Trần Dân Tiên
Những mẩu chuyện về
đời hoạt động của Hồ Chủ tịch
Từ mười hai năm nay, thực dân Pháp theo dõi ông Nguyễn. Từ tám năm
nay, chúng lùng ông. Năm 1925 – 1927, chúng biết ông ở Quảng Châu,
nhưng chúng không làm gì được. Vì ông được chính phủ cách mạng Trung
Quốc và nhân dân Quảng Châu che chở. Trước và sau thời kỳ này, bọn
gián điệp của Pháp không dò ra tung tích của ông.
Cùng bọn Anh, bọn Hà Lan và bọn Nhật, bọn Pháp tổ chức “mật thám quốc tế”.
Mục đích của tổ chức này là dò xét những nhà cách mạng Triều Tiên, Nam
Dương, Ấn Độ và Việt Nam.
Bọn đế quốc bịa đặt rằng những người cách mạng đó là tay sai của Quốc
tế thứ 3, của Nga và nhiệm vụ của họ là phá hoại nền thống trị các nước.
Đế quốc Anh cho rằng ông Nguyễn là tay sai của Nga. Vì vậy những nhà cầm
quyền Anh cũng cho ông là kẻ thù số một và cố bắt cho được ông.
Thực dân ở Đông Dương vui mừng thắng lợi, và ca tụng thực dân Anh, chính
phủ Pháp hứa một số tiền rất lớn nếu Anh chịu trục xuất ông để Pháp đón bắt.
Ông đã bị giam ở nhà tù Hương Cảng. Nhưng bọn mật thám còn rình mò nơi
ông ở trước, hòng bắt những đồng chí khác. Nhà ông ở bị lục soát từ nóc đến
nền. Chúng đào tường, lật nền nhà, phá bục gỗ để tìm khí giới và bom đạn. Áo
quần, xà phòng, giấy tờ của ông đều được thử với chất hoá học, để xem có kế
hoạch tấn công trên những vật ấy không. Chúng dỡ mái nhà để tìm máy ghi vô
tuyến điện. Cố nhiên chúng mất công toi.
Chúng cấm báo chí Trung Quốc đăng những tin này. Chúng giam ông Nguyễn
trong một xà lim riêng có những cảnh sát đặc biệt gác.
Mỗi ngày hai lần. Chúng cho ông ăn cơm gạo xay và mắm thối. Mỗi tuần hai lần,
chúng cho ông ăn thịt bò, cơm trắng. Thật là một bữa tiệc sang!
48
Mỗi ngày, chúng cho ông ra ngoài sân đi bách bộ mười lăm phút với những
người tù khác, một cái sân nhỏ hình chữ nhật có tường cao bao bọc. Đấy
là buổi đi dạo. Người ta có cảm tưởng đi dạo trong những cái giếng sâu. Nhưng
dù sao cũng dễ chịu hơn ở trong xà lim, vì trong mười lăm phút người được
nghe tiếng người, thấy mặt người và thấy một mảnh trời. Sau mười lăm phút đi
dạo, ông suốt ngày bị nhốt trong tối. Ăn, ngủ, rửa, ỉa tất cả đều trong xà lim.
Tường dày có khoét một lỗ nhỏ. Thỉnh thoảng người gác Ấn Độ nhìn vào lỗ, để
xem thử người tù còn đấy không hoặc đã vượt ngục, hay là tự tử.
Ông Nguyễn dùng thì giờ để suy nghĩ, để nhớ lại công việc cũ hoặc tự phê
bình… làm như vậy chán rồi, ông đếm đi đếm lại sàn nhà bao nhiêu gạch, mái
nhà bao nhiêu ngói. Trong xà lim, mái nhà là chỗ sáng nhất vì có một cái cửa sổ
nhỏ hình mặt trăng khuyết và có những thanh sắt to tướng chắn ngang cửa sổ
này ở trên cao gần mái nhà. Một ánh sáng hắt vào cửa sổ mờ và nhạt như con
mắt người hấp hối. Săn rệp là một thể thao duy nhất. Rệp rất nhiều. Hôm đầu nó
cắn, nhưng về sau ông quen đi và không chú ý đến rệp nữa. Săn rệp là cốt để
cho qua thì giờ chứ không phải cốt giết rệp.
Những buổi bị đưa đi hỏi khẩu cung là những lúc khoái nhất trong khi ở tù.
Một là được ra khỏi xà lim một lúc, cái xà lim nghẹt thở tối om và hôi hám.
Hai là vì bọn trùm mật thám thường hỏi cung ông, mời ông hút thuốc là Anh.
Hút thuốc lá là tật xấu duy nhất của ông. Và trong nhà tù lại cấm thuốc lá.
Ba là vì ông muốn xem xét những tên mật thám dùng mánh khóe gì để tra hỏi
người bị bắt, để biết chúng đã biết gì, không biết điều gì, bày đặt điều gì.
Mật thám Anh được mật thám Pháp ở Đông Dương cung cấp tài liệu đầy đủ. Mật
thám Anh cũng cho mật thám Pháp một đống tài liệu, thật có, giả có.
Thường thường, sau những buổi hỏi cung và giả vờ làm án những người Hoa
kiều bị tình nghi hoặc bị bắt ở thuộc địa về, thực dân Pháp trục xuất họ. Hương
Cảng trục xuất họ, nhưng họ sẽ rơi vào tay Quốc dân đảng, vì rời Hương Cảng
thì phải đi tàu thuỷ. Bước xuống tàu thì bị mật thám đón bắt ngay.
Ông Nguyễn may được có sự giúp đỡ của một luật sư Anh rất tốt, ông Lô-dơ-bai
(Loseby).
Chính phủ Hương Cảng tìm cách chia rẽ ông và luật sư Lô-dơ-bai. Nhưng ông
này giữ vững lập trường. Ông nói với ông Nguyễn: ” Bác sĩ Tôn Dật Tiên được
một người Anh cứu thoát. Tôi cũng ra sức cứu ông, ông hãy tin ở tôi. Ông hãy
nói cho tôi nghe những điều gì có thể giúp trong việc bênh vực ông. Tôi không
muốn hỏi ông nhiều hơn, vì mỗi người cách mạng đều có bí mật riêng của họ”.
49
Và ông Lô-dơ-bai đưa vụ án ông Nguyễn ra trước pháp viện tối cao.
Có thể nói đây là lần đầu tiên trong lịch sử thuộc địa, toàn án tối cao phải xét
xử bản án chính trị. Vì vậy lần xét xử này có tính cách đặc biệt.
Phiên họp thứ nhất là một dịp cho ông Nguyễn được tạm thời rời xà lim trong
mấy tiếng đồng hồ.
Theo ông Nguyễn, khi ở tù, chỉ hé cửa xà lim là đã thấy dễ chịu rồi.
Buổi xét xử công khai. Nhưng ngoài toà án đều có lệnh giới nghiêm vì sợ ông
Nguyễn trốn. Công chúng ít người được vào xem. Trong phòng họp, nhân viên
trong toà án nhiều hơn công chúng, trên cao có chánh án, phó chánh án và một
số võ quan. Ở giữa có một cái bàn rất lớn, luật sư đại diện chính phủ buộc tội
và tuỳ tùng của ông này ngồi một bên.
Bên kia là những luật sư cãi hộ cho ông Nguyễn.
Quan toà và thầy kiện đều mặc áo đen và mang tóc giả, bị cáo đứng sau vành
móng ngựa, phải leo ba bốn bậc mới lên đến chỗ đứng, thấp hơn ghế của các
thẩm phán, nhưng cao hơn bàn luật sư. Chung quanh có song sắt bao bọc
và cảnh sát gác. Bên phải và bên trái là những viên quan văn, quan võ,
và những phóng viên của báo chí Anh đến dự. Trước mặt họ là những người
đến xem.
Trên bàn thẩm phán và luật sư, có những chồng sách cao to tướng, thỉnh thoảng
họ lại giở ra xem để dẫn chứng.
Trong số những người này, chỉ có bốn người được nói: chánh án, phó chánh
án, đại diện chính phủ và một luật sư cãi hộ cho ông Nguyễn. Những người
khác, trong đó có luật sư chính bênh vực cho ông Nguyễn là ông Lô-dơ-bai
và cả ông Nguyễn, cũng không được nói gì hết trong suốt phiên toà này và cả
những phiên toà sau. Khi họ có gì muốn nói với nhau, họ phải viết vào mảnh
giấy.
Hai người nói nhiều nhất, to nhất và đôi khi tranh cãi kịch liệt, đấy là biện lý buộc
tội và luật sư cãi hộ cho ông Nguyễn. Lần thứ nhất, phiên toà họp khá lâu.
Người ta phải nghỉ một lát. Trong khi nghỉ, người ta đưa ông Nguyễn xuống hầm
toà án để giữ ông và cho ông ăn uống.
Sau nhiều phiên toà kéo dài hơn một tháng, chánh án tuyên bố xoá bỏ tất
cả những lời buộc tội ông Nguyễn, nhưng ông phải dời khỏi Hương Cảng trên
một chiếc tàu Pháp.
Đó là một thủ đoạn xảo quyệt của toà án để khỏi mang tiếng kết án một người vô
tội, nhưng sự thật là trao ông cho thực dân Pháp.
50
Ông Lô-dơ-bai chống lại kết luận của toà án, và ông liền kêu đến toà án của
hoàng đế Anh ở Luân Đôn.
Ông giao việc này cho luật sư Xít-ta-pho Cơ-ríp (Stafford Crips) (là một đảng
viên xã hội sau làm Bộ trưởng ngoại giao Anh).
Trong khi chờ đợi sự quyết định của Luân Đôn, ông Nguyễn ốm. Ông Lô-dơ-bai
dàn xếp để ông Nguyễn được đưa đi nhà thương.
Ông Nguyễn đến nhà thương gây nên một sự thay đổi lớn trong nhà thương.
Người ta làm thêm ổ khoá vào các cửa phòng vì sợ ông trốn. Những vật gì treo
trên tường đều dọn đi vì sợ ông tự sát; xung quanh phòng có lưới thép. Hai
người cảnh sát Ấn Độ cao to gác trước cửa phòng. Trong phòng hai mật thám
người Trung Quốc ngày đêm canh giữ. Trong những người bệnh nằm trong
phòng, có cả kẻ giết người, đầu sỏ ăn cướp, thổ phỉ, v.v.
Nhờ ông Lô-dơ-bai mà ở nhà thương ông Nguyễn được săn sóc chu đáo. Ông
có một cái giường tốt và được ăn cơm tây. Ông nói: cả đời chưa bao
giờ Nguyễn được ăn uống sung sướng như thế này.
Ông Lô-dơ-bai và bà vợ cùng cô con gái thường đến thăm ông Nguyễn, đem cho
ông quà bánh, sách báo và cả đồ chơi giải trí.
Ông Nguyễn ăn ở tốt với mọi người, và mọi người cũng tốt đối với ông. Khi nào
ông không đọc sách, ông nói chuyện thân mật với những người bạn trong phòng
và nghiên cứu những đặc tính của họ. Hai người bị bắt làm ông chú ý hơn cả:
một em bé học nghề mười ba tuổi đã giết một em bé học nghề khác cùng tuổi
với nó, vì em này sau khi đánh bạc thua đã ăn cắp của nó một đồng bạc; và một
tướng cướp già bị bắt vì bị bạn tố giác. Người này độ sáu mươi tuổi, hoà nhã,
mưu trí, và gan góc, giỏi chữ Trung Quốc, làm được thơ. Y tự cho mình là một
anh hùng và cho ông Nguyễn là một anh hùng.
“Tôi là một con sư tử rơi xuống hố. Anh cũng là một con rồng mắc cạn” – Y vừa
nói vừa thở dài. Nhưng y rất lạc quan nói tiếp thêm: “Sư tử một ngày kia sẽ trở
về làm chúa sơn lâm còn rồng một ngày kia sẽ bay lên trời và làm chúa tể gió
mây”.
Già Lý làm chúa một dãy núi có gia đình và một đội quân nhỏ chặn khách qua
đường và bắt nộp tiền mãi lộ. Y thực hiện rất chặt chẽ nguyên tắc của tướng
cướp rừng: Lần thứ nhất khách qua đường bị bắt viết thư về cho gia đình mang
tiền đến chuộc. Tiền đến nơi thì người được thả. Tiền đến chậm, gia đình
họ sẽ nhận được bức thư thứ hai viết với máu của người bị bắt, rồi một bức
thư thứ ba với một ngón tay, rồi bức thư thứ tư với một cái tai của người bị bắt.
Nếu bức thư cuối cùng này không có kết quả thì “giao kèo bị xé”, nghĩa là người
bị bắt bị xử tử. Có một lần người đem thư trả lời là một cô gái trẻ tên là Bành
Hương.
51
Bành Hương can đảm nói với già Lý: “Thưa đại vương tiền chúng tôi không
có vì chúng tôi nghèo. Nhưng tôi đây, Đại vương bán tôi đi hoặc dùng tôi làm
nô lệ hoặc tỳ thiếp hay đại vương giết tôi, đại vương muốn làm gì tôi thì làm
nhưng tha cho cha tôi”.
Già Lý hết sức cảm động ôm lấy Bành Hương hôn, nhận Bành Hương làm con
nuôi, cho Bành Hương đi học, để dành cho Bành Hương một món tiền hồi môn
lớn và tha cho ông bố. Lý khá ác với người giàu nhưng rất tử tế với người
nghèo. Vì vậy Lý được dân trong vùng vừa yêu vừa sợ.
Nhờ sự nỗ lực của luật sư Xít-ta-pho Cơ-rít, sau một ngày biện luận, toà án
Hoàng đế Anh ở Luân Đôn kết luận rằng phải thả ông Nguyễn vì không thể kết
án ông Nguyễn vào tội gì. Thứ nhất: tuyệt đối không có gì chứng tỏ rằng ông
Nguyễn là một tay sai Nga. Thứ hai: không có chứng cớ ông Nguyễn muốn
phá hoại Hương Cảng. Thứ ba: cộng sản hay quốc gia, điều đó không phải là
một tội lỗi trước pháp luật Anh.
Thế là ông Nguyễn thắng lợi.
Nhưng bây giờ đi đâu? Nhất cử nhất động của ông đều bị mật thám Pháp
và Tưởng theo dõi, mật thám Pháp đã thất bại trong việc vận động trục xuất
ông, vì vậy chúng chỉ đợi ông ra khỏi Hương Cảng là đưa ông vào một cái bẫy
khác.
Ông Nguyễn yêu cầu đi Anh, ông Lô-dơ-bai chuyển thư yêu cầu của ông Nguyễn
sang Luân Đôn.
Ông Nguyễn đáp tàu bí mật đi, không đợi chính phủ Anh trả lời.
Đến Singapo, ông lại bị bắt lại Hương Cảng. Mật thám Hương Cảng lấy cớ ông
đi vào thuộc địa không có giấy phép và bắt ông một lần nữa.
Ông Lô-dơ-bai lại bệnh vực ông Nguyễn, cứu ông ra khỏi nhà tù và với sự giúp
đỡ của vợ và bạn ông, ông bí mật tổ chức cho ông Nguyễn trốn.
Việc đi trốn được tổ chức rất chu đáo. Mật thám Pháp rình mò xung quanh
nhà tù, sở cảnh sát trung ương, và nhà ông Lô-dơ-bai, mà không hay gì hết.
Ông Nguyễn trốn đi, đóng vai một nhà buôn to Trung Quốc. Từ Hương Cảng đến
nhà một người bạn thân của ông Lô-dơ-bai ở một thành phố khác. Ở đây ông
Nguyễn sống như một nhà giầu đi nghỉ. Ông đi dạo trong rừng, đi thăm các
chùa. Ông làm quen với các người văn nghệ. Ông viết bài cho những tờ báo địa
phương bằng tiếng Anh và tiếng Trung Quốc, ký tên khác nhau. Ông thường tập
thể dục để lấy lại sức.
Sau này khi nhắc đến chuyện cũ ở Hương Cảng, Ông Nguyễn nói với các bạn:
52
Ông Nguyễn nhớ ơn ông Lô-dơ-bai và gia đình ông. Không có người luật sư tốt
này có lẽ ông Nguyễn đã chết rồi. Không những thế, trong suốt thời gian ông
Nguyễn ở tù, ông Lô-dơ-bai và gia đình ông tìm mọi cách giảm nhẹ nỗi đau đớn
tinh thần và vật chất cho ông Nguyễn. Sau những phiên toà kết án, ông Lô-dơbai
cố hết sức giúp ông Nguyễn thoát nạn.
Ngày nay kể lại chuyện này, chúng ta có thể nói không những ông Lô- dơ-bai
đáng được ông Nguyễn biết ơn, mà ông còn đáng được nước Việt Nam biết ơn
vì đã cứu được một người con ưu tú của nhân dân Việt Nam.
Vai trò của một số nhà báo Anh ở Hương Cảng trong việc này cũng được nhắc
lại. Không bị kiểm duyệt như báo tiếng Trung Quốc, nhiều tờ báo Anh đã đăng
lại tường tận những buổi xét xử. Khi ông Nguyễn được tha bổng, những báo ấy
nhiệt liệt hoan hô ông Lô-dơ-bai và nghiêm khắc công kích chính phủ Hương
Cảng. Những báo ấy viết: Một người bị cáo như ông Nguyễn may mắn tìm được
một luật sư tốt để bênh vực, nhưng còn biết bao nhiều người vô tội khác bị bắt
và bị xử oan. Và các báo cáo ấy kết luận: phải có xét xử công minh đối với mọi
người.
Trái lại, báo chí thực dân Pháp ở Đông Dương có một thái độ ti tiện. Các báo
này nói xấu ông Nguyễn và bịa đặt những lời nói hết sức vô sỉ.
Khi ông Nguyễn đã bí mật rời khỏi Hương Cảng, những tờ báo này phao tin
là ông Nguyễn đã chết trong nhà thương. Nhưng báo Anh đập lại. Họ đã dạy cho
các báo Pháp ở Đông Dương phải có một tí tự trọng trong nghề làm báo,
dù là báo chí thuộc địa.
Những tờ báo Pháp thuộc địa trả lời một cách trơ tráo: “No speak English”
(Không biết nói tiếng Anh). Ông Nguyễn lại mất tích.
Ông Nguyễn mất tích khá lâu, lâu hơn những lần trước. Trong thời gian bị cầm
tù ở Hương Cảng, rất nhiều mật thám và người khác đã biết mặt ông. Vì vậy
ông phải cẩn thận hơn và tuyệt đối giữ bí mật.
Các bạn thân mến, chắc các bạn cũng hồi hộp khi đọc chuyện của một người khi
xuất hiện khi mất tích, lại xuất hiện, lại mất tích luôn luôn và đột ngột như thế.
Năm 1934, nghĩa là một năm sau khi ông Nguyễn mất tích, phong trào cách
mạng bắt đầu nhóm lại. Đại hội đảng Cộng sản Đông Dương họp lần thứ nhất,
năm 1935.
Năm 1936 Mặt trận nhân dân thắng lợi ở Pháp. Người ta bắt đầu thi hành một
vài quyền tự do ở các thuộc địa. Người ta thả một số tù chính trị. Nhiều tờ báo
tiến bộ ở Việt Nam đã xuất bản công khai. Quốc hội Pháp quyết định phái những
đoàn đại biểu điều tra đến các thuộc địa. Một luồng gió dân chủ, còn rất yếu ớt,
nhưng dù sao cũng là một luồng gió dân chủ, bắt đầu thổi trong nước.
53
Đảng cộng sản Đông Dương phát động một phong trào mới, gọi là “Đông Dương
đại hội”. Khắp nơi những uỷ ban hành động, những buổi nói chuyện, những cuộc
mít tinh được tổ chức với mục đích thu thập nguyện vọng của nhân dân để
chuyển đến những phái đoàn kiểm tra. Những điểm chính trong cương lĩnh của
Đại hội là:
a. Thành lập mặt trận dân chủ,
b. Nâng cao mức sống nhân dân,
c. Nhân dân có quyền tự do dân chủ, bầu cử hội đồng địa phương.
