LUẬN NGỮ VI

李氏第十六

NGUYÊN VĂN

[16.1]. 李氏將伐顓臾。冉有李路見於孔子曰：「李氏將有事於顓臾。」孔子曰：「求，無乃爾是過與？夫顓臾，昔者先王以爲東蒙主，且在邦域之中矣是社稷之臣也，何 以伐爲？」冉有曰：「夫子欲之吾二臣者，皆不欲也。」孔子曰：「求！周任有言曰：『陳力就列，不能者止。』危而不持，顚而不扶，則將焉用彼相矣？且爾言過 矣！虎兕出於柙，龜玉毀於櫝中，是誰之過與？」冉有曰：「今夫顓臾，固而近於費今不取，後世必爲子孫憂;。」

孔子曰：「求！君子疾夫舍曰 『欲之』而必爲之辭。丘也，聞有國有家者，不患寡而患不均，不患貧而患不安蓋均無貧，和無;寡，安無傾。夫如是，故遠人不服，則修文德以來之。旣來之，則 安之。今由與求也，相夫子，遠人不服而不能來也，邦分崩離析，而不能守也，而謀動干戈於邦內，吾恐李孫之憂，不在顓臾，而在蕭牆之內也！」

[16.2]. 孔子曰：「天下有道，則禮樂征伐，自天子出天下無道，則禮樂征伐，自諸侯;出自諸侯出，蓋十世希不失矣自大夫出，五世希不失矣陪臣執國命，三世希;不失矣。天下有道，則政不在大夫天下有道，則庶人不議。」

[16.3]. 孔子曰：「祿之去公室，五世矣政逮於大夫，四世矣故夫三桓之子孫微矣」


PHIÊN ÂM

Quý thị đệ thập lục

Chương XVI
QUÝ THỊ

【16.1】 Quý thị tương phạt Chuyên Du . Nhiễm Hữu, Quý Lộ kiến ư Khổng tử viết : Quý thị tương hữu sự ư Chuyên Du . Khổng tử viết: Cầu , vô nãi nhĩ thị quá dữ ? Phù Chuyên Du , tích giả , tiên vương dĩ vi đông mông chủ , thả tại bang vực chi trung hĩ , thị xã tắc chi thần dã , hà dĩ phạt vi ? Nhiễm Hữu viết , phu tử dục chi , ngô nhị thần giả , giai bất dục dã . Khổng tử viết: Cầu , chu nhiệm hữu ngôn viết , trần lực tựu liệt; bất năng giả chỉ , nguy nhi bất trì , điên nhi bất phù , tắc tương yên dụng bỉ tương hĩ . Thả nhĩ ngôn quá hĩ , hổ hủy xuất ư hiệp , quy ngọc hủy ư độc trung , thị thùy chi quá dữ . Nhiễm Hữu viết: kim phu chuyên du , cố nhi cận ư phí , kim bất thủ , hậu thế tất vi tử tôn ưu .
Khổng tử viết: Cầu , quân tử tật phu xá viết dục chi , nhi tất vi chi từ . Khâu dã , văn hữu quốc hữu gia giả , bất hoạn quả , nhi hoạn bất quân , bất hoạn bần , nhi hoạn bất an , cái quân vô bần , hòa vô quả , an vô khuynh . Phu như thị , cố viễn nhân bất phục , tắc tu văn đức dĩ lai chi , ký lai chi , tắc an chi .
Kim Do dữ Cầu dã tướng phu tử, viễn nhân bất phục nhi bất năng lai phục dã. Bang phân băng ly tích, nhi bất năng thủ dã, nhi mưu động can qua ư bang nội. Ngô khủng Quý Tôn chi ưu, bất tại Chuyên Du chi tiêu tường chi nội dã.

【16.2】.Khổng tử viết: thiên hạ hữu đạo , tắc lễ nhạc chinh phạt , tự thiên tử xuất , thiên hạ vô đạo. Tắc lễ nhạc chinh phạt , tự chư hầu xuất , tự chư hầu xuất , cái thập thế hy bất thất hĩ , tự đại phu xuất , ngũ thế hy bất thất hĩ , bồi thần chấp quốc mệnh , tam thế hy bất thất hĩ . Thiên hạ hữu đạo , tắc chánh bất tại đại phu . Thiên hạ hữu đạo , tắc thứ nhân bất nghị .
【16.3】.Khổng tử viết : Lộc chi khứ công thất , ngũ thế hĩ , chánh đãi ư đại phu , tứ thế hĩ , cố phu tam hoàn chi tử tôn vi hĩ .

DỊCH NGHĨA

[16.1]. Họ Quý Tôn ( quyền thần nước Lỗ,) sắp đem quân đánh Chuyên Du ( nước chư hầu của Lỗ). Các ông Nhiễm Hữu, Quý Lộ đến gặp Khổng Tử, thưa rằng: Họ Quý sắp đánh Chuyên Du. Khổng Tử nói bèn quở Nhiễm Hữu ( gia tướng được họ Quý trọng dụng hơn Tử Lộ): " Cầu ơi! Trong việc này, ngươi há không có lỗi sao? Ngày xưa các tiên vương chọn núi Đông Mông ở Chuyên Du làm nơi tế tự. Nước ấy ở trong khu vực chúng ta, là bầy tôi thuộc xã tắc của ta, thế thì đánh để làm gì?
Nhiễm Hữu đáp: "Đó là do thầy Quý Tôn tôi muốn đánh. Còn anh em chúng tôi không muốn.

 Khổng Tử nói: Trò Cầu! Ngày xưa ông Châu Nhâm ( một sử quan) thường nói: " Ai có tài giúp dân thì ra làm quan, bằng không thì thôi." Nếu nước suy vong, nghiêng đổ mà mình không giúp đỡ được, thì ai dùng mình làm tướng ( có hai loại tướng là tướng văn và tướng võ ) ? Nay ngươi có lỗi lại đổ thừa cho họ Quý. Nếu người giữ chuồng để cọp hay tê giác xổng chuồng thì lỗi tại ai? Người trông coi bảo vật để cho mu rùa ( để bói toán, nhất là bói Dịch) và ngọc hư hoại thì lỗi tại ai?
Nhiễm Hữu thưa rằng: " Nay nước Chuyên Du thành trì kiên cố, lại ở gần ấp Phí của họ Quý, nếu chẳng đánh chiếm thì sau có hậu hoạn cho con cháu.

Khổng tử nói: Nhiễm Hữu, người quân tử ghét nhất là không dám trực tiếp nói ra tham muốn của mình mà lại tìm cớ khác. Ta từng nghe nói, vua chư hầu có nước, quan đại phu có nhà chẳng buồn vì dân ít, mà buồn vì của cải phân phối không đều, không sợ nghèo mà sợ không yên ổn. Của cải chia công bằng thì dân không nghèo nữa. Dân yên ổn thì không cảm thấy người ít, nước yên sẽ không còn ngả nghiêng nữa. Nếu biết người nơi xa (láng giềng) không qui phục thì phải biết sửa văn đức của mình làm cho họ phục mà đến. Họ đến rồi thì nghĩ cách cho họ được yên… Hiện nay trò Do và trò Hữu phụ tá họ Quý, biết người ở xa không qui phục mà chẳng biết cách làm họ đến, nước nhà phân rẽ mà không biết cách bảo toàn, lại còn muốn binh đao… Ta sợ nỗi lo của họ Quý không phải ở nước Chuyên Du, mà ở trong nội bộ vậy.

