lẫy chóa mắt đang bồng bềnh từ từ tấp vào mé sông. Sư cụ càng khấp khởi hồi hộp hơn khi hồi nhớ điềm báo mộng mấy đêm trước. Giờ đây, trong khoảnh khắc ngắn ngủi sẽ là sự thật, một sự thật mà người trông chờ từ ngày quyết tâm khổ công tu học. Sư cụ nhủ thầm:
- Tòa sen kia chắc sẽ vào rước mình về cõi Niết Bàn thảnh thơi nhàn nhã.
Chẳng mấy chốc, Tòa Sen tấp hẳn vào mé sông, bất động như đón đợi chào mời. Sư cụ vội vàng bước xuống. Nhưng chưa kịp thì Tòa Sen mấp máy tách khỏi mé sông. Sư cụ ngạc nhiên nhưng không nãn chí. Người chờ Tòa Sen tấp vào bờ lần nữa để bước xuống. Quái lạ làm sao. Tòa Sen một lần nữa lại trôi ra giữa giòng nước. Sư cụ ngẩn ngơ nhìn Tòa Sen càng thêm uy nghi rực rỡ, cứ tấp vào rồi lại trôi ra xa khi sư cụ đến gần như có ý thối thác tránh né người. Giữa lúc sư cụ đang ngẩn ngơ tiếc nuối, bác thợ rèn hổn hển chạy trờ tới. Bác đã đi cật lực ròng rã không hề dám ngừng nghỉ. Từ xa, nhờ trông thấy ánh hào quang tỏa rạng, bác đi tắc phông phốc, không mất thì giờ quanh co dò dẵm. Bác mừng quá khi gặp lại sư cụ trong hoàn cảnh hi hữu này. Bác hối hả gọi to với âm vang núi rừng vọng lại rang rảng:
- Bạch sư cụ. May quá! Tôi bận giúp mấy người hoạn nạn dọc đường, tưởng đâu đến trễ mất cơ hội. Nào ngờ... Tôi đến cũng kịp lúc. Phúc đức biết bao nhiêu. Tòa Sen kia sẽ rước sư cụ đó. Sư cụ cho tôi tháp tùng với.
Nói xong, bác thợ rèn đưa tay kính cẩn mời sư cụ lên Tòa Sen trước. Nhưng một lần nữa Tòa Sen tách bến ra ngay. Đến khi Tòa Sen tấp vào, bác ngỏ lời xin phép thử xuống trước xem sao. Trong thâm tâm, bác cốt ý giữ chặt Tòa Sen để sư cụ bước xuống sau an toàn hơn. Khi bác bước xuống chưa kịp ổn định xong, bất thình lình Tòa Sen bay vút lên không trung vô định. Tòa Sen mang theo bác thợ rèn, gương mặt thanh thản, soi sáng bởi ánh hào quang chói lọi, bỏ lại sư cụ một mình đứng im bất động, nhìn ánh sáng huyền diệu lung linh biến hút trong bao la vô tận. Bây giờ sư cụ mới hiểu ra bấy nay mình dày công tu luyện, thông suốt giáo lý của Đức Phật sáng danh cao trọng, mẩn cán Phật sự, không phạm giới cấm, không hề sa vào tội lỗi thế gian nhưng lòng vẫn vướng mắc nhiều ích kỷ nhỏ nhen thường tình. Sư cụ vọng nghĩ quá nhiều về cá nhơn mình hơn là quan tâm, tưởng nhớ và lo lắng cuộc sống của kẻ khác chung quanh. Thiện tâm nơi người còn mông lung phiến diện, chưa cô đọng rõ ràng trong thực tế. Kẻ thù đáng sợ nhất và cũng khó thắng nhất chính là bản thân ta! Sư cụ buồn bã, uể oải quay gót trực chỉ hướng về chùa.
Trên đường cũ, sư cụ cố ý tìm lại cái trảng lớn đầy gai buội nơi thằng bé mục đồng ì ạch lôi con trâu bị mắc kẹt ra ngoài. Sư cụ cũng tìm cái gốc cây mà chị đàn bà thai nghén tựa lưng rên rĩ khẩn cầu. Nhưng sư cụ hoài công. Người không sao tìm ra dấu tích. Bấy giờ, sư cụ mới chợt hiểu là Đức Phật đã giả dạng người đang lâm nguy để thử lòng sư cụ lần cuối. Vừa đi, sư cụ vừa tự vấn lòng mình, tỏ ra ăn năn sám hối. Từ đó về sau, sư cụ nhiệt tình chăm lo Phật sự, tiếp tục tu thân dưỡng tánh, diệt lòng ích kỷ chỉ lo cho chính bản thân mình. Người để hết tâm hết dạ phục vụ bổn đạo bá tánh cùng bà con trong thôn xóm hữu sự cần đến. Tuy lớn tuổi, sư cụ cảm thấy như vừa được thực sự hồi sinh. Hồi sinh qua bài học thực tế, quý báu của Thiêng Liêng.
Đầu óc tôi lúc ấy hãy còn non nớt, hời hợt. Nhưng những lời khuyên nhủ của sư cụ ở mái sau chùa quê nhà, qua các câu chuyện người kể, vẫn in rõ nét trong tôi. Sư cụ không dẫn giải lý thuyết sâu xa cao vời vợi của nhà Phật, nguồn gốc của khổ đau triền miên bất tận tại thế, cái vòng quây nhân quả luân hồi cùng với ý nghĩa vô thường muôn hình vạn trạng v.v... Sư cụ không đề xuất những khuôn vàng thước ngọc, mẫu mực gò bó có tính cách lý thuyết khô khan. Tuy nhiên, bàng bạc qua lời dung dị lý tình của người, qua những lời khuyên lơn ngan ngát tình thương, chúng tôi đã thâm nhập vào lòng, ghì níu ôm ấp cung cách gìn lòng xử thế. Mà cốt lõi vẫn là việc quay về với chính nội tâm mình để suy gẩm, phán xét và phấn đấu bản thân, gieo rắc nhân lành, diệt khổ.
Dòng đời luân lưu bất tận. Cuộc sống tiếp tục trườn mình trên quê hương Việt Nam chinh chiến điêu tàn. Đa số người xưa, cật ruột hay thân quen từng đi qua đời tôi, đã trở về với cõi vĩnh hằng miên viễn. Sư cụ đã an nghĩ từ lâu trong lòng đất mẹ, linh hồn chắc đã siêu thoát thanh thản nơi cõi Niết Bàn. Những câu chuyện sư cụ kể chúng tôi nghe ở lớp học chữ nho nơi hiên sau chùa đã thực sự góp phần không nhỏ giúp tôi vượt qua khổ ải. Tôi không dám nói mình đã thành công trong việc diệt trừ hoặc hóa giải những khổ ải đó nhưng chỉ cái ý hướng thôi thúc tôi mạnh dạng đặt chân trên con đường thênh thang rực sáng do sư cụ chỉ dạy, cũng đủ mang đến tôi lắm nguồn hạnh phúc bất ngờ trong đời. Bao nhiêu băn khoăn buồn đau, bao nhiêu âu lo sợ hãi nếu không tan biến hẳn cũng đã giảm sút nhiều trong tâm thần bình ổn của tôi. Nhưng có một điều chắc chắn đã hướng dẫn những bước đi của tôi từ dạo ấy đến nay vẫn là những lời dặn dò chí tình chí nghĩa của sư cụ. Đó là sự cố gắng không ngừng nghỉ, gieo rắc nhân lành quả tốt trong kiếp sống hiện tại.
Sư cụ ơi! Tôi rất cảm ơn sư cụ đã dẫn lối chỉ đường cho tôi được trầm mình trong suối trong nước mát, thoải mái với nguồn hạnh phúc bất tận trong thiện duyên với mọi người để quên đi lần khổ ải, nghịch cảnh oái oăm. Công ơn trời biển của sư cụ đã giúp tôi làm sáng tỏ cốt tủy tinh tuyền của đạo sống con người. Đạo sống đó chung qui bắt nguồn từ chính tâm hồn mình, từ chính nội tâm mình mà thôi. Sư cụ gói trọn vẹn ý nghĩa ấy trong câu ngắn gọn: “Phật tại tâm” đã được khắc ghi trong sâu thẳm lòng tôi.
Tôi đến đất liền sau bảy ngày bảy đêm lênh đênh trên biển cả với niềm tin sắt đá ở nhân lành mà sư cụ đã dày công nhồi nhét trong tâm não tôi ngày còn thơ ấu. Miền đất hứa đã thực sự dưới đôi chân quờ quạng của tôi. Quần đảo Anambas của Nam Dương, nhấp nhô ngoài khơi, lố nhố những đảo to đảo nhỏ san sát nhau không biết cơ man nào mà kể cho hết. Người vượt biển đến đây đông lắm, cả mấy chục ngàn người. Họ đến từ khắp mọi miền đất nước Việt Nam. Đến được vùng đất hứa ước mơ là một hạnh phúc lớn lao trong cuộc đời phiêu lưu không hẹn bờ bến đỗ. Sau đó, chúng tôi được chính quyền địa phương tập trung vào đảo Kuku khá lớn ở quận Letung Jemaja để dễ dàng kiểm soát an ninh và lập thủ tục thanh lọc. Nói tập trung nhưng sự thật cuộc sống trên đảo rất tự do thoải mái, ít ra trong những năm đầu thời điểm vượt biên cao độ: 1979/1980. Tôi còn đang ngỡ ngàng trên đất lạ, xa quê hương vạn dặm nghìn trùng, lòng vẫn ngăn ngắt nỗi nhớ niềm thương, không thể phôi pha trong sớm chốc. Một bạn đồng hội đồng thuyền ngỏ ý rủ tôi “đi chùa” trên đảo.
Chùa vừa mới được đồng bào lớp trước xây cất trên sườn đồi, xa hơn làng tỵ nạn vài trăm thước. Bạn còn nói thêm, tuy đơn sơ thiếu thốn mọi mặt nhưng chùa cũng được bổn đạo và bà con tỵ nạn thiện nguyện, làm công quả trang trí đẹp đẽ gọi mời. Hơn nữa, chùa dựa vào sườn đồi, có suối mát nước trong uốn éo róc rách trầm buồn. Sau chùa, những dãy chà là ngất nghểu chen lẫn cây cối um tùm xanh mướt trông rất phải nơi tu hành ẩn dật. Tôi bỗng nhớ ngôi chùa xưa nơi xóm tôi rồi bâng khuâng hồi tưởng sư cụ, thằng Mười thuở còn là chú tiểu non chèo và bè bạn dăm đứa lúc bập bũm trong rừng nho biển thánh. Tôi nhớ cồn cào quê hương vừa đánh mất. Tình cờ tôi được nghe giới thiệu thầy trụ trì tạm thời ở đây có pháp danh là Tâm Thành. Một cái tên nghe quen quen, trùng hợp với tên chú tiểu trong chuyện kể của sư cụ mấy thập niên về trước. Một cái tên gợi hình gợi dáng, bỗng chốc khơi dậy trong tôi bao nhiêu kỷ niệm thời thơ ấu nơi quê nhà. Bán tính bán nghi, tôi hỏi gặn lại nhiều lần. Anh bạn tôi cười phá lên ra chiều khoái trá, xác nhận rõ ràng pháp danh của thầy chính là Tâm Thành. Tôi nôn nóng mong muốn được diện kiến thầy ngay để rõ thực hư. Còn nỗi sung sướng nào bằng. Tôi nhận ra không khó ở thầy những nét quen thuộc của chú tiểu dễ thương dễ mến chùa làng tôi năm xưa mà lũ trẻ chằn ăn trăn quấn chúng tôi thường chọc phá gọi “thằng Mười thầy chùa”. Bao nhiêu năm cách biệt tiếp nối đi qua với lắm xáo trộn tang thương đầy nước mắt, thầy vẫn như xưa, không thay đổi gì nhiều tuy gầy đi chút ít. Có lẽ do ảnh hưởng sau những ngày đêm vất vả thiếu thốn trong chuyến vượt biên thập tử nhất sanh? Hàn huyên ôn cố. Biết bao nhiêu tình. Chúng tôi vui mừng khôn xiết, nhắc nhớ lớp học chữ nho và tác phong đạo hạnh tuyệt vời của sư cụ. Sự nhắc nhớ đó càng thêm mặn mà trên bước đường khởi hành lưu vong tứ cố vô thân của chúng tôi. Và cái quá khứ được chúng tôi nhắc nhớ đó không phải để hoài niệm trong thụ động. Mà chính để chúng tôi có thêm niềm tin và nghị lực để chịu đựng lâu dài.
Tôi sung sướng gặp thầy trong hoàn cảnh trái ngang ở đảo. Tôi lại xúc động biết thầy rất được đồng bào tỵ nạn ở đây, nơi đất lạ xa tấp buồn tênh, kính trọng mến yêu. Thầy dành hết thì giờ, gởi gấm trọn vẹn tấm lòng mình chăm sóc lo lắng, giúp đỡ tận tình đồng bào. Tinh thần lẫn vật chất. Quả thầy đã noi gương sáng chói của sư cụ và đã thực sự làm sáng danh người, làm sáng danh Phật pháp. Riêng tôi, trong niềm vui ý nghĩa, trong sự sung sướng tình cờ này, lòng tôi bỗng nhiên ngượng nghịu thẹn thùng. Tôi hối hận về những ranh mảnh trẻ con, đã quấy phá thầy thuở thiếu thời, lúc thầy trang trọng chú tâm dồi mài kinh sử, chữ nghĩa thánh hiền:
Nhân chi sơ tay rờ cơm nguội
Tánh bổn thiện cái miệng đòi ăn...
Tánh bổn thiện cái miệng đòi ăn...
Sự thẹn thùng ngại ngùng của tôi rồi cũng qua mau vì thầy rất tự nhiên, niềm nở, hầu như không hề để ý tới những sai quấy phá rầy của chúng tôi ngày xưa. Chẳng những thầy đã thực sự tha thứ mà còn nâng đỡ tinh thần tôi trong lúc manh nha sa sút giữa những đợt sóng tới tấp của định mệnh. Nằm trong chòi lá đơn sơ ẩn mình dưới những con nắng oi nồng nơi hoang đảo tắm bóng dưới những hàng dừa cao ngất nghểu hoặc im lặng với những vũng trăng lấp lánh ở sàn đất, tôi lắng nghe gió núi se lạnh thổi vi vu theo tiếng sóng biển vỗ rì rào nơi ghềnh đá. Đêm đêm tôi chập chờn không an giấc do tâm sự ngổn ngang chồng chất dồn dập. Tôi nhớ ngôi chùa xưa. Tôi nhớ tiếng đại đồng chung văng vẳng ngân nga trầm buồn… mỗi lần chú tiểu Tâm Thành dóng lên theo giờ giấc công phu. Nay ngôi chùa tỵ nạn của thầy Tâm Thành không mõ, không chuông, không đại đồng chung, thiếu kinh, thiếu kệ. Chùa không một tượng Phật, không một Tòa Sen, nhưng trong cái thiếu trước hụt sau đó ẩn hiện một tấm lòng dạt dào như sóng biển trào dâng. Nhiều đêm trằn trọc, mơ mơ màng màng, tôi nghe như có tiếng chuông xưa, tiếng chuông huyền diệu nơi quê hương thăm thẳm, văng vẳng bên tai. Tiếng chuông như nhắc nhớ cảnh tỉnh lòng mình sống sao cho thanh sạch, với âm hưởng ngân nga quyện theo lời ru u buồn thuở nào của mẹ tôi:
Thứ nhứt là tu tại gia
Thứ hai tu chợ, thứ ba tu chùa.