Trong ba năm, phong trào Mặt trận dân chủ hoạt động công khai. Những cuộc
bãi công và tuần hành thị uy lớn nổ ra trong các thành phố, đặc biệt ở Sài Gòn,
Hà Nội, Hải Phòng, Vinh v.v.
Thợ thuyền đấu tranh đòi cải thiện sinh hoạt, ngày làm tám giờ và được tổ chức
công đoàn. Họ thu được ít nhiều thắng lợi. Ngày làm tám giời bắt đầu thi hành
ở một vài nơi. Những người lao động tay chân và trí óc tổ chức những “hội
tương tế”, “hội ái hữu”, “hợp tác xã”. Hàng triệu nông dân biểu tình đòi giảm sưu
cao thuế nặng. Thỉnh thoảng những lãnh tụ của phong trào nhận được những
ý kiến, những lời khuyên bảo hoặc những lời phê bình không biết ai gửi đến.
Nhiều người đoán rằng chính ông Nguyễn đã gửi đến nhưng không ai biết chắc
chắn. Một người đã hỏi ông Nguyễn về vấn đề ấy, ông mỉm cười mà không
trả lời.
Phong trào có nhiều kết quả, và đang phát triển.
Nhưng đại chiến thế giới thứ hai bùng nổ. Những quyền dân chủ lại bị bóp
nghẹt, phong trào dân chủ bị đàn áp. Báo chí bị đóng cửa. Các tổ chức bị giải
tán.
Những tù chính trị cũ trước đã được tha nay lại bị bắt, thực dân còn bắt thêm
những tù chính trị mới.
Nhà tù và trại tập trung chật ních. Sự khủng bố lại diễn ra tàn ác hơn.
Ở châu Âu, Pháp thua trận. Hai triệu lính Pháp và một trăm năm mươi tướng
Pháp bị quân đội Hít–le cầm tù. Từ Pa–ri đến Tua (Tours), từ Tua đến Boóc–đô
(Bordeaux) chính phủ Pháp chạy trốn. Nội các Ray–nô đổ, Pê–tanh (Pétain) và
La-van (Laval) ký hiệp ước đầu hàng Đức.
Hai tên này tổ chức chính phủ bù nhìn ở một thành phố nhỏ là Vi–si (Vichy).
Pháp thua Đức, Nhật nhanh tay nắm lấy cơ hội xâm lược Đông Dương.
54
Thực dân Pháp ở Đông Dương cũng “anh dũng” đầu hàng quân Nhật như đồng
bọn của chúng ở Pháp đầu hàng Hít–le. Sau trận giao chiến nhỏ ở Lạng Sơn
trên biên giới Việt–Hoa, những “người bảo hộ” Việt Nam ngoan ngoãn mở cửa
Việt Nam đón kẻ xâm lược mới.
Lập tức, một lời kêu gọi vang dội khắp nước Việt Nam:
“Nhân dân Việt Nam ta hãy đứng về phía Đồng minh!
Đánh đuổi Nhật, Pháp, tiễu trừ Việt gian!
Đấu tranh cho độc lập của Tổ quốc!
Người Việt Nam, chúng ta hãy đoàn kết lại!”
Đó là lời kêu gọi của Việt Nam Độc lập Đồng minh hay Việt Minh, tháng 5 năm
1941.
Chương trình của Việt Minh rất giản đơn rõ rằng. Mọi người Việt Nam đều hiểu
chương trình đó, thừa nhận và ủng hộ chương trình đó, vì vậy Việt Minh phát
triển rất chóng, mặc dầu bị khủng bố gắt gao.
Phong trào này do ông Nguyễn đứng đầu.
Nhân dân Việt Nam không đầu hàng Nhật. Họ nổi dậy làm cuộc khởi nghĩa Bắc
Sơn tháng 9 năm 1940. Thực dân Pháp sau khi quỳ gối ôm chân phát–xít Nhật,
quay lại bắn giết nhân dân Bắc Sơn.
Cuối năm 1940, chiến tranh nổ ra ở giữa Xiêm và Pháp ở Đông Dương. Bọn
thực dân muốn đưa lính Việt Nam ra trận. Việt Nam không muốn đánh lại người
Xiêm, chết vô ích cho đế quốc Pháp, họ quay súng lại cùng nhân dân Nam
bộ nổi dậy khởi nghĩa tháng 11 năm 1940.
Sự đàn áp của Pháp hết sức tàn bạo, nhiều làng bị đốt. Hàng vạn người bị chết.
Hàng trăm cụ già, đàn bà, trẻ con bị xuyên dây thép qua bàn tay, qua bắp chân,
trói lại với nhau và bị quẳng xuống biển. Ở nhiều nơi khác bọn Pháp bắt người
lột trần, bắt tự đào huyệt rồi chôn sống họ.
Thực dân Pháp hợp tác với phát–xít Nhật treo giải lấy đầu những người cách
mạng Việt Nam. Quân đội phát-xít Pháp, Nhật, khủng bố tàn sát nhân dân.
Nhưng không thể ngăn cản Việt Minh phát triển đánh du kích chống lại Nhật
và Pháp.
Lúc bấy giờ các nước Đồng minh đang gặp khó khăn. Đức và Nhật làm mưa làm
gió. Nhưng ông Nguyễn đoán trước một cách chắc chắn:
55
Đồng minh sẽ thắng.
Nhật và Pháp ở Đông Dương chóng chầy sẽ bắn nhau.
Việt Nam sẽ giành được độc lập.
Chiến tranh du kích do Việt Minh lãnh đạo dần dần phát triển với những vũ khí
thô sơ, gươm, giáo mác, và một số ít khẩu súng cướp được của giặc. Đến lúc
cần tranh thủ thêm sự giúp đỡ của Đồng minh.
Đồng minh gần nhất và có quan hệ nhất đến việc chống Nhật ở Việt Minh là
Trung Quốc. Vì vậy, phải tìm đến Trung Quốc.
Trong những người cách mạng ở Việt Nam, ông Nguyễn là người hiểu biết về
Trung Quốc và người Trung Quốc hơn hết. Vì vậy mọi người đồng thanh cử ông
Nguyễn đi Trung Quốc. Đi bộ đến Trùng Khánh không phải là một việc dễ dàng.
Nhưng ông Nguyễn nhận lời ra đi.
Để đánh lạc hướng bọn mật thám, ông Nguyễn lấy tên là Hồ Chí Minh. Và từ
đó, người ta gọi ông Nguyễn là Cụ Hồ.
Đi liền mười đêm và năm ngày, Cụ Hồ đến một thị trấn Trung Quốc, chưa kịp
nghỉ chân thì chiều hôm đó Cụ bị bắt.
Và gian khổ lại bắt đầu.
Quốc dân Đảng giam Cụ vào nhà lao C.H.S hơn hai tuần, ngày mang gông,
đêm cùm chân. Cụ quen huyện trưởng, trước kia đã gặp nhau ở Q. L. Nhưng
huyện trưởng từ chối không gặp Cụ. Cụ gửi điện cho những nhà cầm quyền cao
cấp, không thấy trả lời.
Một tháng rưỡi sau, người ta giải Cụ Hồ đi… nhưng không cho Cụ biết đi đâu.
Tay bị trói giật cánh khuỷu, cổ mang vòng xích, có sáu người lính mang súng
giải đi, Cụ Hồ Chí Minh đi mãi, đi mãi nhưng vẫn không biết đi đâu. Dầm mưa
dãi nắng, trèo núi qua truông.
Mỗi buổi sáng, gà gáy đầu, người ta giải Cụ Hồ đi. Mỗi buổi chiều, khi chim
về tổ, người ta dừng lại trong một địa phương nào đó, giam Cụ vào trong xà lim
trên một đống rạ bẩn, không cởi trói cho Cụ ngủ.
Gian khổ như vậy, nhưng Cụ vẫn vui vẻ. Cụ sung sương được thấy phong cảnh
thay đổi. Cụ vừa đi vừa ngâm nga. Thỉnh thoảng Cụ Hồ làm thơ. Đến một huyện
lỵ nào, người ta giữ Cụ một tuần hoặc mười lăm hôm trong nhà tù huyện. Đó
là những ngày khổ sở nhất.
56
Ăn uống thiếu, không khí thiếu, bẩn thỉu, ở lẫn với những người mắc bệnh giang
mai, nghiện thuốc phiện. Nhà tù thường chật ních, người đến sau không có chỗ
nằm. Ban đêm Cụ Hồ thường phải ngồi trên cầu xí ở ngay trong phòng giam.
Nhưng Cụ vẫn không được yên ổn. Lâu lâu Cụ lại phải đứng dậy nhường chỗ
cho một người đi vệ sinh đêm.
Mỗi bữa sáng Cụ phải đi đổ thùng và quét nhà giam.
Một hôm, khi ngủ dậy, Cụ thấy người nằm bên cạnh dựa vào lưng Cụ đã chết
cứng. Cụ phải cùng với một người tù khác mang xác chết ra ngoài sân. Ở trong
nhà tù ai chết mặc ai, chẳng ai để ý. Cái làm cho Cụ khổ nhất là ghẻ và rận.
Cụ bị ghẻ khắp người, đầy cả cánh tay và bàn tay. Không phải là một
thứ mà là hai thứ ghẻ: ghẻ ruồi ngứa và lở, còn rận thì vô số. Không có cách
gì trừ tiệt được rận. Ở đâu cũng có: trong quần áo, trong chăn chiếu, trong ván
nằm. Rận và rệp tranh nhau hành hạ những người tù. Đêm đến họ còn bị một
kẻ thù đáng sợ nữa là muỗi. Trong tù người ta gọi là rệp là chiến xa, rận là xe
tăng và muỗi là tầu bay.
Vì vậy mà Cụ gầy như cái que củi. Tóc chóng bạc và rụng nhiều. Mắt nhìn kém.
Nhưng Cụ khổ nhất là mất thì giờ ngồi không. Trong khi Cụ Hồ lê lết tấm thân
mệt lử từ nhà giam này đến nhà giam khác, có lẽ những việc lớn đang dồn dập
trong nước và trên thế giới. Ai khuyên bảo đồng chí? Ai giúp đỡ đẩy mạnh việc
tổ chức? Có lẽ các nước Đồng minh đã đổ bộ lên Đông Dương? Có lẽ Pháp
Nhật đã cắn nhau? Có lẽ các đồng chí Đảng Cộng sản Đông Dương và các hội
viên Việt Minh đương đau đớn hỏi nhau Cụ Hồ đã bị tai nạn gì?
Lòng Cụ Hồ rối như tơ vò, vì phải ngồi im vô ích trong khi công việc đang đòi hỏi
Cụ và thời gian đi qua không chờ người.
Cụ Hồ tiếp tục đi, bị trói và bị xích như thế trong hơn tám mươi ngày. Cụ đã trải
qua gần ba mươi nhà tù xã và huyện. Cuối cùng Cụ đến Quế Lâm.
Lại bị giam một tháng rưỡi. Một người bạn hỏi Cụ: “Đời tù ở Quế Lâm, Cụ thấy
như thế nào?”
Cụ Hồ cười nói: “Nhắc lại làm gì chuyện cũ”.
Từ Quế Lâm người ta giải Cụ đi Liễu Châu, giam vào nhà giam quân sự.
Ở đây Cụ được hưởng “Chế độ chính trị”. Có đủ cơm ăn, mười lăm phút buổi
sáng và mười lăm phút buổi chiều để đi vệ sinh, có người gác. Không bị gông,
không bị xích. Thỉnh thoảng Cụ có thể đọc một tờ báo hoặc một quyển sách.
Một hôm Cục trưởng Cục chính trị đến cắt tóc ở trong phòng người gác. Ông
này hạ lệnh người gác cho phép Cụ đi dạo nửa giờ trong sân cỏ, cắt tóc cho
Cụ và cho Cụ tắm nước nóng.
TRẦN DÂN TIÊN: Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch (P4)
TRẦN DÂN TIÊN
TRẦN DÂN TIÊN
Từ mười hai năm nay, thực dân Pháp theo dõi ông Nguyễn. Từ tám năm
nay, chúng lùng ông. Năm 1925 – 1927, chúng biết ông ở Quảng Châu,
nhưng chúng không làm gì được. Vì ông được chính phủ cách mạng Trung
Quốc và nhân dân Quảng Châu che chở. Trước và sau thời kỳ này, bọn
gián điệp của Pháp không dò ra tung tích của ông.
Cùng bọn Anh, bọn Hà Lan và bọn Nhật, bọn Pháp tổ chức “mật thám quốc tế”.
Mục đích của tổ chức này là dò xét những nhà cách mạng Triều Tiên, Nam
Dương, Ấn Độ và Việt Nam.
Bọn đế quốc bịa đặt rằng những người cách mạng đó là tay sai của Quốc
tế thứ 3, của Nga và nhiệm vụ của họ là phá hoại nền thống trị các nước.
Đế quốc Anh cho rằng ông Nguyễn là tay sai của Nga. Vì vậy những nhà cầm
quyền Anh cũng cho ông là kẻ thù số một và cố bắt cho được ông.
Thực dân ở Đông Dương vui mừng thắng lợi, và ca tụng thực dân Anh, chính
phủ Pháp hứa một số tiền rất lớn nếu Anh chịu trục xuất ông để Pháp đón bắt.
Ông đã bị giam ở nhà tù Hương Cảng. Nhưng bọn mật thám còn rình mò nơi
ông ở trước, hòng bắt những đồng chí khác. Nhà ông ở bị lục soát từ nóc đến
nền. Chúng đào tường, lật nền nhà, phá bục gỗ để tìm khí giới và bom đạn. Áo
quần, xà phòng, giấy tờ của ông đều được thử với chất hoá học, để xem có kế
hoạch tấn công trên những vật ấy không. Chúng dỡ mái nhà để tìm máy ghi vô
tuyến điện. Cố nhiên chúng mất công toi.
Chúng cấm báo chí Trung Quốc đăng những tin này. Chúng giam ông Nguyễn
trong một xà lim riêng có những cảnh sát đặc biệt gác.
Mỗi ngày hai lần. Chúng cho ông ăn cơm gạo xay và mắm thối. Mỗi tuần hai lần,
chúng cho ông ăn thịt bò, cơm trắng. Thật là một bữa tiệc sang!
48
Mỗi ngày, chúng cho ông ra ngoài sân đi bách bộ mười lăm phút với những
người tù khác, một cái sân nhỏ hình chữ nhật có tường cao bao bọc. Đấy
là buổi đi dạo. Người ta có cảm tưởng đi dạo trong những cái giếng sâu. Nhưng
dù sao cũng dễ chịu hơn ở trong xà lim, vì trong mười lăm phút người được
nghe tiếng người, thấy mặt người và thấy một mảnh trời. Sau mười lăm phút đi
dạo, ông suốt ngày bị nhốt trong tối. Ăn, ngủ, rửa, ỉa tất cả đều trong xà lim.
Tường dày có khoét một lỗ nhỏ. Thỉnh thoảng người gác Ấn Độ nhìn vào lỗ, để
xem thử người tù còn đấy không hoặc đã vượt ngục, hay là tự tử.
Ông Nguyễn dùng thì giờ để suy nghĩ, để nhớ lại công việc cũ hoặc tự phê
bình… làm như vậy chán rồi, ông đếm đi đếm lại sàn nhà bao nhiêu gạch, mái
nhà bao nhiêu ngói. Trong xà lim, mái nhà là chỗ sáng nhất vì có một cái cửa sổ
nhỏ hình mặt trăng khuyết và có những thanh sắt to tướng chắn ngang cửa sổ
này ở trên cao gần mái nhà. Một ánh sáng hắt vào cửa sổ mờ và nhạt như con
mắt người hấp hối. Săn rệp là một thể thao duy nhất. Rệp rất nhiều. Hôm đầu nó
cắn, nhưng về sau ông quen đi và không chú ý đến rệp nữa. Săn rệp là cốt để
cho qua thì giờ chứ không phải cốt giết rệp.
Những buổi bị đưa đi hỏi khẩu cung là những lúc khoái nhất trong khi ở tù.
Một là được ra khỏi xà lim một lúc, cái xà lim nghẹt thở tối om và hôi hám.
Hai là vì bọn trùm mật thám thường hỏi cung ông, mời ông hút thuốc là Anh.
Hút thuốc lá là tật xấu duy nhất của ông. Và trong nhà tù lại cấm thuốc lá.
Ba là vì ông muốn xem xét những tên mật thám dùng mánh khóe gì để tra hỏi
người bị bắt, để biết chúng đã biết gì, không biết điều gì, bày đặt điều gì.
Mật thám Anh được mật thám Pháp ở Đông Dương cung cấp tài liệu đầy đủ. Mật
thám Anh cũng cho mật thám Pháp một đống tài liệu, thật có, giả có.
Thường thường, sau những buổi hỏi cung và giả vờ làm án những người Hoa
kiều bị tình nghi hoặc bị bắt ở thuộc địa về, thực dân Pháp trục xuất họ. Hương
Cảng trục xuất họ, nhưng họ sẽ rơi vào tay Quốc dân đảng, vì rời Hương Cảng
thì phải đi tàu thuỷ. Bước xuống tàu thì bị mật thám đón bắt ngay.
Ông Nguyễn may được có sự giúp đỡ của một luật sư Anh rất tốt, ông Lô-dơ-bai
(Loseby).
Chính phủ Hương Cảng tìm cách chia rẽ ông và luật sư Lô-dơ-bai. Nhưng ông
này giữ vững lập trường. Ông nói với ông Nguyễn: ” Bác sĩ Tôn Dật Tiên được
một người Anh cứu thoát. Tôi cũng ra sức cứu ông, ông hãy tin ở tôi. Ông hãy
nói cho tôi nghe những điều gì có thể giúp trong việc bênh vực ông. Tôi không
muốn hỏi ông nhiều hơn, vì mỗi người cách mạng đều có bí mật riêng của họ”.
49
Và ông Lô-dơ-bai đưa vụ án ông Nguyễn ra trước pháp viện tối cao.
Có thể nói đây là lần đầu tiên trong lịch sử thuộc địa, toàn án tối cao phải xét
xử bản án chính trị. Vì vậy lần xét xử này có tính cách đặc biệt.
Phiên họp thứ nhất là một dịp cho ông Nguyễn được tạm thời rời xà lim trong
mấy tiếng đồng hồ.
Theo ông Nguyễn, khi ở tù, chỉ hé cửa xà lim là đã thấy dễ chịu rồi.
Buổi xét xử công khai. Nhưng ngoài toà án đều có lệnh giới nghiêm vì sợ ông
Nguyễn trốn. Công chúng ít người được vào xem. Trong phòng họp, nhân viên
trong toà án nhiều hơn công chúng, trên cao có chánh án, phó chánh án và một
số võ quan. Ở giữa có một cái bàn rất lớn, luật sư đại diện chính phủ buộc tội
và tuỳ tùng của ông này ngồi một bên.
Bên kia là những luật sư cãi hộ cho ông Nguyễn.
Quan toà và thầy kiện đều mặc áo đen và mang tóc giả, bị cáo đứng sau vành
móng ngựa, phải leo ba bốn bậc mới lên đến chỗ đứng, thấp hơn ghế của các
thẩm phán, nhưng cao hơn bàn luật sư. Chung quanh có song sắt bao bọc
và cảnh sát gác. Bên phải và bên trái là những viên quan văn, quan võ,
và những phóng viên của báo chí Anh đến dự. Trước mặt họ là những người
đến xem.
Trên bàn thẩm phán và luật sư, có những chồng sách cao to tướng, thỉnh thoảng
họ lại giở ra xem để dẫn chứng.
Trong số những người này, chỉ có bốn người được nói: chánh án, phó chánh
án, đại diện chính phủ và một luật sư cãi hộ cho ông Nguyễn. Những người
khác, trong đó có luật sư chính bênh vực cho ông Nguyễn là ông Lô-dơ-bai
và cả ông Nguyễn, cũng không được nói gì hết trong suốt phiên toà này và cả
những phiên toà sau. Khi họ có gì muốn nói với nhau, họ phải viết vào mảnh
giấy.
Hai người nói nhiều nhất, to nhất và đôi khi tranh cãi kịch liệt, đấy là biện lý buộc
tội và luật sư cãi hộ cho ông Nguyễn. Lần thứ nhất, phiên toà họp khá lâu.