[16.2]. Khổng Tử nói:" Khi trong nước thịnh trị,thì âm nhạc, lễ lạc và việc chinh phạt là do Thiên tử xuất phát. Khi thiên hạ loạn lạc, lễ nhạc, chinh phạt là là chư hầu xuất phát. Nếu do chư hầu phát động thì khó được mười đời vì bị các quyền thần chiếm đoạt. Quyền thần chiếm đoạt thì cũng được năm đời, rồi cũng rơi vào bọn gia thần. Hàng gia thần củaquyền thần mà nắm vận nước thì cũng chỉ dài ba đời.
Khi thiên hạ thái bình, quyền hành không ở tay đại phu. Khi thiên hạ thái bình, hạng thứ nhân không nghị luận việc nước.
[16.3]. Đức Khổng nói: " Các món thuế của nước Lỗ chẳng vào kho nhà vua mà năm đời nay lại vào kho lẫm của quyền thần. Còn quyền bính vào quyền thần bốn đời rồi. Nay đến lúc con cháu ba nhà đại phu nay đến lúc suy đồi.

NGUYÊN VĂN

[16.4]. 孔子曰：「益者三友，損者三友友直，友諒，友多聞益矣;;。友便辟，友善柔，友便佞損矣。」
[16.5]. 孔子曰：「益者三樂，損者三樂樂節禮樂，樂道人之善，樂多賢友，益矣;。樂驕樂，樂佚遊，樂宴樂，損矣。」
[16.6]. 孔子曰：「侍於君子有三愆：言未及之而言，謂之『躁』言及之而不言，謂之;『隱』未見顏色而言，謂之;『瞽』。」

PHIÊN ÂM

【16.4】. Khổng tử viết: ích giả tam hữu , tổn giả tam hữu , hữu trực , hữu lượng , hữu đa văn , ích hĩ, hữu tiện tích , hữu thiện nhu , hữu tiện nịnh , tổn hĩ .
【16.5】.Khổng tử viết: ích giả tam lạc , tổn giả tam lạc , nhạc tiết lễ nhạc , nhạc đạo nhân chi thiện , nhạc đa hiền hữu , ích hĩ . Nhạc kiêu nhạc , nhạc dật du , nhạc yến nhạc , tổn hĩ .
【16.6】.Khổng tử viết , thị ư quân tử hữu tam khiên , ngôn vị cập chi nhi ngôn , vị chi táo , ngôn cập chi nhi bất ngôn , vị chi ẩn , vị kiến nhan sắc nhi ngôn , vị chi cổ .

DỊCH NGHĨA

[16.4]. Khổng Tử nói: " Có ba hạng bằng hữu có ich và ba hạng bằng hữu có hại cho ta. Bạn ngay thẳng, bạn độ lượng, và bạn nhiều kiến thức. Đó là ba hạng bạn ich lợi. Bạn hay làm bộ làm tịch, bạn hay chiều chuộng, và hay nịnh hót, đó là ba hạng bạn có hại.
[16.5]. Khổng Tử nói:" Có ba loại nhạc hữu ích, và ba loại nhạc tai hại. Nhạc theo lễ, nhạc khuyến thiện, nhạc hướng về bạn hiền thiện; đó là ba loại nhạc ích lợi. Nhạc xa hoa dục lạc, nhạc dâm dật chơi bời, nhạc yến ẩm say sưa là ba loại nhạc độc hại.
[16.6]. Đức Khổng nói: " Khi nói chuyện với người quân tử, mình phải lưu ý ba điều:
-Người chưa nòi mà mình nói, đó là hấp tấp, bộp chộp.

-Người ta hỏi mà mình không nói, đó là giấu giếm.
-Mình nói mà không xem sắc diện người đối diện, đó là đui mù.

NGUYÊN VĂN

[16.7]. 孔子曰：「君子有三戒少之時，血氣未定，戒之在色及其壯也，血氣方剛，戒;;之在鬥及其老也，血氣旣衰，戒之在得。」
[16.8]. 孔子曰：「君子有三畏：畏天命，畏大人，畏聖人之言。小人不知天命而不畏也，狎大人，侮聖人之言。」
[16.9]. 孔子曰：「生而知之者，上也學而知之者，次也困而學之，又其次也。困而不學，民斯爲下矣！」

PHIÊN ÂM

[16.7】.Khổng tử viết , quân tử hữu tam giới , thiểu chi thời , huyết khí vị định , giới chi tại sắc , cập kỳ tráng dã , huyết khí phương cương , giới chi tại đấu , cập kỳ lão dã , huyết khí ký suy , giới chi tại đắc .
【16.8】.Khổng tử viết , quân tử hữu tam úy , úy thiên mệnh , úy đại nhân , úy thánh nhân chi ngôn .Tiểu nhân bất tri thiên mệnh , nhi bất úy dã , hiệp đại nhân , vũ thánh nhân chi ngôn . 【16.9】.Khổng tử viết , sanh nhi tri chi giả , thượng dã , học nhi tri chi giả , thứ dã , khốn nhi học chi , hựu kỳ thứ dã , khốn nhi bất học , dân tư vi hạ hĩ .

DỊCH NGHĨA

[16.7]. Khổng Tử nói: " Người quân tử có ba điều phải kiêng dè:
-Lúc trẻ, khí huyết bồng bột, nên phòng nữ sắc. Đén lúc tráng niên, huyết khí phương cương, nên phòng việc đánh nhau. Đến lúc già, khí huyết suy vi, nên tránh việc tom góp.
[16.8]. Khổng Tử nói:" Bậc quân tử nên có ba điều sợ:" sợ mạng trời, sợ đại nhân và sợ lời dạy của thánh nhân.
[16.9]. Đức Khổng nói: " Con người sanh ra tự nhiên mà biết đạo lý, đó là hạng cao thượng. Học rồi mới biết là hạng thứ hai. Trí óc ngu độn nhưng chịu khó học tập, đó là hạng ba. Ngu dốt mà lại không chịu học đạo lý là hạng thấp kém vậy.

NGUYÊN VĂN

[16.10]. 孔子曰：「君子有九思：視思明，聽思聰，色思溫，貌思恭，言思忠，事思敬，疑思問，忿思難，見得思義。」
[16.11]. 孔子曰：「『見善如不及，見不善而探湯;』吾見其人矣，吾聞其語矣！『隱居以求其志，行義以達其道;』吾聞其語矣，未見其人也！」
[16.12]. 「齊景公有馬千駟，死之日，民無德而稱焉伯夷;、叔齊餓於首陽之下，民到于今稱之。其斯之謂與？」

PHIÊN ÂM

【16.10】.Khổng tử viết , quân tử hữu cửu tư , thị tư minh , thính tư thông , sắc tư ôn , mạo tư cung , ngôn tư trung , sự tư kính , nghi tư vấn , phẫn tư nan , kiến đắc tư nghĩa .
【16.11】.Khổng tử viết , kiến thiện như bất cập , kiến bất thiện nhi tham thang , ngô kiến kỳ nhân hĩ , ngô văn kỳ ngữ hĩ . Ẩn cư dĩ cầu kỳ chí , hành nghĩa dĩ đạt kỳ đạo , ngô văn kỳ ngữ hĩ , vị kiến kỳ nhân dã
【16.12】. Cảnh công hữu mã thiên tứ , tử chi nhật , dân vô đức nhi xưng yên , bá di thúc , ngạ vu thủ dương chi hạ , dân đáo vu kim xưng chi .Kỳ tư chi vị dữ .