Thứ hai tu chợ, thứ ba tu chùa.
8. Đám cháy đầu Xuân
Bà Bảy Nở vội kéo hai vạt áo dài, buộc tréo phía trước lưng quần, miệng
rang rảng vọng xuống hướng bến sông. Nơi đầu bến có cái cầu vó, cất bằng
thân cây mù u già chắc thịt, thêm tiện nghi nhờ có mái lợp với chõng
tre dùng để ngã lưng đêm hôm tăm tối:
- Bún! Bún!
Chiếc xuồng ba lá đổi bún quày quả chĩa thẳng hướng bến sông. Thím Chín Tý lanh tay, ghịt mũi xuồng vào chân cầu vó. Thím nói như có ý trách vu vơ:
- Nước rặc quá! Bến cạn queo. Nghe rồi chị Bảy. Tui neo ghe ở cầu vó đây. Chị cảm phiền chịu khó xuống bến nghe!
Chẳng mấy chốc, bà Bảy Nở đã đối diện xuồng bún. Tay bà cầm cái rổ quảo có lót một mớ lá chuối xanh um mướt mượt. Trước đó không lâu, bà vừa đi vừa rọc vội vàng trên đường xuống bến:
- Hôm nay ăn mấy vậy thím? Lúa của tôi kỳ này là nàng hương thơm ngon chớ không phải loại sóc nâu, nàng phệt hay nàng quớt như mấy lần trước đâu.
- Nàng hương sạch, tui đổi hai quảo rưỡi. Quảo lum lúp. Còn sóc nâu, nàng phệt, nàng quớt… phải ba quảo gạt mặt.
Thím Chín Tý độ non bốn mươi tuổi. Nhà ở cheo chéo đình làng, có bến nước công cộng với một cầu ván lâu đời láng o. Nước lớn ngập khỏi chân cầu, nuốt trọn tấm ván, chỉ còn lé đé đoạn kê trên bờ. Bộ hành tới lui lên xuống dễ dàng. Bằng lòng và sung sướng nhứt đối với họ là những khi đi chợ về có hàng hóa vừa nặng nề vừa cồng kềnh rất tiện lợi. Nhưng lúc nước rặc ròng như hôm nay, chảy mạnh như cắt, tấm ván cầu chúi nhủi thòng xuống lòng sông cả đôi ba thước tây, giúp người qua đò không phải lội sình, lấm lem lúc bước lên bờ. Những lúc này, phải tuyệt đối thận trọng, chú ý từng bước đi. Tấm ván cầu trơn chùi đó do bụi bùn non bám vào càng trơn như thoa dầu trét mỡ. Không khéo, khách trợt chân nhào xuống sông như trở bàn tay. Nhờ ở sát bến nước công cộng, có con đò nhỏ đưa rước khách bộ hành, người qua kẻ lại tuy không tấp nập rộn rịp nhưng chẳng ngày nào vắng bóng. Như vậy cũng vui.
Ngoài công việc đồng áng phụ giúp chú Chín ngày mùa, thím còn có cái nghề tay trái, bổ sung phần thu nhập gia đình nơi vùng khẩn hoang lập ấp. Nơi đây lúc nào cũng cần một số vốn tối thiểu để chịu đựng đường dài. Đất khẩn hoang, một hai mùa đầu, đôi khi cả ba bốn mùa tiếp nối là khác, đã vất vả khổ cực trần thân nhưng đất mới còn ráo hổi nào có huê lợi chi đáng kể. Mùa màn èo uộc. May mắn lắm mới đủ ăn. Thím nghĩ ra một cách giúp chồng khá độc đáo. Thím xay gạo làm bún rồi đem đổi lấy lúa kiếm chút lời. Cứ đôi ba ngày đổi một lần. Riết rồi bà con tôi thuộc lòng ngày nào lò bún của thím hoạt động. Công việc cũng đăng đăng đê đê liền tay. Xay lúa, giả gạo, tẻ bột, giáo trùng, đổ bún... May nhờ có mấy cô cháu chồng, tuổi vừa cập kê, tận tình tận lực giúp một tay nên bà con trong xóm có bún ăn thường xuyên. Bún đổ xong từ hừng đông được thím Chín bươn bả chất lên chiếc xuồng ba lá, bơi dọc theo sông rạch, kinh đào, từ ấp này qua ấp kia rao lanh lảnh gọi mời:
- Đổi bún! Đổi bún!
Lò bún của thím Chín Tý rất đơn sơ do hoàn cảnh phương tiện thiếu thốn nơi vùng đất mới khẩn hoang. Mỗi lần thím đổ không nhiều. Chỉ ngam ngám vừa đủ cho nhu cầu tính theo đầu nhân mạng trong xóm trong làng có thói quen đổi bún. Thím còn canh theo thời tiết mùa màn hoặc lễ lộc, Tết nhứt. Có thiếu cũng tốt. Nhưng tuyệt đối không cho dư. Ế ẩm, lỗ vốn.
Bộ ván ngựa được tách đôi, kẹp chặt khuôn bún với cần ép bằng lỏi cây dẹt rắng chắc mà bọn róng mắc, lục lăn lục lửa chúng tôi hay nhảy thót lên ngồi ép bún hụ hợ với mấy anh chị lớn. Có đứa quen thói trửng giỡn phá phách cứ đánh đu lúc la lúc lắc khiến thím Chín la ó không ngớt miệng. Dưới bộ ván ngựa có nồi nước to bình rĩnh, nám khói đen xì. Lửa củi phừng phực, nước sôi bùng, khói nóng quyện cuồn cuộn. Mặt mày thím thường xuyên tươm lấm tấm mồ hôi hột cứ quyện vào nhau nhỏ giọt xuống sàn đất nhưng dường như thím không bao giờ để ý đến. Mỗi quảo bún được đổi lấy mấy quảo lúa tùy theo lúa tốt xấu, mới cũ, sạch dơ và cũng tùy theo sự kỳ kèo mà cả, bớt lên bớt xuống của bà con, vốn chắt mót từng đồng xu cắc bạc. Bún của thím Chín trắng ngần, mềm nhũn lại dai nên bà con rất ưa thích. Nhờ cái nghề đổi bún này, thím Chín đỡ vất vả so với bà con lối xóm, dầm sương dãi nắng quanh năm suốt tháng ngoài đồng không mông quạnh.
Bà Bảy Nở và thím Chín Tý trao đổi thêm bớt một đỗi rồi sau cùng cũng đồng ý với nhau về tỷ lệ bún và lúa. Cả hai đều tỏ ra bằng lòng ưng ý lắm qua những nụ cười giã từ níu kéo, niềm nở cảm thông. Chiếc xuồng thím Chín vừa trở mũi tách khỏi cầu vó, bà Bảy Nở băng tắt qua liếp mía huyết, khom lưng dưới giàn bầu lòng thòng đôi ba chục trái lớn nhỏ đủ cỡ. Có trái được gióng bằng một vỉ tre, ghịt lên giàn để trái nặng không làm đứt dây bầu cái. Bà hối hả đổ bún vào rá, treo lủng lẳng ở trần mái hiên nhà, đậy đượm cẩn thận. Chó treo mèo đậy mà! Ông bà xưa cảnh giác đề phòng nhưng thực tế không sai chút nào. Chiều nay cả gia đình bà có dịp cùng quây quần ngồi chung nhau nơi một mâm cơm ấm cúng, hạnh phúc và sẽ thỏa thê với bún nước mắm tỏi ớt. Loại nước mắm này lấp lánh những miếng ớt hiểm cay thấu mây xanh, vừa xanh mơn mởn vừa đỏ au, to nhỏ không đều, nổi lềnh bềnh hấp dẫn nhãn quan. Bún ráo hổi, thơm ngon lại được trộn với mỡ hành hương, dậm thêm một ít tép mỡ gáy dòn rụm, ăn lúc đói sau ngày dài làm lụng cực nhọc thấy đời lên hương vô bờ bến.
Trong xóm, khi nói đến bún ngon là biết ngay bún của thím Chín Tý. Hôm nào đau ốm ể mình, thím đóng cửa lò bún, bà con phải gởi mua bún ở chợ quận. Đường nước xa xôi cả ngày cả buổi, bún để lâu lạnh ngắt, đóng thành dề, không sao so bì được. Cái tên Chín Tý đã gắn liền với lò bún quê hương tôi từ bao thập niên nay. Và cái tên Chín Tý cũng đã đảm bảo phẩm chất bún Rạch Rít, không cần phải dựng bảng hiệu để giới thiệu hay quảng cáo lăng nhăng phiền hà. Chỉ cần cái tên Chín Tý là có sự tín nhiệm của bà con tôi rồi. Họ lấy cái tên cúng cơm cha mẹ đặt hay tục danh làng xóm gán cho để đảm bảo uy tín mình. Bún thím Chín Tý cũng như ba xi đế ông Bảy Sô, cối xay lúa của chú Bảy Cối... Tất cả đã đi vào huyền thoại trong sinh hoạt và sự phát triển làm nên một thời của xóm tôi.
Bà Bảy Nở cất bún xong, têm miếng trầu bỏ vào miệng nhai rào rạo ngon lành. Bà đến giá áo, kéo cái khăn rằn choàng vai, đoạn bước chéo ra hiên vói lấy nón lá cũ bạt màu, bươn bả phóng nhanh ra hướng đầu ngõ. Ông Bảy trước khi đi thăm ruộng đã căn dặn bà đôi ba lần:
- Bà nhớ đánh một vòng xóm trên xóm dưới, báo cho bà con biết rằm tới mình làm heo chia thịt. Bà con nào muốn chia, cứ vào ngày đó đến chia.
Ông Bảy lại nhắc thêm:
- Bà nhớ đừng bỏ sót một ai. Bà con đều là bà con cả. Không có ai trọng ai khinh. Kỳ rồi mình sơ ý bỏ sót thằng Mười Tống. Nó là em út dễ thương lại biết điều nhưng để sót nó, tôi buồn và ngại quá. Gặp nó tôi ngường ngượng làm sao! Nó nghèo thật đó. Nghèo tiền, nghèo bạc nhưng không nghèo nhân nghĩa. Xóm mình mấy ai lạ gì nó. Tôi chỉ sợ nó hiểu lầm mình khinh dễ nó, bộ mình sợ nó không tiền chia thịt sao mà không báo nó biết.
Từ dạo xóm Rạch Rít của tôi phát triển sung túc, bà con an cư lạc nghiệp, phất lên mau vùng vụt. Họ thoải mái thảnh thơi trong cuộc sống hằng ngày. Nhà ba gian hai chái lợp ngói âm dương đỏ au, chen lẫn với những nhà lá vách bổ kho, nền cao cửa rộng. Thêm vào đó còn lẫm trại thênh thang dọc ngang ngang dọc. Ngoài cháo rau cá tép, mắm muối ngày xưa, thuở những năm đầu khẩn rừng lấn vũng quần quật đêm ngày, bây giờ đã là quá khứ. Nay trong mỗi bữa cơm thường nhựt hầu như bà con đều có thêm thịt thà và cả niềm vui nữa. Thường nhất là thịt heo nhưng thỉnh thoảng ông Bảy Nở cũng mổ bò giết trâu. Những lần chia thịt này rậm đám lắm. Kẻ nấu nước. Người cạo lông, ra thịt. Nói cười inh ỏi, vui nhộn cả góc vườn. Họ lẩn quẩn ở mé mương, được lót bằng tàu dừa tươi xanh với những tàu lá chuối hột to lớn. Con heo khá to vừa cạo lông xong, sạch sẽ trắng phao, được treo tòn ten thòng đầu ở nhánh ổi xá lị. Ông Bảy Nở chìa cái nia có lót lá chuối cẩn thận rồi ra lịnh cho thằng Tư Ty chịu trách nhiệm ra thịt kỳ này:
- Thằng Tư! Mầy nhớ cắt cái thủ vĩ rồi bảo bầy trẻ làm lông cho thật sạch. Thêm bộ đồ lòng nữa. Đừng để thiếu coi không được à. Tao đã hứa từ mấy tuần trước dành cho anh Hương thân Bưởi để ảnh làm lễ cúng căn cho thằng cháu nội đích tôn của ảnh. Cái nia của ảnh đây nè. Xong, nhớ bảo bầy trẻ quảy qua cho ảnh.
Tư Ty chọn con dao bén ngót nó ưng ý nhứt, te te đi thẳng một mạch đến miệng lu vú kê sát hè nhà. Anh lanh tay liếc qua liếc lại nhiều lần cho dao bén thêm. Trông cử chỉ cũng điêu luyện lắm. Anh day qua hướng về phí ông Bảy, nói với giọng khẳng định:
- Chú Bảy đừng lo. Tôi nhớ mà. Quên làm sao được. Tôi còn trẻ mà chú.
Lần xẻ thịt này vắng mặt chú Bảy Cối, chuyên viên sành sõi của xóm tôi nên thằng Tư Ty mới có dịp được chọn thay thế. Dù đã chuẩn bị kỹ nhưng nó loay hoay xoay trở vụng về thế nào khiến ông Bảy Nở bực mình xăng tay áo, chê nó rậm rề:
- Tư ơi là Tư! Mầy ra thịt kiểu này, đã mất thịt mà trông chẳng thấy thèm ăn chút nào cả. Thôi đưa con dao cho tao. Cái thằng chẳng phải hạng làm biếng làm nhác chảy thây. Nhưng nảy giờ tao thấy mầy làm bằng tay trái, tao ngứa con mắt quá! Quả thực thiên hạ nói không sai: “tay trái bóp dái không đau” mà. Tao nói mầy đừng buồn nghe Tư. “Không có chó bắt mèo ăn cứt” làm sao vừa ý được?!
- Chị Hai đưa rổ chị đây. Hai kí ba chỉ phải không?
- Phải đó anh Bảy. Anh vui lòng cho tôi thêm một cái giò sau, một khúc xương mông với cái đuôi để về hầm măng Mạnh Tông. Tôi mới xắn một mụt non chèo.
- Cảm phiền nhe chị Hai. Cái đuôi không thể được. Anh Hương thân đã dặn rồi cho đủ bộ để cúng căn thằng cháu nội ảnh. Cái nia của ảnh kia kìa. Chị thấy đó, bầy trẻ làm lông chắc cũng gần xong. Chị lấy đỡ mấy cái khu lẳng được không? Nói khu lẳng nhưng tôi ra nới tay lắm, thịt thà còn hiếm. Chị thử lần này đi. Lần sau chưa chắc có.
- Tất cả bao nhiêu tiền vậy anh Bảy?
Ông Bảy Nở đưa tay vuốt mồ hôi trán, chép miệng:
- Thì chị Hai đem về nhà trước đi. Đăng đăng đê đê quá, tính toán gì kham. Cứ lấy đi, thủng thẳng vài ngày tôi quởn quởn sẽ qua tính sau. Bà con mà, mất mát ở đâu?! Bộ nhiều nhỏi lắm sao chị?
