里仁第四
NGUYÊN VĂN
[4.1].子曰：「里仁為美。擇不處仁，焉得知？」[4.2].子曰：「不仁者，不可以久處約，不可以長處樂。仁者安仁，知者利仁。」
[4.3].子曰：「唯仁者，能好人，能惡人。」
[4.4].子曰：「苟志於仁矣，無惡也。」
PHIÊN ÂM
[ 4.1]. Tử viết : Lý nhân vi mỹ , trạch bất xử nhân , yên đắc tri . [ 4.2] .Tử viết : bất nhân giả , bất khả dĩ cửu xử ước , bất khả dĩ trường xử nhạc , nhân giả an nhân , tri giả lợi nhân .
[ 4.3 ] .Tử viết : duy nhân giả , năng hảo nhân , năng ác nhân .
[ 4.4]. Tử viết : cẩu chí ư nhân hĩ , vô ác dã .
DỊCH NGHĨA
CHƯƠNG IV
XÓM GIỀNG NHÂN HẬU
[4.1]. Khổng Tử nói: " Xóm nhân hậu là xóm tốt. Người nào mà không biết chọn xóm nhân hậu mà ở thì sao gọi là có trí?
[4.2]. Khổng Tử nói:Kẻ bất nhân không thể sống mãi trong cảnh nghèo hèn và cũng không sống hoài trong cảnh an lạc. Người nhân hậu thì an phận đời nhân hậu, kẻ có trí thì biết lợi dụng lòng nhân hậu.
[4.3]. Khổng Tử nói:Kẻ có lòng nhân mới thương người và ghét người.
[4.4].Khổng Tử nói:Nếu người ta chuyên tâm làm điều nhân thì không phạm điều ác.
NGUYÊN VĂN
[4.5].子曰：「富與貴，是人之所欲也；不以其道得之，不處也。貧與賤，是人之惡也；不以其道得之，不去也。君子去仁，惡乎成名。君子無終食之間違仁，造次必於是，顛沛必於是。」
[4.6].子曰：「我未見好仁者，惡不仁者。好仁者，無以尚之；惡不仁者，其為仁矣，不使不仁者加乎其身。有能一日用其力於仁矣乎？我未見力不足者。蓋有之矣，我未之見也。」子曰：「人之過也，各於其黨。觀過，斯知仁矣。」[4.7].子曰、人之過也、各於其黨、觀過、斯知仁矣。
PHIÊN ÂM
[ 4.5] . Tử viết: phú dữ quý , thị nhân chi sở dục dã , bất dĩ kỳ đạo đắc chi , bất xử dã . Bần dữ tiện , thị nhân chi sở ố dã , bất dĩ kỳ đạo đắc chi , bất khứ dã . quân tử khứ nhân , ố hồ thành danh . quân tử vô chung thực chi gian ,vi nhân , tạo thứ tất ư thị , điên phái tất ư thị .
[4.6]. Tử viết: ngã vị kiến hảo nhân giả , ác bất nhân giả , hảo nhân giả , vô dĩ thượng chi. [4.7 ]. Tử viết : nhân chi quá dã , các ư kỳ đảng (1) , quan quá , tư tri nhân hĩ .
DỊCH NGHĨA
[4:5]. Khổng tử nói: Giàu với sang ai chẳng ham muốn? Nhưng giàu sang mà trái đạo thì thì người quân tử chẳng tham. Nghèo với hèn thì ai mà ưa? Nhưng vì đạo mà nghèo hèn thì người quân tử chẳng từ khước. Người mà bỏ lòng nhân thì sao xứng danh quân tử? Người quân tử không bỏ lòng nhân dù chỉ trong khoảng thời gian một bữa ăn. Lúc vội vàng, lúc ngửa nghiêng vẫn giữ lòng nhân.
[4.6].Khổng tử nói:Ta chưa thấy người nào yêu điều nhân và ghét điều bất nhân. Người thật tâm yêu điều nhân thì coi điều nhân là vô thượng. Người thật lòng ghét điều bất nhân, trong khi làm điều nhân thì không để điều bất nhân vướng vào thân mình. Có ai suốt ngày đem hết sức làm điều nhân không? Ta chưa thấy ai hết sức làm điều nhân mà không đủ, nếu có thì mắt ta chưa thấy.
[4.7].Khổng tử nói: Người ta phạm lỗi là tùy ở phe phái . Quan sát lỗi lầm của người, ta có thể biết họ có lòng nhân hay không.
___[4.6].Khổng tử nói:Ta chưa thấy người nào yêu điều nhân và ghét điều bất nhân. Người thật tâm yêu điều nhân thì coi điều nhân là vô thượng. Người thật lòng ghét điều bất nhân, trong khi làm điều nhân thì không để điều bất nhân vướng vào thân mình. Có ai suốt ngày đem hết sức làm điều nhân không? Ta chưa thấy ai hết sức làm điều nhân mà không đủ, nếu có thì mắt ta chưa thấy.
[4.7].Khổng tử nói: Người ta phạm lỗi là tùy ở phe phái . Quan sát lỗi lầm của người, ta có thể biết họ có lòng nhân hay không.
CHÚ:
(1). Đảng黨: phe đảng, đảng phái, giai cấp, loại hạng, thứ bậc. Đây là nói hạng quân tử, tiểu nhân.孔安國注：「黨，黨類。小人不能為君子之行，非小人之過，當恕而勿責之。觀過，使賢愚各當其所，則為仁矣。」
NGUYÊN VĂN
[4.8].子曰：「朝聞道，夕死可矣！」
[4.9].子曰：「士志於道，而恥惡衣惡食者，未足 與議也！」
[4.10].子曰：「君子之於天下也，無適也，無莫也，義之於比。」
[4.11].子曰：「君子懷德，小人懷土；君子懷刑，小人懷惠。」
PHIÊN ÂM
[ 4.8]. Tử viết :triêu văn đạo , tịch tử , khả hĩ .
[4.9]. Tử viết :sĩ chí ư đạo , nhi sỉ ác y ác thực giả , vị túc dữ nghị dã .
[4.10]. Tử viết : quân tử chi ư thiên hạ dã , vô thích dã , vô mạc dã , nghĩa chi dữ bỉ .
[ 4.11]. Tử viết : quân tử hoài đức , tiểu nhân hoài thổ , quân tử hoài hình , tiểu nhân hoài huệ.
[4.9]. Tử viết :sĩ chí ư đạo , nhi sỉ ác y ác thực giả , vị túc dữ nghị dã .
[4.10]. Tử viết : quân tử chi ư thiên hạ dã , vô thích dã , vô mạc dã , nghĩa chi dữ bỉ .
[ 4.11]. Tử viết : quân tử hoài đức , tiểu nhân hoài thổ , quân tử hoài hình , tiểu nhân hoài huệ.
DỊCH NGHĨA
[4:8]. .Khổng Tử nói: Sáng nghe đạo lý, chiều chết cũng cam lòng.[4:9].Khổng Tử nói: Kẻ sĩ chuyên tâm việc đạo đức, thế mà còn hổ thẹn vì nỗi áo xấu, cơm xoàng thì chưa đáng cho mình bàn đạo lý.[4.10].Khổng Tử nói: Người quân tử chí ở thiên hạ ( lo việc đời), không ham thích, không chê bai, việc gì, hễ hạp nghĩa thì làm.