DỊCH NGHĨA

[16.10]. Khổng Tử nói: " Người quân tử có 9 điều lo nghĩ:
-(1). Khi trông thấy thì phải nhìn thấy cho rõ ràng.
-(2).Khi nghe phải nghe cho rõ.
-(3). Sắc mặt phải luôn giữ ôn hòa.
-(4). Dung mạo phải khiêm cung.
-5). Nói phải trung thực
-(6).Làm việc phải kính cẩn.
-(7). Có nghi ngờ thì phải hỏi.
-(8).Khi giận thì phải lo tai họa có thể xảy ra.
-(9). Thấy lợi phải nghĩ đến đạo nghĩa.
[16.11]. Khổng Tử nói:" Thấy ai làm điều thiện phải luôn gắng theo cho kịp người. Thấy ai làm ác thì tránh xa như tránh nước sôi, lửa cháy. Hai việc ấy, ta có thể thấy và nghe.
Ẩn cư nơi thôn dã để dưỡng chí thanh cao của mình. Ra làm quan là để làm tròn nghĩa vụ và đạt đạo của mình. Hai điều ấy, ta vẫn nghe nói nhưng chưa thấy ai làm.
[16.12]. Vua Tề Cảnh công có ngàn cỗ xe tứ mã, khi vua chết, dân chẳng khen ngợi. Bá Di, Thúc Tề chết đói ở Thủ Dương, nhưng đến nay vẫn có người khen ngợi. Người ta khen không phải vì giàu sang mà vì đức hạnh khác đời. "

NGUYÊN VĂN

[16.13]. 陳亢問於伯魚曰：「子亦有異聞乎？」對曰：「未也。嘗獨立，鯉趨而過庭。曰：『學詩乎？』對曰：『未也。』『不學詩，無以言！』鯉退而學詩。他日，又獨 立，鯉趨而過庭。曰：『學禮乎？』對曰：『未也。』『不學禮，無以立！』鯉退而學禮。聞斯二者。」陳亢退而喜曰：「問一得三：聞詩，聞禮。又聞君子遠其子 也。」
[16.14]. 邦君子之妻，君稱之曰「夫人」夫人自稱;「小童」邦人稱之曰;「君夫人」，稱諸異邦曰「寡小君」異邦人稱之，亦曰;「君夫人」。

PHIÊN ÂM

【16.13】.Trần Kháng vấn ư Bá Ngư viết: tử diệc hữu dị văn hồ .Đối viết , vị dã , thường độc lập , lý xu nhi quá đình , viết: học thi hồ . Đối viết , vị dã . Bất học thi , vô dĩ ngôn . Lý thối nhi học thi . Tha nhật , hựu độc lập , lý xu nhi quá đình , viết , học lễ hồ . Đối viết , vị dã . Bất học lễ , vô dĩ lập . Lý thối nhi học lễ . Văn tư nhị giả . Trần Kháng thối nhi hỉ viết , vấn nhất đắc tam , văn thi , văn lễ , hựu văn quân tử viễn kỳ tử dã .
【16.14】.Bang quân tử chi thê , quân xưng chi viết phu nhân , phu nhân tự xưng tiểu đồng , bang nhân xưng chi , viết quân phu nhân , xưng chư dị bang , viết quả tiểu quân , dị bang nhân xưng chi , diệc viết quân phu nhân .

DỊCH NGHĨA

[16.13]. Trần Kháng hỏi Bá Ngư :" Thầy có dạy anh điều gì đặc biệt ( khác với dạy bọn tôi) không? Bá Ngư đáp: "Chưa". Một hôm, cha tôi đứng một mình, tôi tôi bước vào nhà, cha tôi hỏi: "Con đã học kinh Thi chưa?" Tôi thưa:"chưa". Cha tôi bảo: "Nếu ch8ảng học kinh Thi thì chẳng ngôn luận được." Tôi bèn lui xuống học kinh Thi.
Một ngày khác, cha tôi đứng một mình, tôi đi vào nhà, cha tôi hỏi: " Con đã học kinh Lễ chưa?" Tôi thưa: Chưa". Cha tôi bảo: " Không học kinh Lễ thì không thể lập thân với đời." Tôi bèn lui về học kinh Lễ.

Trần Cang lui về nói: " Tôi hỏi một mà học được ba điều:Một là nghe dạy phải học kinh Thi, hai là nghe dặn phải học kinh Lễ, ba là bậc quân tử không hay gần gũi con cái".

[16 14]. Khổng Tử nói:"Một vị chư hầu gọi vợ mình là phu nhân, còn phu nhân tự xưng là tiểu đồng. Người trong nước gọi bà là phu nhân của vua, còn vợ các vua chư hầu là quả tiểu quân. Người các nước đến cũng gọi là phu nhân của vua.

陽貨第十七

NGUYÊN VĂN

[17.1]. 陽貨欲見孔子，孔子不見，歸孔子豚。孔子時其亡也，而往拜之。遇諸塗。謂孔子曰：「來！豫與爾言。」曰：「懷其寶而迷其邦，可謂仁乎？」曰：「不可。」「好從事而亟失時，可謂知乎？」曰：「不可。」「日月逝矣！歲不我與！」孔子曰：「諾，吾將仕矣！」
[17.2].子曰：「性相近也，習相遠也。」
[17.3]. 子曰：「唯上知與下愚，不移。」

PHIÊN ÂM

Dương Hóa đệ thập thất

【17.1】.Dương Hóa dục kiến Khổng tử , Khổng tử bất kiến , quy Khổng tử đồn , Khổng tử thời kỳ vong dã , nhi vãng bái chi . Ngộ chư đồ . Vị Khổng tử viết: lai , dư dữ nhĩ ngôn , viết: hoài kỳ bảo nhi mê kỳ bang. khả vị nhân hồ . Viết : bất khả . Hảo tòng sự nhi cức thất thời , khả vị tri hồ . Viết , bất khả . Nhật nguyệt thệ hĩ , tuế bất ngã dữ . Khổng tử viết , nặc , ngô tương sĩ hĩ . 【17.2】. Tử viết : tính tương cận dã , tập tương viễn dã .
【17.3】. Tử viết: duy thượng tri dữ hạ ngu bất di .

DỊCH NGHĨA

[17.1]. Dương Hóa muốn Khổng Tử đến thăm y. Khổng tử không muốn đến nhà y. Ông ta lập mưu sai người biếuKhổng Tử một con heo luộc. Khổng tử chọn lúc Dương Hóa đi vắng liền đến cám ơn. Giữa đường ,ngài gặp Dương Hóa, Khổng Tử nói: "Xin mời ông lại đây, chúng ta cùng nói chuyện." Người có của quý lại đem cất giấu đi. Nước loạn, tại sao ông không đem tài ra giúp nước. Như vậy là có lòng nhân không? Khổng tử đáp: "Không?"Dương Hóa nói:"Ngày tháng qua mau, chẳng chờ đợi ta." Khổng Tử đáp:" Tôi sắp ra làm quan đây".

[17.2]. Phu Tử nói:" Người ta thảy đều gần giống nhau. Ai cũng có tánh thiện, nhưng tập luyện mà thành ra khác nhau.
[17.3]. Đức Khổng nói: " Bậc thượng trí và kẻ hạ ngu là không thay đổi.