Người ta phải nghỉ một lát. Trong khi nghỉ, người ta đưa ông Nguyễn xuống hầm
toà án để giữ ông và cho ông ăn uống.
Sau nhiều phiên toà kéo dài hơn một tháng, chánh án tuyên bố xoá bỏ tất
cả những lời buộc tội ông Nguyễn, nhưng ông phải dời khỏi Hương Cảng trên
một chiếc tàu Pháp.
Đó là một thủ đoạn xảo quyệt của toà án để khỏi mang tiếng kết án một người vô
tội, nhưng sự thật là trao ông cho thực dân Pháp.
50
Ông Lô-dơ-bai chống lại kết luận của toà án, và ông liền kêu đến toà án của
hoàng đế Anh ở Luân Đôn.
Ông giao việc này cho luật sư Xít-ta-pho Cơ-ríp (Stafford Crips) (là một đảng
viên xã hội sau làm Bộ trưởng ngoại giao Anh).
Trong khi chờ đợi sự quyết định của Luân Đôn, ông Nguyễn ốm. Ông Lô-dơ-bai
dàn xếp để ông Nguyễn được đưa đi nhà thương.
Ông Nguyễn đến nhà thương gây nên một sự thay đổi lớn trong nhà thương.
Người ta làm thêm ổ khoá vào các cửa phòng vì sợ ông trốn. Những vật gì treo
trên tường đều dọn đi vì sợ ông tự sát; xung quanh phòng có lưới thép. Hai
người cảnh sát Ấn Độ cao to gác trước cửa phòng. Trong phòng hai mật thám
người Trung Quốc ngày đêm canh giữ. Trong những người bệnh nằm trong
phòng, có cả kẻ giết người, đầu sỏ ăn cướp, thổ phỉ, v.v.
Nhờ ông Lô-dơ-bai mà ở nhà thương ông Nguyễn được săn sóc chu đáo. Ông
có một cái giường tốt và được ăn cơm tây. Ông nói: cả đời chưa bao
giờ Nguyễn được ăn uống sung sướng như thế này.
Ông Lô-dơ-bai và bà vợ cùng cô con gái thường đến thăm ông Nguyễn, đem cho
ông quà bánh, sách báo và cả đồ chơi giải trí.
Ông Nguyễn ăn ở tốt với mọi người, và mọi người cũng tốt đối với ông. Khi nào
ông không đọc sách, ông nói chuyện thân mật với những người bạn trong phòng
và nghiên cứu những đặc tính của họ. Hai người bị bắt làm ông chú ý hơn cả:
một em bé học nghề mười ba tuổi đã giết một em bé học nghề khác cùng tuổi
với nó, vì em này sau khi đánh bạc thua đã ăn cắp của nó một đồng bạc; và một
tướng cướp già bị bắt vì bị bạn tố giác. Người này độ sáu mươi tuổi, hoà nhã,
mưu trí, và gan góc, giỏi chữ Trung Quốc, làm được thơ. Y tự cho mình là một
anh hùng và cho ông Nguyễn là một anh hùng.
“Tôi là một con sư tử rơi xuống hố. Anh cũng là một con rồng mắc cạn” – Y vừa
nói vừa thở dài. Nhưng y rất lạc quan nói tiếp thêm: “Sư tử một ngày kia sẽ trở
về làm chúa sơn lâm còn rồng một ngày kia sẽ bay lên trời và làm chúa tể gió
mây”.
Già Lý làm chúa một dãy núi có gia đình và một đội quân nhỏ chặn khách qua
đường và bắt nộp tiền mãi lộ. Y thực hiện rất chặt chẽ nguyên tắc của tướng
cướp rừng: Lần thứ nhất khách qua đường bị bắt viết thư về cho gia đình mang
tiền đến chuộc. Tiền đến nơi thì người được thả. Tiền đến chậm, gia đình
họ sẽ nhận được bức thư thứ hai viết với máu của người bị bắt, rồi một bức
thư thứ ba với một ngón tay, rồi bức thư thứ tư với một cái tai của người bị bắt.
Nếu bức thư cuối cùng này không có kết quả thì “giao kèo bị xé”, nghĩa là người
bị bắt bị xử tử. Có một lần người đem thư trả lời là một cô gái trẻ tên là Bành
Hương.
51
Bành Hương can đảm nói với già Lý: “Thưa đại vương tiền chúng tôi không
có vì chúng tôi nghèo. Nhưng tôi đây, Đại vương bán tôi đi hoặc dùng tôi làm
nô lệ hoặc tỳ thiếp hay đại vương giết tôi, đại vương muốn làm gì tôi thì làm
nhưng tha cho cha tôi”.
Già Lý hết sức cảm động ôm lấy Bành Hương hôn, nhận Bành Hương làm con
nuôi, cho Bành Hương đi học, để dành cho Bành Hương một món tiền hồi môn
lớn và tha cho ông bố. Lý khá ác với người giàu nhưng rất tử tế với người
nghèo. Vì vậy Lý được dân trong vùng vừa yêu vừa sợ.
Nhờ sự nỗ lực của luật sư Xít-ta-pho Cơ-rít, sau một ngày biện luận, toà án
Hoàng đế Anh ở Luân Đôn kết luận rằng phải thả ông Nguyễn vì không thể kết
án ông Nguyễn vào tội gì. Thứ nhất: tuyệt đối không có gì chứng tỏ rằng ông
Nguyễn là một tay sai Nga. Thứ hai: không có chứng cớ ông Nguyễn muốn
phá hoại Hương Cảng. Thứ ba: cộng sản hay quốc gia, điều đó không phải là
một tội lỗi trước pháp luật Anh.
Thế là ông Nguyễn thắng lợi.
Nhưng bây giờ đi đâu? Nhất cử nhất động của ông đều bị mật thám Pháp
và Tưởng theo dõi, mật thám Pháp đã thất bại trong việc vận động trục xuất
ông, vì vậy chúng chỉ đợi ông ra khỏi Hương Cảng là đưa ông vào một cái bẫy
khác.
Ông Nguyễn yêu cầu đi Anh, ông Lô-dơ-bai chuyển thư yêu cầu của ông Nguyễn
sang Luân Đôn.
Ông Nguyễn đáp tàu bí mật đi, không đợi chính phủ Anh trả lời.
Đến Singapo, ông lại bị bắt lại Hương Cảng. Mật thám Hương Cảng lấy cớ ông
đi vào thuộc địa không có giấy phép và bắt ông một lần nữa.
Ông Lô-dơ-bai lại bệnh vực ông Nguyễn, cứu ông ra khỏi nhà tù và với sự giúp
đỡ của vợ và bạn ông, ông bí mật tổ chức cho ông Nguyễn trốn.
Việc đi trốn được tổ chức rất chu đáo. Mật thám Pháp rình mò xung quanh
nhà tù, sở cảnh sát trung ương, và nhà ông Lô-dơ-bai, mà không hay gì hết.
Ông Nguyễn trốn đi, đóng vai một nhà buôn to Trung Quốc. Từ Hương Cảng đến
nhà một người bạn thân của ông Lô-dơ-bai ở một thành phố khác. Ở đây ông
Nguyễn sống như một nhà giầu đi nghỉ. Ông đi dạo trong rừng, đi thăm các
chùa. Ông làm quen với các người văn nghệ. Ông viết bài cho những tờ báo địa
phương bằng tiếng Anh và tiếng Trung Quốc, ký tên khác nhau. Ông thường tập
thể dục để lấy lại sức.
Sau này khi nhắc đến chuyện cũ ở Hương Cảng, Ông Nguyễn nói với các bạn:
52
Ông Nguyễn nhớ ơn ông Lô-dơ-bai và gia đình ông. Không có người luật sư tốt
này có lẽ ông Nguyễn đã chết rồi. Không những thế, trong suốt thời gian ông
Nguyễn ở tù, ông Lô-dơ-bai và gia đình ông tìm mọi cách giảm nhẹ nỗi đau đớn
tinh thần và vật chất cho ông Nguyễn. Sau những phiên toà kết án, ông Lô-dơbai
cố hết sức giúp ông Nguyễn thoát nạn.
Ngày nay kể lại chuyện này, chúng ta có thể nói không những ông Lô- dơ-bai
đáng được ông Nguyễn biết ơn, mà ông còn đáng được nước Việt Nam biết ơn
vì đã cứu được một người con ưu tú của nhân dân Việt Nam.
Vai trò của một số nhà báo Anh ở Hương Cảng trong việc này cũng được nhắc
lại. Không bị kiểm duyệt như báo tiếng Trung Quốc, nhiều tờ báo Anh đã đăng
lại tường tận những buổi xét xử. Khi ông Nguyễn được tha bổng, những báo ấy
nhiệt liệt hoan hô ông Lô-dơ-bai và nghiêm khắc công kích chính phủ Hương
Cảng. Những báo ấy viết: Một người bị cáo như ông Nguyễn may mắn tìm được
một luật sư tốt để bênh vực, nhưng còn biết bao nhiều người vô tội khác bị bắt
và bị xử oan. Và các báo cáo ấy kết luận: phải có xét xử công minh đối với mọi
người.
Trái lại, báo chí thực dân Pháp ở Đông Dương có một thái độ ti tiện. Các báo
này nói xấu ông Nguyễn và bịa đặt những lời nói hết sức vô sỉ.
Khi ông Nguyễn đã bí mật rời khỏi Hương Cảng, những tờ báo này phao tin
là ông Nguyễn đã chết trong nhà thương. Nhưng báo Anh đập lại. Họ đã dạy cho
các báo Pháp ở Đông Dương phải có một tí tự trọng trong nghề làm báo,
dù là báo chí thuộc địa.
Những tờ báo Pháp thuộc địa trả lời một cách trơ tráo: “No speak English”
(Không biết nói tiếng Anh). Ông Nguyễn lại mất tích.
Ông Nguyễn mất tích khá lâu, lâu hơn những lần trước. Trong thời gian bị cầm
tù ở Hương Cảng, rất nhiều mật thám và người khác đã biết mặt ông. Vì vậy
ông phải cẩn thận hơn và tuyệt đối giữ bí mật.
Các bạn thân mến, chắc các bạn cũng hồi hộp khi đọc chuyện của một người khi
xuất hiện khi mất tích, lại xuất hiện, lại mất tích luôn luôn và đột ngột như thế.
Năm 1934, nghĩa là một năm sau khi ông Nguyễn mất tích, phong trào cách
mạng bắt đầu nhóm lại. Đại hội đảng Cộng sản Đông Dương họp lần thứ nhất,
năm 1935.
Năm 1936 Mặt trận nhân dân thắng lợi ở Pháp. Người ta bắt đầu thi hành một
vài quyền tự do ở các thuộc địa. Người ta thả một số tù chính trị. Nhiều tờ báo
tiến bộ ở Việt Nam đã xuất bản công khai. Quốc hội Pháp quyết định phái những
đoàn đại biểu điều tra đến các thuộc địa. Một luồng gió dân chủ, còn rất yếu ớt,
nhưng dù sao cũng là một luồng gió dân chủ, bắt đầu thổi trong nước.
53
Đảng cộng sản Đông Dương phát động một phong trào mới, gọi là “Đông Dương
đại hội”. Khắp nơi những uỷ ban hành động, những buổi nói chuyện, những cuộc
mít tinh được tổ chức với mục đích thu thập nguyện vọng của nhân dân để
chuyển đến những phái đoàn kiểm tra. Những điểm chính trong cương lĩnh của
Đại hội là:
a. Thành lập mặt trận dân chủ,
b. Nâng cao mức sống nhân dân,
c. Nhân dân có quyền tự do dân chủ, bầu cử hội đồng địa phương.
Trong ba năm, phong trào Mặt trận dân chủ hoạt động công khai. Những cuộc
bãi công và tuần hành thị uy lớn nổ ra trong các thành phố, đặc biệt ở Sài Gòn,
Hà Nội, Hải Phòng, Vinh v.v.
Thợ thuyền đấu tranh đòi cải thiện sinh hoạt, ngày làm tám giờ và được tổ chức
công đoàn. Họ thu được ít nhiều thắng lợi. Ngày làm tám giời bắt đầu thi hành
ở một vài nơi. Những người lao động tay chân và trí óc tổ chức những “hội
tương tế”, “hội ái hữu”, “hợp tác xã”. Hàng triệu nông dân biểu tình đòi giảm sưu
cao thuế nặng. Thỉnh thoảng những lãnh tụ của phong trào nhận được những
ý kiến, những lời khuyên bảo hoặc những lời phê bình không biết ai gửi đến.
Nhiều người đoán rằng chính ông Nguyễn đã gửi đến nhưng không ai biết chắc
chắn. Một người đã hỏi ông Nguyễn về vấn đề ấy, ông mỉm cười mà không
trả lời.
Phong trào có nhiều kết quả, và đang phát triển.
Nhưng đại chiến thế giới thứ hai bùng nổ. Những quyền dân chủ lại bị bóp
nghẹt, phong trào dân chủ bị đàn áp. Báo chí bị đóng cửa. Các tổ chức bị giải
tán.
Những tù chính trị cũ trước đã được tha nay lại bị bắt, thực dân còn bắt thêm
những tù chính trị mới.
Nhà tù và trại tập trung chật ních. Sự khủng bố lại diễn ra tàn ác hơn.
Ở châu Âu, Pháp thua trận. Hai triệu lính Pháp và một trăm năm mươi tướng
Pháp bị quân đội Hít–le cầm tù. Từ Pa–ri đến Tua (Tours), từ Tua đến Boóc–đô
(Bordeaux) chính phủ Pháp chạy trốn. Nội các Ray–nô đổ, Pê–tanh (Pétain) và
La-van (Laval) ký hiệp ước đầu hàng Đức.
Hai tên này tổ chức chính phủ bù nhìn ở một thành phố nhỏ là Vi–si (Vichy).
Pháp thua Đức, Nhật nhanh tay nắm lấy cơ hội xâm lược Đông Dương.
54
Thực dân Pháp ở Đông Dương cũng “anh dũng” đầu hàng quân Nhật như đồng
bọn của chúng ở Pháp đầu hàng Hít–le. Sau trận giao chiến nhỏ ở Lạng Sơn
trên biên giới Việt–Hoa, những “người bảo hộ” Việt Nam ngoan ngoãn mở cửa
Việt Nam đón kẻ xâm lược mới.
Lập tức, một lời kêu gọi vang dội khắp nước Việt Nam:
“Nhân dân Việt Nam ta hãy đứng về phía Đồng minh!
Đánh đuổi Nhật, Pháp, tiễu trừ Việt gian!
Đấu tranh cho độc lập của Tổ quốc!
Người Việt Nam, chúng ta hãy đoàn kết lại!”
Đó là lời kêu gọi của Việt Nam Độc lập Đồng minh hay Việt Minh, tháng 5 năm
1941.
Chương trình của Việt Minh rất giản đơn rõ rằng. Mọi người Việt Nam đều hiểu
chương trình đó, thừa nhận và ủng hộ chương trình đó, vì vậy Việt Minh phát
triển rất chóng, mặc dầu bị khủng bố gắt gao.
Phong trào này do ông Nguyễn đứng đầu.
Nhân dân Việt Nam không đầu hàng Nhật. Họ nổi dậy làm cuộc khởi nghĩa Bắc
Sơn tháng 9 năm 1940. Thực dân Pháp sau khi quỳ gối ôm chân phát–xít Nhật,
quay lại bắn giết nhân dân Bắc Sơn.
Cuối năm 1940, chiến tranh nổ ra ở giữa Xiêm và Pháp ở Đông Dương. Bọn
thực dân muốn đưa lính Việt Nam ra trận. Việt Nam không muốn đánh lại người
Xiêm, chết vô ích cho đế quốc Pháp, họ quay súng lại cùng nhân dân Nam
bộ nổi dậy khởi nghĩa tháng 11 năm 1940.
Sự đàn áp của Pháp hết sức tàn bạo, nhiều làng bị đốt. Hàng vạn người bị chết.
Hàng trăm cụ già, đàn bà, trẻ con bị xuyên dây thép qua bàn tay, qua bắp chân,
trói lại với nhau và bị quẳng xuống biển. Ở nhiều nơi khác bọn Pháp bắt người
lột trần, bắt tự đào huyệt rồi chôn sống họ.
Thực dân Pháp hợp tác với phát–xít Nhật treo giải lấy đầu những người cách
mạng Việt Nam. Quân đội phát-xít Pháp, Nhật, khủng bố tàn sát nhân dân.
Nhưng không thể ngăn cản Việt Minh phát triển đánh du kích chống lại Nhật
và Pháp.
Lúc bấy giờ các nước Đồng minh đang gặp khó khăn. Đức và Nhật làm mưa làm
gió. Nhưng ông Nguyễn đoán trước một cách chắc chắn:
55
Đồng minh sẽ thắng.
Nhật và Pháp ở Đông Dương chóng chầy sẽ bắn nhau.
Việt Nam sẽ giành được độc lập.
Chiến tranh du kích do Việt Minh lãnh đạo dần dần phát triển với những vũ khí
thô sơ, gươm, giáo mác, và một số ít khẩu súng cướp được của giặc. Đến lúc
cần tranh thủ thêm sự giúp đỡ của Đồng minh.
Đồng minh gần nhất và có quan hệ nhất đến việc chống Nhật ở Việt Minh là
Trung Quốc. Vì vậy, phải tìm đến Trung Quốc.
Trong những người cách mạng ở Việt Nam, ông Nguyễn là người hiểu biết về
Trung Quốc và người Trung Quốc hơn hết. Vì vậy mọi người đồng thanh cử ông
Nguyễn đi Trung Quốc. Đi bộ đến Trùng Khánh không phải là một việc dễ dàng.
Nhưng ông Nguyễn nhận lời ra đi.
Để đánh lạc hướng bọn mật thám, ông Nguyễn lấy tên là Hồ Chí Minh. Và từ
đó, người ta gọi ông Nguyễn là Cụ Hồ.
Đi liền mười đêm và năm ngày, Cụ Hồ đến một thị trấn Trung Quốc, chưa kịp
nghỉ chân thì chiều hôm đó Cụ bị bắt.
Và gian khổ lại bắt đầu.
Quốc dân Đảng giam Cụ vào nhà lao C.H.S hơn hai tuần, ngày mang gông,
đêm cùm chân. Cụ quen huyện trưởng, trước kia đã gặp nhau ở Q. L. Nhưng
huyện trưởng từ chối không gặp Cụ. Cụ gửi điện cho những nhà cầm quyền cao
cấp, không thấy trả lời.
Một tháng rưỡi sau, người ta giải Cụ Hồ đi… nhưng không cho Cụ biết đi đâu.
Tay bị trói giật cánh khuỷu, cổ mang vòng xích, có sáu người lính mang súng
giải đi, Cụ Hồ Chí Minh đi mãi, đi mãi nhưng vẫn không biết đi đâu. Dầm mưa
dãi nắng, trèo núi qua truông.
Mỗi buổi sáng, gà gáy đầu, người ta giải Cụ Hồ đi. Mỗi buổi chiều, khi chim
về tổ, người ta dừng lại trong một địa phương nào đó, giam Cụ vào trong xà lim
trên một đống rạ bẩn, không cởi trói cho Cụ ngủ.
Gian khổ như vậy, nhưng Cụ vẫn vui vẻ. Cụ sung sương được thấy phong cảnh
thay đổi. Cụ vừa đi vừa ngâm nga. Thỉnh thoảng Cụ Hồ làm thơ. Đến một huyện
lỵ nào, người ta giữ Cụ một tuần hoặc mười lăm hôm trong nhà tù huyện. Đó
là những ngày khổ sở nhất.
56
Ăn uống thiếu, không khí thiếu, bẩn thỉu, ở lẫn với những người mắc bệnh giang
mai, nghiện thuốc phiện. Nhà tù thường chật ních, người đến sau không có chỗ
nằm. Ban đêm Cụ Hồ thường phải ngồi trên cầu xí ở ngay trong phòng giam.
Nhưng Cụ vẫn không được yên ổn. Lâu lâu Cụ lại phải đứng dậy nhường chỗ
cho một người đi vệ sinh đêm.
Mỗi bữa sáng Cụ phải đi đổ thùng và quét nhà giam.