[4.11].Khổng Tử nói: Quân tử cầu đức, tiểu nhân cầu đất (nhà cửa, ruộng vườn, tài sản). Quân tử trọng pháp luật, tiểu nhân mong ân huệ.
NGUYÊN VĂN
[4.12].子曰：「放於利而行，多怨。」[4.13】.子曰、能以禮讓為國乎、何有、不能以禮讓為國、如禮何。
[4.14】.子曰、不患無位、患所以立、不患莫己知、求為可知也。
PHIÊN ÂM
[ 4.12]. Tử viết : phóng ư lợi nhi hành , đa oán .
[4.13]. Tử viết: năng dĩ lễ nhượng vi quốc hồ, hà hữu, bất năng dĩ lễ nhượng vi quốc , như lễ hà.
[ 4.14] . Tử viết :bất hoạn vô vị , hoạn sở dĩ lập , bất hoạn mạc kỷ tri , cầu vi khả tri dã .
DỊCH:
[4.12].Khổng tử nói: Theo lợi mà làm thì bị nhiều người oán .
[4.13].Khổng tử nói: Người quân tử biết dùng lễ nhượng thì trị nước không khó. Còn như không biết lễ nhượng trong việc trị nước thì làm sao mà có lễ? ( Ý nói người trên không giữ lễ, thì kẻ dưới làm sao giữ lễ, như vậy là đất nước rơi vào tao loạn. )
[4.14].Khổng tử nói:Đừng lo mình không có chức vị, chỉ lo mình không có đức để lãnh chức vị thôi.
NGUYÊN VĂN
【4.15】. 子曰、參乎、吾道一以貫之。曾子曰、唯。子出、門人問 曰、何謂也。曾子曰、夫子之道、忠恕而已矣。[4.16].子曰：「君子喻於義，小人喻於利。」
[4.17].子曰：「見賢思齊焉；見不賢而內自省也。」
PHIÊN ÂM
[4.15]. Tử viết: Sâm hồ , ngô đạo nhất dĩ quán chi . Tăng Tử viết , duy . Tử xuất , môn nhân vấn viết , hà vị dã . Tăng Tử viết , phu tử chi đạo , trung thứ nhi dĩ hĩ . Ác bất nhân giả , kỳ vi nhân hĩ, bất sử bất nhân giả , gia hồ kỳ thân . Hữu năng nhất nhật dụng kỳ lực ư nhân hĩ hồ , ngã vị kiến lực bất túc giả . cái hữu chi hĩ , ngã vị chi kiến dã .
[4.16]. Tử viết : quân tử dụ ư nghĩa , tiểu nhân dụ ư lợi .
[4.17] .Tử viết : kiến hiền tư tề yên , kiến bất hiền nhi nội tự tỉnh dã . [4.18]. Tử viết : sự phụ mẫu ki gián , kiến chí bất tòng , hựu kính bất vi , lao nhi bất oán.
DỊCH NGHĨA
[4.15].Khổng Tử nói : «Sâm ( Tăng Sâm ) à, đạo ta chỉ có một lẽ mà thông suốt tất cả.» Tăng Tử đáp: «Vâng.» Khổng Tử đi ra khỏi cửa, môn đệ hỏi Tăng Tử: «Thế nghĩa là gì?» Tăng Tử đáp: «Đạo của thầy chỉ là trung thứ mà thôi.».[4:16].Khổng tử nói:Quân tử thích điều nghĩa, tiểu nhân tham điều lợi.
[4.17].Khổng tử nói: Thấy ai hiền đức, mình cố gắng cho bằng, thấy ai không hiền, đừng bắt chước.
NGUYÊN VĂN
[4.18].子曰：「事父母幾諫，見志不從，又敬不違，勞而不怨。」
【4.19】子曰、父母在、不遠游、游必有方。
【4.20】.子曰、三年無改於父之道、可謂孝矣。 【4.21】.子曰、父母之年、不可不知也、一則以喜、一則以懼。
【4.19】子曰、父母在、不遠游、游必有方。
【4.20】.子曰、三年無改於父之道、可謂孝矣。 【4.21】.子曰、父母之年、不可不知也、一則以喜、一則以懼。
PHIÊN ÂM
[4.18]. Tử viết: Sự phụ mẫu cơ gián, kiến chí bất tùng, hựu kính bất; lao nhi bất oán. vi,
[ 4.19]. Tử viết : phụ mẫu tại , bất viễn du , du tất hữu phương .
[4.20]. Tử viết: tam niên vô cải ư phụ chi đạo , khả vị hiếu hĩ .
[4.21]. Tử viết: phụ mẫu chi niên , bất khả bất tri dã , nhất tắc dĩ hỉ , nhất tắc dĩ cụ .
[ 4.19]. Tử viết : phụ mẫu tại , bất viễn du , du tất hữu phương .
[4.20]. Tử viết: tam niên vô cải ư phụ chi đạo , khả vị hiếu hĩ .
[4.21]. Tử viết: phụ mẫu chi niên , bất khả bất tri dã , nhất tắc dĩ hỉ , nhất tắc dĩ cụ .
DỊCH NGHĨA
[4.18].Khổng tử nói: thờ cha mẹ thì phải biết can gián cha mẹ với lời lẽ ngọt ngào ( khi cha mẹ có sai lầm). Như thấy cha mẹ không thuận lòng, thì vẫn phải cung kính, chứ đừng làm trái nghịch. Nếu cha mẹ giận, bắt mình làm việc nhiều thì đừng oán trách.[4.19].Khổng tử nói: Khi cha mẹ còn sống, không nên đi chơi xa. Nếu đi xa thì phải thưa trước.
[4.20]. Khổng tử nói:Ba năm không thay đổi đường lối của cha, ấy là có hiếu .
[4.21]. Khổng tử nói: Làm con phải biết tuổi cha mẹ, một là để vui mừng , hai là để lo sợ.
____
BÌNH
(4.18-19). Khổng Tử trọng đạo hiếu, nhưng không phải lúc nào cũng vâng lời cha me. Nếu cha mẹ sai lầm, con phải can gián. Về đạo trung cũng vậy.
NGUYÊN VĂN
【4.22】.子曰、古者言之不出、恥躬之不逮也。 【4.23】.子曰、以約、失之者鮮矣。
【4.24】.子曰、君子欲訥於言、而敏於行。
【4.24】.子曰、君子欲訥於言、而敏於行。
PHIÊN ÂM
[4.22]. Tử viết : cổ giả ngôn chi bất xuất , sỉ cung chi bất đãi dã .
[4.23]. Tử viết : dĩ ước , thất chi giả tiên hĩ .
[4.24].Tử viết : quân tử dục nột ư ngôn , nhi mẫn ư hành .
[4.22]. Tử viết : cổ giả ngôn chi bất xuất , sỉ cung chi bất đãi dã .
[4.23]. Tử viết : dĩ ước , thất chi giả tiên hĩ .
[4.24].Tử viết : quân tử dục nột ư ngôn , nhi mẫn ư hành .