NGUYÊN VĂN

[17.4].子之武城，聞弦歌之聲，夫子莞爾而笑曰：「割雞焉用牛刀？」子游對曰：「昔者，偃也聞諸夫子曰：『君子學道則愛人小人學道則易使也;。』」子曰：「二三子！偃之言是也前言戲之耳！」
[17.5]. 公山弗擾以費畔，召，子欲往。子路不說，曰：「末之也已，何必公山民之之也？」子曰：「未召我者，而豈走哉？如有用我者，吾其爲東周乎！」
[17.6]. 子張問「仁」於孔子。孔子曰：「能行五者於天下，爲仁矣。」「請問之？」曰：「恭、寬、信、敏、惠：恭則不侮，寬則得衆，信則人任焉，敏則有功，惠則足以使人。」

PHIÊN ÂM

【17.4】. Tử chi Vũ thành , văn huyền ca chi thanh . Phu tử hoàn nhĩ nhi tiếu viết: , cát kê yên dụng ngưu đao .Tử Du đối viết: tích giả yển dã , văn chư phu tử viết , quân tử học đạo tắc ái nhân ; tiểu nhân học đạo tắc dịch sử dã . Tử viết , nhị tam tử , yển chi ngôn thị dã , tiền ngôn hí chi nhĩ .
【17.5】. Công San Phất Nhiễu dĩ phí bạn , triệu , tử dục vãng . Tử Lộ bất thuyết , viết: mạt chi dã dĩ , hà tất Công San thị chi chi dã . Tử viết: vị triệu ngã giả , nhi khởi đồ tai , như hữu dụng ngã giả , ngô kỳ vi đông chu hồ .

【17.6】. Tử Trương vấn nhân ư Khổng tử . Khổng tử viết : năng hành ngũ giả ư thiên hạ vi nhân hĩ . Thỉnh vấn chi , viết : cung , khoan , tín , mẫn , huệ , cung , tắc bất vũ , khoan , tắc đắc chúng , tín , tắc nhân nhiệm yên , mẫn , tắc hữu công , huệ , tắc túc dĩ sử nhân.


DỊCH NGHĨA

[17.4]. Khổng Tử đi đến Vũ Thành (là một ấp nhỏ ở Lỗ, do Tử Du làm quan tể) , nghe tiếng đàn ca từ nhà dân chúng đưa ra , ngài cười mà nói:" Giết gà cần gì dao mổ trâu!" Tử Du đáp: " Ngày xưa Yển này nghe thầy dạy : " Người quân tử do học đạo mà thương dận, kẻ tiểu nhân nhờ học đạo mà biết tuân lệnh trên, " Khổng Tử bảo: Này các trò, trò Yển nói đúng lắm. Mấy lời ta vừa nói ra chỉ là nói đùa mà thôi."
[17.5]. Công Sơn Phất Nhiễu chiếm ấp Phi chống lại chủ ( là họ Quý), bèn sai sứ giả triệu Khổng tử. Khổng Phu Tử muốn đến, nhưng Tử Lộ ngăn cản mà nói rằng: " Chẳng nên đi. Cần gì mà theo bọn Công Sơn". Khổng Tử nói": Người ta mời mình chẳng có lý do chánh đá Người ta dùng mình, mình há lại không làm cho đất nước ( Lỗ ) thịnh vượng như thời Đông Châu sao?"

[17.6].Tử Trương hỏi về lòng nhân. Khổng tử nói: " Người nhân đức là người thực hành 5 điều phổ cập khắp thiên hạ.
-Xin thầy cho biết đó là 5 điều gì?

- Đó là cung, khoan, tín, mẫn, huệ. (Cung là cung kính, khoan là độ lượng bao dung, tín là giữ lời hứa,mẫn là cần mẫn, huệ là thi ân bố đức). Mình nghiêm trang, giữ lễ thì không ai dám khi dễ mình; mình rộng lượng thì dễ thâu phục nhân tâm; mình giữ chữ tín thì người ta tin cậy mình; mình siêng năng thì hoàn thành tốt công việc; mình thi ân bố đức thì có thể sai khiến người".

NGUYÊN VĂN[17.7]. 佛肸召，子欲往。子路曰：「昔者由也聞諸夫子曰：『親於其身爲不善者，君子不入也』。佛肸以中牟畔，子之往也如之何？」子曰：「然，有是言也。不曰『堅』乎？磨而不磷不曰;『白』乎？涅而不緇。吾豈匏瓜也哉？焉能繫而不食！」
[17.8]. 子曰：「由也，女聞六言六蔽矣乎？」對曰：「未也。」「居！吾語女：好『仁』不好學，其蔽也『愚』好;『知』不好學，其蔽也『蕩』好;『信』不好學，其蔽 也『賊』好;『直』不好學，其蔽也『絞』好;『勇』不好學，其蔽也『亂』好;『剛』不好學，其蔽也『狂』。」
[17.9]. 子曰：「小子！何莫學夫詩？詩：可以興，可以觀，可以群，可以怨邇之事父，;遠之事君多識於鳥;、獸、草、木之名。」

PHIÊN ÂM

【17.7】. Phật Bật triệu . Tử dục vãng .Tử lộ viết: tích giả do dã , văn chư phu? Tử viết , thân ư kỳ thân , vi bất thiện giả , quân tử bất nhập dã , Phật Hật dĩ trung mưu bạn , tử chi vãng dã , như chi hà ?. Tử viết: nhiên , hữu thị ngôn dã , bất viết kiên hồ , ma nhi bất lân , bất viết bạch hồ , niết nhi bất truy . Ngô khởi bào qua dã tai , yên năng hệ nhi bất thực .
【17.8】. Tử viết : Do dã , nhữ văn lục ngôn lục tế hĩ hồ . Đối viết: vị dã . Cư , ngô ngữ nhữ . Hiếu nhân bất hiếu học , kỳ tế dã ngu , hảo trí bất hảo học , kỳ tế dã đãng , hảo tín bất hhiếu học , kỳ tế dã tặc , hảo trực bất hiếu học , kỳ tế dã giảo , hảo dũng bất hiếu học , kỳ tế dã loạn hiếu cương bất hiếu học , kỳ tế dã cuồng .
【17.9】. Tử viết: tiểu tử , hà mạc học phù thi . Thi khả dĩ hưng . Khả dĩ quan . Khả dĩ quần .Khả dĩ oán . Nhĩ chi sự phụ , viễn chi sự quân . Đa thức ư điểu thú thảo mộc chi danh .

DỊCH NGHĨA

[17.7].Phật Bật mời đức Khổng đến, ngài muốn đi, nhưng Tử Lộ ngăn cản. Tử Lộ nói: Ngày xưa, Do này nghe thầy nói: "Người quân tử không theo phe đảng bọn xấu. Phật Bật (được họ Triệu ở nước Tấn cho làm quan tể ấp Trung Mâu) chiếm đất Trung Mâu mà phản họ Triệu. Thầy muốn đến với y là lẽ làm sao? Đức Khổng nói: "Phải, trước kia ta có nói vậy. Ta cũng đã nói: Vật gì bền chắc, dẫu mài cách gì cũng chẳng mòn sao?" Ta có tài nên dùng, há như trái bầu mà người ta treo mà không ăn sao?

[17.8]. Đức Khổng nói: " Trò Do này, người có nghe biết 6 đức tốt sẽ bị sáu mối hại chăng?
Tử Lộ thưa: " Dạ không biết."
Đức Khổng nói " Ngươi hãy ngồi xuống rồi ta nói cho mà nghe.
-(1).Thích làm điều nhân mà không chịu học hỏi thì cái hại là ngu muội.
-(2).Người ưa trí xảo mà không chịu học hỏi thì tai hại là phóng đãng.
-(3).Người ưa tin thật mà không chịu học hỏi thì tai họa là bị người lừa dối.
-(4). Người thích ngay thẳng mà không chịu học hỏi thì tính tình quá khắc nghiệt
-(5).Người ưa dũng cảm mà không chịu học thì sinh ra óc phản loạn.
-(6). Người cương quyết mà không học hỏi thì tai họa là cuồng loạn.

