LUẬN NGỮ VII

子張第十九

NGUYÊN VĂN


[19.1]. 子張曰：「士見危致命，見得思義，祭思敬，喪思哀，其可已矣。」
[19.2]. 子張曰：「執德不弘，信道不篤，焉能爲有？焉能爲亡？」
[19.3]. 子夏之門人，問「交」於子張。子張曰：「子夏云何？」對曰：「子夏曰：『可者與之，其不可者拒之。』」子張曰：「異乎吾所聞：『君子尊賢而容衆，嘉善而矜不能。』我之大賢與，於人何所不容。我之不賢與，人將拒我，如之何其拒人也！」


PHIÊN ÂM

【19.1】. Tử Trương viết: sĩ , kiến nguy trí mệnh , kiến đắc tư nghĩa , tế tư kính , tang tư ai , kỳ khả dĩ hĩ .
【19. 2】. Tử Trương viết , chấp đức bất hoằng , tín đạo bất đốc , yên năng vi hữu , yên năng vi vong
【19.3】.Tử Hạ chi môn nhân vấn giao ư Tử Trương . Tử Trương viết: Tử Hạ vân hà . Đối viết: Tử Hạ viết: khả giả dữ chi , kỳ bất khả giả cự chi . Tử Trương viết: dị hồ ngô sở văn , quân tử tôn hiền nhi dung chúng , gia thiện nhi căng bất năng . Ngã chi bất hiền dư? Nhân tương cự ngã; Như chi hà kỳ sự nhân dã?


DỊCH NGHĨA

【19. 1】. Tử Trương nói: " Kẻ sĩ thấy ai nguy nan thì liều thân cứu mạng, thấy lợi thì nhớ nghĩa; Cúng tổ tiên thì thành kính, trong tang chế thì giữ lòng thương đau; như vậy là xứng danh kẻ sĩ.
【19. 2】. Tử Trương nói: Giữ đức mà thiếu độ lượng, theo đạo lý mà chẳng hết lòng thì chẳng ích lợi gì. Có cũng như không.
【19. 3】. Học trò Tử Hạ hỏi Tử Trương về việc kết bạn. Tử Hạ hỏi lại:"Về việc ấy, thầy ngươi nói gì?
-Thầy tôi dạy: Nên làm bạn với người tốt, nên cự tuyệt với người xấu.
Tử Trương nói : "Điều ấy khác với điều ta nghe :" Người quân tử tôn trọng bậc hiền đức, rộng lượng với đại chúng , khuyến khích người hiền, thương kẻ bất tài. Ta là bậc đại hiền ư? Có ai mà ta chẳng rộng lượng bao dung? Ta là kẻ không hiền ư? Người ta sẽ chống đối ta vậy? Như thế lẽ nào mình cự tuyệt người?

NGUYÊN VĂN

[19.4]. 子夏曰：「雖小道，必有可觀者焉致遠恐泥，是以君子不爲也;。」
[19.5]. 子夏曰：「日知其所亡，月無忘其所能，可謂好學也已矣！」
[19.6]. 子夏曰：「博學而篤志，切問而近思仁在其中矣;。」

PHIÊN ÂM

【19.4】. Tử Hạ viết: tuy tiểu đạo , tất hữu khả quan giả yên , trí viễn khủng nê , thị dĩ quân tử bất vi dã .
【19.5】. Tử Hạ viết: nhật tri kỳ sở vong , nguyệt vô vong kỳ sở năng , khả vị hảo học dã dĩ hĩ .
【19.6】. Tử Hạ viết: bác học nhi đốc chí , thiết vấn nhi cận tư , nhân tại kỳ trung hĩ


DỊCH NGHĨA

【19. 4】. Những nghề nhỏ, mình nên quan sát cho biết. Làm những nghề nhỏ nhặt mà muốn đạt mức cao viễn thì khó. Vì vậy mà bậc quân tử không làm.
【19. 5】. Tử Hạ nói :" Mỗi ngày mình biết thêm những điều mình chưa biết, mỗi tháng không quên những điều đã biết, như vậy là người ham học.
【19. 6】. Tử Hạ nói: Phải học cho rộng, phải chăm chú nhất tâm, phải cần thiết hỏi han, phải suy nghĩ những việc liên quan đến mình, như thế là đã có đức nhân rồi.