Bà Hai Khánh quày quả bưng rổ thịt, miệng rổ như dính khắc bên hông, thong dong đi ra ngõ trong khi ông Bảy Nở lấy ra tấm giấy lịch, có ghi bút chì ngoằn ngoèo:
- Tư à! Mầy nhớ nhắc tao kẻo tao lu bu để sót, mếch lòng. Coi chừng đừng quên cái nồi gọ, 3 kí 4 kí thêm bớt chút ít cũng được. Phần của bác Sáu Ngởi đặt cọc trước, căn dặn đôi lần ba lượt, tao sợ quên nên ghi làm tin đây. Đám giỗ đó, bây biết không? Quên là đến ngày đó mình tren quẻn. Chắc tao phải bỏ xứ này trốn đi tìm nơi khác làm ăn. Mặt mũi nào dám nhìn ảnh.
Một đỗi sau, ông Bảy Nở bấm từng đốt tay, chú ý kiểm tra từng người một trong xóm rồi thở phào ra chiều đắc ý:
- Tao duyệt kỹ rồi. Hầu như đầy đủ cả. Thằng Mười Tống cũng có chén huyết với non một kí thịt nọng. Tội nghiệp! Nó nghèo bẩn chật. Dường như bây có cắt thêm cho nó một chéo hông xôi thì phải. Bây làm tao coi được đến. Thây nó! Mình rộng rãi cho nó vui. Mà thật tình nó đâu có đòi hỏi gì mình!
Ông tiếp:
- Kỳ rồi mình quên phức nó. Nó cũng chẳng nói gì. Nhưng khi gặp lại nó, tao ái nái quá trời. Mình sống với nhau vì tình vì nghĩa chớ có trọng khinh ai đâu. Hôm nay kể như xí xóa với nhau và tao mới nhẹ nhỏm, thơi thới trong lòng, xem như vơi phần nào bầu tâm sự.Lòng nhẹ nhỏm, ông nở nụ cười tươi rói như bắt được niềm vui bất chợt:- Tao làm cái nghề chia thịt thà nầy như làm dâu trăm họ chẳng bằng. Nảy giờ, bây thấy đó, tao nơm nớp lo sợ mếch lòng người nầy người nọ, nếu có sai sót. Nghĩ cho cùng, nó có gì vinh hiển đâu, nó có mang đến tao danh vọng chi mà sao tao vẫn đeo đuổi hoài. Cực thì có cực, nhưng tao thấy mọi người đều vui nên tao cũng vui lây. Lâu lâu cũng nhớ, bỏ không được.
Cái nồi cháo lòng bắt trên ba thỏi đá xanh giữa sân phơi lúa trước nhà đang sôi bùm bụp bùm bụp... Mỡ heo óng ánh trên mặt làm thành một lớp dầy cui lềnh bềnh. Mấy miếng thịt vụng được Tư Ty thả vào nồi từ lúc bắt đầu ra thịt, lặn hụp trôi lêu bêu. Ba mớ thịt xà bần, loại thịt và mỡ thập cẩm lớn bằng nắm tay trở xuống, loại thịt tạp nhạp không thể chia cho ai, được Năm Lịch xắt nhỏ. Xong anh ướp xả ớt, củ hành hương, tiêu hột, đường muối, thêm ít lá chanh non thái nhuyễn, hòa với ruột non thố linh bầm, dồn thành mấy xâu dồi no phồng cả thước tây cũng được thả gọn vào nồi cháo. Cả ban tổ chức sẽ say sưa la liệt đêm nay.
Thím Bảy Nở đẩy củi vào lò xong, gánh hai thúng thịt được buộc thành xâu đem giao tận nhà bà con bận bịu đồng áng hay đơn chiếc. Họ không đến chia thịt được. Lúc đi ngang vuông nhà Tám Thôi, khi anh đang cật lực vỡ mấy vồng khoai mỡ, thím đánh tiếng:
- Chú Tám vẫn chưa qua lấy thịt à? Sao còn chần chừ ở đó? Bà con mình ở bển sắp xong hết rồi.
- Cám ơn chị Bảy có lòng tưởng nhớ nhắc nhở thằng em. Mấy hôm nay tôi bận rộn quá trời quá đất nhưng chị an tâm. Tôi đã lo xa, có nhờ thằng Tư Ty mang về giùm phần thịt của tôi chiều nay. Mà cũng chẳng có gì nhiều chị ơi!
Lấy tay vuốt mồ hôi trán, anh tiếp:
- À lượt về, chị nhớ ghé lấy vài củ khoai mỡ về ăn. Năm nay tôi thả mấy vồng trúng mưa trúng nắng. Củ nào củ nấy to bằng đầu gối người lớn. Đã chắc thịt, dầy cơm mà chẳng có sâu sùng chi cả.
Anh còn nói vói theo:
- Chị nhớ nhé chị Bảy.
***
Bà tôi cầm cái đèn dầu trứng vịt để ở đầu giường, vén mùng chun vào, cẩn thận ém đi ém lại rất kỹ. Muỗi mòng ở xóm Rạch Rít của tôi cũng như những nơi khẩn hoang lập ấp khác nhun nhúc, vo ve ngày đêm như trẩy hội. Bà nhè nhẹ thò tay ra ngoài, phất tay liên tiếp mấy cái mạnh để tắt đèn. Tim đèn hãy còn đỏ ửng, từ từ uốn thành vòng cung rồi lịm dần trong u tối. Cử chỉ quen thuộc đó, bà tôi đã làm từ hơn nửa thế kỷ nay. Một cử chỉ sản khoái toại nguyện vì bà tỏ ra sung sướng đã kết thúc một ngày làm lụng không ngừng tay, đón đợi giấc ngủ an tịnh trong lành. Bên ngoài vắng vẻ tĩnh mịch như thường lệ. Nhạc bản ngàn đời của côn trùng ếch nhái bắt đầu trổi lên dai dẳng buồn tênh, ru giấc ngủ ông bà tôi thêm nồng nàn say đắm. Vài tiếng chim ăn đêm quá quen tai chập chập vút lên đâu đó bên liếp mía, vồng khoai, ngoài vườn cau vườn dừa… Bấy nhiêu cũng không thể phá giấc ngủ vùi đó, chuẩn bị sức lực cho ngày mai đón đợi.
Bỗng cặp chó Mực, chó Mốc của ông bà tôi cất tiếng sủa thúc bách lắm. Chúng nó hùa nhau sủa càng lúc càng thêm hậm hực. Khi nhảy ào tới ngừ ngừ to tiếng như ở tư thế đối đầu tấn công, khi khịt khịt sợ hãi như muốn thối lui cầu cứu bên trong. Ông tôi khẽ thức. Tuổi già đêm đêm khó ngủ. Đêm nào ngủ được khoảng bốn năm tiếng đồng hồ, ông cho là ngon giấc. Ông đoán biết ngay có động tịnh. Nhanh như chớp, ông choàng phóc dậy xem xét tình hình. Bà tôi cũng vừa giựt mình, vói tay lấy ống quẹt để ở đầu giường. Bà định đốt đèn để dễ quan sát. Ông tôi suỵt nhỏ vừa đủ nghe, ra dấu cản ngăn. Thình lình con chó Mực bị một đòn độc hiểm kêu ăng ẳng thiểu não vang trong đêm vắng. Dù đau đớn, nó vẫn hùa với con Mốc tiếp tục sủa về hướng sát hàng ba nhà. Có tiếng chân người đi thình thịch vội vã bên ngoài. Ông tôi đoan quyết có tai biến. Ông lanh chân đến sát cửa sổ, nhìn xuyên qua mấy lá sách. Trăng non còn lu lúc đầu hôm, nhưng ông tôi cũng dễ dàng nhận định:
- Cướp! Cướp! Tôi đếm kỹ chúng nó ít lắm cũng năm sáu đứa với dao mác, gậy gộc. Bà vào buồng tìm nơi ẩn trốn với đám nhỏ. Để mình tôi ngoài nầy ứng phó.
Bà tôi chưa kịp quay gót, ông tôi đã phi thân nhanh như gió, giống như những nhân vật huyền sử huyền thoại trong bộ truyện chương hồi Phong Thần của Tàu. Ông âm thầm biến dạng trong u tối đêm đen khiến cho bà tôi thêm âu lo sợ hãi. Ở ngoài hàng ba và chái hiên, cửa cái cửa hông bắt đầu bị bọn cướp chia nhau đập phá ầm ầm, dồn dập khẩn trương lắm. Mấy khuôn ảnh, ông bà tôi chụp chung nhau lúc còn thanh xuân cùng hình ông bà cố tôi treo trên vách trang trí lâu ngày, bị động mạnh sút đinh đứt giây, rớt xuống nền gạch, kiếng bể rổn rảng. Bà tôi càng thêm hồn phi phách tán. Bà bắt đầu chắp tay lâm râm cầu nguyện. Tiếng lao xao giục giã thúc hối nhau bên ngoài, nghe tiếng được tiếng không, chen lẫn tiếng sủa của hai con chó Mực và Mốc vẫn tiếp tục làm phận sự. Mấy cái song hồng gài cửa bị nện mạnh liên hồi cọ vào cột nghe lập cập lập cập… như run rẩy trước bạo lực. Cửa trước bị đập, bị dọng nhưng chưa hề hấn.
Nhà ông tôi được xây cất rất chắc chắn. Nơi khỉ ho cò gáy xa xôi cách trở, quyền lực cách ngăn vời vợi nên ông tôi chuẩn bị phòng vệ kỹ càng từ lâu. Ông lo xa đối phó tai biến do bọn lưu manh đàng điếm, lòng tham không đáy. Chúng chực chờ chém giết, khủng bố người dân lương thiện, khảo tra cướp của. Song hồng dọc. Song hồng ngang. Tầng trên, tầng dưới dầy cui. Cửa nẻo bằng ván gỗ chắc nịch. Thuở nhỏ, cứ chiều chiều, tôi hay lẻo đẻo theo ông tôi đóng cửa. Hết cái nầy đến cái kia. Mỗi lần gài song hồng xong, ông còn rà tới rà lui xem nó ngám chưa?
Nhà ngói ba gian hai chái, cửa trước cửa sau, cửa cái cửa sổ khoản khoát nên đóng cửa xong, đốt nhang cắm lên dãy bàn thờ ba bốn cái, trèo lên trang gióng chuông, thắp hương trong thế giới tĩnh lặng như đong quánh lại, cũng phải mất một thời gian dài. Thường cứ chạng vạng tối, ông tôi đã làm xong an toàn cả. Ông có ý thức cảnh giác và thận trọng lắm.
Cướp càng hung hãn. Bên trong bà tôi đâm lo, hiệp cùng người ăn kẻ ở trong nhà bắt đầu la ó kêu cứu inh ỏi, đập thùng thiếc ầm ầm, vang vọng chát chúa trong đêm. Dọng cửa trước không xong, cướp chuyển ra phía sau. Chúng dùng búa bửa cửa, cũng ì đùng, cũng bóp chát rờn rợn. Lại thêm tiếng quát tháo hăm dọa vọng ngược vào nhà. Bên trong vẫn ở tư thế ứng phó, sợ hãi. Chập chập, bà tôi ngồi bệt nơi kẹt vách, lần chuỗi hột, miệng tiếp tục lâm râm khấn vái Phật Trời, các đấng khuất mày khuất mặt hộ trì cho sớm tai qua nạn khỏi. Bà lắng tai nghe phía trước đã im tiếng hẳn và phía sau đang bị tấn công dồn dập nhưng bà tỏ ra an tâm hơn. Dù cửa sau có bị phá vỡ, cướp còn phải vượt qua một giàn cửa ăn thông lên nhà trên nữa.
Bên ngoài đã có tiếng mõ hồi một vang vang. Lúc đầu rời rạc ở đầu xóm. Dần dần có tiếng cốc cốc, cốc cốc… sát bên nhà. Chừng một đỗi sau, mõ rợp trời. Đầu trên xóm dưới không ngưng, rền tai. Có tiếng kêu gọi nhau dồn dập xa xa. Loại mõ này làm bằng rễ tre già, được đục đẽo khéo léo láng nhẵn, to bằng bắp chân, cong cong ở hai đầu. Ruột được khoét rỗng. Tiếng thanh tre đánh vào mõ, dội khoảng trống nghe vừa to vừa thanh. Nhưng cái mõ to tiếng nhất là cái mõ ở đình làng. Nó lớn cả hai tay thanh niên lực lưỡng ôm chặp lại, dài hơn thước tây. Thường xuyên nó được đặt trên cái giá cây với cặp dùi bằng cườm tay người lớn. Bà tôi tỏ ra an tâm hơn với tiếng mõ hồi một đó.
Bọn cướp dường như nao núng nên việc đập cửa, dọng vách có mòi lơi hơn trước nhiều. Chúng nó cãi cọ nhau, chỉ trích chê trách nhau, chưởi thề với những ngôn từ tục tằn, bẩn thỉu xa lạ vang rân ngoài sân, mà bà con tôi vốn mộc mạc chất phác, chí thú làm ăn với mồ hôi nước mắt ít khi nghe lọt tai. Một tiếng súng nổ đoành, xé tan màn đêm làm cho lũ chim chóc giật mình thức giấc, kêu lên vài tiếng ngơ ngác hoảng hốt. Bị động quá sớm do sự đoàn kết nhất trí của bà con trong xóm quyết tâm chống bọn bất lương cướp của giết người và chán nãn trước viễn ảnh thất bại chua cay không tránh khỏi, bọn cướp giục nhau thu dọn đồ nghề, chém vè chuồn nhanh.
Bà tôi nghe rõ ràng giọng thúc hối của chúng và tiếng chân người hấp tấp ngoài vách nhỏ dần, nhỏ dần… Trong khi hai con Mực và Mốc bị chúng đập mấy hèo chí tử, thấm đòn chui trốn nơi nào không biết, im hơi lặng tiếng. Số là ông tôi rất nhanh trí. Thêm bản tính tự vệ bao phen trước đây đã giúp ông tôi vượt hiểm thêm lần này nữa. Khi nhận định có cướp, ông trổ lên nóc nhà, tuột gọn theo máng xối hiên sau, thòng chân nhảy nhẹ nhàng gọn gàng trên nắp hàng lu vú, vừa cao vừa chắc chắn. Ông nhanh lẹ thoát thân ra ngoài báo động bà con chòm xóm nên mới có phản ứng đồng loạt mõ hồi một làm cho bọn cướp núng thế chùn lòng. Đến khi ông Hương quản Quan bắn một phát súng hai nòng kể như dứt điểm. Cướp đành bườm ấm ức.
Ông tôi, con người từng trải, lưu lạc nhiều nơi, lăn lóc chốn phiêu lưu giang hồ trước khi trụ hình trụ bộ đến xóm Rạch Rít khẩn đất hoang. Ông thành công lên vồng lên liếp thành khoảnh với đìa rộng mương sâu, nuôi cá nuôi tôm, ngoài việc đồng áng lúa nếp. Ông biết và thuộc nằm lòng địa thế cuộc đất nên khi báo động bà con xong, ông trú mình ẩn núp ở mấy đống rơm cao nghều nghệu cạnh con đường mòn ăn thông xuống lạch ô rô. Ông đoán chắc thế nào bọn cướp cũng bườm qua con đường độc đạo này. Quả ông đoán trúng phong phóc, không sai chạy một ly. Chúng nó sáu đứa khuân vác hèo gậy và quơ quào vật dụng làm mùa của ông tôi chứa nơi lẫm trại bên ngoài. Ông ẩn nhẫn đếm từng tên một khi tạt qua trước mặt ông. Chờ đến tên đi chót, ông phóng ra khất nhượng bằng rựa đốn củi thủ trong tay lúc thoát thân. Thằng cướp đau đớn ngã quỵ, kêu la cầu cứu. Đồng bọn khựng lại, lôi nó khiêng đi trong lúc nó vẫn kêu la đau đớn. Nó bị đồng bọn lấy khăn bịt mồm bịt miệng, sợ bà con nương dấu rượt theo.