[17.9]. Đức Khổng nói với các đệ tử: " Này các trò, sao chẳng học kinh Thi? Kinh Thi có thể làm cho mình ý chí hưng khởi, mình có thể quan sát (mình và người), có thể hợp quần với người, biết giận kẻ ác. Biết đọc kinh Thi, gần thì biết thờ cha mẹ, xa thì phụng sự đất nước. Hơn nữa đọc kinh Thi có thể biết tên nhiều loại chim, nhiều loài thú và thảo mộc.

NGUYÊN VĂN

[17.10]. 子謂伯魚曰：「女爲周南召南矣乎？人而不爲周南，召南，其猶正牆面而立也與？」
[17.11].子曰：「禮云禮云！玉帛云乎哉！樂云樂云！鍾鼓云乎哉！」
[17.12]. 子曰：「色厲而內荏，譬諸小人，其猶穿窬之盜也與！」


PHIÊN ÂM

【17.10】. Tử vị Bá Ngư viết : nhữ vi Chu nam Chiêu nam hĩ hồ , nhân nhi bất vi chu nam triệu nam , kỳ do chánh tường diện nhi lập dã dữ .【17.11 】. Tử viết: lễ vân lễ vân , ngọc bạch vân hồ tai , nhạc vân nhạc vân , chung cổ vân hồ tai .
【17.12】. Tử viết: sắc lệ nhi nội nhẫm , thí chư tiểu nhân , kỳ do xuyên du chi đạo dã dữ .
DỊCH NGHĨA

[17.10]. Khổng Tử hỏi Bá Ngư: Con đã đọc Châu Nam và Chiêu Nam (hai thiên đầu kinh Thi) chưa? Người chẳng học Châu Nam và Chiêu Nam có khác nào kẻ đứng quay mặt vào vách đâu! "
[17.11]. Phu Tử nói:" Người ta nói về lễ , luận về lễ, đó là họ nói về ngọc quý và lụa tốt. Người ta khen nhạc, ca tụng nhạc, đó là họ khen chuông trống rền vang!(Ý Khổng tử nói người đời chỉ chuộng bề ngoài mà bỏ mất phần chính : lễ không trọng phần cung kính, nhạc thì quên việc hòa âm)

[17.12]. Đức Khổng nói: " Nhiều kẻ ngoài mặt oai vệ mà trong lòng nhu nhược, ta cho họ là tiểu nhân, chẳng khác bọn trèo tường, khoét vách.

NGUYÊN VĂN[17.13].子曰：「鄉原，德之賊也！」
[17.14].子曰：「道聽而塗說，德之棄也！」
[17.15]. 子曰：「鄙夫！可與事君也與哉！其未得之也，患得之旣得之，患失之苟患失;;之，無所不至矣！」

PHIÊN ÂM

【17.13】. Tử viết: hương nguyên , đức chi tặc dã .
【17.14】. Tử viết , đạo thính nhi đồ thuyết , đức chi khí dã .
【17.15】. Tử viết: bỉ phu , khả dữ sự quân dã dữ tai . Kỳ vị đắc chi dã hoạn đắc chi , ký đắc chi , hoạn thất chi . Cẩu hoạn thất chi , vô sở bất chí hĩ


DỊCH NGHĨA

[17.13]. Khổng Tử nói: " Những bọn hương chức trong làng mà dân chúng khen là thành thật thường là bọn phá hoại phong hóa, đạo đức.
[17.14]. Phu Tử nói:" Những kẻ nghe chuyện ngoài đường rồi thuật lại ngoài đường thì bỏ mất cái đức của mình vậy.
[17.15]. Đức Khổng nói: "Có nên để cho bọn đê hèn cùng ta phụng sự vua không? Bọn ấy khi chưa có địa vị, lợi lộc thì tìm cách luồn cúi, khi được rồi thì sơ mất lộc vị cho nên việc gì tàn ác, xấu xa mà chẳng dám làm!

NGUYÊN VĂN[17.16]. 子曰：「古者民有三疾，今也或是之亡也。古之狂也肆，今之狂也蕩古之矜也;廉，今之矜也忿戾古之愚也直，今之愚也詐而已矣;。」
[17.17]. 子曰：「惡紫之奪朱也。惡鄭聲之亂雅樂也。惡利口之覆邦家者。」
[17.18].子曰：「豫欲無言！」子貢曰：「子如不言，則小子何述焉？」子曰：「天何言哉！四時行焉，百物生焉天何言哉？;」

PHIÊN ÂM

【17.16】. Tử viết : cổ giả , dân hữu tam tật , kim dã hoặc thị chi vong dã . Cổ chi cuồng dã tứ . Kim chi cuồng dã đãng , cổ chi căng dã liêm , kim chi căng dã phẫn lệ , cổ chi ngu dã trực , kim chi ngu 也詐而已矣。 dã trá nhi dĩ hĩ .
【17.17】. Tử viết , ác tử chi đoạt chu dã , ác Trịnh thanh chi loạn nhã nhạc dã , ác lợi khẩu chi phúc bang gia giả .
[17.18]. Tử viết: " Dư dục vô ngôn" Tử Cống viết:" Tử như bất ngôn, tắc tiểu tử hà thuật yên?" Tử viết:" Thiên hà ngôn tai? Tứ thời hành yên! Bá vật sanh yên. Thiên hà ngôn tai!"

DỊCH NGHĨA

[17.16]. Khổng Tử nói: " Đời xưa, dân có ba tật xấu: Đời nay có lẽ ba tật ấy chẳng còn. Người xưa hay ngông cuồng người nay ngông cuồng mà còn phóng đãng. Người xưa kiêu căng nhưng còn biết thanh liêm, người đời nay kiêu căng mà hay giận dữ; người đời xưa ngu khờ, thất học nhưng ngay thẳng, còn nay thì người ta ngu mà lại gian trá.

[17.17]. Phu Tử nói:" Ta ghét màu tía là vì nó làm mất màu châu ( màu đỏ tự nhiên) Ta ghét tiếng đàn nước Trịnh vì nó làm loạn nhạc tao nhã; Ta ghét kẻ lợi khẩu vì làm tai hại nước nhà.

[17.18]. Đức Khổng nói: "Ta chẳng muốn nói.Tử Cống thưa:" Nếu thầy chẳng muốn nói, bọn đệ tử chúng con làm sao đem lời thầy truyền bá cho người đời. Đức Khổng dạy:" Trời có nói gì đâu mà bốn mùa cứ xoay vần mãi. Trời có nói gì đâu!"

NGUYÊN VĂN
[17.19].孺悲欲見孔子，孔子辭以疾，將命者出戶，取瑟而歌，使之聞之。
[17.20]. 宰我問：「三年之喪期已久矣！君子三年爲禮，禮必壞三年不爲樂，樂必崩;。舊穀旣沒，新穀旣升鑽燧改火，期可已矣;。」子曰：「食夫稻，衣夫錦，於女安 乎？」曰：「安！」「女安，則爲之！夫君子之居喪，食旨不甘，聞樂不樂，居處不安，故不爲也。今女安，則爲之！」宰我出。子曰：「豫之不仁也！子生三年， 然後免於父母之懷。夫三年之喪，天下之通喪也豫也，有三年之愛於其父母乎？」
[17.21]. 子曰：「飽食終日，無所用心，難矣哉！不有博弈者乎？爲之猶賢乎已！」

PHIÊN ÂM


【17.19】.Nhũ Bi dục kiến Khổng Tử. Khổng Tử từ dĩ tật. Tương mệnh giả xuất hộ. thủ sắt nhi ca, sử chi văn chi.