NGUYÊN VĂN

[19.7]. 子夏曰：「百工居肆以成其事君子學以致其道;。」
[19.8]. 子夏曰：「小人之過也必文。」
[19.9]. 子夏曰：「君子有三變：望之儼然卽之也溫聽其言也厲;;。」


PHIÊN ÂM

【19.7】. Bá công cư tứ, dĩ thành kỳ sự. Quân tử học dĩ trí kỳ đạo.
【19.8】. Tử Hạ viết: tiểu nhân chi quá dã , tất văn .
【19.9】. Tử Hạ viết: quân tử hữu tam biến , vọng chi nghiễm nhiên , tức chi dã ôn , thính kỳ ngôn dã lệ .


DỊCH NGHĨA

【19. 7】. Tử Hạ nói :Làm tiểu thủ công nghệ nên ở nơi thị tứ thì mới thành công. Người quân tử phải cần chuyên tâm thì mới đạt mức tinh vi.
【19. 8】. Tử Hạ nói" Kẻ tiểu nhơn hay dùng văn chương trang trí bề ngoài để che đậy tội lỗi của họ.
【19. 9】.Tử Hạ nói:" Dung mạo bậc quân tử có ba cách biến đổi:" ở xa thì đoan trang, làm cho người kính trọng; lại gần thì thấy vẻ ôn hòa, làm cho người ta yêu mến; nói thì nghiêm nghị khiến người ta sinh lòng tôn phục.

NGUYÊN VĂN

[19.10].子夏曰：「君子信而後勞其民未信，則以爲厲己也;。信而後諫未信，則以爲謗;己也。」
[19.11]. 子夏曰：「大德不踰閑小德出入可也;。」
[19.12]. 子游曰：「子夏之門人小子，當洒掃，應對，進退，則可矣。抑末也本之則無，;如之何？」子夏聞之曰：「噫！言游過矣！君子之道，孰先傳焉？孰後倦焉？譬諸草木，區以別矣。君子之道，焉可誣也？有始有卒者，其惟聖人乎！」

PHIÊN ÂM

【19.10】. Tử Hạ viết: quân tử tín nhi hậu lao kỳ dân , vị tín , tắc dĩ vi lệ kỷ dã , tín nhi hậu gián , Vị tín , tắc dĩ vi báng kỷ dã .
【19.11】. Tử Hạ viết: đại đức bất du nhàn , tiểu đức xuất nhập khả dã .
[19.12 ]. Tử Du viết: Tử Hạ chi môn nhân tiểu tử , đương sái tảo , ứng đối , tiến thối , tắc khả hĩ , ức mạt dã , bổn chi tắc vô , như chi hà . Tử Hạ văn chi viết: y , ngôn du quá hĩ , quân tử chi đạo , thục tiên truyện yên , thục hậu quyện yên , thí chư thảo mộc , khu dĩ biệt hĩ 。 quân tử chi đạo , yên khả vu dã , hữu thủy hữu tốt giả , kỳ duy thánh nhân hồ .