Xóm Rạch Rít của tôi phát đạt, trù phú. Ruộng lúa bát ngát, óng ánh vàng hực mùa gặt. Cây trái oằn cành. Kinh đào tăm tắp ngút mắt. Nhà ngói kinh dinh đỏ au. Đêm đêm, đèn «măng-soong» rực trời ngày lễ lộc. Ghe máy xình xịch, sông rạch dậy sóng, tung bọt trắng xóa làm cho mấy chiếc xuồng ba lá và ghe tam bản nhảy sóng liên hồi, chồm lên sụp xuống dịu dàng. Hội hè đình đám tấp nập người xem. Hát cải lương, hát bội dù là những đoàn hát bầu tèo nghèo xơ xác chỉ lưu diễn ở làng ở tổng, thỉnh thoảng tạt ngang trụ lại trình diễn năm bảy đêm liền. Nhưng cảnh giàu sang, thoải mái thạnh mậu đó quến bọn trộm cướp kiêu căng bất lương. Nhiều băng đảng nổi tiếng lưu manh đàng điếm, giết người không gớm tay, từ những vùng xa xôi tận đâu đâu, vượt vạn dặm đường dài thường kéo tới ăn hàng. Chúng manh tâm khảo tra đánh đập, đả thương ngay cả chém giết người dân lương thiện để vơ vét của. Chúng là một lũ ăn không ngồi rồi, bản tánh gian trá, chuyên dòm ngó theo dõi những người giàu có để thỏa mãn lòng tham không đáy cố hữu của chúng.
Bà con tôi đã từng chung lưng đâu cật biến rừng thiêng nước độc, đất đai hoang vu, không ai quan tâm để ý tới trước đây, thành nơi phì nhiêu màu mỡ, huê lợi đảm bảo trong cảnh an sinh hạnh phúc tập đoàn. Bao nhiêu thế hệ đi qua, vất vả khổ cực trăm bề mới có ngày sung túc hôm nay. Bây giờ bà con tôi còn phải đối đầu với bọn bất lương đầy tham vọng. Sự chung lưng đâu cật, nương tựa nhau trong tang khó, hoạn nạn được củng cố thêm mãi. Họ đoàn kết vì sự sinh tồn, bảo vệ cơ ngơi sự sản dày công tạo dựng bằng mồ hôi nước mắt của chính mình. Ngoài gậy gộc, song hồng, chỉa đôi, chỉa ba, mõ tre, thùng thiếc, trong xóm còn có cây súng hai nòng của ông Hương quản Quan. Sự bảo vệ xóm làng nhờ đó có phần hữu hiệu hơn xưa. Bà con rất mực an tâm vững bụng.
Nhiều lần, xóm Rạch Rít của tôi bị cướp nhưng chúng đều gánh lấy thất bại chua cay. Nhưng mỗi lần chúng đáo lại, chúng tỏ ra hung hãn hơn, võ trang đầy đủ hơn với mưu thần chước quỷ hiểm độc. Tuy thất bại nhiều lần, chúng chẳng bao giờ buông tha cái xóm mới đang trên đà phát triển thịnh vượng này. Và bà con tôi vốn nhẫn nhục, chịu đựng, trông cậy ở tình đoàn kết keo sơn gắn bó, ở sự hy sinh bất kể đến sinh mạng mình để bảo vệ xóm làng. Cái triết lý tự vệ để sinh tồn, duy trì sự sống đáng sống ấy là niềm hãnh diện lớn lao của bà con tôi. Niềm hãnh diện ấy cùng với khí thế tự hào chung được thể hiện tròn đầy qua tiếng cười vui bất chợt trong những câu chuyện dong dài nhắc nhớ nhau sau mỗi đêm thức trắng. Họ ríu rít không ngưng ở những buổi sáng uể oải chống cướp quấy nhiễu dân tình.
***
Những ngày cuối năm, ở xóm Rạch Rít quê mùa của tôi cũng rộn rịp đáo để. Tết sắp đến trong vài ngày. Mấy ai không nôn? Ghe lúa của khách trú vừa ăn hàng xong ở nhà ông tôi, vội vàng chèo chống neo ở bến sông nhà ông Xã Kề cho kịp con nước. Người người bận rộn, nói cười vui nhộn. Lực lưỡng, vai u thịt bắp, họ vác lúa, mỗi lần hai bao chỉ xanh chồng lên nhau, chạy nhanh như gió, không biết mệt. Cái cầu ván bắt xuôi từ mé sông lên thành ghe chài nhún lên nhún xuống nhịp nhàng như muốn gãy làm đôi. Trông rất dễ sợ, lưn tim. Bà Hai Khánh bán một lượt tám, chín con heo ú na ú nú, mập lút chỉ, ăn rồi nằm ụ một chỗ, không còn sức di chuyển, dù trong chuồng chật hẹp. Cái vòng bắt chân heo được giựt mạnh. Hai ba nhân công xáp lại, lần lượt đè từng con xuống. Họ trói giò chụm vào nhau, cạy miệng kéo lưỡi ra khám xem heo có gạo hay không, khiến heo la té đái té cứt, ầm cả xóm. Mái nhà của thím Chín Tý ngun ngút khói từ tang tảng sáng đến tối thui tối thủi vẫn chưa dứt. Thím đổ bún gấp ba bốn lần ngày thường. Thím bảo mệt đừ, làm không nỗi nữa trong khi bà con đặt mua tới tấp. Đành phải ráng vậy. Vui vẻ phục vụ bà con chòm xóm, một năm chỉ có một lần. Nhưng hôm nay đỡ một phần là thím khỏi phải bơi ghe đi đổi hay giao bún.
Nôn ruột hơn cả là việc ông Bảy Nở kéo về hai con bò tơ, vàng hực, non chèo. Đại kỵ loại bò vá mà bà con tôi có thói quen, không biết căn cứ vào đâu, bảo ăn thịt bò vá nổi phong, ngứa ngáy khó chịu. Trông chúng nó hồn nhiên vô tư lự ngoạm cỏ ở ngôi vườn sau nhà ông, thật là dễ thương làm sao! Chúng nó không ngờ cuộc đời của chúng vắn số quá, chỉ thọ vài giờ nữa, đến sáng hôm sau thôi. Trời còn tờ mờ. Mặt trời ưng ửng ở chòm tre. Ông Bảy Nở dắt một con, cột ở gốc trâm bầu, nhanh tay buộc choàng một tấm vải đen che hai mắt nó. Linh tính báo cho biết nó sắp về bên kia thế giới nên bỗng dưng hai hàng nước mắt nó chảy dài thảm thương. Con bò còn lại chờ đến lượt mình, dâm ra bơ phờ, lẻ bạn buồn hiu, không màng ăn cỏ nữa. Một phát búa tài xồi được Út Quyên phóng mạnh vào tam tinh. Con bò thét lên một tiếng trầm thống rồi ngã quỵ xuống đất ngay. Nó tiếp tục giãy dụa lạch đạch. Bốn chưn nó vẫy vùng rung rẩy yếu dần. Vì nó không còn sinh lực. Như những cánh tay buông xuôi của con người sắp chết đuối, vận dụng sức tàn còn lại cố giơ cao lên không trung diệu vợi bao la, cầu cứu Thượng Đế một cách tuyệt vọng. Nó thở hào hển trước khi nhắm mắt xuôi chưn trong khi tôi ngoảnh mặt nơi khác, không còn dám tò mò chứng kiến những gì xảy ra sau đó. Cảnh chia thịt bò Tết năm ấy đã để trong tôi một hình ảnh khó phai.
Chiều ba mươi Tết rước ông bà. Mâm cỗ, thịt cá ê hề. Xóm Rạch Rít tôi tưng bừng nhậu nhẹt. Pháo nổ đì đùng. Đầu trên chưa dứt tràng pháo điển dài từ ngọn cây mãn cầu xiêm sát thềm nhà, lốp bốp, lốp bốp… inh tai chen lẫn tiếng pháo tre nấc cục nặng nề bưng óc. Đầu dưới xóm không chịu thua, cho nổ ống tre với hơi khí đá nghe nhức óc điên đầu. Tiếp theo là trận la ó, cười vui, vỗ tay rầm rập như thể thách thức nhau. Thỉnh thoảng lại thấy phực lên đâu đó mấy ổ pháo bông, pháo thăng thiên với đầy đủ màu sắc rực rỡ. Loại pháo đặc biệt có một không hai nầy được bà con tôi nằn nỉ đặt mua cho bằng được từ quận Cao Lãnh xa xôi. Mà phải đúng là pháo của nhà sản xuất khét tiếng Trần Quang Hiếu, cái nào cái nấy không khi nào lép. Tết nhứt mà pháo lép, xui cả năm!
Đèn đuốc sáng rực. Trong nhà lư đồng và hai chân đèn óng ánh. Hoa quả thơm ngào ngạt, sắc màu đẹp mắt. Ông tôi chuẩn bị sẵn sàng, chờ đúng mười hai giờ khuya rước Xuân. Bánh in Bổn Lập hảo hạng bày biện trên bàn với mấy dĩa thèo lèo, cứt chuột mà mấy tay buôn bán chuyên nghiệp con cháu Thiên Triều ở Chợ Lớn sản xuất lục cục lòn hòn pha trộn lẫn lộn. Có cái hình thù bầu dục, cái vuông vức, cái thon thon hình chữ nhựt, bọc đường quện mè chung quanh, màu sắc vàng có, đen có, xám có. Thêm mấy dĩa bánh lột da, bánh bàn tươm dầu mỡ hấp dẫn. Loại bánh nầy được bà tôi gởi mua tận bắc Cầu Nổi, Gò Công, nơi tiếng tăm nổi như cồn thời buổi đó. Nhang đèn bày biện xong. Ông tôi tới lui kiểm tra đầy đủ, tỏ vẻ bằng lòng. Bộ tách với bình trà xưa đã được lau chùi kỹ lưỡng để trên khai chờ pha trà Thiết Quan Âm. Loại trà mà ông tôi còn ướp thêm bông lài phơi khô cho trà thêm thơm tho mùi vị vườn tược quê nhà. Mọi việc được chuẩn bị chu đáo, chỉ chờ đúng giờ ông tôi rước Xuân. Giờ phút thiêng liêng truyền thống duy nhứt đầu năm từ bao nhiêu đời nay. Một dịp huyền bí để mọi người lớn nhỏ trong gia tộc hội nhập Đất Trời, hồi hướng Tổ Tiên dòng tộc. Ông cũng cầu nguyện năm mới mưa thuận gió hòa, xóm làng được mùa, bà con an cư lạc nghiệp.
Bỗng có nhiều loạt súng nổ chát chúa, rải rác khắp nơi. Ông tôi đâm nghi, nhíu mày lắng tai nghe tiếng nổ là lạ như để phân biệt tiếng pháo, tiếng nổ của hơi khí đá. Linh tính báo cho ông tôi biết lại có tai biến. Ông ngạc nhiên tự hỏi thầm, chẳng lẽ bọn cướp lại ăn hàng nhân ngày Tết thiêng liêng của dân tộc sao? Ông hỏi thầm nhưng sự thực phũ phàng là thế! Bọn cướp đồng tình kết hợp với vài ba băng đảng khét tiếng hung bạo từ phương xa kéo đến đánh phá, ăn hàng xóm tôi trong lúc mọi người trong xóm đang chung vui nên quá bất cập, thiếu đề phòng. Họ không kịp trở tay.
Nhà bà Hai Khánh mới bán hôm trong năm mấy bồ lúa nàng quớt trúng mùa, bị chúng xông vào ăn hàng trước tiên. Mấy phát súng chát chúa chúng dằn mặt thị oai trước hành lang nhà bà đã có hiệu quả. Chúng ập vào, hùm hổ như cọp đói vồ mồi, bừa bãi lùa mấy bó rơm khô lớn đại giữa nhà trên rồi phóng lửa đốt phừng phừng, khói lên nghi ngút. Bà Hai Khánh run rẩy, lập cập, ú a ú ớ không nên tiếng nên lời. Chúng bắt trói cả gia đình, hành hung khảo của. Cận bên, nhà ông Xã Kề cũng cùng chung một cảnh tượng hồn phi phách tán đó. Ông Xã Kề bị chúng trói thúc ké, xô té nằm ngửa bất động trên nền gạch tàu. Chúng đổ dầu lên rún, hươi hươi ngọn đèn chong, bảo phải chỉ chỗ dấu vàng vòng, nữ trang, của tiền. Chúng hăm dọa đốt rún cháy lở tầy hoầy nếu không nộp của.
Xa xa văng vẳng tiếng kêu la đau đớn vì bị cướp đánh đập dã man. Mấy con chó trong xóm im hơi thin thít. Chúng đã hoảng sợ chui rúc tìm chỗ trốn từ khi có mấy tràng pháo đầu tiên rước ông bà. Lần này bọn cướp đông lắm. Chúng võ trang tận răng với dao găm mã tấu và súng ống lớn nhỏ. Chúng huy động bọn giết người không gớm tay, quy tụ mấy đám đàng điếm khắp nơi. Chúng có tổ chức hẳn hoi, có bố trí, phối hợp, phân công đàng hoàng dưới sự chỉ đạo của tên đầu đảng tuy trọng tuổi với râu dài bạc trắng phất phơ nhưng uy quyền. Chúng đánh cùng một lúc nhiều nơi, nhiều nhà. Dương đông kích tây. Những nhà kiên cố, chúng uy hiếp cầm chân. Thỉnh thoảng chúng bắn cầm chừng vài loạt trấn áp tinh thần, ngăn ngừa tiếp ứng. Kỳ ăn hàng này, chúng áp dụng hỏa công, tiêu thổ áp đảo bà con tôi, khảo người giựt của. Tiếng kêu la thảm thiết vang vọng cả một góc trời.
Lửa phựt cháy phừng phừng nhà bà Hai Khánh xem như vô phương cứu chữa. Lý do nhà nào nhà nấy hầu như bị kềm chân, thúc thủ tự đối phó với bọn cướp, dùng chiến thuật phân tán mỏng. Khổ nỗi, lần đánh cướp này, bọn cướp lạ mặt lại được mấy thằng mất dạy khù khờ trong xóm, nghe theo lời khuyến dụ đường mật của chúng để tiếp tay chỉ lối dẫn đường. Bọn mặt trơ mày trẻn này bôi mặt với lọ chảo đen xì, giọng nói ú ớ để đánh lạc hướng bà con. Nhưng ác thay, chúng tỏ ra tận tình tận lực để lập công nhằm mong được hưởng một ít lợi quyền. Do đó, bà con tôi phải một phen trầy vi tróc vãy đối đầu, ứng phó trối chết. Bọn này là những con dòi trong xương, ngày ngày ăn cơm bà con tôi mòn răng nhưng lại đan tâm vô liêm sỉ, muối mặt thờ ma bọn cướp. Chúng bất kể hậu quả về sau. Nhưng chúng có biết đâu một khi đã vơ vét đầy hồ bao, bọn cướp nào có đoái hoài công lao của chúng bao giờ. Một khi thức tỉnh vỡ mộng thì mọi việc đã rồi. Chúng chỉ còn chuốt lấy chữ nhơ nhuốt đến chết và tiếng nguyền rủa muôn đời của họ hàng nữa.