DỊCH:
[4.22].Khổng tử nói: Người xưa không dám khinh xuất khi nói năng, vì sợ không theo kịp lời nói mà xấu hổ.[4.23].Khổng tử nói: Người nào biết kìm giữ mình thì it thất bại.
[4.24].Khổng tử nói: Người quân tử it nói nhưng làm việc thì cần mẫn.
NGUYÊN VĂN
【4.26】.子游曰、事君數、斯辱矣、朋友數、斯疏矣。
PHIÊN ÂM
[4.25].Tử viết : đức bất cô , tất hữu lân .
[4.26 ]. Tử Du viết : sự quân sổ , tư nhục hĩ , bằng hữu sổ , tư sơ hĩ .
DỊCH NGHĨA
[4.25].Khổng tử nói :Người có đức thì không lẻ loi, tất có bạn cũng trọng đạo đức như mình
[4.26].Tử Du nói: Thấy vua sai lầm, cứ can gian hoài, tất mang nhục. Thấy bạn sai, cứ khuyên can hoài, tình bạn phải phai lạt .
公冶長第五
NGUYÊN BẢN HÁN VĂN
[5.1]. 子謂公冶長，「可妻也。雖在縲絏之中，非其罪也。」以其子妻之。子謂南容，「邦有道不廢，邦無道免於刑戮。」以其兄之子妻之。
[5.2].子謂子賤，「君子哉若人！魯無君子者，斯焉取斯？」
PHIÊN ÂM. CÔNG DÃ TRÀNG ĐỆ NGŨ
CHƯƠNG THỨ NĂM — CÔNG DÃ TRÀNG
(⒌1).Tử vị Công Dã Tràng : "Khả thế dã. Tuy tại luy tiết chi trung, phi kì tội dã." Dĩ kì tử thế chi.Tử vị Nam Dung : "Bang hữu đạo, bất phế; Bang vô đạo, miễn ư hình lục." Dĩ kì huynh chi tử thế chi.
(⒌2).Tử vị Tử Tiện :"Quân tử tai nhược nhân! Lỗ vô quân tử giả, tư yên thủ tư?"
DỊCH NGHĨA
(5.1). Khổng Tử nói về Công Dã Tràng (học trò của Ngài) : "Có thể gả con gái cho trò này vậy. Trò này ở trong tù nhưng thực ra không phạm tội ." Rồi đem con gái gả cho.
Khổng Tử nói về Nam Dung ( học trò của Ngài) : "Nước nhà yên ổn, vẫn giữ được chức quan. Nước loạn, ( vẫn giữ đạo đức ) không bị tù ngục; " Rồi đem con gái của anh gả cho.
(5.2). Khổng Tử nói về Tử Tiện, "Quân tử thay người ấy! Nước Lỗ mà không có người quân tử, thì sao có được như thế?"
NGUYÊN HÁN VĂN.
(5.3).子貢問曰：「賜也何如？」子曰：「女，器也。」曰：「何器也？」曰：「瑚璉也。」(5.4).或曰：「雍也仁而不佞。」子曰：「焉用佞 ？禦人以口給，屢憎於人。不知其仁，焉用佞？」
PHIÊN ÂM
(⒌3).Tử Cống vấn viết: "Tứ dã hà như?"
Tử viết: "Nhữ, khí dã."
Viết: "Hà khí dã?"
Viết:"Hồ liễn (1) dã."
[⒌4].Hoặc viết: "Ung (Trọng Cung ) dã nhân nhi bất nịnh."
Tử viết: "Yên dụng nịnh? Ngữ nhân dĩ khẩu cấp, lũ tăng ư nhân. Bất tri kì nhân, yên dụng nịnh?"
Tử viết: "Nhữ, khí dã."
Viết: "Hà khí dã?"
Viết:"Hồ liễn (1) dã."
[⒌4].Hoặc viết: "Ung (Trọng Cung ) dã nhân nhi bất nịnh."
Tử viết: "Yên dụng nịnh? Ngữ nhân dĩ khẩu cấp, lũ tăng ư nhân. Bất tri kì nhân, yên dụng nịnh?"
DỊCH NGHĨA
(5.3).Tử Cống hỏi rằng: "Tứ con thì như thế nào ạ?"
Khổng Tử nói: "Anh à, như đồ dùng vậy."
Hỏi: "Đồ dùng nào ạ?"
Khổng Tử nói: "Cái bát đựng xôi cúng ấy."
(5.4).Có người nói: "Anh Ung có lòng nhân mà không khéo ăn nói." Khổng Tử nói: " Cần gì phải giỏi ngôn luận? Lấy tài ăn nói mà đè bẹp người ta thì bị oán ghét. Ta không biết trò Ung có nhân hay không, nhưng cần gì tài hùng biện ?"
Khổng Tử nói: "Anh à, như đồ dùng vậy."
Hỏi: "Đồ dùng nào ạ?"
Khổng Tử nói: "Cái bát đựng xôi cúng ấy."
(5.4).Có người nói: "Anh Ung có lòng nhân mà không khéo ăn nói." Khổng Tử nói: " Cần gì phải giỏi ngôn luận? Lấy tài ăn nói mà đè bẹp người ta thì bị oán ghét. Ta không biết trò Ung có nhân hay không, nhưng cần gì tài hùng biện ?"
__
CHÚ
(1). Hồ liễn: đồ đựng xôi cúng ở nhà Thái miếu như cái bát, cái mâm, cái đĩa.
NGUYÊN BẢN HÁN VĂN:
【5.5】.子使漆雕開仕。對曰、吾斯之未能信。子說。【5.6】.子曰、道不行、乘桴浮于海、從我者、
其由與。子路聞之喜。子曰、由也、好勇過我、無所取材。
【5.7】.孟武伯問子路仁乎。子曰、不知也。又問。子曰、由也、千乘之國、可使治其賦也、不知其仁也。求也何如。子曰、求也、千室之邑、百乘之家、可使為之宰也、不知其仁也。赤
也何如。子曰、赤也、束帶立於朝、可使與賓客言也、不知其仁也。
PHIÊN ÂM
[5.5]. Tử sử Tất điêu Khai sĩ . Đối viết : ngô tư chi vị năng tín . Tử duyệt .
[5.6]. Tử viết: đạo bất hành , thừa phù phù vu hải , tòng ngã giả , kỳ Do ( Tử Lộ) dữ . Tử Lộ văn chi hỉ . Tử viết: Do dã , hảo dũng quá ngã , vô sở thủ tài .
[5.7].Mạnh Vũ Bá vấn Tử Lộ nhân hồ . Tử viết : bất tri dã . Hựu vấn . Tử viết : Do dã , thiên thừa chi quốc , khả sử trì kỳ phú dã , bất tri kỳ nhân dã . Cầu ( Nhiễm Cầu ) dã hà như . Tử viết:Cầu dã , thiên thất chi ấp , bách thừa chi gia , khả sử vi chi tể dã , bất tri kỳ nhân dã . Xích ( Tử Hoa, Công Tây Xích) dã hà như ? Tử viết: Xích dã , Thúc đái lập ư triều , khả sử dữ tân khách ngôn dã , bất tri kỳ nhân dã .