DỊCH NGHĨA

【19. 10】. Tử Hạ nói: " Bậc quân tử (ra làm quan) trước phải làm cho dân tin tưởng thì sau mới sai khiến họ làm các việc nặng nhọc. Nếu dân chưa tin mà vôi sai khiến họ, họ sẽ cho mình khắc nghiệt. Đối với vua ( cũng vậy) phải được vua tin cậy thì mới can gián. Nếu vua chưa tin mà mình can gián, vua sẽ cho mình nói xấu vua.
【19. 11】. Tử Hạ nói: "Người nào trong việc lớn mà chẳng vượt bậc ( vi phạm luật, xúc phạm người trên) thì việc nhỏ có thể tùy tiện hành động hoặc ra ngoài phạm vi đều được)
【19. 12】. Tử Du nói rằng:" Học trò của Tử Hạ quét dọn giỏi, ứng đối hay, tới lui nhanh, chỉ được như vậy thôi. Đó là những việc nhỏ, còn những việc lớn thì chưa thấy dạy. Dạy như thế thì sao được.
Tử Hạ nghe liền nói:" Ôi! Tử Du nói sai rồi! Đạo người quân tử có gì lớn phải dạy trước, nhỏ phải dạy sau Học trò giống như loài thảo mộc, căn cơ lớn bé khác nhau. Quân tử dạy đạo lý chẳng dối gạt ai. Đạo Thánh có chỗ dạy trước, chỗ dạy sau, ta há chẳng dạy tuần tự sao?
____

BÌNH

【19. 11】. Câu này mâu thuẫn. Người mà biết giữ lễ, giữ luật thì việc lớn việc nhỏ đều không vượt đèn đỏ. Sao lại có thể vượt rào trong mọi phạm vi?


NGUYÊN VĂN

[19.13]. 子夏曰：「仕而優則學學而優則仕;。」
[19.14].子游曰：「喪致乎哀而止。」
[19.15].子游曰：「吾友張也，爲難能也然而未仁。」


PHIÊN ÂM

[ 19.13]. Tử Hạ viết: sĩ nhi ưu tắc học , học nhi ưu tắc sĩ .
【19.14】. Tử Du viết: tang trí hồ ai nhi chỉ .
【19.15】.Tử Du viết: ngô hữu trương dã , vi nan năng dã , nhiên nhi vị nhân .


DỊCH NGHĨA

【19. 13】.Ông Tử Hạ nói: " Người làm quan phải lo nhiệm vụ, và phải lo việc học; người đi học phải lo học , sau mới ra làm quan .
【19. 14】. Tử Du nói" Trong tang chế, gốc là đau thương!"
【19. 15】.Tử Du nói: " Bạn ta là Tử Trương, ưa làm những việc khó mà người ta làm chẳng nổi dù bạn ta chưa phải là bậc nhân.

NGUYÊN VĂN

[19.16]. 曾子曰：「堂堂乎張也！難與並爲仁矣。」
[19.17].曾子曰：「吾聞諸夫子：『人未有自致者也必也，親喪乎！』」
[19.18].曾子曰：「吾聞諸夫子：『孟莊子之孝也，其他可能也，其不改父之臣與父之政，是難能也。』」


PHIÊN ÂM

【19.16】. Tằng Tử viết : đường đường hồ Trương dã , nan dữ tịnh vi nhân hĩ .
【19.17】. Tằng Tử viết: ngô văn chư phu tử , nhân vị hữu tự trí giả dã , tất dã thân tang hồ .
【19.18】. Tăng Tử viết : ngô văn chư phu tử , mạnh trang tử chi hiếu dã , kỳ tha khả năng dã , kỳ bất cải phụ chi thần , dữ phụ chi chánh , thị nan năng dã .


DỊCH NGHĨA

【19. 16】.Tăng Tử nói:"Bạn Tử Trương đáng mạo oai nghi thay! Nhưng ta khó đứng chung làm nhân với anh ấy.
【19. 17】. Tăng Tử nói: "Ta nghe thầy ta nói:" Người ta dẫu chưa hết sức làm các việc nhưng trong tang cha mẹ phải hết lòng."
【19. 18】. Ta nghe thầy ta nói: "Mạnh Trang Tử là người hiếu thuận, các nết khác người ta có thể theo kịp; có hai nết này khó theo là không không thay những người cộng tác với cha, và đường lối của cha."