Một hôm, khi ngủ dậy, Cụ thấy người nằm bên cạnh dựa vào lưng Cụ đã chết
cứng. Cụ phải cùng với một người tù khác mang xác chết ra ngoài sân. Ở trong
nhà tù ai chết mặc ai, chẳng ai để ý. Cái làm cho Cụ khổ nhất là ghẻ và rận.
Cụ bị ghẻ khắp người, đầy cả cánh tay và bàn tay. Không phải là một
thứ mà là hai thứ ghẻ: ghẻ ruồi ngứa và lở, còn rận thì vô số. Không có cách
gì trừ tiệt được rận. Ở đâu cũng có: trong quần áo, trong chăn chiếu, trong ván
nằm. Rận và rệp tranh nhau hành hạ những người tù. Đêm đến họ còn bị một
kẻ thù đáng sợ nữa là muỗi. Trong tù người ta gọi là rệp là chiến xa, rận là xe
tăng và muỗi là tầu bay.
Vì vậy mà Cụ gầy như cái que củi. Tóc chóng bạc và rụng nhiều. Mắt nhìn kém.
Nhưng Cụ khổ nhất là mất thì giờ ngồi không. Trong khi Cụ Hồ lê lết tấm thân
mệt lử từ nhà giam này đến nhà giam khác, có lẽ những việc lớn đang dồn dập
trong nước và trên thế giới. Ai khuyên bảo đồng chí? Ai giúp đỡ đẩy mạnh việc
tổ chức? Có lẽ các nước Đồng minh đã đổ bộ lên Đông Dương? Có lẽ Pháp
Nhật đã cắn nhau? Có lẽ các đồng chí Đảng Cộng sản Đông Dương và các hội
viên Việt Minh đương đau đớn hỏi nhau Cụ Hồ đã bị tai nạn gì?
Lòng Cụ Hồ rối như tơ vò, vì phải ngồi im vô ích trong khi công việc đang đòi hỏi
Cụ và thời gian đi qua không chờ người.
Cụ Hồ tiếp tục đi, bị trói và bị xích như thế trong hơn tám mươi ngày. Cụ đã trải
qua gần ba mươi nhà tù xã và huyện. Cuối cùng Cụ đến Quế Lâm.
Lại bị giam một tháng rưỡi. Một người bạn hỏi Cụ: “Đời tù ở Quế Lâm, Cụ thấy
như thế nào?”
Cụ Hồ cười nói: “Nhắc lại làm gì chuyện cũ”.
Từ Quế Lâm người ta giải Cụ đi Liễu Châu, giam vào nhà giam quân sự.
Ở đây Cụ được hưởng “Chế độ chính trị”. Có đủ cơm ăn, mười lăm phút buổi
sáng và mười lăm phút buổi chiều để đi vệ sinh, có người gác. Không bị gông,
không bị xích. Thỉnh thoảng Cụ có thể đọc một tờ báo hoặc một quyển sách.
Một hôm Cục trưởng Cục chính trị đến cắt tóc ở trong phòng người gác. Ông
này hạ lệnh người gác cho phép Cụ đi dạo nửa giờ trong sân cỏ, cắt tóc cho
Cụ và cho Cụ tắm nước nóng.
56
Đức Phật tổ đại từ đại bi, tốt biết bao! Mấy hôm sau ghẻ lặn gần một nửa.
Trong nhà tù này Cụ Hồ được biết ở Liễu Châu có tổ chức “Việt Nam Cách
mạng Đồng minh Hội”. Cụ được biết rằng mình bị cầm tù lâu hơn nữa vì người
ta nghi Cụ sang Trung Quốc để phá tổ chức đó.
Cách mạng Đồng minh Hội có hai lãnh tụ: Trương Bội Công và Nguyễn Hải
Thần, cả hai đều đã ở Trung Quốc bốn mươi năm nay. Trương Bội Công đóng
quan năm, làm việc trong quân đội Quốc dân Đảng. Trước kia, Trương tránh
liên lạc với những người đồng hương và không tham gia một phong trào cách
mạng nào. Nguyễn Hải Thần gần bảy mươi tuổi, đã quên hết tiếng Việt Nam.
Nguyễn Hải Thần sang Trung Quốc năm 1905 với cụ Phan Bội Châu. Cụ Phan
đã rời bỏ Nguyễn Hải Thần từ những ngày đầu. Từ đây Nguyễn Hải Thần làm
nghề xem số tử vi để kiếm ăn và nuôi vợ con. Nhờ nghề này, Nguyễn Hải Thần
quen biết nhiều quan lại Trung Quốc. Cũng như Trương Bội Công, Nguyễn Hải
Thần không hoạt động gì. Nhưng sau khi cụ Phan mất. Nguyễn Hải Thần
tự nhận là người thừa kế của cụ, Trương và Nguyễn tranh nhau làm lãnh tụ.
Còn một “lãnh tụ” thứ ba: Trần Báo, một thanh niên phiêu lưu, lai lịch không rõ
ràng.
Trương Bội Công và Trần Báo ăn cánh với nhau. Cho nên họ mạnh hơn Nguyễn
Hải Thần.
Tổ chức này trông vào sự giúp đỡ của Quốc dân Đảng mà sống.
Bị giam mười bốn tháng thì Cụ Hồ được tha, nhưng vẫn bị quản chế.
Ra khỏi tù, Cụ Hồ thấy mắt kém đi, chân yếu đi không bước được.
Cụ tự nhủ: “Một chiến sĩ mà bị bệnh tê thấp thì còn làm gì được?”
Cụ Hồ ra sức tập leo núi, tập nhìn vào bóng tối v.v… quyết tâm chữa cho khỏi
bệnh chân và mắt.
Ít tháng sau, Cụ yêu cầu trở về nước với một vài hội viên của Cách mạng Đồng
minh do Cụ chọn. Tướng Trương Phát Khuê cho phép. Song những người Việt
Nam Cách mạng Đồng minh Hội kịch liệt chống lại.
Cuối cùng, Cụ trở về nước sau hai năm vắng mặt. Cụ Hồ lại lãnh đạo Việt Minh,
bấy giờ đã thành một đoàn thể lớn mạnh có ảnh hưởng khắp nước.
Du kích Việt Minh thường đi đánh úp quân đội Pháp–Nhật. Pháp-Nhật tuyên
truyền ầm ĩ chống Việt Minh, nói Việt Minh là cộng sản, nhận chỉ thị và tiền bạc
của Mạc–tư–khoa, v.v… Nhật–Pháp càng vu khống thì Việt Minh càng được
nhân dân thương yêu ủng hộ. Người Việt Nam tự nhủ: Kẻ thù của kẻ thù là bạn
của chúng ta. Còn quân Nhật thì thấy thua đến nơi. Người Việt Nam chờ đợi
Đồng minh đổ bộ vào Đông Dương.
58
Năm 1943, quân đội Liên Xô đã quật bại quân phát-xít Hít- le, thắng trận Sta-lin–
gờ-rát lừng lẫy, tiêu diệt hàng ba mươi vạn quân Đức.
Và lời dự đoán của Cụ Hồ thành sự thật: mồng 9 tháng 3 năm 1945 Nhật hất
cẳng Pháp.
Cuối năm 1944, một chiếc máy bay Mỹ lượn trên Cao Bằng và bị hỏng máy. Phi
công trẻ tuổi – trung uý Sao (Shaw) nhảy dù xuống một hòn núi gần tỉnh lỵ. Sao
được Việt Minh cứu thoát.
Trước việc này, Việt Minh đã chỉ thị cho các hội viên trong toàn quốc phải
cố gắng giúp đỡ Đồng mình. Những người Việt Minh Nam bộ đã liên lạc
bí mật được với nhiều lính Mỹ, Anh bị giam ở Sài Gòn, nhưng vì không hiểu
tiếng của nhau nên họ không thể thảo luận và làm những việc có ích hơn.
Máy bay vừa rơi xuống, bọn Pháp được tin liền cho lính vây rừng, tháo máy và
tìm người phi công.
Một lát sau, Nhật đến, chiếm chiếc máy bay và buộc tội Pháp đã để phi công
trốn thoát và doạ sẽ nghiêm trị nếu Pháp không tìm thấy phi công Mỹ.
Trung uý Sao được những người bạn mới dẫn đường và bảo vệ đã thoát khỏi
nguy hiểm và trốn trong một cái hang. Hôm sau Việt Minh đưa người phi công
Mỹ đến biên giới Trung Hoa. Họ lập thành 3 nhóm, nhóm đi trước dò đường,
nhóm thứ hai để đưa phi công đi và nhóm sau hết để bảo vệ rút lui nếu xảy ra
nguy hiểm. Họ chỉ đi ban đêm, trèo những con đường mòn tránh đường cái. Mặc
dầu cẩn thận như thế, họ cũng phải đi quanh co để tránh Pháp, Nhật. Pháp
và Nhật đoán rằng phi công Mỹ chỉ có một đường trốn sang Trung Quốc. Chúng
hạ lệnh cho tất cả các làng trong vùng này phải canh gác đường cái, đường
hẻm cả ngày lẫn đêm. Chúng hứa sẽ thưởng nhiều tiền và muối cho người nào
bắt được phi công. Chúng doạ sẽ trừng phạt nặng những người nào giúp đỡ phi
công trốn thoát. Chúng cho lính sục sạo khắp nơi.
Vì vậy phải gần một tháng, Sao và các bạn Việt Minh mới vượt qua được một
quãng đường sáu mươi cây số.
Sao rất vui sướng khi được gặp Cụ Hồ gần biên giới. Từ một tháng nay nhịn nói,
Sao bây giờ có thể tha hồ nói! Sao yêu cầu Cụ Hồ đi với mình đến Bộ Tổng
tư lệnh không quân ở Côn Minh. Cụ Hồ vui lòng nhận lời, một mặt để giúp Sao,
một mặt Cụ Hồ cũng cần gặp các bạn ở Vân Nam. Sau năm ngày đi đường
trên đất Trung Quốc, hai người phải xa nhau. Cụ Hồ tiếp tục đi bộ một mình,
còn Sao đi ngựa theo một hướng khác, rồi sau đi máy bay.
Đi bộ thêm mười lăm ngày, Cụ Hồ đến Côn Minh thì Sao đã về Mỹ.
59
Người Mỹ ở Côn Minh đến gặp Cụ Hồ để cảm ơn đã giúp một đồng ngũ của
họ và gửi Cụ Hồ thuốc men tiền bạc để tặng những người Việt Minh đã tham gia
vào việc cứu thoát người phi công. Cụ Hồ nhận thuốc nhưng không nhận tiền.
Rồi từ Côn Minh Cụ Hồ đi Quảng Tây.
Cụ gặp tướng Sê–nôn (Chennault), Tổng tư lệnh Không quân Mỹ ở Trung
Quốc.
Tướng Sê–nôn hỏi Việt Minh có vui lòng giúp việc tổ chức cứu giúp những
người phi công đồng minh bị rơi ở Đông Dương không? Cụ Hồ trả lời rằng bổn
phận của những người chống phát–xít là làm tất cả những việc
gì họ có thể làm để giúp đỡ Đồng minh.
Trung uý Phen được tướng Sê–nôn giao cho việc tổ chức cứu giúp những phi
công, còn Cụ Hồ đi Quảng Tây để tìm Cách mạng Đồng minh.
Ở Quảng Tây, Cụ Hồ gặp những người Cách mạng Đồng minh. Họ chỉ còn lại độ
một trăm người, những người khác đã thất lạc khi Nhật tiến vào Liễu Châu.
Cụ Hồ yêu cầu đưa vài chiến sĩ trở về nước để cùng hoạt động trong nước.
Cũng như lần trước, các nhà đương cục Trung Quốc tán thành. Song những
lãnh tụ của Cách mạng Đồng minh thì phản đối. Cụ Hồ trở về nước với độ mươi
đồng chí. Như thế Cụ Hồ đã đi bộ hơn một tháng, cả đi lẫn về.
Ngày mồng 9 tháng 3 năm 1945, Pháp chống cự yếu ớt ở Hà Nội và Lạng Sơn.
Trong những thành phố và các tỉnh khác thì Nhật quét sạch Pháp. Thường dân
Pháp bị Nhật bắt. Binh sĩ Pháp thì đầu hàng hoặc chạy trốn.
Vài hôm sau thì Nhật chiếm Cao Bằng. Trước khi chạy, Pháp đã ném lựu đạn
vào nhà tù, giết hơn một trăm tù chính trị Việt Nam.
Điều đó càng tàn ác hơn, hèn hạ hơn, khi người ta biết Việt Minh, ngay hôm
mồng 9 tháng 3, đã ban bố khắp nước bản chỉ thị, nội dung như sau:
“Người Pháp không còn là kẻ thù của chúng ta nữa. Họ đã trở thành những
người bị nạn. Vì tình nhân loại, toàn thể đồng bào, trước hết là hội viên Việt Minh
phải cố gắng giúp người Pháp bị phát–xít Nhật bức hại….
Nếu có những người Pháp muốn đấu tranh chống Nhật, chúng ta nhận họ vào
hàng ngũ của chúng ta như anh em. Chúng ta nên nhớ rằng bây
giờ kẻ thù số một của nước ta là phát–xít Nhật…”
Việt Minh đã giúp đỡ nhiều Pháp kiều và binh sĩ Pháp trốn sang Trung Quốc.
Nhiều nhóm binh sĩ Pháp được đón tiếp tử tế trong khu vực do Việt Minh kiểm
soát. Việt Minh giúp họ chỗ ở, ăn, uống, v.v… Song người Pháp vẫn nghi ngờ.
60
Họ không thể hiểu tại sao trước kia Việt Minh phản đối họ kịch liệt, hôm nay
cũng những Việt Minh ấy mà lại tiếp đãi họ tử tế như thế?
Người Pháp luôn luôn không tin lòng thành thật của Việt Minh. Họ sợ mắc lừa.
Tuy được Việt Minh giúp đỡ, những binh sĩ Pháp vẫn bí mật liên lạc với bọn
thổ phỉ để chống lại Việt Minh! Và khi dời đi, khí giới thừa họ lại đem cho thổ phỉ,
hoặc phá huỷ, chứ không cho Việt Minh.
Tam Đảo trước kia là nơi nghỉ mát của Pháp, bây giờ Nhật dùng làm trại tập
trung, giam cầm một trăm Pháp kiều. Một hôm, du kích Việt Minh tấn công Tam
Đảo, giải thoát những người Pháp bị tù. Song phần lớn những người Pháp này
chạy trốn vào rừng chứ không muốn du kích Việt Minh bảo vệ. Họ nói: “Việt Minh
dã man sẽ cắt cổ tất cả chúng ta. Chết trong rừng còn hơn là theo Việt Minh”.
Chỉ độ hai mươi người liều nói: Hổ ăn thịt hoặc Việt Minh ăn thịt cũng thế cả.
Chúng ta cứ theo những người du kích và đến đâu thì đến!
Trong số này, có cả đàn bà, trẻ con và ông già, những công sứ, kỹ sư, giáo
sư và sinh viên. Họ đến đâu cũng được tiếp đãi tử tế. Mặc dầu vùng này nghèo,
thứ gì cũng khó kiếm, nhưng họ được Việt Minh lo cho ăn uống đầy đủ không
mất một xu.
Họ rất cảm động và ngạc nhiên. Để tỏ lòng biết ơn, một vài người như hai
vợ chồng giáo sư Béc–na (Bernard) đã viết những thư nói rõ những điều họ đã
tai nghe mắt thấy ở vùng Việt Minh.
Vì thế, thực dân Pháp cho họ là bị phản bội, bị Việt Minh mua chuộc. Và hai
vợ chồng giáo sư này lập tức bị đưa về Pháp.
Song những người Pháp đã hợp tác với Nhật, dâng vợ và con gái cho Nhật để
làm thư ký, đánh máy, và vân vân… được thực dân Pháp coi là những người
khôn ngoan đáng kính.
Có những người Pháp và số này không phải ít, được Việt Minh giúp đỡ vượt
qua biên giới Trung Quốc. Họ tỏ lời đời đời nhớ ơn, v.v… Nhưng đến Côn Minh
thì họ giở giọng nói xấu Việt Minh. Họ bịa đặt rằng Việt Minh đòi một vạn, hai
vạn đồng để đưa một người Pháp qua biên giới, hoặc Việt Minh đã cướp giật
hành lý của những người Pháp bị sa vào tay họ.
(Hết phần 4, mời xem tiếp phần 5)
TRẦN DÂN TIÊN: Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch (P5)
TRẦN DÂN TIÊN
61
Sau ngày mồng 9 tháng 3 năm 1945, Nhật tuyên bố Việt Nam độc lập, Bảo
Đại tuyên bố bỏ chủ cũ là Pháp và theo chủ mới là Nhật.
Lập tức, Việt Minh ra một bản tuyên ngôn nói:
“Lời tuyên bố Việt Nam độc lập của Nhật là một sự lừa dối. Độc lập đây chỉ là
một thứ độc lập giả hiệu. Chúng ta phải kiên quyết đấu tranh chống phát–xít
Nhật để giành lại độc lập thật sự cho Tổ quốc”.
Lúc đó bọn Nguyễn Tường Tam theo Nhật, ngược đãi người Pháp, sát hại ViệtMinh và bắt cóc, đi tống tiền.
Nhật đưa Trần Trọng Kim ra làm thủ tướng, sai Kim tổ chức một chính phủ
và một quân đội bù nhìn để đi với quân đội Nhật đánh Việt Minh. Lúc bấy giờ
Việt Minh đã kiểm soát bảy tỉnh ở miền Bắc Bắc Bộ. Đội quân của Kim bị Việt
Minh tước khí giới. Với vũ khí này, du kích Việt Minh phát triển càng nhanh
chóng và mạnh mẽ.
Một lần năm chiến sĩ du kích Việt Minh bắt hai mươi bảy xe tiếp tế của Nhật.
Không phải Việt Minh là thần thánh, không, họ chỉ là những người công nhân,
nông dân, trí thức, trong đó có cả phụ nữ. Họ chưa bao giờ học qua một trường
quân sự. Nhiều người lần đầu tiên bắn súng và ném lựu đạn.
Cái gì đã làm cho họ trở thành người anh dũng? Đó là lòng yêu nước. Vì sao
họ đánh giỏi? Bởi vì họ hiểu rõ tình hình địa phương. Họ biết mỗi hòn đá, mỗi
bụi cây, mỗi suối nhỏ, mỗi đường hẻm. Họ thấy quân thù nhưng quân thù không
thấy họ.
Chính phủ Kim cũng không thu được thuế. Vì Đảng Cộng sản Đông Dương
phát động cao trào kháng Nhật, cứu nước, vì Việt Minh tung ra khẩu hiệu:
“Đấu tranh chống Nhật, chống bù nhìn!”
“Không một hạt thóc, không một xu nhỏ cho chúng nó!”
“Đấu tranh vì độc lập thực sự!”
“Giúp đỡ Đồng minh!”
Chính phủ Kim, Đảng Đại Việt và phát–xít Nhật cùng nhau tuyên truyền kịch liệt
chống Việt Minh.
Hàng ngày máy bay Nhật rải truyền đơn khắp các làng. Hàng tấn sách báo được
phổ biến nhưng nội dung vẫn như cũ:
Việt Minh phản lại độc lập Tổ quốc.
62
Việt Minh bị Trung Quốc, Mỹ, Liên Xô mua chuộc.
Việt Minh là cộng sản, là chuyên chế.
Việt Minh là độc tài đỏ.
Nhưng tuyên truyền của chúng không có kết quả gì.
Nhật bèn thay đổi chiến thuật. Chúng viết thư cho các lãnh tụ Việt Minh. Những
bức thư này vừa dụ dỗ, vừa doạ nạt. Ví dụ thường thường cuối thư viết
như thế này: “Các anh hãy chọn lấy một con đường. Các anh chỉ có hai con
đường: hoặc là hợp tác thân thiện với Nhật, hoặc là bị Nhật tiêu diệt…”.
Việt Minh không trả lời, vì cấp trên có chỉ thị là chỉ trả lời bọn Nhật bằng tiếng
súng chứ không phải bằng lời nói.