DỊCH NGHĨA
[5.5].Khổng Tử khiến ông Tất Điêu Khai ra làm quan. Ông nói: "Đệ tử chưa tin ở đức độ của mình." Khổng Tử nghe nói lấy làm vui lòng.
[5.6]. Khổng Tử nói : "Không thi hành được đạo thì nên thả bè lênh đênh trên biển. Đi theo ta phải chăng chỉ có một mình trò Do? Tử Lộ nghe nói thế thì lấy làm vui vẻ. Khổng Tử nói:" Trò Do dũng cảm hơn ta nhưng thiếu trí phán đoán.
{5.7}. Mạnh Vũ Bá hỏi Khổng Tử: " Tử Lộ có lòng nhân không?" Khổng Tử nói " Ta không biết".
Ông ấy lại hỏi nữa. Ngài đáp: " ( Ta biết ) Trò Do có thể điều khiển quân đội cho nước chư hầu có ngàn cỗ xe, nhưng ta không biết trò ấy có lòng nhân hay không.
Mạnh Vũ Bá hỏi tiếp:" Ông Cầu như thế nào?"-Đức Khổng đáp: Trò Cầu có thể làm quan Tể cho một ấp ( thành phố) có một ngàn nhà, hoặc làm quan Tể cho một một đại gia có trăm cỗ binh xa. Ta không biết trò ấy có lòng nhân hay không.
Ông Xích như thế nào? Khổng Tử đáp: "Trò Xích có thể mặc lễ phục, buộc đai, đứng ở triều đình tiếp khách, còn trò ấy có lòng nhân hay không, ta không biết.
___
NGUYÊN BẢN HÁN VĂN:
[5.8].子謂子貢曰：「女與回也，孰愈？」對曰：「賜也，何敢望回？回也，聞一以知十賜也，聞一知二;。」 子曰：「弗如也吾與女，弗如也;。」
[5.9]. 宰豫晝寢。子曰：「朽木不可雕也，糞土之牆不可朽也。於豫與何誅？」 子曰：「始吾於人也，聽其言而信其行今吾於人也，聽其言而觀其行;。於豫與改是。」
[5.10].子曰：「吾未見剛者。」 或對曰：「申棖。」子曰：「棖也慾，焉得剛？」
PHIÊN ÂM
[ 5.8]. Tử vị Tử Cống viết: nữ (nhữ) dữ Hồi dã , thục dũ . Đối viết : Tứ dã , hà cảm vọng Hồi , Hồi dã , văn nhất dĩ tri thập , Tứ dã , văn nhất dĩ tri nhị . Tử viết: phất như dã , Ngô dữ nữ (nhữ) , phất như dã .
[5.9]. Tể Dư trú tẩm . Tử viết:, hủ mộc bất khả điêu dã , phẩn thổ chi tường , bất khả hủ dã , ư dư dữ hà tru ? Tử viết : thủy ngô ư nhân dã , thính kỳ ngôn nhi tín kỳ hành , kim ngô ư nhân dã , thính kỳ ngôn nhi quan kỳ hành , ư Dư dữ cải thị .
[5.10]. Tử viết: ngô vị kiến cương giả . Hoặc đối viết : Thân Trành . Tử viết: Trành dã dục , yên đắc cương .
DỊCH NGHĨA
[5.8]. Khổng Tử gọi Tử Cống mà hỏi:" Ngươi với Hồi, ai hơn? Tử Cống thưa: " Tứ này sao sánh với Hồi! Hồi nghe một biết mười. Tứ này nghe mười biết một, hai mà thôi. Đức Khổng Tử khen: "Thật ngươi chẳng bằng Hồi vậy. Ý ta cũng giống ngươi cho rằng ngươi chẳng bằng Hồi vậy!
[5.9]. Tế Dư có thói ngủ ngày. Khổng Tử nói: " Cây mục không chạm trổ được, vách đất không tô vẽ được. Ta trách trò Dư làm gì? Khi trước, muốn xét người thì ta quan sát tính nết của họ có phù hợp với lời nói không. Nay thì ta quan sát hành động có phù hợp với lòi nói không. Vì trò Dư mà ta thay đổi ý kiến vậy.
[5.10].Đức Khổng nói: "Ta chưa thấy ai là người cương quyết.' Có người trả lời: " Có Thân Trành . Ngài bảo: "Trành là người tham dục làm sao mà cương quyết?
___
NGUYÊN BẢN HÁN VĂN:
[5.12].子貢曰：「我不欲人之加諸我也，吾亦欲無加諸人。」子曰：「賜也，非爾所及也。」
[5.13].子貢曰：「夫子之文章，可得而聞也夫子之言性與天道，不可得而聞也;。」
[5.14].子路有聞，未之能行，唯恐有聞。
PHIÊN ÂM
[5.12]. Tử Cống viết , ngã bất dục nhân chi gia chư ngã dã , ngô diệc dục vô gia chư nhân . Tử viết : Tứ dã Phi nhĩ sở cập dã .
[ 5.13]. Tử Cống viết: Phu tử chi văn chương , khả đắc nhi văn dã , phu tử chi ngôn tính dữ thiên đạo , bất khả đắc nhi văn dã .
[5.14]. Tử Lộ hữu văn , vị chi năng hành , duy khủng hữu văn .
DỊCH NGHĨA:
[5.12]. Tử Cống nói: Việc gì mình không muốn người làm cho mình, thì đừng làm cho người." Đức Khổng Tử nói:" Trò Tứ, ngươi chưa đến mức đó đâu.[5.13].Tử Cống nói: "Chúng ta đã được nghe văn chương của Phu Tử. Nhưng chúng ta chưa được nghe thầy nói về Tánh và Thiên Đạo.
[5.14]. Tử Cống nghe thầy dạy điều gì thì lui về thực hành, ông sợ nghe (nhiều mà làm không kịp).
NGUYÊN BẢN HÁN VĂN:
[5.15].子貢問曰：「孔文子何以謂之『文』也？」子曰：「敏而好學，不恥下問，是以謂之『文』也。」[5.16].子謂子產，「有君子之道四焉：其行己也恭，其事上也敬，其養民也惠，其使民也義。」
[5.17].子曰：「晏平仲善與人交，久而敬之。」
PHIÊN ÂM:
[5.15]. Tử Cống vấn viết: Khổng Văn Tử , hà dĩ vị chi văn dã ? Tử viết :mẫn nhi hiếu học , bất sỉ hạ vấn. Thị dĩ vị chi văn dã .
[5.16]. Tử vị Tử Sản : hữu quân tử chi đạo tứ yên , kỳ hành kỷ dã cung , kỳ sự thượng dã kính , kỳ dưỡng dân dã huệ , kỳ sử dân dã nghĩa .
[ 5.17]. Tử viết: Án Bình Trọng thiện dữ nhân giao , cửu nhi kính chi .
DICH:
[5.15].Tử Cống hỏi đức Khổng Tử: " Tại sao ông Khổng Văn Tử được đặt thụy là Văn? Ông ấy minh mẫn lại ham học, cúi mình hỏi người dưới mà không xấu hổ cho nên được đặt thụy là Văn.