NGUYÊN VĂN

[19.19].孟氏使陽膚爲士師，問於曾子。曾子曰：「上失其道，民散久矣！如得其情，則哀矜而勿喜。」
[19.20].子貢曰：「紂之不善，不如是之甚也。是以君子惡居下流，天下之惡皆歸焉。」
[19.21].子貢曰：「君子之過也，如日月之食焉。過也，人皆見之更也，人皆仰之;。」


PHIÊN ÂM

【19.19】.Mạnh thị sử Dương Phu vi sĩ sư , vấn ư tằng tử . Tăng tử viết : thượng thất kỳ đạo , dân tán , cửu hĩ , như đắc kỳ tình , tắc ai căng nhi vật hỉ .
【19.20】. Tử Cống viết : Trụ chi bất thiện , bất như thị chi thậm dã , thị dĩ quân tử ác cư hạ lưu , thiên hạ chi ác giai quy yên .
【19.21】. Tử Cống viết: Quân tử chi quá dã như nhật nguyệt chi thực yên. Quá giả, nhân giai kiến chi. Canh giả nhân giai ngưỡng chi.

DỊCH NGHĨA

【19. 19】. Ông Dương Phu được họ Mạnh mời làm Sĩ sư ( trưởng quan hình pháp), hỏi thầy của ông là Tăng Tử. Tăng Tử nói:" Bề trên phạm pháp khiến lòng dân ly tán từ lâu. Như ngươi làm quan nên hiểu hoàn cảnh của họ, mà thương xót họ chứ đừng vui thích cho mình là công minh mà xử họ!
【19. 20】.Tử Cống nói: "Vua Trụ làm ác nên mang tiếng ác, chứ ông ấy không làm ác thái quá như người ta nói! Người quân tử chẳng nên ở chung với đám hạ lưu mà mang tiếng, vì noi đó tập trung mọi sự xấu xa trong đời!
【19. 21】. Người quân tử ở địa vị trên khi có lỗi như mặt trăng, mặt trời bị xâm thực nên ai cũng trông thấy. Khi biết sửa lỗi thì như mặt trăng, mặt trời rạng tỏ, ai cũng ngưỡng mộ!

NGUYÊN VĂN

[19.22].衛公孫朝問於子貢曰：「仲尼焉學？」子貢曰：「文武之道，未墜於地，在人。賢者識其大者，不賢者識其小者，莫不有文武之道焉。夫子焉不學，而亦何常師之有！」
[19.23].叔孫武叔語大夫於朝曰：「子貢賢於仲尼。」子服景伯以吿子貢。子貢曰：「譬之宮牆：賜之牆也及肩，窺見屋家之好夫子之牆數仞，不得其門而入，不見宗廟之;美，百官之富。得其門者或寡矣！夫子之云，不亦宜乎！」
[19.24].叔孫武叔毀仲尼。子貢曰：「無以爲也！仲尼不可毀也。他人之賢者，丘陵也，猶可踰也仲尼，日月也，無得而踰焉;。人雖欲自絕，其何傷於日月乎？多見其不知量也！」
[19.25].陳子禽謂子貢曰：「子爲恭也，仲尼豈賢於子乎？」子貢曰：「君子一言以爲知，一言以爲不知，言不可不愼也！夫子之不可及也，猶天之不可階而升也。夫子之得邦家者。所謂『立之斯立，道之期行，綏之期來，動之斯和。其生也榮，其死也哀』如之何其可及也？;」


PHIÊN ÂM

[ 19.22]. Vệ công tôn triều vấn ư tử cống viết , trọng ni yên học . Tử Cống viết:, văn vũ chi đạo , vị trụy ư địa , tại nhân , hiền giả thức kỳ đại giả , bất hiền giả thức kỳ tiểu giả , mạc bất hữu văn vũ chi đạo yên , phu tử yên bất học , nhi diệc hà thường sư chi hữu