Cuối cùng Nhật phải viết thư thẳng lên Cụ Hồ Chí Minh.
Người ta có thể viết thành một quyển truyện lý thú với những lá thư ấy. Nhưng
kỷ luật chặt chẽ của các chiến sĩ du kích là không có cái gì có thể làm giảm tinh
thần quyết chiến của họ. Họ luôn luôn làm gương phục tùng kỷ luật. Vì vậy
những bức thư đọc xong đốt ngay.
Chúng tôi nhờ ông Lâm, một nhà báo du kích và thư ký lâm thời của Cụ Hồ, cho
biết nguyên văn những bức thư đó. Thư thế này:
“Gửi ông Hồ Chí Minh, Lãnh tụ Việt Minh và bạn thân của chúng tôi
Chúng tôi thành thật thừa nhận rằng ông là người yêu nước chân chính và chiến
sĩ của ông là những người can đảm. Về phía ông, cũng nên biết là người Nhật
chúng tôi đã giúp đỡ Việt Nam đuổi Pháp và giành lại độc lập cho Tổ quốc
các ông.
Hơn nữa, phải chăng ông và chúng tôi đều là láng giềng? Phải chăng chúng ta
là anh em cùng giống da vàng? Tại sao chúng ta không thể hợp tác với nhau, để
giành lấy vinh quang cho dân tộc chúng ta? Cái gì đã chia rẽ chúng ta? Không
có gì cả. Nếu có những chuyện hiểu lầm to nhỏ, chúng ta có thể dàn xếp được.
Ông không nên tin Mỹ và Trung Quốc. Miệng họ ngậm mật nhưng lòng họ đầy
thuốc độc. Chúng tôi mong ông sẽ xét lại chính sách của ông mà hợp tác hoà
bình với chúng tôi. Chúng tôi sẵn sáng giúp đỡ các ông. Trong khi chờ đợi trả
lời, chúng tôi mong ông nhận lời chào kính cẩn của chúng tôi.
Ký tên: Tư lệnh cao cấp quân đội Nhật hoàng ở Bắc Bộ”
Tiếp theo thư này còn có một thư khác theo yêu cầu gặp Cụ Hồ.
63
Trong thư viết:
“Chỗ hẹn gặp và giờ gặp do các ông định. Chúng tôi sẽ đến không mang vũ khí.
Chúng tôi tin chắc là chúng tôi sẽ được yên ổn trong tay các ông mà chúng tôi
biết là chân chính và anh dũng…”
Những bức thư ấy không được trả lời, kết quả là chiến tranh thêm kịch liệt.
Quân đội giải phóng Việt Nam tổ chức từ bốn năm nay, lúc đầu chỉ có ba mươi
lăm người tình nguyện, hai mút–cơ–tông, ba súng săn, một mô–de, giáo, mác
v.v… và do đồng chí Võ Nguyên Giáp chỉ huy, ngày nay đã hơn một vạn người
trong Khu giải phóng, không kể những quân đội du kích hoạt động bí mật rải rác
trong toàn quốc. Đội quân này có nhiều khí giới cướp được của giặc.
Quân dân Đại hội họp có đại biểu khắp nơi về dự. Nhiều người đã đi bộ hàng
tháng để về dự Đại hội.
Những vấn đề chính trị trong chương trình nghị sự là:
Sửa soạn khởi nghĩa giành chính quyền.
Hợp tác với Đồng minh khi Đồng minh đổ bộ.
Cuộc thảo luận bắt đầu. Nhưng ngay từ chiều hôm thứ nhất, một tin tức quan
trọng đã đảo lộn cả kế hoạch của Đại hội: Nhật đầu hàng Đồng minh.
Hôm sau, Đại hội chỉ thảo luận vấn đề: khởi nghĩa giành chính quyền.
hoạch khởi nghĩa đã được chuẩn bị từ lâu, chỉ có việc đưa ra cho các đại
biểu địa phương xét lại và bổ quyết. Một uỷ ban hành động được cử để viết bản
tuyên ngôn tổng khởi nghĩa. Và cử người chịu trách nhiệm lãnh đạo địa
phương.
Một Ủy ban trung ương có thể làm nhiệm vụ chính phủ lâm thời được cử ra.
Cụ Hồ Chí Minh được toàn thể hội nghị cử làm Chủ tịch.
Công việc xong vào khoảng bảy giờ tối.
Liền đấy, Ủy ban trung ương mới thành lập họp phiên họp đầu tiên.
Đến nửa đêm các đại biểu hăng hái ra về mang theo kế hoạch và mệnh lệnh
khởi nghĩa.
Ngày 16 tháng 8 năm 1945, những đội du kích Việt Minh xuất phát. Trước khi
xuất phát, họ cử hành lễ chào cờ và nghe Chủ tịch Ủy ban quân sự Võ Nguyên
Giáp đọc bản tuyên ngôn.
64
Cụ Hồ vì sốt nên không thể dự buổi xuất phát.
Hàng ngũ xuất phát vừa đi vừa hát, dân chúng nhiệt liệt hoan hô. Người chỉ huy
trẻ tuổi các đội du kích là Quang Trung hiên ngang đi dưới lá cờ đỏ sao vàng.
Từ thành phố đến thôn quê, đâu đâu cũng nổi dậy hưởng ứng khởi nghĩa.
Khắp nơi xuất hiện cờ đỏ sao vàng và những biểu ngữ của Việt Minh.
“Đả đảo phát–xít Nhật!”
“Việt Nam độc lập muôn năm!”
“Toàn dân vũ trang đứng lên!”
Khắp nơi, những đội du kích mọc ra. Họ sửa soạn khí giới công khai; súng kíp,
cung tên, đại đao, mác, giáo… Phụ nữ cũng không kém hăng hái. Người ta
tuyển thêm những đội viên mới.
Du kích bắt đầu tấn công những đồn Nhật.
Nhật bị tan rã.
Chính phủ Trần Trọng Kim càng tan rã hơn nữa.
Khởi nghĩa lan khắp từ Bắc đến Nam.
Ngày 19 tháng 8 năm 1945, khởi nghĩa thắng lợi. Từ đó về sau, ngày lịch sử
này gọi là Cách mạng tháng Tám.
Chính quyền về tay nhân dân.
Nhân dân say sưa vì sung sướng. Cờ đỏ sao vàng phấp phới từ nhà lầu đến
nhà tranh, từ thành thị đến thôn quê.
Bảo Đại xin thoái vị. Trong lời tuyên cáo thoái vị, Bảo Đại nói: “Tôi muốn làm
công dân một nước tự do hơn là làm vua một nước nô lệ”
Nhân dân mong đợi Cụ Hồ Chí Minh.
Mặc dầu đang ốm, Cụ Hồ quyết định về với nhân dân thủ đô.
Dọc đường đến Thái Nguyên, cách Hà Nội sáu mươi cây số, Việt Minh còn phải
đánh nhau với Nhật. Ở Thái Nguyên đánh nhau kịch liệt trong hai ngày. Chính
đồng chí Võ Nguyên Giáp phụ trách giải phóng thành phố này.
65
Sau khi Thái Nguyên đã giải phóng, Cụ Hồ mới tiếp tục lên đường về Hà Nội.
Thế mà thực dân Pháp bịa đặt rằng “Ông Hồ Chí Minh được Nhật giúp đỡ
và là một tay sai của Nhật!”.
Đến Trung Châu, Cụ Hồ rất đau đớn thấy nạn lụt tàn phá! Nước phủ mênh
mông. Đường sá bị ngập. Sân vườn bị hỏng. Những cánh đồng lúa rộng biến
thành bể nước. Nạn lụt nghĩa là nạn đói. Và nạn lụt xảy ra sau khi bọn Pháp–
Nhật cướp thóc năm 1944–1945 gây nạn đói dữ dội mùa xuân năm ấy, nạn đói
đã làm chết hơn hai triệu người Việt Nam và ở Bắc Bộ và miền Bắc Trung Bộ.
Và câu nói đầu tiên của Cụ Hồ là làm thế nào để cứu nhân dân ra khỏi chốn
cùng và nạn đói.
Cụ Hồ vào Hà Nội.
Chính phủ lâm thời họp, Cụ Hồ đề nghị thi hành chính sách đoàn kết rộng rãi,
thành lập chính phủ thống nhất toàn quốc, bao gồm những đại biểu các đảng
phái yêu nước và những nhân sĩ không đảng phái có danh vọng.
Đề nghị của Cụ Hồ được mọi người tán thành. Nhiều uỷ viên Việt Minh trong
Chính phủ lâm thời tự động yêu cầu rút lui để nhường chỗ cho những người
không phải Việt Minh.
Chính phủ đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà ra đời. Gần một nửa
Bộ trưởng không phải Việt Minh như các ông Nguyễn Mạnh Hà Công giáo,
Nguyễn Văn Tố học giả, Vũ Trọng Khánh luật sư v.v…
Mọi người đồng thanh cử Cụ Hồ Chí Minh làm Chủ tịch nước Cộng hoà.
Cụ Hồ phụ trách bản thảo Tuyên ngôn độc lập của Việt Nam. Dưới đây
là nguyên văn bản Tuyên ngôn đó.
Tuyên ngôn độc lập
Hỡi đồng bào cả nước,
“Tất cả mọi người sinh ra đều có quyền bình đẳng. Tạo hoá cho họ những quyền
không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống,
quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”.
Lời bất hủ ấy ở trong bản Tuyên ngôn Độc lập năm 1776 của nước Mỹ. Suy
rộng ra, câu ấy có ý nghĩa là: tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình
đẳng; dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do.
Bản tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Cách mạng Pháp năm 1791
cũng nói:
66
“Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi, và phải luôn luôn được tự do
và bình đẳng về quyền lợi”.
Đó là những lẽ phải không ai chối cãi được.
Thế mà hơn tám mươi năm nay, bọn thực dân Pháp lợi dụng lá cờ tự do, bình
đẳng, bác ái, đến cướp đất nước ta, áp bức đồng bào ta. Hành động của chúng
trái hẳn với nhân đạo và chính nghĩa.
Về chính trị chúng tuyệt đối không cho nhân dân ta một chút tự do dân chủ nào.
Chúng thi hành những luật pháp dã man. Chúng lập ba chế độ khác nhau
ở Trung, Nam, Bắc để ngăn cản việc thống nhất nước nhà của ta, để ngăn cản
dân tộc ta đoàn kết.
Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng thẳng tay chém giết những
người yêu nước thương nòi của ta. Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong
những bể máu.
Chúng ràng buộc dư luận, thi hành chính sách ngu dân.
Chúng dùng thuốc phiện, rượu cồn, để làm cho nòi giống ta suy nhược.
Về kinh tế, chúng bóc lột dân ta đến xương tuỷ, khiến cho dân ta nghèo nàn,
thiếu thốn, nước ta xơ xác, tiêu điều.
Chúng cướp không ruộng đất, hầm mỏ, nguyên liệu.
Chúng giữ độc quyền in giấy bạc, xuất cảng và nhập cảng.
Chúng đặt ra hàng trăm thứ thuế vô lý, làm cho dân ta, nhất là dân cày và dân
buôn, trở nên bần cùng.
Chúng không cho các nhà tư sản ta ngóc đầu lên.
Chúng bóc lột công nhân ta một cách vô cùng tàn nhẫn.
Mùa thu năm 1940, phát xít Nhật đến xâm lăng Đông Dương để mở thêm căn
cứ đánh Đồng minh, thì bọn thực dân Pháp quỳ gối đầu hàng, mở cửa nước ta
rước Nhật. Từ đó dân ta chịu hai tầng xiềng xích: Pháp và Nhật. Từ đó dân ta
càng cực khổ, nghèo nàn. Kết quả là cuối năm ngoái sang đầu năm nay,
từ Quảng Trị đến Bắc kỳ, hơn hai triệu đồng bào ta bị chết đói.
Ngày mồng 9 tháng 3 năm nay, Nhật tước khí giới của quân đội Pháp. Bọn thực
dân Pháp hoặc bỏ chạy, hoặc đầu hàng. Thế là chẳng những chúng không “bảo
hộ” được ta, trái lại trong năm năm, chúng đã bán nước ta hai lần cho Nhật.
67
Trước ngày mồng 9 tháng 3, biết bao lần Việt Minh đã kêu gọi người Pháp liên
minh để chống Nhật. Bọn thực dân Pháp đã không đáp ứng, lại thẳng tay khủng
bố Việt Minh hơn nữa.
Thậm chí đến khi thua chạy, chúng còn nhẫn tâm giết nốt số đông tù chính
trị ở Yên Bái và Cao Bằng.
Tuy vậy, đối với người Pháp, đồng bào ta vẫn giữ một thái độ khoan hồng
và nhân đạo. Sau cuộc biến động ngày mồng 9 tháng 3, Việt Minh đã giúp cho
nhiều người Pháp chạy qua biên thuỳ, lại cứu cho nhiều người Pháp ra khỏi nhà
giam Nhật, và bảo vệ tính mạng và tài sản cho họ.
Sự thật là từ mùa Thu năm 1940, nước ta đã thành thuộc địa của Nhật,
chứ không phải thuộc địa của Pháp nữa. Khi Nhật hàng Đồng minh thì nhân dân
cả nước ta đã nổi dậy giành chính quyền, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng
hoà.
Sự thật là dân ta đã lấy lại nước Việt Nam từ tay Nhật, chứ không phải từ tay
Pháp.
Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị. Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích
thực dân gần một trăm năm nay để gây dựng nên nước Việt Nam độc lập. Dân
ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỷ mà lập nên chế độ dân
chủ cộng hoà.
Bởi thế cho nên, chúng tôi – lâm thời Chính phủ của nước Việt Nam mới – đại
biểu cho toàn dân Việt Nam, tuyên bố thoát ly hẳn quan hệ thực dân với Pháp,
xoá bỏ hết những hiệp ước, mà Pháp đã ký về nước Việt Nam, xoá bỏ tất
cả mọi đặc quyền của Pháp trên đất nước Việt Nam.
Toàn dân Việt Nam, trên dưới một lòng, kiên quyết chống lại âm mưu của bọn
thực dân Pháp.
Chúng tôi tin rằng các nước Đồng minh đã công nhận những nguyên tắc dân tộc
bình đẳng ở các hội nghị Tê–hê–răng và Pharanxiscô, quyết không thể không
công nhận quyền độc lập của dân Việt Nam.
Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ của Pháp hơn tám mươi năm nay, một
dân tộc đã gan góc đứng về phe Đồng minh chống phát xít mấy năm nay, dân
tộc đó phải được tự do! Dân tộc đó phải được độc lập.
Vì những lẽ trên, chúng tôi – Chính phủ lâm thời của nước Việt Nam Dân
chủ Cộng hoà – trịnh trọng tuyên bố với cả thế giới rằng:
68
Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự thật đã thành một
nước tự do, độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần
và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy”.
***
Sau khi đọc bản thảo cho những người cộng tác thân cận nghe và hỏi ý kiến
họ (đây là một thói quen của Cụ Hồ hỏi ý kiến để người khác phê bình công việc
mình làm), Cụ Hồ không giấu nổi sự sung sướng. Cụ Hồ nói trong đời Cụ, Cụ
đã viết nhiều, nhưng đến bây giờ mới viết được một bản Tuyên ngôn như vậy.
Thật vậy, bản Tuyên ngôn Độc lập là kết quả của những bản yêu cầu gửi cho
hội nghị Véc–xây mà Cụ Hồ đã viết năm 1919 và chương trình Việt Minh mà
Cụ Hồ đã viết năm 1941. Hơn nữa, bản Tuyên ngôn Độc lập là kết quả của
những bản Tuyên ngôn khác của tiền bối như các cụ Thủ Khoa Huân, Phan
Đình Phùng, Hoàng Hoa Thám, Phan Bội Châu và của nhiều người khác, của
bao nhiêu sách báo truyền đơn bí mật viết bằng máu và nước mắt của những
nhà yêu nước từ hơn tám mươi năm nay.
Bản Tuyên ngôn Độc lập là hoa là quả của bao nhiêu máu đã đổ và bao nhiêu
tính mạng đã hy sinh của những con người anh dũng của Việt Nam trong nhà tù,
trong trại tập trung, trong những hải đảo xa xôi, trên máy chém, trên chiến
trường.
Bản Tuyên ngôn Độc lập là kết quả của bao nhiêu hy vọng, gắng sức và tin
tưởng của hơn hai mươi triệu nhân dân Việt Nam.
Bản Tuyên ngôn Độc lập là một trang vẻ vang trong lịch sử Việt Nam. Nó chấm
dứt chính thể và quân thù chuyên chế và chế độ thực dân áp bức.
Nó mở ra một kỷ nguyên mới dân chủ cộng hoà.
Ngày mồng 2 tháng 9 năm 1945.
Ngày Chính phủ Hồ Chí Minh ra mắt nhân dân.
Hồ Chủ tịch sửa soạn đi dự lễ. Cụ Hồ chợt thấy mình không có quần áo.
Về việc quần áo có hai chuyện đáng kể:
1. Vừa mới ở rừng về đến Hà Nội, một võ quan ngoại quốc đến chào
Hồ Chủ tịch, võ quan này bận quần ka ki và áo bằng vải dù. Võ quan thú thật
là không có áo nào khác. Lập tức Chủ tịch cởi áo khoác ngoài và biếu người
võ quan ấy. Thấy người này cảm động và băn khoăn không muốn nhận
chiếc áo, Chủ tịch cười nói: “Chúng ta quen biết nhau không nên khách khí. Anh
69
nhận đi. Tôi còn có một cái áo nữa”. Và người võ quan đi ra với bộ quần áo đầy
đủ, còn Chủ tịch thì suốt ngày mặc áo sơ mi.
2. Vài năm trước đại chiến thế giới lần thứ hai, thuyền trưởng một chiếc tàu
ngoại quốc đến chào thị trưởng một hải cảng Mỹ. Thị trưởng bận quần áo
ngủ để tiếp khách. Sau cuộc gặp gỡ này, xảy ra những sự rắc rối về ngoại giao
giữa hai nước.
Những câu chuyện này tuy là bình thường, nhưng tỏ rõ tình cảm khác nhau
giữa các hạng người.
Trong rừng, Hồ Chủ tịch cũng như các chiến sĩ du kích, ai cũng bận quần đùi và
ở trần. Về Hà Nội, Hồ Chủ tịch cũng giữ nguyên bộ quần áo khi ở trong rừng.
Người ta đến các hàng tìm kiếm. Cuối cùng người ta tìm thấy một bộ quần áo
ka ki và đôi dép cao su cho Hồ Chủ tịch. Ăn mặc như thế, Chủ tịch ra mắt đồng
bào.
Một vị Chủ tịch đã trăm lần thay đổi tên, làm mười hai nghề khác nhau,
bị tù nhiều lần, một lần bị kết án tử hình, một lần có tin là chết – nhân dân
chờ đợi được thấy, không những là vị Chủ tịch đầu tiên của nước Cộng hoà
mới, mà còn là một vị Chủ tịch khác thường.
Đây là một nhà báo kể lại cảm tưởng của mình sau buổi mít tinh:
“Ngày 19 tháng 8 là ngày cướp chính quyền trong toàn quốc.
Ngày mồng 2 tháng 9 là ngày báo tin cho thế giới biết rằng chính quyền của ta
đã ổn định.
Đối với nhân dân Việt Nam, ngày mồng 2 tháng 9 là một ngày vừa long trọng,
vừa vẻ vang, vừa sung sướng.
Hà Nội được ưu đãi hơn hết. Đối với Hà Nội, ngày mồng 2 tháng 9 không những
là một ngày vẻ vang của Độc lập mà còn là một ngày đáng yêu vì ngày hôm đó
lần đầu tiên thủ đô Hà Nội “mắt thấy” người con yêu quý nhất của dân tộc Việt
Nam.
Nhân dân Hà Nội, các thành phố và các làng lân cận làm thành một dòng người
vô tận chảy vào vườn hoa Ba Đình, tràn ngập đường phố chung quanh. Người
ta tính độ non một triệu người. Chưa bao giờ trong lịch sử Việt Nam người ta
thấy một cuộc mít tinh vĩ đại như thế!