[5.16]. Khổng Tử khen Tử Sản có bốn điều đúng là người quân tử giữ đạo:-1. Khiêm cung trong tiếp nhân- 2. Thờ bậc trên thì kính trọng-3. ban ân huệ cho dân-4. Sai khiến dân phải lẽ.
[5.17]. Khổng Tử khen: "Ông Án Bình Trọng là người khéo giao thiệp với bằng hữu. Dù quen lâu ngày ông vẫn giữ mực cung kính.
NGUYÊN BẢN HÁN VĂN:
[5.18].子曰：「藏文仲居蔡，山節藻梲，何如其知也？」
[5.19]. 子張問曰：「令尹子文三仕爲令尹，無喜色三已之，無慍色;。舊令尹之政，必以吿新令尹。何如？」 子曰：「忠矣。」 曰：「仁矣乎？」 曰：「未知焉得仁！;」 「崔子殺齊君，陳文子有馬十乘，棄而違之。至於他邦，則曰，『猶吾大崔子也。』違之之一邦，則又曰：;『猶吾大夫崔子也。』違之。何如？」 子曰：「淸矣。」 曰：「仁矣乎？」 子曰：「未之焉得仁？;」
[5.20].季文子三思而後行。子聞之，曰：「再，斯可矣。」
PHIÊN ÂM
[ 5.18]. Tử viết: Tang Văn Trọng cư thái , san tiết tảo chuyết , hà như kỳ trí dã .
[5.19].Tử Trương vấn viết:Lệnh doãn Tử Văntam sĩ vi lệnh doãn , vô hỉ sắc , tam dĩ chi , vô uấn sắc. Cựu lệnh doãn chi chánh , tất dĩ cáo tân lệnh doãn , hà như . Tử viết : trung hĩ . Viết , nhân hĩ hồ? Viết: vị tri , yên đắc nhân .Thôi Tử thí Tề quân , Trần Văn Tử hữu mã thập thừa , khí nhi vi chi . Chí ư tha bang , tắc viết , do ngô đại phu Thôi tử dã , vi chi , chi nhất bang , tắc hựu viết , do ngô đại phu Thôi tử dã , vi chi , hà như . Tử viết , thanh hĩ . Viết , nhân hĩ hồ . Viết , vị tri , yên đắc nhân
[5.20].Quý Văn Tử tam tư nhi hậu hành . Tử văn chi viết : tái , tư khả hĩ .
DỊCH NGHĨA:
[5.17]. Khổng Tử nói: " Tàng Văn Trọng nuôi rùa trong một căn nhà lớn, cột nhà chạm hình núi non, rường nhà vẽ rong rêu. Như vậy sao gọi là người có trí?
[5.18].Ông Tử Trương thưa cùng Khổng Tử: " Ông Tử Văn ba lần được bổ làm lệnh doãn ( quan huyện) nước Sở , nhưng không có vẻ hân hoan, ba lần bị phế mà không có vẻ tức giận. Ông đem chính sự chỉ doãn cho quan lệnh doãn mới. Người như vậy là người thế nào?" Đức Khổng đáp: "Đó người trung với nước."Có phải là có lòng nhân không? Ta không biết, nhưng với lòng trung ấy sao gọi là nhân?" Thôi Tử giết vua Tề. Trần Văn Tử có mười cỗ xe bốn ngựa bèn bỏ mà đi. Đến nước khác, ông bảo : Bọn quan ở đây cũng như Thôi Tử, bèn bỏ đi. Đến nước khác, ông cũng nói vậy mà bỏ đi. Thưa thầy, người như vậy thì thế nào?" Khổng Tử đáp: "Có thể gọi là người nhân không? Ta không biết. Nhưng với các đức trong sạch ấy, sao gọi là nhân?"
[5.19]. Quý Văn Tử suy nghĩ ba lần mới làm. Khổng Tử nghe vậy nói rằng: " Hai lần là được rồi!"
___
NGUYÊN BẢN HÁN VĂN:
[5.21] 子曰：「甯武子，邦有道，則知邦無道，則愚;。其知可及也其愚不可及也;。」
[5.22] 子在陳曰：「歸與！歸與！吾黨之小子狂簡，斐然成章，不知所以裁之。」
[5.23] 子曰：「伯夷、叔齊不念舊惡，怨是用希。」
PHIÊN ÂM
[5.21]. Tử viết: Ninh Vũ Tử bang hữu đạo , tắc tri , bang vô đạo , tắc ngu , kỳ tri khả cập dã , kỳ ngu bất khả cập dã .
[5.22]. Tử tại Trần viết: quy dữ ?quy dữ ? Ngô đảng chi tiểu tử cuồng giản , phỉ nhiên thành chương , bất tri sở dĩ tài chi.
[5.23].Tử viết: Bá Di , Thúc Tề bất niệm cựu ác , oán thị dụng hy .
DỊCH NGHĨA
[5.21]. Khổng Tử nói: " Khi nước thịnh trị, Ninh Vũ Tử là người có trí, khi nước loạn ly, ông trở thành người ngu. Cái khôn của ông có người theo kịp, còn cái ngu của ông không ai theo được.
[5.22]. Khổng Tử tại nước Trần, nói rằng: " Ta nên về không? Ta nên về chăng?"Những học trò của ta ở nước Lỗ là cuồng sĩ, mà cũng là những kẻ đơn giản. Họ là những kẻ có văn hóa nhưng chẳng biết tự mình quản thúc.
[5.23].Khổng Tử nói: " Bá Di, Thúc Tề không nhớ việc xấu đã qua của người khác cho nên it bị oán trách."
__
NGUYÊN BẢN HÁN VĂN:
[5.24] 子曰：「孰謂微生高直？或乞醃焉，乞諸鄰而與之。」
[5.25] 子曰：「巧言、令色、足恭，左丘明恥之，丘亦恥之。匿怨而友其人，左丘明恥之，丘亦恥之。」
[5.26]. 顏淵、季路侍。子曰：「盍各言爾志？」 子路曰：「願車馬、衣輕裘，與朋友共，蔽之而無憾。」 顏淵曰：「願無伐善，無施勞。」 子路曰：「願聞子之志。」 子曰：「老者安之，朋友信之，少者懷之。」
PHIÊN ÂM
[5.24]. Tử viết: Thục vị Vi Sanh Cao trực ? hoặc khất yêm yên , khất chư lân nhi dữ chi .
[5.25].Tử viết: xảo ngôn lệnh sắc , túc cung , Tả Khâu Minh sỉ chi , Khâu diệc sỉ chi , nặc oán nhi hữu kỳ nhân ,Tả Khâu Minh sỉ chi , Khâu diệc sỉ chi .
[5.26].Nhan Uyên , Quý Lộ thị . Tử viết , hạp các ngôn nhĩ chí ? Tử Lộ viết : "nguyện xa mã , y khinh cừu , dữ bằng hữu cộng , tế chi nhi vô hám ".Nhan Uyên viết ,:nguyện vô phạt thiện , vô thi lao . Tử Lộ viết: nguyện văn tử chi chí . Tử viết , lão giả an chi , bằng hữu tín chi , thiểu giả hoài chi .
DỊCH NGHĨA:
[5.24]. Ai bảo Vi Sanh Cao là người ngay thẳng? Có người hỏi anh ta mà xin giấm. Anh ta bèn sang nhà hàng xóm xin cho.