【19.23】.Thúc tôn vũ thúc ngữ đại phu ư triều viết , Tử Cống hiền ư trọng ni .Tử phục cảnh bá dĩ cáo Tử Cống .Tử cống viết , thí chi cung tường , tứ chi tường dã , cập kiên , khuy kiến thất gia chi hảo . Phu tử chi tường , sổ nhận , bất đắc kỳ môn nhi nhập , bất kiến tông miếu chi mỹ , bách quan chi phú . Đắc kỳ môn giả hoặc quả hĩ , phu tử chi vân , bất diệc nghi hồ.
【19.24】、 Thúc tôn vũ thúc hủy Trọng Ni . Tử Cống viết , vô dĩ vi dã , Trọng Ni bất khả hủy dã , tha nhân chi hiền giả , khâu lăng dã , do khả du dã , Trọng ni , nhật nguyệt dã , vô đắc nhi du yên , nhân tuy dục tự tuyệt , kỳ hà thương
【19.25】. Trần tử cầm vị Tử Cống viết , tử vi cung dã , Trọng Ni khởi hiền ư tử hồ . Tử Cống viết , quân tử nhất ngôn dĩ vi tri 。 Nhất ngôn dĩ vi bất tri , ngôn bất khả bất thận dã . Phu tử chi bất khả cập dã , do thiên chi bất khả giai nhi thăng dã , phu tử chi đắc bang gia giả , sở vị lập chi tư lập。 Đạo chi kỳ hành , tuy chi kỳ lai , động chi tư hòa , kỳ sanh dã vinh , kỳ tử dã ai , như chi hà kỳ khả cập dã .


DỊCH NGHĨA

【19.22】. Vệ công Tôn Triều ( đai phu nước Vệ) hỏi Tử Cống:" Thầy ông là Trọng Ni học với ai mà giỏi như vậy?" Tử Cống đáp:" Đạo lý của vua Văn, vua Võ chưa bị hủy hoại, còn tồn tại ở thầy tôi. Bậc hiền đức học được phần lớn, kẻ tầm thường học được phần nhỏ. Ở đâu cũng có đạo thống của Văn vương, Võ vương. Thầy tôi há chẳng học ở đó ư? Cần gì nhất định phải có một bậc sư phụ?"
【19. 23】. Thúc Tôn Võ Thúc ( đại phu Lỗ quốc) nói với các quan trong triều:" Tử Cống hiền đức hơn Trọng Ni". Tử Phục Cảnh Bá thuật lời đó với Tử Cống, Tử Cống nói:" Xin đem vách tường trong cung thất làm thí dụ. Vách tường của tôi bằng vai người,đứng ngoài tường có thể thấy mọi vật trong nhà. Vách tường của thầy tôi cao mấy nhận (1), nếu không đứng cửa nhìn vào thì không thấy cái đẹp của nhà tông miếu cùng những đồ trang sức của bách quan. Những người được nhận làm môn đệ ít lắm. Vậy thì lời nói của Thúc Tôn Võ Thúc thật là sai lầm!
【19. 24】.Trần Tử Cầm nói với Tử Cống:" Anh khiêm nhượng đó thôi chứ thật ra anh giỏi hơn Trọng Ni nhiều! Tử Cống trách:" Người quân tử nói một lời được thiên hạ khen là có trí, nói một lời bị chê là bất trí. Vậy khi nói nên cẩn thận. Tài năng, đức độ của thầy ta chẳng ai bằng, giống như bắc cái thang không thể lên đến Trời. Thầy ta nếu được nước mà cai trị thì ắt thành tựu to lớn hơn là câu cổ ngữ này:" Gầy dựng cho dân thì dân tự lập. Chỉ đường cho dân thì dân biết đường mà đi. Giuáp dân an ổn thì dân đến với mình; làm cho dân cảm động thì dân hòa thuận với nhau; như vậy, bậc quân tử khi sống được dân tôn vinh, khi chết được dân thương tiếc." Như vậy thì ai theo kịp người?"
【19.25】.