Quốc kỳ mới, Quốc ca mới, Quân đội mới, Nhân dân mới, Chính phủ mới,
Chế độ mới. Hơn hai mươi triệu trái tim cùng đập một nhịp dưới ánh nắng tươi
sáng mùa thu, trong một khung trời trong xanh, cờ đỏ sao vàng hiên ngang phấp
phới và thổi vào lòng người một luồng gió xuân.
70
Nhưng cảm động hơn cả, là khi nhân dân thấy Hồ Chí Minh đến, người mà nhân
dân hằng mến yêu, khâm phục và kính trọng, và lần đầu tiên nhân dân mới được
thấy. Trong tình cảm chung của nhân dân, hôm ấy người ta đến, một phần để
dự lễ và một phần để được trông thấy Hồ Chủ tịch.
Một khung cảnh hùng vĩ, một diễn đàn cao và trang nghiêm, quân đội anh dũng,
hàng rào danh dự chỉnh tề, một rừng cờ, một đoàn xe dài v.v. Một cảnh tượng
xứng đáng khánh thành chính quyền dân chủ của nhân dân. Và nhân dân
tự nhủ: tất cả cái đó là của chúng ta!
Trong buổi lễ trang nghiêm này, người người chờ đợi một vị Chủ tịch, một lãnh
tụ. Người ta nghĩ rằng: Người mà chúng ta chờ đợi nhất định không phải như
một hoàng đế ngày xưa mặc áo hoàng bào, thắt đai khảm ngọc, nhưng
nhất định là một vị lãnh tụ nước nhà ăn mặc chỉnh tề, một người đi đứng đường
hoàng, ăn nói trang trọng, nói tóm lại là một nhân vật rất nhiều điều đặc biệt.
Với sự tưởng tượng như thế về Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhân dân sớm biết mình
là bị lầm. Trông thấy Chủ tịch đến, nhân dân nhận thấy Hồ Chủ tịch giản dị, thân
mật như một người cha hiền về với đám con.
Từ xa tôi thấy Chủ tịch Hồ Chí Minh. Chủ tịch đội mũ vải đã ngả màu vàng
vì mưa gió, đi một đôi dép cao su, mặc một bộ quần áo ka ki.
Khi Chủ tịch bắt đầu đọc bản Tuyên ngôn độc lập giọng sang sảng của Chủ tịch
còn nhắc lại rừng núi xa xăm, chiến tranh du kích. Đọc xong một đoạn và giữa
những tiếng vỗ tay, tiếng hoan hô nhiệt liệt, Chủ tịch nói:
“Tôi nói đồng bào nghe rõ không?”.
Câu hỏi giản đơn này làm tiêu tan tất cả những gì còn xa cách giữa Chủ tịch
và nhân dân, và làm thành một mối tình thắm thiết kết chặt lãnh tụ và quần
chúng.
Với câu hỏi lạ lùng nay, không một ai ngờ Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trừ bỏ tất
cả lễ tiết, tất cả hình thức, Chủ tịch trở thành “Cha Hồ” của dân tộc Việt Nam.
“Tôi nói đồng bào nghe rõ không?”, tất cả quần chúng cảm thấy sâu sắc lòng
thương yêu của một người Cha, của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với quần chúng,
với nhân dân. Tất cả mọi người thấy Chủ tịch là một người như mình, gần mình,
của mình, thân thiết với mình, một người thương yêu nhân dân với một lòng vô
hạn.
Trả lời câu hỏi của Chủ tịch, một triệu tiếng đáp đồng thanh hô lớn: “Có” vang
dội như một tiếng sấm. Và đấy là kỷ niệm thân mật nhất, sâu sắc nhất đối với tôi
cũng như đối với những người khác, trong ngày lịch sử, ngày Độc lập…”.
71
Ngày mồng 3 tháng 9, Hội đồng Chính phủ lần đầu tiên của nước Việt Nam dân
chủ cộng hoà đã họp dưới quyền chủ toạ của Hồ Chủ tịch.
Hoàn toàn không có nghi thức, cũng không có diễn văn khai mạc.
Hồ Chủ tịch giản đơn nói với các vị bộ trưởng:
“Thưa các cụ và các chú (Chủ tịch có thói quen gọi những người công tác trẻ
tuổi, bộ trưởng hoặc thường dân, bằng tiếng chú).
Sau tám mươi năm bị áp bức, bị bóc lột, và dưới chính sách ngu dân của thực
dân Pháp, các bạn và tôi, chúng ta đều chưa quen với kỹ thuật hành chính.
Nhưng điều đó không làm cho chúng ta lo ngại. Chúng ta vừa làm vừa học, vừa
học vừa làm. Chắc chắn rằng chúng ta sẽ phạm khuyết điểm, nhưng chúng ta
sẽ sửa chữa, chúng ta có can đảm sửa chữa khuyết điểm.
Với lòng yêu nước và yêu nhân dân sâu sắc, tôi chắc chúng ta sẽ thành công.
Hiện nay những vấn đề gì là vấn đề cấp bách hơn cả? Theo ý tôi, có sáu
vấn đề.
Một là, nhân dân đang đói. Ngoài những kho chứa thóc mà Pháp, Nhật vơ vét
của nhân dân, bọn Nhật, Pháp còn bắt đồng bào chúng ta giảm bớt diện tích cấy
lúa để trồng thầu dầu, đay và những thứ cây khác cần thiết cho cuộc chiến tranh
của chúng. Hơn nữa, chúng ta còn tìm thấy hai kế hoạch của bọn cầm quyền
Pháp với mục đích gây nạn đói, để ngăn trở phong trào yêu nước và bắt
buộc đồng bào chúng ta phải làm việc như nô lệ.
Hơn hai triệu đồng bào chúng ta đã chết đói vì chính sách độc ác này. Vừa rồi
nạn lụt đã phá hoại tám tỉnh sản xuất lúa gạo. Điều đó càng làm cho tình hình
trầm trọng hơn. Những người thoát chết đói nay cũng bị đói. Chúng ta phải làm
thế nào cho họ sống.
Tôi đề nghị với Chính phủ là phát động một chiến dịch tăng gia sản xuất.
Trong khi chờ đợi ngô, khoai và những lương thực phụ khác, phải ba bốn tháng
mới có, tôi đề nghị mở một cuộc lạc quyên. Mười ngày một lần, tất cả đồng bào
chúng ta nhịn ăn một bữa. Gạo tiết kiệm được sẽ góp lại và phát cho người
nghèo.
Vấn đề thứ hai, nạn dốt là một trong những phương pháp độc ác mà bọn thực
dân dùng để cai trị chúng ta. Hơn chín mươi phần trăm đồng bào chúng ta
mù chữ.
71
Nhưng, chỉ cần ba tháng là đủ để học đọc, học viết tiếng nước ta theo vần quốc
ngữ. Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu. Vì vậy tôi đề nghị mở một chiến dịch để
chống nạn mù chữ.
Vấn đề thứ ba. Trước chúng ta đã bị chế độ quân chủ chuyên chế cai trị, rồi đến
chế độ thực dân không kém phần chuyên chế, nên nước ta không có hiến pháp.
Nhân dân ta không được hưởng quyền tự do dân chủ. Chúng ta phải có một
hiến pháp dân chủ. Tôi đề nghị chính phủ tổ chức càng sớm càng hay cuộc
Tổng Tuyển Cử với chế độ phổ thông đầu phiếu. Tất cả công dân trai gái mười
tám tuổi đều có quyền ứng cử và bầu cử, không phân biệt giàu nghèo, tôn giáo,
dòng giống v.v.
Vấn đề thứ tư. Chế độ thực dân đã đầu độc dân ta với rượu và thuốc phiện.
Nó đã dùng mọi thủ đoạn hòng hủ hoá dân tộc chúng ta bằng những thói xấu,
lười biếng, gian giảo, tham ô và những thói xấu khác. Chúng ta có nhiệm vụ cấp
bách là phải giáo dục lại nhân dân chúng ta trở nên một dân tộc dũng cảm, yêu
nước, yêu lao động, một dân tộc xứng đáng với nước Việt Nam độc lập.
Tôi đề nghị mở một chiến dịch giáo dục lại tinh thần nhân dân bằng cách thực
hiện: CẦN, KIỆM, LIÊM, CHÍNH.
Vấn đề thứ năm. Thuế thân, thuế chợ, thuế đò, là một lối bóc lột vô nhân đạo.
Tôi đề nghị bỏ ngay ba thứ thuế ấy. Cuối cùng tôi đề nghị tuyệt đối cấm hút
thuốc phiện.
Vấn đề thứ sáu. Thực dân và phong kiến thi hành chính sách chia rẽ đồng bào
Giáo và đồng bào Lương để dễ thống trị. Tôi đề nghị Chính phủ ra tuyên
bố: “TÍN NGƯỠNG TỰ DO và Lương Giáo đoàn kết”.
Sau cuộc thảo luận, các bộ trưởng đều tán thành lời đề nghị của Hồ Chủ tịch.
Các ban phụ trách được tổ chức để thực hiện các kế hoạch và chương trình.
Công việc bắt đầu trong sự phấn khởi chung của chính phủ và nhân dân.
Cuộc vận động quyên gạo khai mạc ở Nhà hát lớn Hà Nội. Hồ Chủ tịch tha thiết
kêu gọi toàn thể đồng bào lạc quyên. Chủ tịch đem phần gạo của mình quyên
trước tiên.
Nhiều độ lạc quyên được tổ chức. Những cụ phụ lão xung phong kéo xe, thanh
niên nam nữ đẩy xe trang hoàng với những biểu ngữ và cờ xí. Đội này đi quanh
thành phố. Đội kia đi trong các làng. Khắp nơi, đâu đâu cũng quyên gạo như thế,
mười ngày một lần, được hàng vạn tấn gạo cho đồng bào thiếu thốn. Chiến dịch
chống đói chấm dứt khi lúa đã chín và khoai đã to củ.
Với những biểu ngữ:
73
“Không một tấc đất bỏ hoang”.
“Tấc đất là tấc vàng”.
Tất cả nhân dân nỗ lực tăng gia sản xuất. Hồ Chủ tịch, các bộ trưởng, nhân
viên Chính phủ mỗi người trồng trọt một đám đất trong những giờ rảnh. Phụ lão,
sinh viên, học sinh, phụ nữ, thợ thuyền, tất cả mọi người cào, cuốc, cày, bừa,
gieo giống. Người thành thị tổ chức những đội công tác để giúp đỡ đồng bào
nông dân.
Và nông dân càng cố gắng sức gấp bội. Họ tự nhủ: “Bây giờ chúng ta làm việc
cho chúng ta, chứ không phải làm việc cho bọn Nhật, bọn Pháp”.
Nhưng trời muốn thử thách lòng can đảm của nhân dân Việt Nam: Sau nạn
lụt đã phá hoại trơ trụi, đến hạn hán ghê gớm. Nhân dân quyết chiến thắng thiên
tai. Mỗi ngày buổi sáng và buổi chiều, những đoàn người dài dằng dặc, đàn ông,
đàn bà, thanh niên, phụ lão xách gầu, bi–đông, nồi, đưa nước từ sông lên ruộng
tưới cho lúa. Người ta vừa làm vừa hát vừa cười cho đến khuya. Sức người đã
thắng thiên tai. Mặc dầu hạn hán, lúa ngô, khoai sắn mọc rất tốt. Mùa được.
Nạn đói tránh khỏi. Nông dân vừa gặt, vừa hát bài hát mới: “Hồ Chí Minh muôn
năm”.
Về nông nghiệp còn có một vấn đế quan trọng là đê điều.
Dưới chế độ thực dân, mỗi năm người ta tiêu rất nhiều tiền, nhưng phần lớn tiền
lọt vào túi bọn quan lại cường hào.
Chính phủ mới của nước Cộng hoà Việt Nam mới không có nhiều tiền. Làm
thế nào?
Hồ Chủ Tịch đi thăm các đập, có những nhà kỹ thuật đi theo, triệu tập dân
chúng các tỉnh và Chủ tịch kêu gọi. Lời đáp lại không phải chờ đợi lâu. Nông
dân chia nhau đóng góp, người này góp tiền, người kia góp gạo, người khác góp
sức. Và vấn đề đắp đê được giải quyết.
Việc đấu tranh chống nạn mù chữ phát triển với một luồng phấn khởi mới trong
nhân dân. Đáp lại lời kêu gọi của Hồ Chủ tịch, chỉ ở thành phố Hà Nội đã
có hơn hai nghìn thanh niên nam nữ xung phong làm giáo viên không lương.
Lớp học mọc khắp nơi như măng mọc sau trận mưa xuân.
Có những làng mỗi tuần nhịn ăn một bữa để mua giấy và dầu cho lớp học.
Có những lớp học sáng, lớp học chiều, lớp học tối cho trẻ em, thanh niên
và người đứng tuổi.
Thật là một cuộc thi đua học tập.
74
Không có đủ bút viết, mặc kệ, người ta viết với mảnh gỗ, viên gạch, mảnh tre.
Không đủ giấy, thì đã có cát, tro, đất, lá chuối có thể thay giấy.
Mỗi nhà là một lớp học. Mỗi đình, mỗi chùa có thể là một trường học.
Nhiều nơi, mỗi em bé chăn trâu, mỗi cô bé cắt cỏ đều có một quyển vở nhỏ.
Các em vừa làm vừa học.
Buổi tối khắp thành thị thôn quê, chúng ta nghe tiếng đánh vần vui vẻ: bờ-a–ba,
cờ-a-ca, đờ-a–đa. Có những trường hợp rất cảm động. Có người cụt cả hai
chân tối nào cũng đi dạy. Có người vừa câm vừa điếc, sau ba tháng học, đã biết
viết. Có một cô bé cụt hai bàn tay cũng quyết tâm học đọc cho kỳ được.
Có những cụ già hơn tám mươi tuổi cũng đi học với các cháu. Những bức
thư đầu tiên của họ viết, là luôn luôn tỏ lòng biết ơn Hồ Chủ tịch và nỗi sung
sướng của họ được biết đọc, biết viết.
Nhờ sự quan tâm của hàng vạn giáo viên tình nguyện, và nhờ tinh thần ham học
của nhân dân, việc thanh toán nạn mù chữ đã có kết quả rất lớn. Non một năm,
hơn bốn triệu người Việt Nam (một phần năm dân số) đã biết đọc và biết viết.
Hồ Chủ tịch đã tuyên bố nếu người ta để chúng ta yên ổn, thì việc thanh toán
nạn mù chữ sẽ xong trong vài ba năm. Hiện nay đã có nhiều làng mà tất cả dân
làng trên tám mươi tuổi đều biết đọc và biết viết. Những làng này được vinh
dự tiếp thư khen ngợi của Hồ Chủ tịch. Họ tổ chức những buổi lễ long trọng để
nhận thư.
Phong trào đời sống mới tiến chậm nhưng chắc chắn. Siêng năng và tiết kiệm
là một đức tính sẵn có của người Việt Nam. Nhưng các thành phố là những nơi
tập trung bọn thống trị thực dân phong kiến, người đông phức tạp thì nhiễm
nhiều thói xấu như: lãng phí, xã hoa, tham ô, truỵ lạc.
Nhưng nhờ sự tuyên truyền, giáo dục cho nên đã sửa chữa một phần những thói
xấu ấy.
Nạn hối lộ đã giảm bớt. Hồ Chủ tịch tuy khoan hồng nhưng đối với tội hối
lộ thì người rất nghiêm khắc.
Cải cách xã hội đã khó, cải cách chính trị còn khó hơn.
Muốn có một biện pháp phải tổ chức tổng tuyển cử.
Bọn phản động như đảng phái Nguyễn Hải Thần, Nguyễn Tường Tam được
Quốc dân đảng Trung Quốc giúp đỡ, âm mưu phá hoại tổng tuyển cử.
75
Một mặt khác chiến sự diễn ra kịch liệt ở Nam bộ. Sài Gòn, Chợ Lớn, Mỹ Tho
và những thị trấn lớn khác đều bị quân Anh, Pháp chiếm đóng. Ở đó nhân dân
gặp rất nhiều khó khăn trong việc tổ chức tổng tuyển cử.
Hồ Chủ tịch đã tìm ra một giải pháp: nhường cho Nguyễn Hải Thần và Nguyễn
Tường Tam bảy mươi ghế mà chúng sẽ chia nhau hoặc bán cho người nào
xuất tiền mua.
Đối với bọn này, nhân dân rất khinh bỉ. Người hỏi tại sao lại để cho những hạng
người này ở trong Quốc hội đầu tiên của nước Việt Nam? Đây là một sự nhục
nhã cho chế độ dân chủ mới v.v. Hồ Chủ tịch rất hiểu lòng tức tối của nhân dân
đối với các “nghị viên” này.
Hồ Chủ tịch giải thích cho nhân dân một cách rất giản đơn. Chủ tịch nói: “Muốn
giồng khoai giồng lúa, người ta phải dùng phân. Muốn đi đến dân chủ mà tất
cả chúng ta đều muốn, đôi khi chúng ta phải làm những việc chúng ta không vui
lòng làm”.
Nhân dân nghe lời Hồ Chủ tịch và yên lòng.
Về những cuộc tuyển cử ở Nam bộ, Hồ Chủ tịch nói với đồng bào Nam bộ: “Nếu
chúng ta không thể tuyển cử công khai thì chúng ta tuyển cử bí mật”.
Bản dự án hiến pháp được thảo cẩn thận và phát rộng rãi để nhân dân
có thể nghiên cứu phê bình và góp ý kiến. Ở trong thành phố và nông thôn
tổ chức những cuộc hội họp để giải thích cho nhân dân chọn người ứng
cử và tổ chức bầu cử như thế nào.
Trước tuyển cử có người nghi ngờ, họ nói: “Nhân dân còn dốt, chưa biết dùng
quyền dân chủ. Bọn đầu cơ sẽ lợi dụng. Cuộc tuyển cử sẽ thất bại”.
Có một lòng tin tưởng vô hạn ở nhân dân, Hồ Chủ tịch nói: “Nhân dân rất thông
minh. Họ sẽ biết dùng lá phiếu của họ, tổng tuyển cử sẽ thành công!”.
Kết quả đã chứng minh lời Hồ Chủ tịch là đúng.
Nhiều địa phương yêu cầu Hồ Chủ tịch ra ứng cử ở địa phương mình. Nhiều địa
phương khác yêu cầu Hồ Chủ tịch có quyền là nghị viên không cần tham gia
ứng cử. Hồ Chủ tịch nhận ra ứng cử ở Hà Nội.
Ngày mồng 6 tháng 1 năm 1946, là một ngày mừng đối với nhân dân Việt Nam.
Một không khí phấn khởi tràn khắp nơi. Từ sáng ở những nơi đầu phiếu – trang
hoàng cờ, hoa, biểu ngữ – đã đông nghịt những nam nữ cử tri vui vẻ đi
bỏ phiếu. Trống đánh, cờ bay, thiếu nhi đi từ nhà này sáng nhà khác nhắc:
“Ông, bà, chú, thím đi bỏ phiếu”.
76
Có nhiều địa phương một trăm phần trăm cử chi đã tham gia bỏ phiếu. Trung
bình là tám mươi nhăm phần trăm cử tri đi bỏ phiếu. Chín mươi chín phần trăm
cử tri ở Hà Nội đã đi bỏ phiếu. Toàn thể bỏ phiếu cho danh sách ứng cử do
Hồ Chủ tịch đứng đầu. Và gồm có: một kỹ sư thuộc đảng Dân chủ, một vị học
giả, một bác sĩ và một bà, đều không có đảng phái.
Ngày hôm ấy, có những cảnh tượng thực cảm động. Một ông cụ tám mươi
tư tuổi, nhờ người dắt đến phòng tuyển cử và sau khi đi bỏ phiếu, vuốt bộ râu
bạc và nói: “Ngày nay được hưởng quyền dân chủ thì già có nhắm mắt cũng
thoả lòng rồi”.
Một ông cụ khác nói rất hiên ngang:
“Tuy lão đã bảy mươi tuổi, nhưng là một công dân trẻ vì lần đầu tiên lão bỏ phiếu
cũng như các chú thanh niên.”
Chị em là những đi bỏ phiếu sớm và hăng hái nhất.