【17.20】. Tể Ngã vấn: tam niên chi tang kỳ dĩ cửu hĩ . Quân tử tam niên bất vi lễ 、Lễ tất hoại , tam niên bất vi nhạc , nhạc tất băng . [ Tam tiết ] cựu cốc ký một , tân cốc ký thăng , toản toại cải hỏa , kỳ khả dĩ hĩ . Tử viết , thực phu đạo , y phu cẩm , ư nữ an hồ . Viết , an . nhữ an , tắc vi chi , phu quân tử chi cư tang , thực chỉ bất cam , văn nhạc bất nhạc , cư xử bất an , cố bất vi dã , kim nữ an , tắc vi chi . Tể Ngã xuất:. Tử viết: dư chi bất nhân dã , tử sanh tam niên , nhiên hậu miễn ư phụ mẫu chi hoài , phu tam niên chi tang , thiên hạ chi thông tang dã , dư dã , hữu tam niên chi ái ư kỳ phụ mẫu hồ.
【17. 21】. Tử viết: bão thực chung nhật , vô sở dụng tâm , nan hĩ tai , bất hữu bác dịch giả hồ , vi chi do hiền hồ dĩ .

DỊCH NGHĨA

[17.19]. Nhữ Bi ( người nước Lỗ) muốn yết kiến Khổng Tử. Ngài từ chối, lấy cớ bệnh. Khi sứ giả đi khỏi, ngài lấy cây đờn sắt vưà đàn vừa ca, khiến cho sứ giả nghe biết.
[17.20]. Tể Ngã nói "Tang ba năm nên thâu lại một năm cũng đũ. Để tang ba năm, (không ra ngoài ) thì không làm lễ thì việc học lễ sẽ bị băng hoại, Ba năm không học nhạc, nhạc cũng thoái bộ; Nếu một năm, lúa cũ hết, lúa mới gặt xong, những thứ dụng cụ dùng lấy lửa mỗi mùa cũng đã hết, cho nên để tang một năm cũng đủ. "
Đức Khổng nói: " (Trong khi chưa mãn tang ba năm) ăn gạo thơm (thay vì ăn gạo thô) ,mặc áo gấm thay áo sô, ngươi có an lòng không?"
-An lòng.
-Nếu an lòng thì ngươi cứ làm đi. Nầy, người quân tử khi cư tang, dẫu ăn thức ngon ngọt cũng không biết mùi vị, nghe nhạc cũng không thích thú, và chẳng an lòng chỗ mình ở. Cho nên chẳng thể làm theo ý của ngươi. Nay ngươi an lòng thì cứ làm theo ý mình đi.
Tể Ngã lui ra, Khổng Tử than phiền rằng: "Trò Dư bất nhân. Cha mẹ sanh ra ba năm mới hết ẳm bồng. Vậy tang ba năm là việc thường của đạo làm con. Có lẽ trò Dư không được cha mẹ yêu thương trong ba năm sao?
[17.21]. Đức Khổng Tử nói :" Kẻ nào suốt ngày ăn không ngồi rồi, thì khó mà làm nên việc gì. Sao chẳng chơi cờ? Chơi cờ còn hơn là ở không.

NGUYÊN VĂN
[17.22]. 子路曰：「君子尚勇乎？」子曰：「君子義以爲上。君子有勇而無義爲亂，小人有勇而無義爲盜。」
[17.23]. 子貢曰：「君子亦有惡乎？」子曰：「有惡。惡稱人之惡者，惡居下流而訕上者，惡勇而無禮者，惡果敢而窒者。」曰：「賜也亦有惡乎？」「惡徼以爲知者，惡不係以爲勇者，惡訐以爲直者。」
[17.24].子曰：「唯女子與小人爲難養也！近之則不係，遠之則怨。」
[17.25].子曰：「年四十而見惡焉，其終也已！」

PHIÊN ÂM

【17.22】. Tử Lộ viết , quân tử thượng dũng hồ?. Tử viết : quân tử nghĩa dĩ vi thượng , quân tử hữu dũng nhi vô nghĩa vi loạn , tiểu nhân hữu dũng nhi vô nghĩa , vi đạo .
【17.23】. Tử Cống viết : quân tử diệc hữu ố hồ ? Tử viết: hữu ố , ố xưng nhân chi ố giả , ố cư hạ lưu nhi san thượng giả , ố dũng nhi vô lễ giả , ố quả cảm nhi trất giả . Viết : "Tứ dã diệc hữu ố hồ? Ố kiêu dĩ vi tri giả, ố bất tốn dĩ vi dũng giả, ố kiết dĩ vi trực giả.
【17.24】. Tử viết: duy nữ tử dữ tiểu nhân , vi nan dưỡng dã , cận chi tắc bất tôn , viễn chi tắc oán . 【17.25】. Tử viết: niên tứ thập nhi kiến ác yên , kỳ chung dã dĩ .

DỊCH NGHĨA

[17.22]. Tử Lộ hỏi Khổng Tử: Người quân tử có nên chuộng dũng cảm không? Khổng Tử nói:
" Người quân tử nên trọng điều nghĩa trên hết. Người quân tử ở địa vị cao, nếu có dũng cảm mà vô nghĩa thì gây ra loạn. Còn tiểu nhân ở địa vị thấp, nếu có dũng mà bất nghĩa thì đi ăn trộm, ăn cướp mà thôi."

[17.23]. Tử Cống hỏi: " Người quân tử có ghét ai không? Phu Tử nói:" Có. Ghét kẻ nói xấu người, ghét kẻ bậc dưới dèm pha người trên, ghét kẻ dũng cảm mà vô lễ, ghét kẻ quả quyết mà liều lĩnh để đi đến thất bại.
Đức Khổng hỏi lại: " Trò Tứ có ghét ai không? Tử Cống đáp:" Con ghét kẻ rình mò hành vi của người mà ngỡ rằng mình là người có trí tuệ; ghét kẻ chẳng khiêm tốn mà cho rằng mình là dũng cảm; ghét kẻ ưa công kích người mà cho rằng mình ngay thẳng.

[17.24]. Đức Khổng nói: " Duy có bọn con gái và tiểu nhân là khó dạy bảo. Nếu mình gần họ và dễ dãi với họ thì họ sinh ra lờn mặt, còn mình nghiêm nghị thì họ oán ghét.
[17.25]. Khổng Tử nói: Kẻ nào đã bốn mươi mà ai nhìn thấy cũng ghét, thì trọn đời chẳng sửa đổi được nữa.