Chẳng mấy chốc, lửa cháy lan rộng thiêu rụi mấy nhà lân cận, tạo thành một cảnh tượng não nề, tang khó chưa từng thấy trong chuỗi ngày dài khẩn hoang lập ấp ở đây. Lúc trăng vừa lặn, chúng vơ vét xong tiền của, vật dụng quý giá, chất đầy mấy ghe lườn khẳm sát be rồi bắn nhiều loạt súng thị oai dằn mặt trước khi bườm theo hướng kinh rạch um tùm chằng chịt. Bà con tuông ra chữa cháy tận lực. Nhưng đã muộn. Họ chỉ cứu được một phần xóm, những nhà rải rác xa xa tàn lửa phun phún bay theo gió chỉ bám phớt sương. Sáng hôm sau, một cảnh đổ vỡ điêu tàn trong xóm. Mọi gương mặt đều mệt mỏi, thiểu não, buồn xo qua một đêm kinh hãi, lưn tim vỡ mật.
Nhà ông bà Bảy Nở xui xẻo chỉ còn trơ vơ mấy cây cột gỗ nám đen, chĩa thẳng lên không trung. Cây cầu vó nên thơ nơi thím Chín Tý cột ghịt xuồng đổi bún ngày nào cũng bị thần lửa viếng, nằm chúi nhủi dưới bến sông. Cây ổi xá lị xanh um ngày nào, nơi thường được ông Bảy treo lủng lẳng con heo cạo lông sạch sẽ trắng bông mỗi lần chia thịt, lá nám vàng, đứng cú rũ buồn tênh. Cây trâm bầu nơi buộc con bò tơ cách đây mấy ngày để xẻ thịt ăn Tết, cháy đen, gãy ngang, chỉ cần một luồng gió nhẹ cũng đủ ngã lăn trên mặt đất ngổn ngang.
Nhà thím Chín Tý may mắn hơn, còn non non nửa mái, nhờ đám cháu chồng phụ giúp đổ bún xả thân cứu chữa trong lửa đạn hiểm nguy. Riêng chiếc xuồng ba lá dùng làm phương tiện di chuyển đổi bún, thím vừa kéo lên bờ trét chai hôm cuối năm, nhạy lửa bắt cháy chỉ còn lại một đống than vụn.Tội nghiệp Mười Tống. Vốn nghèo lại mắc cái eo. Cướp chê nghèo rớt mồng tơi đâu thèm đến viếng. Khốn nỗi, nhà Mười Tống là nhà tranh, vách lá phênh tre, bắt lửa dễ dàng. Mười Tống tiêu tan sự nghiệp chắt chiu ký cóp từ hai ba đời chưa kịp ngóc đầu. Nay anh đành tuột xuống hố, nghèo khổ thêm, trắng tay chỉ trong phút chốc phù du.
Nhà ông bà tôi bị cháy lốm đốm. Rất may. Lu hũ chứa nước mưa để uống quanh năm liền, được dùng để chữa cháy, cái ngã lăn, cái hư bể la liệt ngoài sân. Ông tôi đánh một vòng thăm hỏi bà con, an ủi ủy lạo trong khi mọi người thu dọn những gì có thể dùng được trên bãi đổ vỡ còn nóng hổi. Vài nơi im ỉm hừng hực. Có chỗ khói uể oải vẫn tỏa lên từng không để sau đó tan loãng trong không khí chán chường, uất hận. Đi đến đâu, ông tôi cũng vỗ về, nâng đỡ tinh thần bà con:
- Bọn cướp lần này quá quắt thật. Không còn xem luật pháp là gì. Bây giờ xóm mình mất mát hết. Bà con coi như trắng tay. Có xây dựng lại được như xưa cũng phải năm ba thập niên hơn. Tai ách cơ Trời! Nhưng sau đó, ông tôi khẳng quyết:
- Dù sao mình vẫn còn có nhau. Mình sẽ gầy dựng lại. May là bà con mình ai ai cũng còn quyết tâm. Còn người là còn của. Còn sống là còn hy vọng. Còn sức lực, còn tiềm năng là còn tin tưởng ở tương lai mai hậu.
Bà con lặng tinh, tiếp tục dọn dẹp trong âm thầm ấm ức như hàm ý tán thành ý kiến của ông tôi. Và cái Tết năm đó không được tổ chức riêng rẽ ở mỗi gia đình theo truyền thống dân tộc mà được tổ chức tập thể tại đình làng. Tuy không linh đình rình rang nhưng vẫn ấm áp trong cảm thông, chịu đựng và hy vọng.
***
Mấy mươi năm lăn xả vào đời, vui ít buồn nhiều trên đất nước quê hương triền miên khói lửa theo với dòng lịch sử đa đoan, với bao kiếp nạn oái oăm bi đát, cảnh thổ xa xưa nơi cắt rốn chôn nhau, nơi xóm Rạch Rít buồn teo hẻo lánh của tôi không lúc nào phai mờ trong ký ức và tâm thức tôi. Nào ngờ, nghịch cảnh của dòng sử mệnh đó đã đưa đẩy tôi bồng bềnh trong kiếp đời lưu đày sống tạm. Hơn hai mươi mấy năm lần lữa trôi qua như chớp mắt. Đông đi Xuân lại, Hè đến Thu tàn, phũ phàng như giấc mộng vội bay. Nỗi buồn lưu đày ray rứt, nỗi tủi nhục về thân phận lạc lõng bơ vơ nơi xứ lạ quê người, nỗi chán chường đeo đẳng hiện tại với niềm uất hận tràn dâng ngút ngàn... tất cả nỗi niềm thầm kín đó gặm nhấm tim tôi khiến tôi càng thêm vọng nhớ quê hương xa xôi ngăn cách.
Tôi nhớ, tôi yêu đậm đà tha thiết cái xóm hẻo lánh, nghèo nàn, nơi tôi sinh trưởng, cất tiếng đầu đời. Cái quê mẹ, quê cha, quê ông bà thân thương đó với những kỷ niệm chia thịt thà ngày tư ngày Tết thuở quê hương tôi thanh bình sung túc, những cảnh trao đổi thổ sản, thóc lúa, biếu xén không vụ lợi, không mảy may hậu ý... đương nhiên đã trở thành một cái gì thiêng liêng, quý giá nhất trong cuộc sống của tôi. Quê nhà đó cứ vấn vương réo gọi, thôi thúc không thôi, nhắc nhớ gọi hồn, giục giã hướng đến mùa Xuân ước mơ, thanh bình thực sự, hạnh phúc ấm no tràn đầy, vĩnh cửu.
Bỗng nhiên nước mắt tôi nghèn nghẹn tuôn trào. Tôi nhớ đến những lần liên miên xóm làng bị cướp, đến đám cháy lớn khủng khiếp vào dịp Tết thuở xa xưa với những ngọn lửa màu đỏ máu. Một màu đỏ nguyền rủa ghê tởm trong oán than uất hận đã để lại bao nhiêu hoang tàn đổ vỡ, chết chóc chia lìa. Tôi bỗng liên tưởng giờ đây đến hố thẳm sâu hun hút của nghèo đói, sa đọa và phá sản nơi quê nhà do bọn lưu manh, cướp của, cuồng tính bất lương, mù quáng gây ra cho bà con tôi, cho dân tộc và đất nước tôi. Bao nhiêu cảnh tượng đen tối và ý nghĩ xô bồ lần lượt diễn ra trong tâm trí tôi. Bất giác trong sự hỗn độn đó, lời nói an ủi, vỗ về của ông tôi thuở nào văng vẳng bên tai tôi, xoáy quyện vào lòng:
- Thôi không sao! Tai ách cơ Trời rồi cũng sẽ qua. Còn người là còn của. Còn sống là còn hy vọng. Còn quyết tâm là còn cơ gầy dựng lại và còn tin tưởng ở tương lai con cháu sau này. “Mấy ai giàu ba họ, mấy ai khó ba đời”. “Hết cơn bĩ cực tới hồi thới lai”.
Nắng đã lên.
Trời Xuân sáng trong, cao vời vợi.
Niềm tin nơi tôi hừng hực, rạng ngời như ánh bình minh.
- Bún! Bún!
Chiếc xuồng ba lá đổi bún quày quả chĩa thẳng hướng bến sông. Thím Chín Tý lanh tay, ghịt mũi xuồng vào chân cầu vó. Thím nói như có ý trách vu vơ:
- Nước rặc quá! Bến cạn queo. Nghe rồi chị Bảy. Tui neo ghe ở cầu vó đây. Chị cảm phiền chịu khó xuống bến nghe!
Chẳng mấy chốc, bà Bảy Nở đã đối diện xuồng bún. Tay bà cầm cái rổ quảo có lót một mớ lá chuối xanh um mướt mượt. Trước đó không lâu, bà vừa đi vừa rọc vội vàng trên đường xuống bến:
- Hôm nay ăn mấy vậy thím? Lúa của tôi kỳ này là nàng hương thơm ngon chớ không phải loại sóc nâu, nàng phệt hay nàng quớt như mấy lần trước đâu.
- Nàng hương sạch, tui đổi hai quảo rưỡi. Quảo lum lúp. Còn sóc nâu, nàng phệt, nàng quớt… phải ba quảo gạt mặt.
Thím Chín Tý độ non bốn mươi tuổi. Nhà ở cheo chéo đình làng, có bến nước công cộng với một cầu ván lâu đời láng o. Nước lớn ngập khỏi chân cầu, nuốt trọn tấm ván, chỉ còn lé đé đoạn kê trên bờ. Bộ hành tới lui lên xuống dễ dàng. Bằng lòng và sung sướng nhứt đối với họ là những khi đi chợ về có hàng hóa vừa nặng nề vừa cồng kềnh rất tiện lợi. Nhưng lúc nước rặc ròng như hôm nay, chảy mạnh như cắt, tấm ván cầu chúi nhủi thòng xuống lòng sông cả đôi ba thước tây, giúp người qua đò không phải lội sình, lấm lem lúc bước lên bờ. Những lúc này, phải tuyệt đối thận trọng, chú ý từng bước đi. Tấm ván cầu trơn chùi đó do bụi bùn non bám vào càng trơn như thoa dầu trét mỡ. Không khéo, khách trợt chân nhào xuống sông như trở bàn tay. Nhờ ở sát bến nước công cộng, có con đò nhỏ đưa rước khách bộ hành, người qua kẻ lại tuy không tấp nập rộn rịp nhưng chẳng ngày nào vắng bóng. Như vậy cũng vui.
Ngoài công việc đồng áng phụ giúp chú Chín ngày mùa, thím còn có cái nghề tay trái, bổ sung phần thu nhập gia đình nơi vùng khẩn hoang lập ấp. Nơi đây lúc nào cũng cần một số vốn tối thiểu để chịu đựng đường dài. Đất khẩn hoang, một hai mùa đầu, đôi khi cả ba bốn mùa tiếp nối là khác, đã vất vả khổ cực trần thân nhưng đất mới còn ráo hổi nào có huê lợi chi đáng kể. Mùa màn èo uộc. May mắn lắm mới đủ ăn. Thím nghĩ ra một cách giúp chồng khá độc đáo. Thím xay gạo làm bún rồi đem đổi lấy lúa kiếm chút lời. Cứ đôi ba ngày đổi một lần. Riết rồi bà con tôi thuộc lòng ngày nào lò bún của thím hoạt động. Công việc cũng đăng đăng đê đê liền tay. Xay lúa, giả gạo, tẻ bột, giáo trùng, đổ bún... May nhờ có mấy cô cháu chồng, tuổi vừa cập kê, tận tình tận lực giúp một tay nên bà con trong xóm có bún ăn thường xuyên. Bún đổ xong từ hừng đông được thím Chín bươn bả chất lên chiếc xuồng ba lá, bơi dọc theo sông rạch, kinh đào, từ ấp này qua ấp kia rao lanh lảnh gọi mời:
- Đổi bún! Đổi bún!
Lò bún của thím Chín Tý rất đơn sơ do hoàn cảnh phương tiện thiếu thốn nơi vùng đất mới khẩn hoang. Mỗi lần thím đổ không nhiều. Chỉ ngam ngám vừa đủ cho nhu cầu tính theo đầu nhân mạng trong xóm trong làng có thói quen đổi bún. Thím còn canh theo thời tiết mùa màn hoặc lễ lộc, Tết nhứt. Có thiếu cũng tốt. Nhưng tuyệt đối không cho dư. Ế ẩm, lỗ vốn.
Bộ ván ngựa được tách đôi, kẹp chặt khuôn bún với cần ép bằng lỏi cây dẹt rắng chắc mà bọn róng mắc, lục lăn lục lửa chúng tôi hay nhảy thót lên ngồi ép bún hụ hợ với mấy anh chị lớn. Có đứa quen thói trửng giỡn phá phách cứ đánh đu lúc la lúc lắc khiến thím Chín la ó không ngớt miệng. Dưới bộ ván ngựa có nồi nước to bình rĩnh, nám khói đen xì. Lửa củi phừng phực, nước sôi bùng, khói nóng quyện cuồn cuộn. Mặt mày thím thường xuyên tươm lấm tấm mồ hôi hột cứ quyện vào nhau nhỏ giọt xuống sàn đất nhưng dường như thím không bao giờ để ý đến. Mỗi quảo bún được đổi lấy mấy quảo lúa tùy theo lúa tốt xấu, mới cũ, sạch dơ và cũng tùy theo sự kỳ kèo mà cả, bớt lên bớt xuống của bà con, vốn chắt mót từng đồng xu cắc bạc. Bún của thím Chín trắng ngần, mềm nhũn lại dai nên bà con rất ưa thích. Nhờ cái nghề đổi bún này, thím Chín đỡ vất vả so với bà con lối xóm, dầm sương dãi nắng quanh năm suốt tháng ngoài đồng không mông quạnh.
Bà Bảy Nở và thím Chín Tý trao đổi thêm bớt một đỗi rồi sau cùng cũng đồng ý với nhau về tỷ lệ bún và lúa. Cả hai đều tỏ ra bằng lòng ưng ý lắm qua những nụ cười giã từ níu kéo, niềm nở cảm thông. Chiếc xuồng thím Chín vừa trở mũi tách khỏi cầu vó, bà Bảy Nở băng tắt qua liếp mía huyết, khom lưng dưới giàn bầu lòng thòng đôi ba chục trái lớn nhỏ đủ cỡ. Có trái được gióng bằng một vỉ tre, ghịt lên giàn để trái nặng không làm đứt dây bầu cái. Bà hối hả đổ bún vào rá, treo lủng lẳng ở trần mái hiên nhà, đậy đượm cẩn thận. Chó treo mèo đậy mà! Ông bà xưa cảnh giác đề phòng nhưng thực tế không sai chút nào. Chiều nay cả gia đình bà có dịp cùng quây quần ngồi chung nhau nơi một mâm cơm ấm cúng, hạnh phúc và sẽ thỏa thê với bún nước mắm tỏi ớt. Loại nước mắm này lấp lánh những miếng ớt hiểm cay thấu mây xanh, vừa xanh mơn mởn vừa đỏ au, to nhỏ không đều, nổi lềnh bềnh hấp dẫn nhãn quan. Bún ráo hổi, thơm ngon lại được trộn với mỡ hành hương, dậm thêm một ít tép mỡ gáy dòn rụm, ăn lúc đói sau ngày dài làm lụng cực nhọc thấy đời lên hương vô bờ bến.