堯曰第二十

NGUYÊN VĂN

[20.1].堯曰：「咨！爾舜！天之曆數在爾躬，允執其中！四海困窮，天祿永終。」舜亦以命禹。曰：「豫小子履，敢用玄牡，敢昭吿于皇皇后帝：有罪不敢赦，帝臣不蔽，簡在帝心！朕躬有罪，無以萬方萬方有罪，罪在朕躬;。」
「周有大賚，善人是富。」「雖有周親，不如仁人百姓有過，在豫一人;。謹權量，審法度，修廢官，四方之政行焉。興滅國，繼絕世，擧逸民，天下之民歸心焉。所重民：食、喪、祭。寬則得衆，信則民任焉。敏則有功，公則說。」

[20.2]. 子張問於孔子曰：「何如，斯可以從政矣？ 」子曰：「尊五美，屏四惡，斯可以從政矣。」子張曰：「何謂五美？」子曰：「君子惠而不費勞而不怨欲而不貪;;;泰而不驕威而不猛;。」子張曰：「何謂惠 而不費？」子曰：「因民之所利而利之，斯不亦惠而不費乎？擇可勞而勞之，又誰怨！欲仁而得仁，又焉貪！君子無衆寡，無小大，無敢慢，斯不亦泰而不驕乎！君 子正其衣冠，尊其瞻視，儼然人望而畏之，斯不亦威而不猛乎！」子張曰：「何謂四惡？」子曰：「不教而殺謂之虐;不戒視成謂之暴慢令致期謂之賊猶之與人也， 出納之吝，謂之有司。」

[20.3].子曰：「不知命，無以爲君子也。不知禮，無以立也。不知言，無以知人也。」

PHIÊN ÂM

堯曰第二十 Nghiêu viết đệ nhị thập

【20.1】. Nghiêu viết: tư nhĩ Thuấn , thiên chi lịch sổ tại nhĩ cung , duẫn chấp kỳ trung , tứ hải khốn cùng , thiên lộc vĩnh chung . Thuấn diệc dĩ mệnh vũ . Viết , dư tiểu tử lý , cảm dụng huyền mẫu ,cảm chiêu cáo vu hoàng hoàng hậu đế , hữu tội bất cảm xá , đế thần bất tế , giản tại đế tâm , trẫm cung hữu tội , vô dĩ vạn phương , vạn phương hữu tội , tội tại trẫm cung . Chu hữu đại lãi , thiện nhân thị phú .Tuy hữu chu thân , bất như nhân nhân . Bách tính hữu quá , tại dư nhất nhân . Cẩn quyền lượng , thẩm pháp độ , tu phế quan , tứ phương chi chánh hành yên . Hưng diệt quốc , kế tuyệt thế , cử dật dân , thiên hạ chi dân quy tâm yên . Sở trọng dân , thực , tang , tế . Khoan tắc đắc chúng , tín , tắc dân nhiệm yên , mẫn , tắc hữu công , công tắc thuyết .

【20.2】.Tử Trương vấn ư Khổng Tử viết: hà như , tư khả dĩ tòng chánh hĩ . Tử viết : tôn ngũ mỹ, bình tứ ác , tư khả dĩ tòng chánh hĩ . Tử Trương viết , hà vị ngũ mỹ . Tử viết , quân tử huệ , nhi bất phí , lao , nhi bất oán , dục , nhi bất tham , thái , nhi bất kiêu , uy , nhi bất mãnh . Tử Trương viết , hà vị huệ 、 nhi bất phí . Tử viết , nhân dân chi sở lợi nhi lợi chi , tư bất diệc huệ nhi bất phí hồ , trạch khả lao nhi lao chi , hựu thùy oán , dục nhân nhi đắc nhân , hựu yên tham , quân tử vô chúng quả , vô tiểu đại , vô cảm mạn , tư bất diệc thái nhi bất kiêu hồ , quân tử chánh kỳ y quan , tôn kỳ chiêm thị , nghiễm nhiên nhân vọng nhi úy chi , tư bất diệc uy nhi bất mãnh hồ 。 giáo nhi sát , vị chi ngược , bất giới thị thành , vị chi bạo , mạn lệnh trí kỳ , vị chi tặc , do chi dữ nhân dã , xuất nạp chi lận , vị chi hữu ti .
【20.3】. Tử viết: bất tri mệnh , vô dĩ vi quân tử dã . Bất tri lễ , vô dĩ lập dã . Bất tri ngôn , vô dĩ tri nhân dã.