[5.25]. Nói năng khéo léo, mặt mũi trau chuốt, thái độ cung kính quá đáng, Ông Tả Khâu Minh lấy làm hổ thẹn, Khâu đây cũng hổ thẹn. Trong bụng oán ghét người mà vẫn thân thiết như bạn, Tả Khâu Minh hổ thẹn, Khâu này cũng hổ thẹn.
{5.26].Nhan Uyên và Quý Lộ đứng hầu đức Khổng. Khổng Tử bảo: " Sao không nói ý chí của các ngươi cho ta nghe? Tử Lộ nói : "Tôi mong có xe mà đi, có ngựa mà cỡi, có áo khinh cừu mà mặc và để cho các bằng hữu cùng hưởng với tôi. Dẫu họ có dùng hư hao, tôi cũng chẳng buồn.
Ông Nhan Uyên nói " Chí nguyện của tôi là không khoe khoang điều thiện của tôi, và không tâng bốc công lao của tôi.
Tử Lộ bèn thưa rằng:" Chúng con muốn nghe ý nguyện của Thầy.
Khổng Tử đáp: :"Ta muốn cho người già cả được an vui, bạn bè tin cậy ta và trông nom bọn trẻ."
___
BÌNH
Ý câu [5.25]. giống thiên Học Nhi [1.3] 巧言令色，鲜矣仁
NGUYÊN BẢN HÁN VĂN:
[5.27] 子曰：「已矣乎！吾未見能見其過，而自訟者也。」
[5.28] 子曰：「十室之邑，必有忠信如丘者焉，不如丘之好學也。」
PHIÊN ÂM
[5.27]. Tử viết: dĩ hĩ hồ , ngô vị kiến năng kiến kỳ quá , nhi nội tự tụng giả dã .
[5.28].Tử viết: thập thất chi ấp , tất hữu trung tín , như khâu giả yên , bất như Khâu chi hảo học dã.
DỊCH NGHĨA:
[5.27]. Thôi hết rồi! Ta chưa thấy ai biết điều lỗi của mình mà tự trách và ăn năn.
[5.28]. Trong xóm có mười nhà, ắt có người trung hậu như Khâu này, nhưng ít có ai ham học như Khâu này.
雍也第六
NGUYÊN BẢN HÁN VĂN:
[6.1] 子曰：「雍也可使南面。」
[6.2] 仲弓問子桑伯子。子曰：「可也簡。」 仲弓曰：「居敬而行簡，以臨其民，不亦不可乎？居簡而行簡，無乃大簡乎？」 子曰：「雍之言然。」
[6.3].哀公問：「弟子孰爲好學？」孔子對曰：「有顏回者好學，不遷怒，不貳過。不幸短命死矣，今也則亡，未聞好學者也。」
PHIÊN ÂM
[ 6.1] .Tử viết : Ung (Trọng Cung ) dã khả sử Nam diện .
[6.2].Trọng Cung vấn Tử Tang Bá Tử . Tử viết : Khả dã , giản . Trọng Cung viết , cư kính nhi hành giản , dĩ lâm kỳ dân , bất diệc khả hồ ? cư giản nhi hành giản , vô nãi đại giản hồ . Tử viết , ung chi ngôn nhiên .
[6.3].Ai Công vấn : "đệ tử thục vi hiếu học?" . Khổng tử đối viết : hữu Nhan Hồi giả hiếu học , bất thiên nộ , bất nhị quá , bất hạnh đoản mệnh tử hĩ , kim dã tắc vong , vị văn hiếu học giả dã .
DỊCH NGHĨA
[6.1].Khổng Tử nói: "Trò Ung ( Trọng Cung) có thể ngồi quay mặt về hướng nam.
[6.2].Trọng Cung hỏi đức Khổng Tử về ông Tử Tang Bá Tử. Khổng Tử đáp: " Ông ấy cũng khá vì có tính giản di. Trọng Cung thưa: "Tự mình đối với người thì cung kính, trị nước thì dùng phép giản tiện, không phiền nhiễu dân, như vậy có phải là người tốt không? Còn như cư xử giản dị, và trị dân cũng giản dị, có phải là giản dị quá đáng không? Khổng Tử nói: "Trò Ung nói đúng".
[6.3].Vua Ai Công nước Lỗ hỏi Khổng Tử: "Trong các học trò của Ngài, ai là người ham học nhất?Khổng Tử đáp: "Nhan Hồi là người hiếu học. Trò ấy mỗi giận ai thì không giận lây qua kẻ khác, nếu trò ấy phạm lỗi thì không phạm lần thứ hai; nhưng chẳng may, trò ấy vắn số. Hiện nay chẳng có ai được như vậy nữa. Ta chưa nghe nói có ai hiếu học.
NGUYÊN BẢN HÁN VĂN:
[6.4] 子華使於齊，冉子爲其母請粟。子曰：「與之釜。」請益。 曰：「與之庾。」冉子與之粟五秉。 子曰：「赤之適齊也，乘肥馬，衣輕裘。吾聞之也：君子周急不繼富。」
[6.5] 原思爲之宰，與之粟九百，辭。子曰：「毋！以與爾鄰里鄉黨乎！」
[6.6] 子謂仲弓，曰：「犁牛之子騂且角，雖欲勿用，山川其舍諸？」
PHIÊN ÂM
[6.4].Tử Hoa sứ ư Tề, Nhiễm Tử vi kỳ mẫu thỉnh túc . Tử viết : dữ chi phủ (1). Thỉnh ích . Viết , dữ chi dữu (2). Nhiễm Tử dữ chi túc ngũ bỉnh (3) . Tử viết , Xích chi thích dã , thừa phì mã , y khinh cừu , ngô văn chi dã: quân tử chu cấp bất kế phú .
[6.5].Nguyên Tư vi chi tể. Dữ chi túc cửu bách , từ . Tử viết : vô , dĩ dữ nhĩ lân lý, hương đảng hồ . [6.6]. Tử vị Trọng Cung viết: Lê ngưu chi tử tinh, thả giác , tuy dục vật dụng , san xuyên kỳ xá chư?
DỊCH NGHĨA
[6.4]. Tử Hoa ( Xích, Công Tây Xích) đi sứ nước Tề. Tử Dư đến xin thóc cho mẹ Tử Hoa. Khổng Tử nói: Hãy cấp cho một phủ." Nhiễm Dư xin thêm. Khổng Tử bảo cấp một dữu. bèn cấp 5 bỉnh. Đức Khổng Tử quở: " Trò Xích đi sang Tề, cỡi ngựa mập, mặc áo lông chiên mịn. Ta từng nghe rằng:" Người quân tử cứu giúp kẻ nghèo, chứ chẳng làm giàu cho nhà giàu".
[6.5]. (Khổng Tử làm Tư Khấu nước Lỗ), cất Nguyên Tư (học trò của Ngài ) làm quan tể ( quản lý trong nhà đại thần), và cấp 900 hộc thóc. Nguyên Tư chẳng nhận. Khổng Tử dạy: " Sao không nhận? Lấy để cung cấp cho bà con, làng xóm nghèo mà không được ư?".