衛子第十八

NGUYÊN VĂN

[18.1]. 衛子去之箕子爲之奴比干諫而死;;。孔子曰：「殷有三仁焉！」
[18.2]. 柳下惠爲士師，三黜。人曰：「子未可以去乎？」曰：「直道而事人，焉往而不三黜！枉道而事人，何必去父母之邦！」
[18.3]. 齊景公待孔子，曰：「若李氏則吾不能，以李、孟之閒待之。」曰：「吾老矣。不能用也。」孔子行。


PHIÊN ÂM

Vi tử đệ thập bát

【18.1】. Vi tử khứ chi , Cơ tử vi chi nô , Tỷ Can gián nhi tử . Khổng tử viết , Ân hữu tam nhân yên . 【18.2】. Liễu Hạ Huệ vi sĩ sư , tam truất , nhân viết : tử vị khả dĩ khứ hồ . Viết : trực đạo nhi sự nhân , yên vãng nhi bất tam truất , uổng đạo nhi sự nhân , hà tất khứ phụ mẫu chi bang .
【18.3】. Tề Cảnh Công đãi Khổng Tử , viết: nhược lý thị , tắc ngô bất năng , dĩ lý mạnh chi gian đãi chi . Viết : ngô lão hĩ , bất năng dụng dã . Khổng tử hành .
DỊCH NGHĨA

[18.1]. (Vua Trụ nhà Ân tàn ác) khiến Vi tử bỏ đi, bắt Cơ tử làm nô lệ, và giết Tỷ Can. Đức Khổng nói: " Nhà Ân có ba người nhân.
[18.2]. Liễu Hạ Huệ làm quan Sĩ sư ( đứng đầu việc hình ngục nước Lỗ) nhiều lần bị phế. Có người hỏi: "Ông sao không bỏ nước mà đi? Ông đáp" Tôi lấy sự ngay thẳng giúp người, dẫu đi đến đâu rồi cũng bị truất nhiều lần. Nếu lấy gian tà mà làm việc thì cần gì phải đi xứ khác?
18.3]. (Khi Khổng Tử đến nước Tề) Tề Cảnh Công bàn việc tiếp đãi Khổng Tử. Vua Tề nói: Ta không thể đãi Khổng Tử ngang họ Quý (quyền thần bậc nhất của nước Lỗ). Ta có thể đãi Khổng Tử ở giữa họ Thúc và họ Mạnh (hai họ này dưới họ Quý). Kế đó vua phán:" Ta nay đã già, không đủ sức thi hành chính sách của ông ấy, nên ta chẳng trọng dụng ông ấy." Nghe được lời này, đức Khổng đi ra khỏi nước Tề!

NGUYÊN VĂN[18.4]. 齊人歸女樂，李桓子受之，三日不朝，孔子行。
[18.5]. 楚狂接輿，歌而過孔子，曰：「鳳兮！何德之衰？往者不可諫，來者猶可追。已而！已而！今之從政者殆而！」孔子下，欲與之言。趨而辟之，不得與之言。
[18.6]. 長 沮桀溺耦而耕。孔子過之，使子路問津焉。長沮曰：「夫執輿者爲誰？」子路曰：「爲孔丘。」曰：「是魯孔丘與？」曰：「是也。」曰：「是知津矣！」問於桀 溺，桀溺曰：「子爲誰？」曰：「爲仲由。」曰：「是魯孔丘之徒與？」對曰：「然。」曰：「滔滔者，天下皆是也，而誰以易之？且而與其從辟人之士也，豈若從 辟世之士哉？」耰而不輟。子路行以吿，夫子憮然曰：「鳥獸不可與同群！吾非斯人之徒與而誰與？天下有道，丘不與易也。」


PHIÊN ÂM

【18.4】。 Tề nhân quy nữ nhạc . Quý Hoàn Tử thụ chi , tam nhật bất triều , Khổng tử hành.
【18.5】. Sở Cuồng Tiếp dư ca nhi quá Khổng tử , viết: " phượng hề phượng hề , hà đức chi suy , vãng giả bất khả gián , lai giả do khả truy . Dĩ nhi dĩ nhi , kim 。 chi tòng chánh giả đãi nhi . "Khổng tử hạ , dục dữ chi ngôn . Xu nhi tích chi , bất đắc dữ chi ngôn .
【18.6】. Trường Thư, Kiệt Nịch ngẫu nhi canh . Khổng tử quá chi , sử Tử Lộ vấn tân yên . Trường Thư viết: phu chấp dư giả vi thùy . Tử Lộ viết: vi Khổng Khâu . Viết : thị Lỗ Khổng Khâu dữ . Viết : thị dã . Viết: thị tri tân hĩ . Vấn ư Kiệt Nịch . Kiệt Nịch viết . Tử vi thùy . Viết :vi Trọng Do . Viết , thị Lỗ Khổng Khâu chi đồ dữ . Đối viết: nhiên . Viết : thao thao giả , thiên hạ giai thị dã , nhi thùy dĩ dịch chi , thả nhi dữ kỳ tòng tích nhân chi sĩ dã , khởi nhược tòng tích thế chi sĩ tai . Ưu nhi bất xuyết . Tử Lộ hành dĩ cáo , phu tử vũ nhiên viết , điểu thú bất khả dữ đồng quần , ngô phi tư nhân chi đồ dữ nhi thùy dữ , thiên hạ hữu đạo , Khâu bất dữ dịch dã .

DỊCH NGHĨA

[18.4]. Vua Tề tặng vua Lỗ một ban nữ nhạc. Quý Hoàn Tử thay vua Lỗ tiếp nhận. Ba ngày liền, vua quan nước Lỗ say mê nữ nhạc mà bỏ việc triều chính.Đức Khổng bèn bỏ nước mà đi!
[18.5]. Một ẩn sĩ nước Sở tên là Tiếp Dư, giả khùng, ca hát trước xe Khổng Tử (khi Khổng Tử qua nước Sở): Chim Phượng ơi! Chim Phượng ơi! Đạo đức giờ suy đồi! Việc qua rồi không can gián được; còn việc tới, không thể theo đuổi. Hãy thôi đi! Hãy chấm dứt đi! Ngày nay làm chính trị thì nguy hiểm lắm!" Khổng Tử vội xuống xe để nói chuyện thì ông đã mau chân tránh đi, nên Khổng Tử không nói được lời nào cùng Tiếp Dư!
[18.6]. Tràng Thư và Kiệt Nịch (hai ẩn sĩ ở biên giới Sở, Thái) cùng nhau làm ruộng. Khổng Tử đi xe ngang qua đó, sai Tử Lộ đến hỏi thăm bến đò. Tràng Thư hỏi: " Này cậu, người ngồi cầm cương trên xe là ai?
-Ấy là ông Khổng Khâu
- Có phải Khổng Khâu ở nước Lỗ không?
-Phải.
-Nếu phải thì ông ấy biết bến đò rồi!
Tử Lộ bèn hỏi Kiệt Nịch. Kiệt Nịch hỏi:Ngươi là ai?
-Tôi là Trọng Do.
-Có phải ngươi là đệ tử của Khổng Khâu nước Lỗ chăng?
-Phải.
Kiệt Nịch nói: "Khắp thiên hạ đều loạn như nước chảy cuồn cuộn, Ngươi có thể cùng ai mà đổi loạn ra trị? Ngươi chỉ theo bậc sĩ tị nhân thôi! Sao bằng theo bậc sĩ tị thế? Ông cứ tiếp tục gieo giống chẳng ngừng tay.
Tử Lộ bỏ đi rồi kể lại với Khổng Tử. Ngài ngậm ngùi than:" Người ta không thể làm bạn với cầm thú. Nếu ta không sống với loài người thì sống với ai? Nếu thiên hạ có đạo lý thì cần gì phải thay đổi!