Trong xóm, khi nói đến bún ngon là biết ngay bún của thím Chín Tý. Hôm nào đau ốm ể mình, thím đóng cửa lò bún, bà con phải gởi mua bún ở chợ quận. Đường nước xa xôi cả ngày cả buổi, bún để lâu lạnh ngắt, đóng thành dề, không sao so bì được. Cái tên Chín Tý đã gắn liền với lò bún quê hương tôi từ bao thập niên nay. Và cái tên Chín Tý cũng đã đảm bảo phẩm chất bún Rạch Rít, không cần phải dựng bảng hiệu để giới thiệu hay quảng cáo lăng nhăng phiền hà. Chỉ cần cái tên Chín Tý là có sự tín nhiệm của bà con tôi rồi. Họ lấy cái tên cúng cơm cha mẹ đặt hay tục danh làng xóm gán cho để đảm bảo uy tín mình. Bún thím Chín Tý cũng như ba xi đế ông Bảy Sô, cối xay lúa của chú Bảy Cối... Tất cả đã đi vào huyền thoại trong sinh hoạt và sự phát triển làm nên một thời của xóm tôi.
Bà Bảy Nở cất bún xong, têm miếng trầu bỏ vào miệng nhai rào rạo ngon lành. Bà đến giá áo, kéo cái khăn rằn choàng vai, đoạn bước chéo ra hiên vói lấy nón lá cũ bạt màu, bươn bả phóng nhanh ra hướng đầu ngõ. Ông Bảy trước khi đi thăm ruộng đã căn dặn bà đôi ba lần:
- Bà nhớ đánh một vòng xóm trên xóm dưới, báo cho bà con biết rằm tới mình làm heo chia thịt. Bà con nào muốn chia, cứ vào ngày đó đến chia.
Ông Bảy lại nhắc thêm:
- Bà nhớ đừng bỏ sót một ai. Bà con đều là bà con cả. Không có ai trọng ai khinh. Kỳ rồi mình sơ ý bỏ sót thằng Mười Tống. Nó là em út dễ thương lại biết điều nhưng để sót nó, tôi buồn và ngại quá. Gặp nó tôi ngường ngượng làm sao! Nó nghèo thật đó. Nghèo tiền, nghèo bạc nhưng không nghèo nhân nghĩa. Xóm mình mấy ai lạ gì nó. Tôi chỉ sợ nó hiểu lầm mình khinh dễ nó, bộ mình sợ nó không tiền chia thịt sao mà không báo nó biết.
Từ dạo xóm Rạch Rít của tôi phát triển sung túc, bà con an cư lạc nghiệp, phất lên mau vùng vụt. Họ thoải mái thảnh thơi trong cuộc sống hằng ngày. Nhà ba gian hai chái lợp ngói âm dương đỏ au, chen lẫn với những nhà lá vách bổ kho, nền cao cửa rộng. Thêm vào đó còn lẫm trại thênh thang dọc ngang ngang dọc. Ngoài cháo rau cá tép, mắm muối ngày xưa, thuở những năm đầu khẩn rừng lấn vũng quần quật đêm ngày, bây giờ đã là quá khứ. Nay trong mỗi bữa cơm thường nhựt hầu như bà con đều có thêm thịt thà và cả niềm vui nữa. Thường nhất là thịt heo nhưng thỉnh thoảng ông Bảy Nở cũng mổ bò giết trâu. Những lần chia thịt này rậm đám lắm. Kẻ nấu nước. Người cạo lông, ra thịt. Nói cười inh ỏi, vui nhộn cả góc vườn. Họ lẩn quẩn ở mé mương, được lót bằng tàu dừa tươi xanh với những tàu lá chuối hột to lớn. Con heo khá to vừa cạo lông xong, sạch sẽ trắng phao, được treo tòn ten thòng đầu ở nhánh ổi xá lị. Ông Bảy Nở chìa cái nia có lót lá chuối cẩn thận rồi ra lịnh cho thằng Tư Ty chịu trách nhiệm ra thịt kỳ này:
- Thằng Tư! Mầy nhớ cắt cái thủ vĩ rồi bảo bầy trẻ làm lông cho thật sạch. Thêm bộ đồ lòng nữa. Đừng để thiếu coi không được à. Tao đã hứa từ mấy tuần trước dành cho anh Hương thân Bưởi để ảnh làm lễ cúng căn cho thằng cháu nội đích tôn của ảnh. Cái nia của ảnh đây nè. Xong, nhớ bảo bầy trẻ quảy qua cho ảnh.
Tư Ty chọn con dao bén ngót nó ưng ý nhứt, te te đi thẳng một mạch đến miệng lu vú kê sát hè nhà. Anh lanh tay liếc qua liếc lại nhiều lần cho dao bén thêm. Trông cử chỉ cũng điêu luyện lắm. Anh day qua hướng về phí ông Bảy, nói với giọng khẳng định:
- Chú Bảy đừng lo. Tôi nhớ mà. Quên làm sao được. Tôi còn trẻ mà chú.
Lần xẻ thịt này vắng mặt chú Bảy Cối, chuyên viên sành sõi của xóm tôi nên thằng Tư Ty mới có dịp được chọn thay thế. Dù đã chuẩn bị kỹ nhưng nó loay hoay xoay trở vụng về thế nào khiến ông Bảy Nở bực mình xăng tay áo, chê nó rậm rề:
- Tư ơi là Tư! Mầy ra thịt kiểu này, đã mất thịt mà trông chẳng thấy thèm ăn chút nào cả. Thôi đưa con dao cho tao. Cái thằng chẳng phải hạng làm biếng làm nhác chảy thây. Nhưng nảy giờ tao thấy mầy làm bằng tay trái, tao ngứa con mắt quá! Quả thực thiên hạ nói không sai: “tay trái bóp dái không đau” mà. Tao nói mầy đừng buồn nghe Tư. “Không có chó bắt mèo ăn cứt” làm sao vừa ý được?!
- Chị Hai đưa rổ chị đây. Hai kí ba chỉ phải không?
- Phải đó anh Bảy. Anh vui lòng cho tôi thêm một cái giò sau, một khúc xương mông với cái đuôi để về hầm măng Mạnh Tông. Tôi mới xắn một mụt non chèo.
- Cảm phiền nhe chị Hai. Cái đuôi không thể được. Anh Hương thân đã dặn rồi cho đủ bộ để cúng căn thằng cháu nội ảnh. Cái nia của ảnh kia kìa. Chị thấy đó, bầy trẻ làm lông chắc cũng gần xong. Chị lấy đỡ mấy cái khu lẳng được không? Nói khu lẳng nhưng tôi ra nới tay lắm, thịt thà còn hiếm. Chị thử lần này đi. Lần sau chưa chắc có.
- Tất cả bao nhiêu tiền vậy anh Bảy?
Ông Bảy Nở đưa tay vuốt mồ hôi trán, chép miệng:
- Thì chị Hai đem về nhà trước đi. Đăng đăng đê đê quá, tính toán gì kham. Cứ lấy đi, thủng thẳng vài ngày tôi quởn quởn sẽ qua tính sau. Bà con mà, mất mát ở đâu?! Bộ nhiều nhỏi lắm sao chị?
Bà Hai Khánh quày quả bưng rổ thịt, miệng rổ như dính khắc bên hông, thong dong đi ra ngõ trong khi ông Bảy Nở lấy ra tấm giấy lịch, có ghi bút chì ngoằn ngoèo:
- Tư à! Mầy nhớ nhắc tao kẻo tao lu bu để sót, mếch lòng. Coi chừng đừng quên cái nồi gọ, 3 kí 4 kí thêm bớt chút ít cũng được. Phần của bác Sáu Ngởi đặt cọc trước, căn dặn đôi lần ba lượt, tao sợ quên nên ghi làm tin đây. Đám giỗ đó, bây biết không? Quên là đến ngày đó mình tren quẻn. Chắc tao phải bỏ xứ này trốn đi tìm nơi khác làm ăn. Mặt mũi nào dám nhìn ảnh.
Một đỗi sau, ông Bảy Nở bấm từng đốt tay, chú ý kiểm tra từng người một trong xóm rồi thở phào ra chiều đắc ý:
- Tao duyệt kỹ rồi. Hầu như đầy đủ cả. Thằng Mười Tống cũng có chén huyết với non một kí thịt nọng. Tội nghiệp! Nó nghèo bẩn chật. Dường như bây có cắt thêm cho nó một chéo hông xôi thì phải. Bây làm tao coi được đến. Thây nó! Mình rộng rãi cho nó vui. Mà thật tình nó đâu có đòi hỏi gì mình!
Ông tiếp:
- Kỳ rồi mình quên phức nó. Nó cũng chẳng nói gì. Nhưng khi gặp lại nó, tao ái nái quá trời. Mình sống với nhau vì tình vì nghĩa chớ có trọng khinh ai đâu. Hôm nay kể như xí xóa với nhau và tao mới nhẹ nhỏm, thơi thới trong lòng, xem như vơi phần nào bầu tâm sự.Lòng nhẹ nhỏm, ông nở nụ cười tươi rói như bắt được niềm vui bất chợt:- Tao làm cái nghề chia thịt thà nầy như làm dâu trăm họ chẳng bằng. Nảy giờ, bây thấy đó, tao nơm nớp lo sợ mếch lòng người nầy người nọ, nếu có sai sót. Nghĩ cho cùng, nó có gì vinh hiển đâu, nó có mang đến tao danh vọng chi mà sao tao vẫn đeo đuổi hoài. Cực thì có cực, nhưng tao thấy mọi người đều vui nên tao cũng vui lây. Lâu lâu cũng nhớ, bỏ không được.
Cái nồi cháo lòng bắt trên ba thỏi đá xanh giữa sân phơi lúa trước nhà đang sôi bùm bụp bùm bụp... Mỡ heo óng ánh trên mặt làm thành một lớp dầy cui lềnh bềnh. Mấy miếng thịt vụng được Tư Ty thả vào nồi từ lúc bắt đầu ra thịt, lặn hụp trôi lêu bêu. Ba mớ thịt xà bần, loại thịt và mỡ thập cẩm lớn bằng nắm tay trở xuống, loại thịt tạp nhạp không thể chia cho ai, được Năm Lịch xắt nhỏ. Xong anh ướp xả ớt, củ hành hương, tiêu hột, đường muối, thêm ít lá chanh non thái nhuyễn, hòa với ruột non thố linh bầm, dồn thành mấy xâu dồi no phồng cả thước tây cũng được thả gọn vào nồi cháo. Cả ban tổ chức sẽ say sưa la liệt đêm nay.
Thím Bảy Nở đẩy củi vào lò xong, gánh hai thúng thịt được buộc thành xâu đem giao tận nhà bà con bận bịu đồng áng hay đơn chiếc. Họ không đến chia thịt được. Lúc đi ngang vuông nhà Tám Thôi, khi anh đang cật lực vỡ mấy vồng khoai mỡ, thím đánh tiếng:
- Chú Tám vẫn chưa qua lấy thịt à? Sao còn chần chừ ở đó? Bà con mình ở bển sắp xong hết rồi.
- Cám ơn chị Bảy có lòng tưởng nhớ nhắc nhở thằng em. Mấy hôm nay tôi bận rộn quá trời quá đất nhưng chị an tâm. Tôi đã lo xa, có nhờ thằng Tư Ty mang về giùm phần thịt của tôi chiều nay. Mà cũng chẳng có gì nhiều chị ơi!
Lấy tay vuốt mồ hôi trán, anh tiếp:
- À lượt về, chị nhớ ghé lấy vài củ khoai mỡ về ăn. Năm nay tôi thả mấy vồng trúng mưa trúng nắng. Củ nào củ nấy to bằng đầu gối người lớn. Đã chắc thịt, dầy cơm mà chẳng có sâu sùng chi cả.
Anh còn nói vói theo:
- Chị nhớ nhé chị Bảy.
Bà tôi cầm cái đèn dầu trứng vịt để ở đầu giường, vén mùng chun vào, cẩn thận ém đi ém lại rất kỹ. Muỗi mòng ở xóm Rạch Rít của tôi cũng như những nơi khẩn hoang lập ấp khác nhun nhúc, vo ve ngày đêm như trẩy hội. Bà nhè nhẹ thò tay ra ngoài, phất tay liên tiếp mấy cái mạnh để tắt đèn. Tim đèn hãy còn đỏ ửng, từ từ uốn thành vòng cung rồi lịm dần trong u tối. Cử chỉ quen thuộc đó, bà tôi đã làm từ hơn nửa thế kỷ nay. Một cử chỉ sản khoái toại nguyện vì bà tỏ ra sung sướng đã kết thúc một ngày làm lụng không ngừng tay, đón đợi giấc ngủ an tịnh trong lành. Bên ngoài vắng vẻ tĩnh mịch như thường lệ. Nhạc bản ngàn đời của côn trùng ếch nhái bắt đầu trổi lên dai dẳng buồn tênh, ru giấc ngủ ông bà tôi thêm nồng nàn say đắm. Vài tiếng chim ăn đêm quá quen tai chập chập vút lên đâu đó bên liếp mía, vồng khoai, ngoài vườn cau vườn dừa… Bấy nhiêu cũng không thể phá giấc ngủ vùi đó, chuẩn bị sức lực cho ngày mai đón đợi.
Bỗng cặp chó Mực, chó Mốc của ông bà tôi cất tiếng sủa thúc bách lắm. Chúng nó hùa nhau sủa càng lúc càng thêm hậm hực. Khi nhảy ào tới ngừ ngừ to tiếng như ở tư thế đối đầu tấn công, khi khịt khịt sợ hãi như muốn thối lui cầu cứu bên trong. Ông tôi khẽ thức. Tuổi già đêm đêm khó ngủ. Đêm nào ngủ được khoảng bốn năm tiếng đồng hồ, ông cho là ngon giấc. Ông đoán biết ngay có động tịnh. Nhanh như chớp, ông choàng phóc dậy xem xét tình hình. Bà tôi cũng vừa giựt mình, vói tay lấy ống quẹt để ở đầu giường. Bà định đốt đèn để dễ quan sát. Ông tôi suỵt nhỏ vừa đủ nghe, ra dấu cản ngăn. Thình lình con chó Mực bị một đòn độc hiểm kêu ăng ẳng thiểu não vang trong đêm vắng. Dù đau đớn, nó vẫn hùa với con Mốc tiếp tục sủa về hướng sát hàng ba nhà. Có tiếng chân người đi thình thịch vội vã bên ngoài. Ông tôi đoan quyết có tai biến. Ông lanh chân đến sát cửa sổ, nhìn xuyên qua mấy lá sách. Trăng non còn lu lúc đầu hôm, nhưng ông tôi cũng dễ dàng nhận định:
- Cướp! Cướp! Tôi đếm kỹ chúng nó ít lắm cũng năm sáu đứa với dao mác, gậy gộc. Bà vào buồng tìm nơi ẩn trốn với đám nhỏ. Để mình tôi ngoài nầy ứng phó.