DỊCH NGHĨA

【20.1】. Vua Nghiêu nói: " Ngươi Thuấn ơi! Số trời đã định cho người nối nghiệp ta làm vua, ngươi nên giữ lấy đạo trung, nếu để nhân dân trong bốn bể khốn cùng thì trời sẽ dứt phúc lộc của ngươi. Khi vua Thuấn nhường ngôi cho vua Võ, vua cũng đem những lời này truyền lại.
Vua Thành Thang khi lên ngôi ,khấn (Trời) như sau:" Tiểu nhân tên Lý, xin dùng bò đen mà tế, dám minh cáo cùng Thượng Đế tối cao:" Kẻ có tội, tôi chẳng dám xin tha, kẻ có tài đáng làm tôi cho Thượng Đế, tôi chẳng dám che giấu. Đó là tôi tuân theo lòng trời thưởng thiện phạt ác. Nếu trẫm gây nên tội, xin phạt một mình Trẫm thôi, đừng làm tội dân chúng các nơi, Trẫm xin nhận lãnh trách nhiệm.

Nhà Châu khi mới lên phát gạo cho dân, những người lành thì được trọng thưởng mà trở nên giàu có. (Vũ vương nói dẫu vua Trụ) có thân thích nhiều chẳng bằng có người nhân đức. Nếu bá tánh có lỗi là do Trẫm" Nhà vua điịnh phép cân, đo, lập luật lệ, chỉnh lại các chức quan bị phế bỏ, khắp nơi bộ máy hành chánh chạy đều. Nhà vua dựng lại các nước chư hầu bị diệt, đặt người nối dòng các vua vô tự,cất nhắc những hiền tài ẩn dật, người dân đều yêu mến nhà vua. Nhà vua còn lo ba việc cho dân:
-ăn uống
-tang chế
-tế tự

Nhà cầm quyền khoan nhân thì dân chúng cảm phục, nói giữ lời thì dân tin tưởng, cần mẫn thì công việc tốt đẹp, công bình thì đẹp lòng người.

【20.2】. Tử Trương hỏi Khổng Tử:" Phải làm gì cho xứng vai trò người gánh việc quốc gia? Khổng Tử đáp:"Người làm chính trị phải trọng năm việc tốt, trừ bốn việc xấu.
Tử Trương hỏi:" Năm việc tốt là những việc gì?"
(1). Thi thố ân huệ cho dân mà chẳng hao tốn tiền của.
(2). Khiến dân làm việc mà dân chẳng oán.
(3). Có ưa thích mà không tham
(4). Tướng mạo thư thái
(5). Oai nghiêm mà không hung dữ.
Tử Trương hỏi:" Tại sao thi ân bố đức mà không hao tốn tiền của?
Khổng Tử dạy:
(1). Mình nương theo cái lợi của dân mà mở mang quyền lợi cho họ.
(2).Chọn việc đáng làm và phải lúc.
(3). Mình chuộng điều nhân thì được điều nhân
(4). Người quân tử chẳng quản it nhiều không khinh rẻ ai.
(5). Người quân tử ăn mặc chỉnh tề, mặt mũi trang nghiêm.
Bốn việc xấu là những việc nào?
Khổng Tử đáp:"
(1). Triều đình chẳng giáo hóa dân mà chỉ lo chém giết.Đó là ngược.
(2). Không huấn luyện, chỉ dẫn rành mạch mà buộc dân chúng thi hành cấp tốc, như vậy là bạo.
(3).Ra lệnh sơ sài, rồi bắt dân làm đúng kỳ hạn, như vậy là tặc.
(4). Cho ai vật gì chẳng cho ngay còn keo kiệt so đo như vậy là " viên chức nhỏ".
【20.3】. Khổng Tử nói:" Chẳng hiểu mạng trời không thể làm quân tử. Không biết lễ thì không thể đứng trong đời. Không phân biệt lời nói thì không hiểu người.