[6.6]. Khổng Tử nói về Trọng Cung: " Con bò tơ, con của con bò lang, tuy sắc đỏ, sừng đều đặn, nhưng người ta ghét cha mẹ nó lang nên chẳng dùng mà tế, nhưng thần sông núi đâu có bỏ nó
( mà không hưởng).
___
CHÚ
(1).Phủ釜: dụng cụ bằng đồng , đơn vị đo lương thực, chứa 6 đấu bốn thăng. Cứ 10 thăng là một đấu, một thăng bằng 1 lit bây giờ.
(2).Dữu: 1 dữu là 16 đấu.
(3). Bỉnh :1 bỉnh là 80 đấu; 5 bỉnh tức 400 đấu.
BÌNH
Nhiệm Tử lạm quyền, trái lệnh cấp trên thế mà Khổng Tử không trừng phạt!
[6.7].子曰：「回也，其心三月不違仁，其餘則日月至焉而已矣。」
[6.8]'季康子問：「仲由可使從政也與？」 子曰：「由也果，於從政乎何有？」 曰：「賜也可使政也與？」 曰：「賜也達，於從政乎何有？」 曰：「求也可使從政也與？」 曰：「求也藝，於從政乎何有？」
[6.9] 季氏使閔子騫爲費宰。閔子騫曰：「善爲我辭焉！如有復我者，則吾必在汶上矣。」
PHIÊN ÂM
[6.7].Tử viết: Hồi dã , kỳ tâm tam nguyệt bất vi nhân , kỳ dư , tắc nhật nguyệt chí yên nhi dĩ hĩ .[6.8].Quý Khang Tử vấn Trọng Do , khả sử tòng chánh dã dữ . Tử viết: Do dã quả , ư tòng chánh hồ hà hữu . Viết :Tứ dã , khả sử tòng chánh dã dữ ? Viết:Tứ dã đạt , ư tòng chánh hồ hà hữu . Viết , Cầu dã , khả sử tòng chánh dã dữ . Viết : Cầu dã nghệ , ư tòng chánh hồ hà hữu .
[6.9]. Quý thị sử Mẫn Tử Khiên vi phí tể , Mẫn Tử Khiên viết : thiện vi ngã từ yên , như hữu phục ngã giả , tắc ngô tất tại Vấn thượng hĩ .
DỊCH NGHĨA
[6.5]. Khổng Tử nói: " Trò Hồi ( Nhan Hồi) trong ba tháng luôn nghĩ đến điều nhân. Còn các đệ tử khác chỉ giữ được một ngày, một tháng là cùng.[6.6]. Ông Quý Khương Tử hỏi đức Khổng : " Ông Trọng Do có thể ra làm quan (đại phu) không? Khổng Tử nói: " Do là người quả quyết, làm chính trị có khó gì! Lại hỏi: Ông Tứ ( Tử Cống) có thể tham chính không? Khổng Tử đáp: "Tứ là người thông tình đạt lý, làm quan được lắm chứ! Lại hỏi: "Ông Nhiễm Hữu làm quan được không? Khổng Tử đáp : "Cầu có nhiều tài nghệ, làm quan cũng dễ thôi !"
[6.7].Họ Quý ( nước Lỗ ) mời Mẫn Tử Khiên làm quan Tể ấp Phí. Mẫn Tử Khiên nói với sứ giả:
" Xin ông dùng lời khéo léo từ chối dùm tôi."Nếu còn ai đến triệu tôi nữa thì tôi bỏ lên sông Vấn mà ở.
NGUYÊN BẢN HÁN VĂN:
[6.8].伯牛有疾，子問之，自牖執其手，曰：「亡之，命矣夫！斯人也有斯疾也！斯人也有斯疾也！」[6.9].子曰：「賢哉，回也！一簞食，一瓢飮，在陋巷，人不堪其憂，回也不改其樂。賢哉，回也！」
[6.10]. 冉求曰：「非不說子之道，力不足也。」子曰：「力不足者，中道而廢。今女畫。」
PHIÊN ÂM
[6.8]. Bá Ngưu hữu tật , Tử vấn chi . Tự dũ chấp kỳ thủ , viết : vong chi , mệnh hĩ phu , tư nhân dã. Nhi hữu tư tật dã. Tư nhân dã , nhi hữu tư tật dã !
[6.9].Tử viết: " hiền tai Hồi dã , nhất đan thực , nhất biều ẩm , tại lậu hạng , nhân bất kham kỳ ưu .Hồi dã bất cải kỳ nhạc , hiền tai Hồi dã .
[6.10]. Nhiễm Cầu viết: phi bất thuyết tử chi đạo , lực bất túc dã . Tử viết : lực bất túc giả , trung đạo nhi phế , kim nữ họa .
DỊCH NGHĨA
[6.8]. Bá Ngưu bệnh, Khổng Tử đến thăm. Ngài đứng ngoài cửa sổ, cầm tay mà than: " Trò sắp mất rồi. Đó là do số mạng mà thôi. Người như thế mà bệnh như thế! Người như thế mà bệnh như thế!
[6.9]. Trò Hồi rất hiền ! Ở trong ngõ hẹp với giỏ cơm, bầu nước. Sống trong cảnh đó không ai chịu nỗi ưu sầu, thế mà trò Hồi vẫn vui vẻ. Trò Hồi thật là người hiền!
[6.10]. Nhiễm Cầu thưa với Khổng Tử: " Không phải con không yêu Đạo mà vì sức con không theo nổi. Khổng Tử nói: "Không đủ sức, nửa đưởng bỏ dở. Còn ngươi ( không phải không đủ sức) chỉ đến mức đã vạch rồi không chịu tiến lên."
NGUYÊN BẢN HÁN VĂN:
[6.11]. 子謂子夏曰：「女爲君子儒！無爲小人儒！」
[6.12]. 子游爲武城宰。子曰：「女得人焉爾乎？」 曰：「有澹臺滅明者，行不由徑，非公事，未嘗至於偃之室也。」
[6.13] 子曰：「孟之反不伐，奔而殿，將入門，策其馬，曰：「『非敢後也，馬不進也。』」
PHIÊN ÂM
[6.11].Tử vị Tử Hạ viết:" Nhữ vi quân tử nho, vô vị tiểu nhân nho".
[6.12]. Tử Du vi vũ thành tể , Tử viết: nữ ( nhữ) đắc nhân yên nhĩ hồ . Viết , hữu Đạm Đài Diệt Minh giả , hành bất do kính , phi công sự , vị thường chí ư Yển chi thất dã .
[6.13].Tử viết: Mạnh Chi Phản bất phạt , bôn nhi điện , tương nhập môn , sách kỳ mã , viết , phi cảm hậu dã , mã bất tiến dã .
DỊCH NGHĨA
[6.11].Đức Khổng khuyên Tử Hạ: " Ngươi nên làm nhà nho quân tử, đừng làm nhà nho tiểu nhân."
[6.12].Ông Tử Du làm quan tể ấp Võ Thành, đức Khổng Tử hỏi: " Ngươi có những ai đắc lực ( phò tá)? Tử Du đáp: "Có Đam Đài Diệt Minh. Ông không đi tắt, nếu không phải việc công thì chẳng đến nhà Yển vậy.