Bà tôi chưa kịp quay gót, ông tôi đã phi thân nhanh như gió, giống như những nhân vật huyền sử huyền thoại trong bộ truyện chương hồi Phong Thần của Tàu. Ông âm thầm biến dạng trong u tối đêm đen khiến cho bà tôi thêm âu lo sợ hãi. Ở ngoài hàng ba và chái hiên, cửa cái cửa hông bắt đầu bị bọn cướp chia nhau đập phá ầm ầm, dồn dập khẩn trương lắm. Mấy khuôn ảnh, ông bà tôi chụp chung nhau lúc còn thanh xuân cùng hình ông bà cố tôi treo trên vách trang trí lâu ngày, bị động mạnh sút đinh đứt giây, rớt xuống nền gạch, kiếng bể rổn rảng. Bà tôi càng thêm hồn phi phách tán. Bà bắt đầu chắp tay lâm râm cầu nguyện. Tiếng lao xao giục giã thúc hối nhau bên ngoài, nghe tiếng được tiếng không, chen lẫn tiếng sủa của hai con chó Mực và Mốc vẫn tiếp tục làm phận sự. Mấy cái song hồng gài cửa bị nện mạnh liên hồi cọ vào cột nghe lập cập lập cập… như run rẩy trước bạo lực. Cửa trước bị đập, bị dọng nhưng chưa hề hấn.
Nhà ông tôi được xây cất rất chắc chắn. Nơi khỉ ho cò gáy xa xôi cách trở, quyền lực cách ngăn vời vợi nên ông tôi chuẩn bị phòng vệ kỹ càng từ lâu. Ông lo xa đối phó tai biến do bọn lưu manh đàng điếm, lòng tham không đáy. Chúng chực chờ chém giết, khủng bố người dân lương thiện, khảo tra cướp của. Song hồng dọc. Song hồng ngang. Tầng trên, tầng dưới dầy cui. Cửa nẻo bằng ván gỗ chắc nịch. Thuở nhỏ, cứ chiều chiều, tôi hay lẻo đẻo theo ông tôi đóng cửa. Hết cái nầy đến cái kia. Mỗi lần gài song hồng xong, ông còn rà tới rà lui xem nó ngám chưa?
Nhà ngói ba gian hai chái, cửa trước cửa sau, cửa cái cửa sổ khoản khoát nên đóng cửa xong, đốt nhang cắm lên dãy bàn thờ ba bốn cái, trèo lên trang gióng chuông, thắp hương trong thế giới tĩnh lặng như đong quánh lại, cũng phải mất một thời gian dài. Thường cứ chạng vạng tối, ông tôi đã làm xong an toàn cả. Ông có ý thức cảnh giác và thận trọng lắm.
Cướp càng hung hãn. Bên trong bà tôi đâm lo, hiệp cùng người ăn kẻ ở trong nhà bắt đầu la ó kêu cứu inh ỏi, đập thùng thiếc ầm ầm, vang vọng chát chúa trong đêm. Dọng cửa trước không xong, cướp chuyển ra phía sau. Chúng dùng búa bửa cửa, cũng ì đùng, cũng bóp chát rờn rợn. Lại thêm tiếng quát tháo hăm dọa vọng ngược vào nhà. Bên trong vẫn ở tư thế ứng phó, sợ hãi. Chập chập, bà tôi ngồi bệt nơi kẹt vách, lần chuỗi hột, miệng tiếp tục lâm râm khấn vái Phật Trời, các đấng khuất mày khuất mặt hộ trì cho sớm tai qua nạn khỏi. Bà lắng tai nghe phía trước đã im tiếng hẳn và phía sau đang bị tấn công dồn dập nhưng bà tỏ ra an tâm hơn. Dù cửa sau có bị phá vỡ, cướp còn phải vượt qua một giàn cửa ăn thông lên nhà trên nữa.
Bên ngoài đã có tiếng mõ hồi một vang vang. Lúc đầu rời rạc ở đầu xóm. Dần dần có tiếng cốc cốc, cốc cốc… sát bên nhà. Chừng một đỗi sau, mõ rợp trời. Đầu trên xóm dưới không ngưng, rền tai. Có tiếng kêu gọi nhau dồn dập xa xa. Loại mõ này làm bằng rễ tre già, được đục đẽo khéo léo láng nhẵn, to bằng bắp chân, cong cong ở hai đầu. Ruột được khoét rỗng. Tiếng thanh tre đánh vào mõ, dội khoảng trống nghe vừa to vừa thanh. Nhưng cái mõ to tiếng nhất là cái mõ ở đình làng. Nó lớn cả hai tay thanh niên lực lưỡng ôm chặp lại, dài hơn thước tây. Thường xuyên nó được đặt trên cái giá cây với cặp dùi bằng cườm tay người lớn. Bà tôi tỏ ra an tâm hơn với tiếng mõ hồi một đó.
Bọn cướp dường như nao núng nên việc đập cửa, dọng vách có mòi lơi hơn trước nhiều. Chúng nó cãi cọ nhau, chỉ trích chê trách nhau, chưởi thề với những ngôn từ tục tằn, bẩn thỉu xa lạ vang rân ngoài sân, mà bà con tôi vốn mộc mạc chất phác, chí thú làm ăn với mồ hôi nước mắt ít khi nghe lọt tai. Một tiếng súng nổ đoành, xé tan màn đêm làm cho lũ chim chóc giật mình thức giấc, kêu lên vài tiếng ngơ ngác hoảng hốt. Bị động quá sớm do sự đoàn kết nhất trí của bà con trong xóm quyết tâm chống bọn bất lương cướp của giết người và chán nãn trước viễn ảnh thất bại chua cay không tránh khỏi, bọn cướp giục nhau thu dọn đồ nghề, chém vè chuồn nhanh.
Bà tôi nghe rõ ràng giọng thúc hối của chúng và tiếng chân người hấp tấp ngoài vách nhỏ dần, nhỏ dần… Trong khi hai con Mực và Mốc bị chúng đập mấy hèo chí tử, thấm đòn chui trốn nơi nào không biết, im hơi lặng tiếng. Số là ông tôi rất nhanh trí. Thêm bản tính tự vệ bao phen trước đây đã giúp ông tôi vượt hiểm thêm lần này nữa. Khi nhận định có cướp, ông trổ lên nóc nhà, tuột gọn theo máng xối hiên sau, thòng chân nhảy nhẹ nhàng gọn gàng trên nắp hàng lu vú, vừa cao vừa chắc chắn. Ông nhanh lẹ thoát thân ra ngoài báo động bà con chòm xóm nên mới có phản ứng đồng loạt mõ hồi một làm cho bọn cướp núng thế chùn lòng. Đến khi ông Hương quản Quan bắn một phát súng hai nòng kể như dứt điểm. Cướp đành bườm ấm ức.
Ông tôi, con người từng trải, lưu lạc nhiều nơi, lăn lóc chốn phiêu lưu giang hồ trước khi trụ hình trụ bộ đến xóm Rạch Rít khẩn đất hoang. Ông thành công lên vồng lên liếp thành khoảnh với đìa rộng mương sâu, nuôi cá nuôi tôm, ngoài việc đồng áng lúa nếp. Ông biết và thuộc nằm lòng địa thế cuộc đất nên khi báo động bà con xong, ông trú mình ẩn núp ở mấy đống rơm cao nghều nghệu cạnh con đường mòn ăn thông xuống lạch ô rô. Ông đoán chắc thế nào bọn cướp cũng bườm qua con đường độc đạo này. Quả ông đoán trúng phong phóc, không sai chạy một ly. Chúng nó sáu đứa khuân vác hèo gậy và quơ quào vật dụng làm mùa của ông tôi chứa nơi lẫm trại bên ngoài. Ông ẩn nhẫn đếm từng tên một khi tạt qua trước mặt ông. Chờ đến tên đi chót, ông phóng ra khất nhượng bằng rựa đốn củi thủ trong tay lúc thoát thân. Thằng cướp đau đớn ngã quỵ, kêu la cầu cứu. Đồng bọn khựng lại, lôi nó khiêng đi trong lúc nó vẫn kêu la đau đớn. Nó bị đồng bọn lấy khăn bịt mồm bịt miệng, sợ bà con nương dấu rượt theo.
Xóm Rạch Rít của tôi phát đạt, trù phú. Ruộng lúa bát ngát, óng ánh vàng hực mùa gặt. Cây trái oằn cành. Kinh đào tăm tắp ngút mắt. Nhà ngói kinh dinh đỏ au. Đêm đêm, đèn «măng-soong» rực trời ngày lễ lộc. Ghe máy xình xịch, sông rạch dậy sóng, tung bọt trắng xóa làm cho mấy chiếc xuồng ba lá và ghe tam bản nhảy sóng liên hồi, chồm lên sụp xuống dịu dàng. Hội hè đình đám tấp nập người xem. Hát cải lương, hát bội dù là những đoàn hát bầu tèo nghèo xơ xác chỉ lưu diễn ở làng ở tổng, thỉnh thoảng tạt ngang trụ lại trình diễn năm bảy đêm liền. Nhưng cảnh giàu sang, thoải mái thạnh mậu đó quến bọn trộm cướp kiêu căng bất lương. Nhiều băng đảng nổi tiếng lưu manh đàng điếm, giết người không gớm tay, từ những vùng xa xôi tận đâu đâu, vượt vạn dặm đường dài thường kéo tới ăn hàng. Chúng manh tâm khảo tra đánh đập, đả thương ngay cả chém giết người dân lương thiện để vơ vét của. Chúng là một lũ ăn không ngồi rồi, bản tánh gian trá, chuyên dòm ngó theo dõi những người giàu có để thỏa mãn lòng tham không đáy cố hữu của chúng.
Bà con tôi đã từng chung lưng đâu cật biến rừng thiêng nước độc, đất đai hoang vu, không ai quan tâm để ý tới trước đây, thành nơi phì nhiêu màu mỡ, huê lợi đảm bảo trong cảnh an sinh hạnh phúc tập đoàn. Bao nhiêu thế hệ đi qua, vất vả khổ cực trăm bề mới có ngày sung túc hôm nay. Bây giờ bà con tôi còn phải đối đầu với bọn bất lương đầy tham vọng. Sự chung lưng đâu cật, nương tựa nhau trong tang khó, hoạn nạn được củng cố thêm mãi. Họ đoàn kết vì sự sinh tồn, bảo vệ cơ ngơi sự sản dày công tạo dựng bằng mồ hôi nước mắt của chính mình. Ngoài gậy gộc, song hồng, chỉa đôi, chỉa ba, mõ tre, thùng thiếc, trong xóm còn có cây súng hai nòng của ông Hương quản Quan. Sự bảo vệ xóm làng nhờ đó có phần hữu hiệu hơn xưa. Bà con rất mực an tâm vững bụng.
Nhiều lần, xóm Rạch Rít của tôi bị cướp nhưng chúng đều gánh lấy thất bại chua cay. Nhưng mỗi lần chúng đáo lại, chúng tỏ ra hung hãn hơn, võ trang đầy đủ hơn với mưu thần chước quỷ hiểm độc. Tuy thất bại nhiều lần, chúng chẳng bao giờ buông tha cái xóm mới đang trên đà phát triển thịnh vượng này. Và bà con tôi vốn nhẫn nhục, chịu đựng, trông cậy ở tình đoàn kết keo sơn gắn bó, ở sự hy sinh bất kể đến sinh mạng mình để bảo vệ xóm làng. Cái triết lý tự vệ để sinh tồn, duy trì sự sống đáng sống ấy là niềm hãnh diện lớn lao của bà con tôi. Niềm hãnh diện ấy cùng với khí thế tự hào chung được thể hiện tròn đầy qua tiếng cười vui bất chợt trong những câu chuyện dong dài nhắc nhớ nhau sau mỗi đêm thức trắng. Họ ríu rít không ngưng ở những buổi sáng uể oải chống cướp quấy nhiễu dân tình.
Những ngày cuối năm, ở xóm Rạch Rít quê mùa của tôi cũng rộn rịp đáo để. Tết sắp đến trong vài ngày. Mấy ai không nôn? Ghe lúa của khách trú vừa ăn hàng xong ở nhà ông tôi, vội vàng chèo chống neo ở bến sông nhà ông Xã Kề cho kịp con nước. Người người bận rộn, nói cười vui nhộn. Lực lưỡng, vai u thịt bắp, họ vác lúa, mỗi lần hai bao chỉ xanh chồng lên nhau, chạy nhanh như gió, không biết mệt. Cái cầu ván bắt xuôi từ mé sông lên thành ghe chài nhún lên nhún xuống nhịp nhàng như muốn gãy làm đôi. Trông rất dễ sợ, lưn tim. Bà Hai Khánh bán một lượt tám, chín con heo ú na ú nú, mập lút chỉ, ăn rồi nằm ụ một chỗ, không còn sức di chuyển, dù trong chuồng chật hẹp. Cái vòng bắt chân heo được giựt mạnh. Hai ba nhân công xáp lại, lần lượt đè từng con xuống. Họ trói giò chụm vào nhau, cạy miệng kéo lưỡi ra khám xem heo có gạo hay không, khiến heo la té đái té cứt, ầm cả xóm. Mái nhà của thím Chín Tý ngun ngút khói từ tang tảng sáng đến tối thui tối thủi vẫn chưa dứt. Thím đổ bún gấp ba bốn lần ngày thường. Thím bảo mệt đừ, làm không nỗi nữa trong khi bà con đặt mua tới tấp. Đành phải ráng vậy. Vui vẻ phục vụ bà con chòm xóm, một năm chỉ có một lần. Nhưng hôm nay đỡ một phần là thím khỏi phải bơi ghe đi đổi hay giao bún.
Nôn ruột hơn cả là việc ông Bảy Nở kéo về hai con bò tơ, vàng hực, non chèo. Đại kỵ loại bò vá mà bà con tôi có thói quen, không biết căn cứ vào đâu, bảo ăn thịt bò vá nổi phong, ngứa ngáy khó chịu. Trông chúng nó hồn nhiên vô tư lự ngoạm cỏ ở ngôi vườn sau nhà ông, thật là dễ thương làm sao! Chúng nó không ngờ cuộc đời của chúng vắn số quá, chỉ thọ vài giờ nữa, đến sáng hôm sau thôi. Trời còn tờ mờ. Mặt trời ưng ửng ở chòm tre. Ông Bảy Nở dắt một con, cột ở gốc trâm bầu, nhanh tay buộc choàng một tấm vải đen che hai mắt nó. Linh tính báo cho biết nó sắp về bên kia thế giới nên bỗng dưng hai hàng nước mắt nó chảy dài thảm thương. Con bò còn lại chờ đến lượt mình, dâm ra bơ phờ, lẻ bạn buồn hiu, không màng ăn cỏ nữa. Một phát búa tài xồi được Út Quyên phóng mạnh vào tam tinh. Con bò thét lên một tiếng trầm thống rồi ngã quỵ xuống đất ngay. Nó tiếp tục giãy dụa lạch đạch. Bốn chưn nó vẫy vùng rung rẩy yếu dần. Vì nó không còn sinh lực. Như những cánh tay buông xuôi của con người sắp chết đuối, vận dụng sức tàn còn lại cố giơ cao lên không trung diệu vợi bao la, cầu cứu Thượng Đế một cách tuyệt vọng. Nó thở hào hển trước khi nhắm mắt xuôi chưn trong khi tôi ngoảnh mặt nơi khác, không còn dám tò mò chứng kiến những gì xảy ra sau đó. Cảnh chia thịt bò Tết năm ấy đã để trong tôi một hình ảnh khó phai.