NGUYÊN VĂN

[18.7]. 子路從而後，遇丈人，以杖荷蓧子路問曰：「子見夫子乎？」丈人曰：「四禮不勤，五穀不分，孰爲夫子！」植其杖而芸。子路拱而立。止子路宿，殺雞爲黍而食 之，見其二子焉。明日，子路行以吿。子曰：「隱者也。」使子路反見之。至，則行矣。子路曰：「不士無義。長幼之節，不可廢也君臣之義，如之何其廢之？欲; 潔其身，而亂大倫。君子之仕也，行其義也。道之不行，已知之矣！」
[18.8].逸民：伯夷、叔齊、虞仲、夷逸、朱張、柳下惠、少連。子曰：「不降其志，不辱其身，伯夷叔齊與？」謂柳下惠、少連：「降志辱身矣言中倫，行中慮，其斯而;已矣！」謂虞仲、夷逸：「隱居放言，身中淸，廢中權。」「我則異於是，無可無不可。」
[18.9].大師摯適齊亞飯干適楚三飯繚適蔡四飯缺適秦鼓方叔，入於河播鼗武，入文漢少師陽，擊磬襄，入於海;。


PHIÊN ÂM

【18.7】.Tử Lộ tòng nhi hậu , ngộ trượng nhân , dĩ trượng hà điệu . Tử Lộ vấn viết : Tử kiến phu tử hồ . Trượng nhân viết , tứ lễ bất cần , ngũ cốc bất phân , thục vi phu tử . Thực kỳ trượng nhi vân . Tử Lộ củng nhi lập . chỉ tử lộ túc , sát kê vi thử nhi thực chi , kiến kỳ nhị tử yên . minh nhật , Tử Lộ hành dĩ cáo . Tử viết , ẩn giả dã , sử tử lộ phản kiến chi , chí , tắc hành hĩ . Tử Lộ viết : bất sĩ vô nghĩa . Trường ấu chi tiết , bất khả phế dã , quân thần chi nghĩa , như chi hà kỳ phế chi , dục khiết kỳ thân , nhi loạn đại luân , quân tử chi sĩ dã , hành kỳ nghĩa dã , đạo chi bất hành , dĩ tri chi hĩ .
【18.8】.Dật dân , bá di , thúc , ngu trọng , di dật , chu trương , liễu hạ huệ , thiểu liên . Tử viết , bất hàng kỳ chí , bất nhục kỳ thân , bá di thúc dữ . Vị Liễu Hạ Huệ thiểu liên , giáng chí nhục thân hĩ , ngôn trung luân , hành trung lự , kỳ tư nhi dĩ hĩ . Vị ngu trọng di dật , ẩn cư phóng ngôn , thân trung thanh , phế trung quyền . Ngã tắc dị ư thị , vô khả vô bất khả .【18.9】. đại sư Chí thích . á phạn can thích sở . Tam phạn liễu thích thái . Tứ phạn khuyết thích tần cổ phương thúc , nhập ư hà . Bá đào vũ , nhập ư hán . Thiểu sư dương , kích khánh tương , nhập ư hải .


DỊCH NGHĨA

[18.7]. Tử Lộ (theo Khổng Tử từ nước Sở qua nước Thái), bị lạc lại sau, gặp một ông lão quảy giỏ nơi đầu gậy trên vai. Tử Lộ hỏi: Ông có thấy thầy tôi không? Ông lão nói: " Nhà ngươi chẳng lao động chân tay cần mẫn, chẳng phân biệt được các giống ngũ cốc. Ta đây chẳng biết ai là thầy ngươi. Nói xong, ông cắm gậy xuống đất rồi lo việc bừa cỏ. Tử Lộ chấp tay cung kính đứng chờ. Ông mời Tử Lộ ở lại nghỉ đêm . Ông giết gà , nấu cơm, và cho hai con trai ra mắt. Rạng ngày, Tử Lộ ra đi, gặp đức Khổng, thuật việc trên. Đức Khổng nói: " Đó là một bậc ẩn sĩ. Ngài dạy Tử Lộ trở lại viếng ông lão . Khi Tử Lộ đến thì ông đi vắng. Tử Lộ nói rằng " Có tài đức mà không ra làm quan là thiếu nghĩa quân thần. Như ông lão này, biết giữ lễ tiết với một học trò nhỏ, há bỏ nghĩa vua tôi sao? Nếu giữ thân trong sạch thì trái ngũ luân. Người quân tử ra làm quan để thi hành nghĩa trung quân, ái quốc to lớn, chứ chẳng vì mưu cầu phú quý. Còn đạo mà không thi hành được thì ta đã rõ rồi!
[18.8]. ( Đời xưa trong thời Thương, Chu ) những người ẩn dật thì có Bá Di, Thúc Tề, Ngu Trọng, Di Dật, Châu Trương, Liễu Hạ Huệ , Thiếu Liên. Khổng Tử nói:"(Những người này ) không nhụt chí khí, không phải chịu nhục thân chỉ có hai ông Bá Di, Thúc Tề. Ông Liễu Hạ Huệ, Thiếu Liên kém hơn, phải khuất mình, phải chịu nhục. Tuy vậy, lời nói của hai ông vẫn đúng luân lý,hành động theo đúng suy nghĩ của nhân dân, cả hai đáng khen ngợi. Ngư Trọng, Di Dật ẩn cư, nói năng tự do, thân trong sạch, buông bỏ đúng quyền biến. Về phần ta, ta khác với mấy ông ấy. Ta chẳng phải nắm bắt gì và cũsang chẳng phải từ bỏ gì.
[18.9]. Thái sư Chí quan đứng đầu bộ nhạc bỏ Lỗ qua Tề, ông Can, chức Á phạn, trưởng đoàn âm nhạc trong bữa ăn thứ nhì, bỏ sang Sở; ông Liêu, trưởng ban âm nhạc trong bữa ăn thứ ba bỏ sang Thái; ông Khuyết, trưởng ban ban nhạc trong bữa ăn thứ tư bỏ sang Tần, ông Phương Thúc, tay trống bỏ sang Tần; ông Võ giữ chức bá đào ( đánh trống nhỏ) bỏ sang Hán, Thiếu sư Dương ( ở dưới Thái sư Chí) và ông Tương đánh khánh vượt biển mà ở hải đảo.



___

BÌNH

[18.8]. Khổng Tử và thế nhân ca tụng Bá Di, Thúc Tề song theo thiển kiến hai ông đều là người có tội. Hai ông bất hiếu vì không nối nghiệp cha. Hai ông bất trung vì không phục vụ nước Cô Trúc của hai ông? Nếu hai ông chán đời thì nên chọn bậc hiền tài cai trị nước thay mình sao lại bỏ phế việc nước. Đã ẩn dật sao lại phò Chu công, Vũ Vương? Đã phò Chu Công, Vũ vương thì sao lại chống Chu? không ăn thóc nhà Chu? Tóm lại, hành động của hai ông mâu thuẫn, không thuận lý!
[18.9]. Chức Thái sư, thiếu sư lúc này khác thời sau, chức Thái sư các triều sau đứng đầu triều, không thua tể tướng.

NGUYÊN VĂN[18.10]. 周公謂魯公曰：「君子不施其親，不使大臣怨乎不以。故舊無大故，則不棄也。無求備於一人。」
[18.11]. 周有八士：伯達、伯适、仲突、仲忽、叔夜、叔夏、李隨、李騧。


PHIÊN ÂM


【18. 10】.Chu công vị Lỗ công viết , quân tử bất thi kỳ thân , bất sử đại thần oán hồ bất dĩ , cố cựu vô đại cố , tắc bất khí dã , vô cầu bị ư nhất nhân .
【18.11】.Chu hữu bát sĩ , Bá Đạt , Bá Quát , Trọng Đột , Trọng Hốt , Thúc Dạ , Thúc Hạ , Lý Tùy , Lý Qua .

DỊCH NGHĨA
[18.10]. Châu công dặn Lỗ công :" Bậc quân tử cầm quyền không nên bỏ quên người thân, không nên để các đại thần oán trách. Những bậc cố cựu, nếu họ không phạm lỗi, đừng bỏ quên họ. Dùng người không nên cầu toàn.
[18.11]. Khổng Tử nói:"Nhà Châu có 8 hiền sĩ là Bá Đạt, Bá Quát, Trọng Đột, Trọng Hốt, Thúc Dạ, Thúc Hạ, Quý Tùy, Quý Oa.Đức Khổng nói: "