[6.13]. Mạnh Chi Phản chẳng khoe mình. Lúc thua chạy, ông ở lại sau.Đến khi vào thành, ông giơ roi quất ngựa, nói" Ta chẳng can đảm mà ở lại sau, chẳng qua con ngựa của ta không xông lên mà thôi.
NGUYÊN BẢN HÁN VĂN:
[6.14].子曰：「不有祝鮀之佞，而有宋朝之美，難乎免於今之世矣。」
[6.15] 子曰：「誰能出不由戶？何莫由斯道也？」
[6.16] 子曰：「質勝文則野，文勝質則史。文質彬彬，然後君子。」
PHIÊN ÂM
[6.14]. Tử viết: bất hữu chúc Đà chi nịnh , nhi hữu Tống Triều chi mỹ , nan hồ miễn ư kim chi thế hĩ !
[6.15]. Tử viết: thùy năng xuất bất do hộ ? Hà mạc do tư đạo dã .
[6.16]. Tử viết: chất thắng văn tắc dã , văn thắng chất tắc sử , văn chất bân bân , nhiên hậu quân tử.
DỊCH NGHĨA
[6.14]. Nếu chẳng có khẩu tài như quan chúc tên Đà, cùng có sắc đẹp như công tử Triều nước Tống, thì khó bị đời sau ghét bỏ.
[6.15]. Khổng Tử nói: " Có ai ra khỏi nhà mà không qua cửa? Tại sao lại không theo Đạo ( mà hành động)?
[6.16].Chất phác thắng văn vẻ là quê mùa, còn văn vẻ thắng chất phác thì ngay thẳng ( như quan chép sử). Văn và chất bằng nhau là người quân tử.
NGUYÊN BẢN HÁN VĂN:
[6.17] 子曰：「人之生也直，罔之生也幸而免。」
[6.18] 子曰：「知之者不如好之者，好之者不如樂之者。」
[6.19] 子曰：「中人以上，可以語上也中人以下，不可以語上也;。」
PHIÊN ÂM
[6.17].Tử viết: Nhân chi sanh dã trực , võng chi sanh dã , hạnh nhi miễn.
[6.18].Tử viết: Tri chi giả bất như háo chi giả; háo chi giả bất như lạc chi giả.
[6.19].Tử viết: "Trung nhân dĩ thượng, khả dĩ nhữ thượng dã. Trung nhân dĩ hạ, bất khả dĩ ngữ thượng dã.
DỊCH
[6.17]. Khổng Tử nói: " Người ta sinh ra vốn có tính ngay thẳng." Nếu họ cong vẹo mà sống được đó là do may mắn mà thoát chết.
[6.18]. Biết đạo chẳng bằng yêu đạo; yêu đạo chẳng bằng vui với đạo."
[6.19]. Từ người bậc trung sắp lên mới nên dạy đạo lý cao.siêu. Người từ bậc trung trở xuống thì đừng.
NGUYÊN BẢN HÁN VĂN:
[6.20] 樊遲問知。子曰：「務民之義，敬鬼神而遠之，可謂知矣。」 問仁。曰：「仁者先難而後獲，可謂仁矣。」
[6.21] 子曰：「知者樂水，仁者樂山。知者動，仁者靜。知者樂，仁者壽。」
[6.22] 子曰：「齊一變，至於魯魯一變，至於道;。」
PHIÊN ÂM
[6.20]. Phàn Trì vấn tri . Tử viết : " vụ dân chi nghĩa , kính quỷ thần nhi viễn chi , khả vị tri hĩ . Vấn nhân . Viết : nhân giả tiên nan nhi hậu hoạch , khả vị nhân hĩ
[6.21].Tri giả nhạo thủy, nhân giả nhạo san, tri giả động , nhân giả tĩnh . Tri giả lạc , nhân giả thọ.
[6.22].Tử viết: Tề nhất biến , chí ư Lỗ , Lỗ nhất biến , chí ư đạo .
DỊCH NGHĨA
[6.20]. Phàn Trì hỏi về trí. Khổng Tử đáp: " Chuyên làm việc nghĩa giúp người, kính trọng quỷ thần nhưng đừng gần gũi, như vậy có thể gọi là trí.
Phàn Trì hỏi về nhân. Khổng Tử đáp: " Người nhân trước phải làm việc khó, sau mới thu hoạch (thành quả của mình), như vậy có thể gọi là nhân.
[6.21].Người có trí thích nước, người có nhân thích núi. Người trí ưa động ( như nước chảy); người nhân thích yên tĩnh (như núi ở một chỗ).Người trí thường vui vẻ, người nhân thì trường thọ.
[6.22].Khổng Tử nói: "Nước Tề biến đổi thêm nữa thì bằng nước Lỗ; nước Lỗ biến đổi thêm nữa thì đạt đạo.
NGUYÊN BẢN HÁN VĂN: [6.23].子曰：「觚不觚，觚哉！觚哉！」
[6.24].宰我問曰：「仁者，雖吿之曰，『井有仁焉。』其從之也？ 子曰：「何爲其然也？君子可逝也，不可陷也可欺也，不可罔也;。」
[6.25].子曰：「君子博學於文，約之以禮，亦可以弗畔矣夫！」
PHIÊN ÂM
[ 6.23].Tử viết: cô bất cô , cô tai cô tai .
[6.24].Tể Ngã vấn viết: Nhân giả tuy cáo chi viết , tỉnh hữu nhân yên , kỳ tòng chi dã . Tử viết , hà vi kỳ nhiên dã , quân tử khả thệ dã , bất khả hãm dã , khả khi dã , bất khả võng dã .
[6.25].Tử viết: " Quân tử bác học ư văn , ước chi dĩ lễ , diệc khả dĩ phất bạn hĩ phu .
DỊCH NGHĨA
[6.23].Khổng Tử nói: " (Ngày xưa) người ta gọi cái bình có góc, có cạnh là "cô".Nay bình rượu không góc, không cạnh cũng gọi là "cô" sao?
[6.24]. Tể Ngã hỏi đức Khổng : "Có người đến báo cho bậc nhân đức rằng có kẻ té xuống giếng, bậc nhân đức có nhảy xuống cứu không?"Khỗng Tử đáp: "Người nhân đức phải làm gì? Người quân tử nên đến đó tìm cách cứu chứ chẳng nên nhảy xuống mà hại thân mình. Người quân tử có thể bị gạt bởi những câu nói có lý, chứ không bị mê lầm bởi những lời nói vu vơ.[6.25]. Đức Khổng nói: "Người quân tử trước học văn chương cho sâu rộng, sau đó theo lễ giáo mà kiềm chế bản thân, nhờ vậy mà không trái đạo lý.
NGUYÊN BẢN HÁN VĂN:
[6.26]. 子見南子，子路不說。夫子矢之曰：「豫所否者，天厭之！天厭之！」
[6.27]. 子曰：「中庸之爲德也，其至矣乎！民鮮久矣。」
[6.28]. 子貢曰：「如有博施於民而能濟衆，何如？可謂仁乎？」 子曰：「何事於仁！必也聖乎！堯舜其猶病諸！夫仁者，己欲立而立人，己欲達而達人。能近取譬，可謂仁之方也已。」
No comments:
Post a Comment