Chiều ba mươi Tết rước ông bà. Mâm cỗ, thịt cá ê hề. Xóm Rạch Rít tôi tưng bừng nhậu nhẹt. Pháo nổ đì đùng. Đầu trên chưa dứt tràng pháo điển dài từ ngọn cây mãn cầu xiêm sát thềm nhà, lốp bốp, lốp bốp… inh tai chen lẫn tiếng pháo tre nấc cục nặng nề bưng óc. Đầu dưới xóm không chịu thua, cho nổ ống tre với hơi khí đá nghe nhức óc điên đầu. Tiếp theo là trận la ó, cười vui, vỗ tay rầm rập như thể thách thức nhau. Thỉnh thoảng lại thấy phực lên đâu đó mấy ổ pháo bông, pháo thăng thiên với đầy đủ màu sắc rực rỡ. Loại pháo đặc biệt có một không hai nầy được bà con tôi nằn nỉ đặt mua cho bằng được từ quận Cao Lãnh xa xôi. Mà phải đúng là pháo của nhà sản xuất khét tiếng Trần Quang Hiếu, cái nào cái nấy không khi nào lép. Tết nhứt mà pháo lép, xui cả năm!
Đèn đuốc sáng rực. Trong nhà lư đồng và hai chân đèn óng ánh. Hoa quả thơm ngào ngạt, sắc màu đẹp mắt. Ông tôi chuẩn bị sẵn sàng, chờ đúng mười hai giờ khuya rước Xuân. Bánh in Bổn Lập hảo hạng bày biện trên bàn với mấy dĩa thèo lèo, cứt chuột mà mấy tay buôn bán chuyên nghiệp con cháu Thiên Triều ở Chợ Lớn sản xuất lục cục lòn hòn pha trộn lẫn lộn. Có cái hình thù bầu dục, cái vuông vức, cái thon thon hình chữ nhựt, bọc đường quện mè chung quanh, màu sắc vàng có, đen có, xám có. Thêm mấy dĩa bánh lột da, bánh bàn tươm dầu mỡ hấp dẫn. Loại bánh nầy được bà tôi gởi mua tận bắc Cầu Nổi, Gò Công, nơi tiếng tăm nổi như cồn thời buổi đó. Nhang đèn bày biện xong. Ông tôi tới lui kiểm tra đầy đủ, tỏ vẻ bằng lòng. Bộ tách với bình trà xưa đã được lau chùi kỹ lưỡng để trên khai chờ pha trà Thiết Quan Âm. Loại trà mà ông tôi còn ướp thêm bông lài phơi khô cho trà thêm thơm tho mùi vị vườn tược quê nhà. Mọi việc được chuẩn bị chu đáo, chỉ chờ đúng giờ ông tôi rước Xuân. Giờ phút thiêng liêng truyền thống duy nhứt đầu năm từ bao nhiêu đời nay. Một dịp huyền bí để mọi người lớn nhỏ trong gia tộc hội nhập Đất Trời, hồi hướng Tổ Tiên dòng tộc. Ông cũng cầu nguyện năm mới mưa thuận gió hòa, xóm làng được mùa, bà con an cư lạc nghiệp.
Bỗng có nhiều loạt súng nổ chát chúa, rải rác khắp nơi. Ông tôi đâm nghi, nhíu mày lắng tai nghe tiếng nổ là lạ như để phân biệt tiếng pháo, tiếng nổ của hơi khí đá. Linh tính báo cho ông tôi biết lại có tai biến. Ông ngạc nhiên tự hỏi thầm, chẳng lẽ bọn cướp lại ăn hàng nhân ngày Tết thiêng liêng của dân tộc sao? Ông hỏi thầm nhưng sự thực phũ phàng là thế! Bọn cướp đồng tình kết hợp với vài ba băng đảng khét tiếng hung bạo từ phương xa kéo đến đánh phá, ăn hàng xóm tôi trong lúc mọi người trong xóm đang chung vui nên quá bất cập, thiếu đề phòng. Họ không kịp trở tay.
Nhà bà Hai Khánh mới bán hôm trong năm mấy bồ lúa nàng quớt trúng mùa, bị chúng xông vào ăn hàng trước tiên. Mấy phát súng chát chúa chúng dằn mặt thị oai trước hành lang nhà bà đã có hiệu quả. Chúng ập vào, hùm hổ như cọp đói vồ mồi, bừa bãi lùa mấy bó rơm khô lớn đại giữa nhà trên rồi phóng lửa đốt phừng phừng, khói lên nghi ngút. Bà Hai Khánh run rẩy, lập cập, ú a ú ớ không nên tiếng nên lời. Chúng bắt trói cả gia đình, hành hung khảo của. Cận bên, nhà ông Xã Kề cũng cùng chung một cảnh tượng hồn phi phách tán đó. Ông Xã Kề bị chúng trói thúc ké, xô té nằm ngửa bất động trên nền gạch tàu. Chúng đổ dầu lên rún, hươi hươi ngọn đèn chong, bảo phải chỉ chỗ dấu vàng vòng, nữ trang, của tiền. Chúng hăm dọa đốt rún cháy lở tầy hoầy nếu không nộp của.
Xa xa văng vẳng tiếng kêu la đau đớn vì bị cướp đánh đập dã man. Mấy con chó trong xóm im hơi thin thít. Chúng đã hoảng sợ chui rúc tìm chỗ trốn từ khi có mấy tràng pháo đầu tiên rước ông bà. Lần này bọn cướp đông lắm. Chúng võ trang tận răng với dao găm mã tấu và súng ống lớn nhỏ. Chúng huy động bọn giết người không gớm tay, quy tụ mấy đám đàng điếm khắp nơi. Chúng có tổ chức hẳn hoi, có bố trí, phối hợp, phân công đàng hoàng dưới sự chỉ đạo của tên đầu đảng tuy trọng tuổi với râu dài bạc trắng phất phơ nhưng uy quyền. Chúng đánh cùng một lúc nhiều nơi, nhiều nhà. Dương đông kích tây. Những nhà kiên cố, chúng uy hiếp cầm chân. Thỉnh thoảng chúng bắn cầm chừng vài loạt trấn áp tinh thần, ngăn ngừa tiếp ứng. Kỳ ăn hàng này, chúng áp dụng hỏa công, tiêu thổ áp đảo bà con tôi, khảo người giựt của. Tiếng kêu la thảm thiết vang vọng cả một góc trời.
Lửa phựt cháy phừng phừng nhà bà Hai Khánh xem như vô phương cứu chữa. Lý do nhà nào nhà nấy hầu như bị kềm chân, thúc thủ tự đối phó với bọn cướp, dùng chiến thuật phân tán mỏng. Khổ nỗi, lần đánh cướp này, bọn cướp lạ mặt lại được mấy thằng mất dạy khù khờ trong xóm, nghe theo lời khuyến dụ đường mật của chúng để tiếp tay chỉ lối dẫn đường. Bọn mặt trơ mày trẻn này bôi mặt với lọ chảo đen xì, giọng nói ú ớ để đánh lạc hướng bà con. Nhưng ác thay, chúng tỏ ra tận tình tận lực để lập công nhằm mong được hưởng một ít lợi quyền. Do đó, bà con tôi phải một phen trầy vi tróc vãy đối đầu, ứng phó trối chết. Bọn này là những con dòi trong xương, ngày ngày ăn cơm bà con tôi mòn răng nhưng lại đan tâm vô liêm sỉ, muối mặt thờ ma bọn cướp. Chúng bất kể hậu quả về sau. Nhưng chúng có biết đâu một khi đã vơ vét đầy hồ bao, bọn cướp nào có đoái hoài công lao của chúng bao giờ. Một khi thức tỉnh vỡ mộng thì mọi việc đã rồi. Chúng chỉ còn chuốt lấy chữ nhơ nhuốt đến chết và tiếng nguyền rủa muôn đời của họ hàng nữa.
Chẳng mấy chốc, lửa cháy lan rộng thiêu rụi mấy nhà lân cận, tạo thành một cảnh tượng não nề, tang khó chưa từng thấy trong chuỗi ngày dài khẩn hoang lập ấp ở đây. Lúc trăng vừa lặn, chúng vơ vét xong tiền của, vật dụng quý giá, chất đầy mấy ghe lườn khẳm sát be rồi bắn nhiều loạt súng thị oai dằn mặt trước khi bườm theo hướng kinh rạch um tùm chằng chịt. Bà con tuông ra chữa cháy tận lực. Nhưng đã muộn. Họ chỉ cứu được một phần xóm, những nhà rải rác xa xa tàn lửa phun phún bay theo gió chỉ bám phớt sương. Sáng hôm sau, một cảnh đổ vỡ điêu tàn trong xóm. Mọi gương mặt đều mệt mỏi, thiểu não, buồn xo qua một đêm kinh hãi, lưn tim vỡ mật.
Nhà ông bà Bảy Nở xui xẻo chỉ còn trơ vơ mấy cây cột gỗ nám đen, chĩa thẳng lên không trung. Cây cầu vó nên thơ nơi thím Chín Tý cột ghịt xuồng đổi bún ngày nào cũng bị thần lửa viếng, nằm chúi nhủi dưới bến sông. Cây ổi xá lị xanh um ngày nào, nơi thường được ông Bảy treo lủng lẳng con heo cạo lông sạch sẽ trắng bông mỗi lần chia thịt, lá nám vàng, đứng cú rũ buồn tênh. Cây trâm bầu nơi buộc con bò tơ cách đây mấy ngày để xẻ thịt ăn Tết, cháy đen, gãy ngang, chỉ cần một luồng gió nhẹ cũng đủ ngã lăn trên mặt đất ngổn ngang.
Nhà thím Chín Tý may mắn hơn, còn non non nửa mái, nhờ đám cháu chồng phụ giúp đổ bún xả thân cứu chữa trong lửa đạn hiểm nguy. Riêng chiếc xuồng ba lá dùng làm phương tiện di chuyển đổi bún, thím vừa kéo lên bờ trét chai hôm cuối năm, nhạy lửa bắt cháy chỉ còn lại một đống than vụn.Tội nghiệp Mười Tống. Vốn nghèo lại mắc cái eo. Cướp chê nghèo rớt mồng tơi đâu thèm đến viếng. Khốn nỗi, nhà Mười Tống là nhà tranh, vách lá phênh tre, bắt lửa dễ dàng. Mười Tống tiêu tan sự nghiệp chắt chiu ký cóp từ hai ba đời chưa kịp ngóc đầu. Nay anh đành tuột xuống hố, nghèo khổ thêm, trắng tay chỉ trong phút chốc phù du.
Nhà ông bà tôi bị cháy lốm đốm. Rất may. Lu hũ chứa nước mưa để uống quanh năm liền, được dùng để chữa cháy, cái ngã lăn, cái hư bể la liệt ngoài sân. Ông tôi đánh một vòng thăm hỏi bà con, an ủi ủy lạo trong khi mọi người thu dọn những gì có thể dùng được trên bãi đổ vỡ còn nóng hổi. Vài nơi im ỉm hừng hực. Có chỗ khói uể oải vẫn tỏa lên từng không để sau đó tan loãng trong không khí chán chường, uất hận. Đi đến đâu, ông tôi cũng vỗ về, nâng đỡ tinh thần bà con:
- Bọn cướp lần này quá quắt thật. Không còn xem luật pháp là gì. Bây giờ xóm mình mất mát hết. Bà con coi như trắng tay. Có xây dựng lại được như xưa cũng phải năm ba thập niên hơn. Tai ách cơ Trời! Nhưng sau đó, ông tôi khẳng quyết:
- Dù sao mình vẫn còn có nhau. Mình sẽ gầy dựng lại. May là bà con mình ai ai cũng còn quyết tâm. Còn người là còn của. Còn sống là còn hy vọng. Còn sức lực, còn tiềm năng là còn tin tưởng ở tương lai mai hậu.
Bà con lặng tinh, tiếp tục dọn dẹp trong âm thầm ấm ức như hàm ý tán thành ý kiến của ông tôi. Và cái Tết năm đó không được tổ chức riêng rẽ ở mỗi gia đình theo truyền thống dân tộc mà được tổ chức tập thể tại đình làng. Tuy không linh đình rình rang nhưng vẫn ấm áp trong cảm thông, chịu đựng và hy vọng.
Mấy mươi năm lăn xả vào đời, vui ít buồn nhiều trên đất nước quê hương triền miên khói lửa theo với dòng lịch sử đa đoan, với bao kiếp nạn oái oăm bi đát, cảnh thổ xa xưa nơi cắt rốn chôn nhau, nơi xóm Rạch Rít buồn teo hẻo lánh của tôi không lúc nào phai mờ trong ký ức và tâm thức tôi. Nào ngờ, nghịch cảnh của dòng sử mệnh đó đã đưa đẩy tôi bồng bềnh trong kiếp đời lưu đày sống tạm. Hơn hai mươi mấy năm lần lữa trôi qua như chớp mắt. Đông đi Xuân lại, Hè đến Thu tàn, phũ phàng như giấc mộng vội bay. Nỗi buồn lưu đày ray rứt, nỗi tủi nhục về thân phận lạc lõng bơ vơ nơi xứ lạ quê người, nỗi chán chường đeo đẳng hiện tại với niềm uất hận tràn dâng ngút ngàn... tất cả nỗi niềm thầm kín đó gặm nhấm tim tôi khiến tôi càng thêm vọng nhớ quê hương xa xôi ngăn cách.
Tôi nhớ, tôi yêu đậm đà tha thiết cái xóm hẻo lánh, nghèo nàn, nơi tôi sinh trưởng, cất tiếng đầu đời. Cái quê mẹ, quê cha, quê ông bà thân thương đó với những kỷ niệm chia thịt thà ngày tư ngày Tết thuở quê hương tôi thanh bình sung túc, những cảnh trao đổi thổ sản, thóc lúa, biếu xén không vụ lợi, không mảy may hậu ý... đương nhiên đã trở thành một cái gì thiêng liêng, quý giá nhất trong cuộc sống của tôi. Quê nhà đó cứ vấn vương réo gọi, thôi thúc không thôi, nhắc nhớ gọi hồn, giục giã hướng đến mùa Xuân ước mơ, thanh bình thực sự, hạnh phúc ấm no tràn đầy, vĩnh cửu.
Bỗng nhiên nước mắt tôi nghèn nghẹn tuôn trào. Tôi nhớ đến những lần liên miên xóm làng bị cướp, đến đám cháy lớn khủng khiếp vào dịp Tết thuở xa xưa với những ngọn lửa màu đỏ máu. Một màu đỏ nguyền rủa ghê tởm trong oán than uất hận đã để lại bao nhiêu hoang tàn đổ vỡ, chết chóc chia lìa. Tôi bỗng liên tưởng giờ đây đến hố thẳm sâu hun hút của nghèo đói, sa đọa và phá sản nơi quê nhà do bọn lưu manh, cướp của, cuồng tính bất lương, mù quáng gây ra cho bà con tôi, cho dân tộc và đất nước tôi. Bao nhiêu cảnh tượng đen tối và ý nghĩ xô bồ lần lượt diễn ra trong tâm trí tôi. Bất giác trong sự hỗn độn đó, lời nói an ủi, vỗ về của ông tôi thuở nào văng vẳng bên tai tôi, xoáy quyện vào lòng:
- Thôi không sao! Tai ách cơ Trời rồi cũng sẽ qua. Còn người là còn của. Còn sống là còn hy vọng. Còn quyết tâm là còn cơ gầy dựng lại và còn tin tưởng ở tương lai con cháu sau này. “Mấy ai giàu ba họ, mấy ai khó ba đời”. “Hết cơn bĩ cực tới hồi thới lai”.
Nắng đã lên.
Trời Xuân sáng trong, cao vời vợi.
Niềm tin nơi tôi hừng hực, rạng ngời như ánh bình minh.
No comments:
Post a Comment