Ở miền Nam Trung bộ, cuộc tuyển cử tiến hành dưới bom đạn của Pháp. Chiến
sĩ du kích một tay cầm súng, một tay cầm lá phiếu.
Ở Sài Gòn và Chợ Lớn và các vùng bị tạm chiếm, cuộc tuyển cử tiến hành bí
mật. Ban đêm những thanh niên nam nữ xung phong đi bí mật từ nhà này sang
nhà khác giấu kín thùng phiếu dưới áo. Tám mươi hai phần trăm cử tri ở Sài
Gòn và Chợ Lớn đã bỏ phiếu. Nhưng bốn mươi nhăm thanh niên xung phong đã
bị địch bắt và bắn chết. Thật là một cuộc tuyển cử đẫm máu, rất anh dũng.
Trong toàn quốc, ba trăm nghị viên được trúng cử trong đó có mười hai phụ nữ.
Trong số các nghị viên có đủ đại biểu các tôn giáo và các tầng lớp nhân dân.
Ngày mồng 2 tháng 3 năm 1946, quốc hội đầu tiên của Việt Nam họp tại thủ đô
Hà Nội. Tới kỳ họp lần thứ hai, toàn thể quốc hội nhất trị thông qua bản Hiếp
pháp mới của nước Việt Nam.
Những đặc điểm của hiến pháp là:
Tôn trọng các quyền tự do dân chủ như:
Tự do tín ngưỡng, lập hội, v.v.
Nam nữ bình đẳng,
Chủng tộc bình đẳng,
Tất cả mọi người công dân đều bình đẳng trước pháp luật.
77
Nước Việt Nam tuyên bố là một nước dân chủ cộng hoạ, chính phủ do quốc hội
cử ra chịu trách nhiệm trước quốc hội”.
Trong phiên họp của quốc hội, chính phủ Hồ Chí Minh từ chức. Quốc hội
cử Hồ Chủ tịch lập chính phủ mới.
Thành phần của chính phủ mới như sau:
Chủ tịch: Hồ Chí Minh
Phó chủ tịch: Nguyễn Hải Thần
Trong mười bộ, phe cánh của Nguyễn Hải Thần chiếm năm, trong đó Nguyễn
Tường Tam làm bộ trưởng Bộ Ngoại giao. Được ít lâu, Nguyễn Hải Thần tự tiện
bỏ chức vụ mà trốn đi.
Chủ tịch Hồ Chí Minh và chính phủ chuyên tâm trong công việc giữ gìn
hoà bình và xây dựng lại nước nhà.
(Hết phần 5, mời xem tiếp phần 6)
TRẦN DÂN TIÊN: Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch (P6)
TRẦN DÂN TIÊN
Đúng ba tuần sau khi tuyên bố Việt Nam độc lập, đêm 23 tháng 9 năm 1945
quân Pháp gây ra chiến tranh ở Nam bộ. Tư lệnh tối cao Đồng minh vạch
nước Việt Nam ra hai vùng, phía Nam do quân đội Anh giải pháp quân
Nhật, phía Bắc do quân đội Trung Quốc giải giáp quân Nhật.
Khi mới đến, quân đội Anh được nhân dân Nam bộ đón tiếp niềm nở vì tin vào
hiến chương quốc Đại Tây Dương và Phranxixcô. Cũng như đồng bào cả nước,
nhân dân Nam bộ bắt đầu hưởng tự do mới giành lại, và làm việc cho tương lai
của đất nước.
Thình lình, chiều ngày 23 tháng 9 năm 1945, Tư lệnh Anh tuyên bố giới nghiêm
Sài Gòn, cấm nhân dân đi ra đường.
Đến nửa đêm, với khí giới do quân Anh cung cấp và lợi dụng lệnh giới nghiêm,
quân Pháp tấn công thành phố.
Chiến tranh Việt – Pháp bắt đầu.
Đây là một cuộc chiến tranh phản bội do thực dân Pháp gây ra. Một bên liên
quân Pháp, Nhật, Anh, một bên chỉ có người Việt Nam.
78
Quân Nhật võ trang đầy đủ bị điều động đi khắp các nơi trong miền Nam. Rồi thì,
quân Anh đi theo, lấy cớ là để giải giáp quân Nhật, và quân Pháp tiếp sau quân
Anh.
Bố trí như thế, người Việt Nam nếu đánh quân Pháp thì không tránh khỏi bắn
vào quân Nhật, quân Anh. Quân Pháp núp sau lưng quân Nhật và quân Anh
luôn luôn chiếm được những trận địa đã chuẩn bị sẵn.
Bắt đầu chiến tranh, bọn Pháp nói lâu nhất là ba tuần, tất cả Nam bộ và miền
Nam Trung bộ sẽ bị chiếm hết.
Lời huyênh hoang của Pháp không thực hiện được, quân Anh thấy bối rối:
Nhiệm vụ chính thức của họ là giải giáp quân Nhật, nhưng thực tế, họ giúp
Pháp đánh Việt Nam.
Khi quân đội của tướng Lơ–cờ-Léc (Leclere) đến, bọn Pháp lại nói: lâu nhất
là ba tháng, Việt Nam sẽ bị đánh bại.
Quân Anh giúp cho quân Pháp, bằng cách bán rất nhiều khí giới cho Pháp.
Quân đội Lơ–cờ-Léc không đánh bại được nhân dân Nam bộ. Đô đốc Đác–
giăng–li–ơ (Thierry D’Argenlieu) cao uỷ Pháp đến Nam bộ.
Lúc bấy giờ, bọn thực dân Pháp bảo: “Nếu chúng ta không thể chinh phục Việt
Nam bằng vũ lực, chúng ta sẽ dùng mưu kế để chinh phục”.
Cuộc đàm phán bắt đầu.
Hồ Chủ tịch và chính phủ ta không muốn chiến tranh, chỉ muốn
tổ quốc được độc lập và thống nhất, muốn hoà bình để tránh cho nhân dân khỏi
khổ và xây dựng lại nước Việt Nam nghèo nàn vì gần một thế kỷ sống dưới
sự thống trị của thực dân Pháp. Vì vậy Chủ tịch ký với đại diện của nước Pháp,
ông Xanh–tơ–ni (Sainteny), bản hiệp định ngày 6 tháng 3.
Căn cứ theo hiệp định này, nước Việt Nam thừa nhận ở trong khối liên hiệp
Pháp, thừa nhận những quyền lợi kinh tế và văn hoá của Pháp ở Việt Nam, cho
phép mười lăm nghìn lính Pháp đổ bộ ở Bắc bộ và Trung bộ để thay thế quân
Tưởng giải giáp quân Nhật. Hiệp định ký xong, đôi bên phải lập tức đình
chỉ xung đột.
Đây là một lúc khá khó khăn cho Hồ Chủ tịch. Báo chí của Nguyễn Tường Tam
và Nguyễn Hải Thần công kích Chủ tịch kịch liệt, vu cáo Chủ tịch đã để cho Pháp
mua chuộc.
Nhân dân không bằng lòng, vì họ căm thù sâu sắc bọn Pháp thực dân. Trước
mặt đông đảo quần chúng, Hồ Chủ tịch giải thích những nguyên nhân trong
79
nước và nước ngoài bắt buộc phải ký hiệp định. Cuối cùng Chủ tịch kết thúc
bằng những lời cảm động:
“Hồ Chí Minh không và sẽ không bao giờ là một người bán nước”.
Nhưng, cũng ngày hôm đó, đô đốc Đác–giăng–li–ơ bí mật nói với thực dân
Pháp: “Những nhượng bộ mà Pháp đã ký trong hiệp định, Pháp sẽ dùng
phương pháp khác để giành lại”.
(Những lời này do Bút–biên (Boutbien)) nghị viên Pháp cho biết. Và các chiến
sĩ ở Nam bộ đã bắt được lệnh bí mật đó đề ngày 7–3–1946 của Đác–giăn–li–ơ
giao cho Pi Nhông phải tìm cách phá hiệp định 6-3).
Quả thật, cao uỷ Pháp đã không từ một hành động nào để phá hoại hiệp định
mồng 6 tháng 3. Những hành động khiêu khích không những không đình
chỉ mà còn tăng thêm. Và quân đội Pháp đổ bộ ở Trung bộ và Bắc bộ luôn luôn
kiếm cách gây những sự xung đột chống lại người Việt Nam. Những cuộc xung
đột đổ máu đã xảy ra ngay ở Hà Nội.
Về mặt kinh tế, đô đốc Đác–giăng–li–ơ đã dùng thủ đoạn xảo quyệt. Y ra lệnh
bỏ giấy bạc năm trăm đồng. Đây là một mánh khóe thực dân xảo trá đã làm cho
hàng chục vạn gia đình Việt Nam và ngoại kiều bị phá sản.
Sau hiệp định mồng 6 tháng 3, một cuộc hội nghị Việt – Pháp họp ở Đà Lạt. Hội
nghị không đem lại kết quả gì vì đại biểu Pháp không thành thực.
Rồi cuộc gặp gỡ giữa Hồ Chủ tịch và đô đốc Đác–giăng–li–ơ tại vịnh Hạ Long
với rất nhiều nghi thức long trọng: hai mươi mốt phát đại bác chào khi Hồ Chủ
tịch đến, hai mươi mốt phát đại bác chào khi Hồ Chủ tịch đi, hạm đội Pháp
duyệt binh, v.v.
Cuộc gặp gỡ này quyết định sẽ có một đoàn đại biểu quốc hội Việt Nam sang
Pháp, và vào cuối tuần tháng 5 năm 1946 một đoàn đại biểu khác của Việt Nam
sẽ đến Pa–ri để điều đình những mối quan hệ giữa Việt Nam và Pháp. Đồng
thời Hồ Chủ tịch sẽ là thượng khách của chính phủ Pháp.
Ngày 31 tháng 5 năm 1946, Hồ Chủ tịch cùng phái đoàn Việt Nam lên đường
sang Pa–ri.
Phái đoàn này đáng lẽ do Nguyễn Tường Tam, bấy giờ là bộ trưởng Bộ Ngoại
giao, lãnh đạo. Nhưng ngay hôm trước khi đi, “bộ trưởng” Tam đã bỏ trốn, mang
theo tiền quỹ của bộ. Nhưng phái đoàn vẫn đi do ông Phạm Văn Đồng lãnh đạo.
Một ngày sau khi chủ tịch nước Việt Nam dân chủ cộng hoà sang Pháp, đô đốc
Đác–giăng–li–ơ, cao uỷ Pháp, tổ chức chính phủ bù nhìn Nam Kỳ và tuyên bố
“Nam Kỳ tự trị”.
80
Vì chính sách gian dối ấy làm cho nhân dân phẫn uất, cho nên chiến tranh càng
kịch liệt hơn ở Nam bộ và miền Nam Trung bộ. Máy bay Pháp bắn cháy nhiều
làng mạc và bắn giết nhiều dân chúng. Khủng bố diễn ra khắp trong vùng quân
đội Pháp chiếm đóng. Chúng lại già mồm vu khống nhân dân Việt Nam hành
động khủng bố!
Chính phủ Pháp tiếp đón Hồ Chủ tịch với những nghi lễ đối với một lãnh tụ của
một nước.
Nhưng hội nghị Việt – Pháp ở Phông–ten–nơ–bơ–lô (Fontainebleau) đã thất bại
vì trong khi đó đô đốc Đác–giăng–li–ơ họp một cuộc hội nghị khác ở Đà Lạt,
không mời Việt Nam. Mục đích của cao uỷ Pháp rất rõ ràng: phá hoại hội
nghị Phông–ten–nơ–bơ–lô bằng một hội nghị đối lập.
Trong khi hội nghị Phông–ten–nơ–bơ–lô họp thì cũng họp “Hội nghị hoà bình”
giữa các nước đã tham gia đại chiến lần thứ hai.
Vì muốn hoà bình và muốn ngăn trở những sự khiêu khích của thực dân
phản động, Hồ Chủ tịch ký với chính phủ Pháp bản tạm ước 14 tháng 9, hai
mươi bốn giờ trước khi Chủ tịch rời nước Pháp.
Sau khi ký bản tạm ước, báo chí Pháp và quốc tế có đến phỏng vấn, Hồ Chủ tịch
trả lời:
“Hai vấn đề chính: thống nhất và độc lập của Việt Nam chưa được giải quyết dứt
khoát. Nhưng một bản tạm ước còn hơn không có điều ước gì cả”.
Trong thời gian ở Pháp, Hồ Chủ tịch đã đi thăm miền Nam và miền Bắc nước
Pháp. Chủ tịch đã đến thăm nơi đổ bộ của quân đồng minh ở phía Bắc nước
Pháp.
Chủ tịch đã gặp nhiều người: nhà chính trị, nhà trí thức, lãnh tụ kinh tế, lãnh
tụ thợ thuyền, đại biểu phụ nữ, lãnh tụ thanh niên. Chủ tịch nhận thấy nhân dân
Pháp yêu chuộng hoà bình và tán thành thống nhất và độc lập của Việt Nam.
Điều đó là một sự an ủi lớn cho Chủ tịch.
Phái đoàn Việt Nam về trước một vài ngày.
Chủ tịch về sau trên một chiếc tàu chiến Đuy–mông Đuyếc–vin (Du mont
Durville) của Pháp.
Cách đây trên ba mươi năm, Chủ tịch đi Pháp, làm phụ bếp trên một chiếc tàu
buôn. Ngày nay Chủ tịch đi trên một chiếc tàu chiến, là thượng khách của nước
Pháp.
81
Tuy hoàn cảnh khác nhau nhưng Chủ tịch vẫn luôn luôn là người cách mạng
trong sạch và hăng hái. Thái độ đối xử thành thật với mọi người và lòng yêu
nhân loại vẫn không thay đổi.
Về đến Cam Ranh, đô đốc Đac–giăng–li–ơ đón Hồ Chủ tịch trên một chiếc tàu
chiến khác. Cuộc gặp gỡ rất long trọng. Cao uỷ Pháp hứa hẹn sẽ thành thật
chấp hành bản tạm ước. Nhưng trong khi đó y bí mật ra lệnh cho hải quân Pháp
phong toả cửa biển Hải Phòng. Y không phái đại biểu tham gia những cuộc hội
nghị đã định trong bản tạm ước để giải quyết các vấn đề. Y ra lệnh bắn vào quần
chúng ở Nha Trang trong cuộc mít tinh mừng ngày thi hành bản tạm ước. Y sửa
soạn kế hoạch tấn công Hải Phòng và Lạng Sơn.
Mặc dầu những hành động đối địch về phía Pháp, Hồ Chủ tịch vẫn cương quyết
giữ gìn hoà bình.
Về đến Hải Phòng và Hà Nội, nhân dân đón Chủ tịch một cách vô cùng nhiệt liệt
và thân mến. Nhân dân các thành phố và các làng lân cận đến chờ đợi hai ba
ngay để đón Hồ Chủ tịch.
Suốt đường Hải Phòng – Hà Nội đông nghịt những người. Trước khi đi Pháp,
Hồ Chủ tịch nhận được hàng vạn lá thư khuyên Chủ tịch đừng đi máy bay.
Những bức thư này là của các hạng người đủ các tầng lớp, đủ các lứa tuổi.
Về đến Hà Nội, Hồ Chủ tịch liền họp chính phủ và Ban thường trực quốc hội,
đặt những tổ chức để thi hành bản tạm ước, đồng thời đề phòng những sự phản
bội của thực dân Pháp. Một kế hoạch xây dựng kinh tế được đặt ra. Chủ tịch đặt
kế hoạch cho một vùng kiểu mẫu. Tất cả mọi việc đều nhằm mục đích củng
cố hoà bình và xây dựng đời sống mới.
Nhưng thình lình thành phố Hải Phòng bị quân đội Pháp tấn công. Đấy là ngày
20 tháng 11 năm 1946. Ngày hôm sau thực dân Pháp lại tấn công Lạng Sơn.
Hồ Chủ tịch và tướng Moóc–li–e (Morlière), Tư lệnh quân đội Pháp ở Bắc bộ,
cử những phái đoàn đến Hải Phòng thi hành mệnh lệnh ngừng bắn. Nhưng
quân đội Pháp không ngừng bắn. Hải quân, không quân, lục quân Pháp đồng
thời tàn sát ngót vạn đồng bào ở Hải Phòng.
Đã mấy lần, Chủ tịch gửi những bức điện văn cấp bách cho chính phủ, quốc hội
và nhân dân Pháp, yêu cầu chấm dứt chiến tranh. Song chính phủ Pháp không
trả lời những lời kêu gọi của Hồ Chủ tịch
Trái lại chính phủ Pháp gửi thêm viện binh. Nhiều đội quân nhảy dù và đội quân
quân Lê–dương đổ bộ ở Hải Phòng, Đà Nẵng và Hà Nội.
Tình hình thêm nghiêm trọng.
82
Nhân dân Hà Nội phải chuẩn bị những phương pháp an toàn. Họ đắp chướng
ngại vật và đào hầm trú ẩn. Nhiều gia đình tản cư.
Hàng ngày, máy bay Pháp thị uy trên không phận Hà Nội, thậm chí lượn qua
cả dinh Hồ Chủ tịch. Binh lính Pháp tăng thêm khiêu khích.
Ngày 17 tháng 12, lính Pháp dùng vũ lực đòi chiếm trụ sở của Bộ Tài chính.
Tướng Moóc–li–e, tổng tư lệnh quân đội Pháp ở Bắc bộ, gửi cho Chính phủ ta
một bức tối hậu thư đòi giải giáp đội tự vệ, và quân đội Pháp càng khiêu khích
già.
Mặc dầu tất cả những việc đó, Hồ Chủ tịch vẫn cố dàn xếp mọi việc một cách
hoà bình.
Tối 19 tháng 12, quân đội Pháp bắt đầu liên tiếp tấn công Hà Nội và những
thành phố khác.
Sáng ngày 20 tháng 12, đại bản doanh ở ngoại ô Hà Nội, Hồ Chủ tịch kêu gọi
nhân dân toàn quốc kháng chiến.
Thực dân Pháp tin chắc là chúng sẽ thắng. Chúng tưởng rằng chỉ trong vài ngày
chúng sẽ hoàn toàn chiếm được Hà Nội. Nhưng chúng đã lầm to. Hà Nội
chiến đấu anh dũng. Sau hai tháng chống cự kịch liệt, an toàn rút khỏi Hà Nội.
Quân Pháp chiếm Hà Nội nhưng đã thiệt hại:
Hơn 3.300 binh sĩ chết và bị thương
420 súng trường
100 tiểu liên và trung liên
4 Súng cối
25 Xe tăng
70 Xe vận tải
4 Ca-nô bọc sắt
Ngày 25 tháng 12 năm 1946, Hồ Chủ tịch nghe tin ông Mu–tê (Marius Moutet),
bộ trưởng Bộ Hải ngoại Pháp đã đến Đông Dương, Chủ tịch gửi cho ông ta một
bức điện chúc mừng lễ Nô–en và mời ông này đến nói chuyện tìm cách cứu vãn
hoà bình.
83
Nhưng cao uỷ Pháp Đác–giăng–li–ơ đã tổ chức một màn kịch khủng bố để làm
cho ông Mu–tê khiếp sợ. Ông Mu–tê chỉ ở lại có một ngày, rồi đi ngay không
đến gặp Hồ Chủ tịch.
Như thế là hy vọng dàn xếp hoà bình đã tiêu tan. Hồ Chủ tịch cùng với nhân dân
Việt Nam quyết định kháng chiến đến cùng.
Chính sách của Hồ Chủ tịch rất giản đơn và rõ ràng: thống nhất
toàn quốc
và độc lập thật sự. Hợp tác bình đẳng và thành thật với nhân dân Pháp.
Sau sáu tháng chiến tranh, vì thất bại nhiều tướng tá quan lại Pháp bị gọi
về nước.
Đô đốc Đác–giăng–li–ơ,
Tướng Va – luy (Valluy),
Tướng Moóc–li–e,
Ủy viên Xanh–tơ–ni và nhiều người khác về nước.
Trong sáu tháng, Pháp đã mất.
5 quan năm, trong đó có tư lệnh quân đội Pháp ở Bắc bộ và tham mưu trưởng
Một số lớn sĩ quan và hạ sĩ quan
30.500 lính chết và bị thương
3.500 súng trường
1000 tiểu liên, trung liên và F. M
Hơn 10 khẩu đại bác
35 máy bay (bị phá ở trường bay hoặc bị bắn rơi)
94 xe tăng
437 xe vận tải
7 đầu máy xe lửa, và hơn 20 ca nô bọc sắt
Nhưng ngoài việc chiếm được vài thành phố đã phá hoại, tình cảnh của Pháp
không được cải thiện mà càng ngày càng khó khăn. Chúng liền trả thù thường
dân tay không.
84
Chúng đốt phá làng mạc, đốt phát nhà thờ, đình chùa. Chúng hãm hiếp từ em
bé mười hai tuổi đến cụ già hơn bảy mươi tuổi. Chúng cũng không tha các
nữ đồng trinh và các bà xơ ở nhà thờ. Sau khi đã hãm hiếp, chúng giết họ bằng
cách hết sức dã man, hết sức tàn nhẫn.
Chúng cướp phá mùa màng và phá huỷ tất cả những thứ gì chúng không mang
đi được. Chúng giết chóc dân quê trong đó có cả các cha cố Việt Nam.
Đây là một ví dụ trong hàng ngàn việc khác: ngày 20 tháng 6 năm 1947, một
toán lính Pháp vào làng Kiện Ha. Chúng bắt năm mươi trẻ em, sáu cụ già, bốn
mươi đàn bà và con gái. Chúng nhốt họ vào trong những cái rọ, nhét đầy rơm và
tươi ét–xăng. Rồi chúng quạt liên thanh đạn lửa vào. Tất cả những người bị bắt
đầu cháy thành than. Rồi chúng đốt hết hai trăm mười sáu nhà trong làng.
Trong hàng ngũ quân đội Pháp đánh nhau với chúng ta, có rất nhiều lính Hít–le
cũ ở Đức. Có cả rất nhiều lính phát xít Ý. Ví dụ: Bốt–lai (Giuseppe Botlai), cựu
nghị viên của nghị viện phát xít, tổng đốc ở La–mã và tay phải của Mút–xô–li–ni
(Mussolini) cũng ở trong đội quân Lê-dương đổi tên là Ba–ta–gơ–li–ô (Bataglio).
Nó đóng chức cai, và được thưởng huân chương vì những “chiến công” kể trên.
Sau đây xin trích một vài bài báo Pháp nói về tình hình và hành động dã man
của lính Pháp ở Việt Nam.
Báo Nhân đạo ngày 21 tháng 5 viết:
“Ở Việt Nam, chiến tranh vẫn tiếp tục, lẽ tất nhiên bọn tướng tá vẫn luôn luôn lạc
quan. Nhưng chúng ta hãy nhìn kỹ. Ở Nam bộ, người ta không dám ra khỏi vùng
quân đội Pháp chiếm đóng. Muốn đi từ Sài Gòn đến Mỹ Tho, cách nhau sáu
mươi cây số, thật là một cuộc viễn chinh quân sự với xe tăng và chiến xa.
Ở Bắc bộ, làng mạc xung quanh Hà Nội, Nam Định và Hải Phòng ba phần tư đã
bị phá hoại, và hầu như không có dân chúng.
Đài phát thanh Nam bộ cho chúng ta biết từ 20 tháng 12 năm 1946 đến nay,
người Pháp đã mất ba nghìn năm trăm binh sĩ chết và năm nghìn bị thương,
mười ba súng cối, mười ba xe tăng, bảy mươi ba xe vận tải, chín máy vô tuyến
điện và hàng chục liên thanh súng trường bị quân đội Việt Nam cướp hoặc phá
huỷ. Sự thiệt hại của Pháp ở Bắc bộ ít nhất cũng lớn như thế. Như vậy có thể
nói từ tháng Chạp năm 1946, mỗi tháng bảy trăm thanh niên Pháp đã bỏ mạng
trong cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam…”
Một hiến binh Pháp ở Nam bộ viết:
“Ngày mồng 2 tháng 5 một toán lính Pháp được phái đi càn quét Việt Minh. Họ
vây làng. Nhưng đáng lẽ vây làng họ lại bắn đại bác vào làng. Mỗi lần vào làng,
lính Pháp tranh nhau cướp bóc và đốt phá.
85
Lính Pháp làm như vậy là do lệnh của bọn chỉ huy.
Sau khi đốt bốn mươi nhà, lính Pháp còn cướp trâu. Tôi thấy rằng chúng ta
không phải là những người có sứ mạng mang lại hoà bình mà là những người
đến để cướp bóc”.
Một tờ báo khác, Tiếng nói Pháp (tháng 8 năm 1947), đã viết:
“… Mất thể diện ở Đông Dương, nghĩa là mất Đông Dương. Chúng ta vào Cao
Miên, Lào và những thành phố lớn ở Việt Nam, nhưng chúng ta không kiểm soát
được hương thôn. Từ phòng ngự, kẻ thù đã chuyển sang tấn công. Một cái cầu
cách Hà Nội bảy cây số luôn luôn bị quân đội Việt Nam kiểm soát. Thành phố
Sài Gòn không được an toàn. Quân đội chúng ta bị vây trong những thành phố.
Trong một năm nay, chúng ta kiểm soát Nam bộ. Nhưng ngày nay Nam bộ do du
kích Việt Nam kiểm soát. Binh sĩ người bản xứ do chúng ta vũ trang vác khí giới
chạy sang hàng ngũ du kích Việt Nam. Sau ngày 19 tháng Chạp chúng ta lạc
quan, nhưng hiện nay chúng ta rất bi quan.
Muốn tránh những tai hoạ cho họ sau này, chính phủ lâm thời Nam Kỳ cũng đã
bắt đầu ve vãn Việt Minh. Như thế, cả những người bạn của chúng ta cũng kiếm
cách bảo đảm đời sống của họ mà làm hại chúng ta. Và nếu chúng ta tiếp tục
suy yếu, họ sẽ quay lại phản đối chúng ta.
Những lời kêu la này chứng tỏ khá rõ ràng tình cảm của quân Pháp hiện nay.
Bô–la–e (Bollaert) thay thế Đác–giăng–li–ơ.
Người tuy thay đổi nhưng chính sách địa vẫn như cũ. Được bài học thất bại của
kẻ đi trước, Bô– la–e khôn khéo hơn. Về mặt quân sự, Bô-la–e nói đến
hoà bình. Giả nhân, giả nghĩa, Bô–la–e tuyên bố tán thành thống nhất và độc
lập của Việt Nam, nhưng vẫn tiếp tục chính sách xâm lược.
Lê Văn Hoạch, thủ tướng chính phủ bù nhìn Nam Kỳ chỉ là một tên mật thám
dưới thời Nhật chiếm đóng. Hoạch không có tên tuổi, không có ảnh hưởng.
Người Việt Nam đều ghét Hoạch. Vì vậy Bô–la–e tìm người thay Hoạch.
Bô–la–e tìm những tên thân Nhật: Nguyễn Hải Thần, Nguyễn Tường Tam
và Nguyễn Văn Sâm. Bô–la–e giúp bọn này tổ chức “Mặt trận quốc gia” để
chống lại chính phủ Hồ Chí Minh.
Những âm mưu của Bô–la–e đã thất bại vì ba “ngài” này đã nổi tiếng là thành
tích bất hảo.
Bô–la–e liền yêu cầu sự giúp đỡ của Bảo Đại đang nghỉ mát ở Hương Cảng.
Nhưng Bảo Đại tỏ ra không sốt sắng lắm. Do đó bài diễn văn của Bô–la–e đáng
86
lẽ đọc ở Hà Nội ngày 15 tháng 8 năm 1947, phải lùi lại và Bô–la–e hối hả đi từ
Hà Nội đến Sài Gòn, từ Sài Gòn về Pa–ri.
Qua những hành động trên, ta thấy rõ ràng chủ nghĩa đế quốc Pháp còn sống,
mặc dầu các nhà chính trị Pháp tuyên bố là nó đã chết.
Hơn tám mươi năm bọn thực dân Pháp lớn nhỏ đã làm chúa ở nước ta. Ở Đông
Dương, một tên nhà đoan hạng bét cũng là một tên vua con rất có quyền lực.
Chúng làm giàu dễ dàng và nhanh chóng. Chúng sống giàu sang và xa hoa. Độc
lập và thống nhất của Việt Nam đối với bọn này nghĩa là đuổi chúng ra khỏi
thiên đường hạ giới, cho nên chúng không bằng lòng hợp tác bình đẳng
với đồng bào ta, bỏ ý nghĩ ngoan cố, mà chỉnh đốn đời sống và công việc của
chung trong những điều kiện mới. Chúng là bọn ương ngạnh phản động nhất,
bọn tán thành chiến tranh nhất.
Rồi đến bọn quân nhân thuộc địa. Chiến tranh là nghề của chúng, là công cụ để
mưu sống. Chiến tranh cho phép chúng lên cấp, được huân chương và nhất là
được nhiều tiền. Những bức thư bắt được trong mình bọn lính Lê dương cho
chúng ta biết rằng trong bọn chúng đã có tên gửi hàng trăm vạn quan về cho gia
đình. Do đó ta dễ dàng đoán biết bọn võ quan làm giàu như thế nào. Bọn này
cũng tán thành chiến tranh, chiến tranh càng kéo dài càng lợi cho chúng. Hai
hạng này – quan lại và quân nhân – làm thành một khối hiếu chiến.
Những người thường dân Pháp phải đóng thuế nặng hơn cho quỹ chiến tranh,
và những người bị bắt buộc phải để con đi lính – những người đã nộp máu
và tiền vào chiến tranh – thì muốn hoà bình.
Đối với những nhà kỹ nghệ và những nhà buôn thường, không có cổ phần trong
những nhà máy đúc súng đạn, chiến tranh không lợi gì cho họ. Thành phố bị tàn
phá, đường sá bị hư hỏng, đồn điền bị đốt cháy, hầm mỏ bị phá huỷ, nói tóm lại
họ bị phá sản, cho nên họ cũng muốn hoà bình để khôi phục lại sự nghiệp.
Chính sách của Hồ Chủ tịch và chính phủ rất đơn giản và rõ ràng.
Hồ Chủ tịch nói với nhân dân:
“Kháng chiến, kháng chiến trường kỳ. Kháng chiến nữa, kháng chiến đến cùng.
Kháng chiến cho đến khi nước Việt Nam giành được thống nhất và độc lập!”.
Và nhân dân Việt Nam, muôn người như một, nghe theo lời Hồ Chủ tịch,
vì họ hoàn toàn tin tưởng ở Hồ Chủ tịch, họ hoàn toàn kính yêu Hồ Chủ tịch.
Không có gì so sánh được với lòng dân Việt Nam kính mến tin tưởng lãnh
tụ Hồ Chí Minh.
87
Nhiều nhà báo và nhiều người bạn ngoại quốc rất lấy làm ngạc nhiên trước lòng
kính yêu của nhân dân Việt Nam đối với vị Cha già Hồ Chí Minh. Nhưng đối với
chúng ta, người Việt Nam, thì rất dễ hiểu.
Hồ Chủ tịch được nhân dân yêu mến là do lòng yêu nước yêu nhân dân của
Hồ Chủ tịch. Hơn bốn mươi năm nay Hồ Chủ tịch chỉ đeo đuổi một mục đích giải
phóng tổ quốc và đồng bào. Hồ Chủ tịch đã bị kết án tử hình vắng mặt. Hồ
Chủ tịch nhiều lần bị bắt giam, luôn luôn phải trải qua những cơn nguy hiểm.
Chủ tịch đã từng chịu đựng khổ sở vất vả không thể tưởng tượng được suốt
trong thời kỳ hoạt động bí mật. Chủ tịch đã bị đủ mọi thứ dụ dỗ. Nhưng Chủ tịch
dũng cảm và kiên quyết vượt qua mọi khó khăn. Chủ tịch không bao giờ thay
đổi, vẫn luôn luôn là một người yêu nước trong sạch và nhiệt tình.
Một dân tộc tám mươi năm sống dưới sự áp bức bóc lột dã man, đã thấy hàng
bao nhiêu người con yêu hy sinh trong tù ngục, bây giờ đối với người con
đã đập tan xiềng xích trói buộc mình và giành lại tự do cho mình, thì tất nhiên
lòng kính yêu không phải là một chuyện lạ.
Chúng ta còn có những người yêu nước anh dũng và vĩ đại khác. Chúng ta có
Phan Đình Phùng, Hoàng Hoa Thám, và những người khác nữa. Nhưng
chỉ có Hồ Chủ tịch của chúng ta đã hoàn thành sự nghiệp mà các tiền bối chưa
hoàn thành: Chủ tịch xây dựng khối “đoàn kết dân tộc” rộng rãi trên cơ sở vững
vàng, khiến cho chúng ta chống Nhật và chống Pháp thắng lợi, đây là khối đại
đoàn kết của hàng mấy chục triệu người Việt Nam không phân biệt trai gái, giai
cấp, tôn giáo, khuynh hướng chính trị và khối đại đoàn kết ấy sẽ đưa cuộc
kháng chiến của chúng ta đến thắng lợi cuối cùng.
Hồ Chủ tịch được nhân dân yêu mến là do lòng hy sinh và lòng nhân từ của
Người. Đúng như lời nói của Mặc Tử, nhà triết học Trung Quốc đời xưa: “Nếu
có lợi cho thiên hạ thì dù mình bị mài mòn từ gót đến đầu cũng vui lòng”.
Trong khi Người đọc thư của các em nhi đồng gửi cho Người, đôi mắt nhà cách
mạng kiên quyết ấy sáng lên vui vẻ. Những bức thư ấy viết rất ngây thơ, chân
thành. Ví dụ:
“Bác Hồ yêu mến, chúng cháu đã biết đọc và biết viết, chúng cháu rửa mặt sạch
hơn trước. Chúng cháu chơi rất vui. Bác Hồ, Bác đến thăm chúng cháu với!
Chúng cháu hôn Bác ngàn cái. v.v.”.
Chủ tịch không bao giờ nghĩ đến mình. Người chỉ nghĩ đến người khác,
nghĩ đến nhân dân.
Hồ Chủ tịch được nhân dân yêu mến là do tính cương trực và lòng trong sạch
của Người. Thái độ của Người ngay thẳng. Người nói một cách giản đơn để giải
thích những vấn đề phức tạp, làm cho mọi người đều hiểu rõ.
88
Người sống rất thanh đạm: mỗi buổi sáng, bất cứ mùa hạ hay mùa đông, Người
dậy từ lúc mờ sáng, ăn sáng qua loa. Ăn xong Người ghi việc sẽ làm cho ngày
hôm đó. 7 giờ Người đến thăm trường học, bệnh viện, sở làm việc hoặc bộ đội.
Không bao giờ báo trước vì Người muốn nhìn thấy sự thực. Đối với các
thủ trưởng cơ quan, Người phê bình hoặc khen ngợi, cho chỉ thị và ý kiến, thái
độ luôn luôn rất hoà nhã, 7 giờ rưỡi Người đến phòng làm việc. Buổi trưa, Người
đến chỗ ăn công cộng. Ở đấy các bộ trưởng, thư ký, lái xe, vệ binh đều cùng
ăn. Bữa ăn rất đạm bạc thường là dưa cà, đôi khi có thịt.
Ăn xong mọi người nghỉ ngơi cười đùa. Hồ Chủ tịch cũng vui vẻ tham gia.
Buổi chiều là giờ tiếp khách. Người tiếp khách ngoại quốc, các đoàn thể, hoặc
từng người riêng. Có nhiều cụ già đi bộ hàng mấy ngày đường đến Hà Nội với
mục đích gặp Hồ Chủ tịch. Đối với ai, Người cũng thân mật… 7 giờ tối. Người
về nhà riêng.
Cơm tối xong, Người đọc sách, xem báo đến 11 giờ hoặc nửa đêm.
Người ăn mặc cũng rất giản dị, chỉ có hai bộ quần áo ka ki, một cái khăn tay vải
to và hai đôi bít tất. Khi ở Pa–ri về, người ta thấy Hồ Chủ tịch mặc bộ ka ki đã
vá. Có người yêu cầu Chủ tịch thay bộ quần áo khác. Chủ tịch đáp: “Nhiều đồng
bào ta, nếu được bộ quần áo như thế này cũng là tốt lắm. Thế thì việc gì tôi phải
thay”.
Mọi người kính mến Hồ Chủ tịch, nhất là thanh niên và nhi đồng.
Ở ngoài mặt trận khi xung phong các chiến sĩ hô lớn: Vì Tổ quốc và vì Bác Hồ,
tiến lên!
Vì Bác Hồ mà những người lao động trong nhà máy và trên đồng ruộng tăng
thêm năng suất.
Đối với nhi đồng tên Bác Hồ như là một người mẹ hiền. Chỉ nhắc đến tên Bác là
các em trở nên ngoan ngoãn.
Về Hồ Chủ tịch, còn nhiều chuyện khác, viết thành nhiều quyển sách nhỏ, làm
thành những bài hát, bài thơ.
Một vài chuyện nhỏ kể dưới đây cũng đủ tỏ lòng kính mến của nhân dân Việt
Nam đối với Bác Hồ.
Một bức ảnh nhỏ của Người ở Hà Nội có đồng bào mua tới giá một trăm ba
mươi vạn đồng.
Ở Nam bộ một chiến sĩ du kích hoạ sĩ bị thương ở chiến trường, trong khi chờ
đợi cứu thương đến, đã lấy máu mình vẽ lên áo ảnh Hồ Chủ tịch.
88
Hội phụ nữ cứu quốc gửi tặng Hồ Chủ tịch một bộ áo lụa. Hồ Chủ tịch tặng anh
em thương binh bộ áo này. Ban tổ chức giúp đỡ thương binh đem bán đấu
giá bộ áo này, thu được bốn mươi sáu vạn bảy nghìn đồng.
Nhưng rất nhiều đoàn thể nhân dân từ Nam đến Bắc yêu cầu kéo dài thời hạn
bán đấu giá, mong mua được bộ áo ấy với giá đắt hơn.
Những chuyện như trên còn nhiều, kể không hết được. Thanh niên, nhi đồng các
nước bạn cũng thường gửi thư thăm hỏi Bác Hồ.
Nhân dân gọi Chủ tịch là Cha già của dân tộc, vì Hồ Chủ tịch là người con trung
thành nhất của Tổ
quốc Việt Nam.
Chúng tôi không có tham vọng viết một quyển tiểu sử của Hồ Chủ tịch, chúng tôi
chỉ mong quyển truyện này giúp đồng bào biết vài mẩu chuyện của vị lãnh tụ đã
xây dựng nên nước Việt Nam dân chủ cộng hoà.
Thân thế của Hồ Chủ tịch gắn liền với sự nghiệp cách mạng Việt Nam,
và cuộc đời hoạt động của Hồ Chủ tịch gắn liền với hoạt động của các chiến sĩ
cách mạng và của quần chúng. Địa bàn hoạt động của Hồ Chủ tịch bao la, trong
nước có, ngoài nước có. Thường lại phải hoạt động bí mật, khi ẩn, khi hiện rất
khó theo dõi, mà Hồ Chủ tịch thì ít muốn nói về mình. Chúng tôi phải công phu
bắt mối người này sang người khác. Chúng tôi phải dựa vào một số các đồng
chí thường được gần gũi Hồ Chủ tịch. Các đồng chí này thỉnh thoảng, tình
cờ trong những giờ nghỉ ngơi sau công tác hay trong những lúc đi đường được
nghe Hồ Chủ tịch kể cho ít mẩu chuyện trong đời hoạt động của Người. Trên
cơ sở đó, chúng tôi mạnh dạn viết ra tập sách nhỏ này thuật lại vài chuyện
về Hồ Chủ tịch cho đến ngày Toàn quốc kháng chiến. Chuyện của Hồ Chủ tịch
trong và sau thời kỳ kháng chiến mong nhiều anh chị em chúng ta sẽ tiếp tục viết
thêm./.
(Hết)
Nguồn: Nhà xuất bản Văn Học, Hà Nội, 2001.
No comments:
Post a Comment