VIII. TIỀN GIANG 7

KIM CỔ KỲ QUAN VIII
TIỀN GIANG 7
tr.247-255 ;105- 122

Ý chánh: kết tội Pháp sưu cao thuế nặng, bóc lột dân Việt Nam

tr.247 ; cột 105

4353. Hậu thế gia vô phú vô bần

Ở đều nhà ngói cõi trần sum vinh

4355. Xe đời nói việc an ninh

Tứ phương bác loạn Láng-Linh vinh kỳ

Đời nầy người chẳng biết gì

Cường tâm đa ngữ bất tùy vi ngôn

Tứ ngoạt Tàu mạt ngụy tôn

4360.Thập ngoạt Tây mới tận khôn sự tình

Địa Tiên dám sánh Thiên-đình

Cao minh quảng lượng trí tình độ nhân

Thiên quan trợ nghiệp thói dân

.Phật-vương kế thế hoàng ân thọ trường

4365.Chí minh sơn thủy mỹ tường

Nước xuôi một mái gió thường xuân thu

Đời nầy tư tự tranh tu

Vô nhơn chí Thánh hạ ngu thời nhiều

Tu nhiều hậu nhựt khổ nhiều

4370. Trung quân ái quốc Ngư Tiều mấy tu

Chưa tường quấy phải trí ngu

Khuyên tình huynh đệ thiện tu mà nhờ

Tu gia vọng tưởng phụng thờ

.Tổ Tiên là Phật con nhờ nhờ con

4375.Đức đường hưởng đặng chữ son

Vong tồn trung hiếu sao con hoài lời

Dưới đất trên chứng có Trời

Quỉ thần tại thế khán thời mà dân

Mục thị ám đại nan phân

4380. Cân thời có mặt mặt cân non già

Thân hòa gan chí bất hòa

Thủy thanh thủy tịnh thủy tà bất an

Thủy minh bình thủy trung cang

Trị hà bất trị bất an đảm tình

4385.Tị tà nan tị thiên đình

Gan trong lòng đục đọa hình khó than

Hoàng lương nhược thần vỉ cang

Thần lương vi nhược tà gian vỉ cường

Ít chữ viết để đầy đường

4390.Kẻ hay khạc nhổ nhơn cường chẳng coi

Hữu kiến hiệp nhãn mới soi

Kiến vô hiệp trí mang coi thấy gì

Chì nặng dạ dứt bỏ chì

Bạc nặng dạ lại yêu vì sâm soi

247- 106

4395.Vật dùng năng cất năng coi

Vật nào không dụng không soi bỏ ngoài

Đi tắt đường chẳng mấy dài

Đi qua đi lại vòng hoài mà lâu

Mắc cá sợ đứt lưỡi câu

4400. Dùng dùng thẳng thẳng trì lâu mệt mình.

4405. Đố ai có ý mà rình

Đi ngang cửa tướng ỷ mình rằng sang

Tây-dương đạt quốc Nam-bang

Nhiều người ăn nói dọc ngang khi Trời

Bắn thiên phá đá can thời

4410.Thân chư sư thuế dục lời kể ra

Thuế nhơn thuế muối thiết tha

Thuế tiền tam hạng kể ra sau nầy

Thuế viên thuế thổ tỏ bày

Thuế thoàn tam hạng việc nầy chẳng tha

4415.Hạng nhứt hạng nhì hạng ba

Thâu đa nạp thiểu nạp ra một mình

Bán trâu bán ruộng của mình

Thâu tiền bằng khoán dục tình lợi đa

Thuế tửu thị hạng trải qua

4420.Thâu thuế thủy lợi đa vang đồng

Thuế trâu thuế ngựa giáp vòng

Thuế bò thuế tượng lại phòng thuế xe

Làm thuế quá hạng đều nghe

Thuế voi thuế thuốc thuế xe của bò

4425.Lại thâu việc thuế bến đò

Thuế rừng các sở lần dò thuế câu

Thâu thuế thầy thuốc dở bây

Thợ rèn thợ mộc thuế nay cũng nhiều

Muốn ăn thuế lộ cầu kiều

4430. Thuế heo các sở cũng nhiều đâu đâu

Thuế chài thuế lưới thuế câu

Thuế chà thuế mé đâu đâu đủ rồi

Thị hạng thâu thuế chỗ ngồi

Thuế trể thuế chỗ một hồi ngẩn ngơ

4435. Thâu thuế đường nước bơ vơ

Thâu thuế hôn thú ngẩn ngơ trong lòng

Ba tăng các sở giáp vòng

Khai sinh khai tử đem lòng muốn ăn

Đâu đâu đồn thủ lăng xăng

4440. Tra bài tra sách đặng ăn bạc tiền

248- 107

Chở hàng tới chợ đậu liền

Trên bờ xuống góp tiền bạc lăng xăng

Năm mười lớp thuế mà ăn

Dục lợi tắc bại có căn chẳng lầm

4445.Thuế sông thuế rạch người cầm

Thuế đáy thuế lọp mưu thầm chẳng an

Thâu thuế thợ nhuộm thở than

Thâu thuế thợ bạc phải toan lo làm

Thâu thuế xuồng nhỏ bán vàm

4450.Thâu thuế trùm dỉ dích làm người ăn.

Ghe nhỏ bất mản không căn

Cho giấy miển thuế cũng ăn bạc tiền

Lào nhiêu cận địa cảm phiền

Cũng đôi phát giấy bạc tiền người ăn

4455.Trẻ thơ thập ngũ lăng xăng

Vị cấp sưu thuế cũng ăn bạc tiền

Nói ra kẻ giận người phiền

Đời nầy nhiều bạc nhiều tiền thì hơn

Tiền bạc trọng hơn nghĩa nhơn

4460.Thiệt đời nhiều thuế coi hơn thuế đời

Thuế ngang ông rũ nhiều lời

Muốn thâu thuế Phật thuế Trời người tu

Thuế lò việm châu mái tu ?

Thuế lò chén bát mấy thu thâu hoài

4465.Thuế lò đường mật dục tài

Mấy người vựa cá có bài ba tăng

Việc người ta ai dám trở ngăn

Ai mà ức dạ hở răng kêu Trời

Thâu thuế các chú nhiều lời

4470.Cao-mên đóng thuế việc thời như Nam

Người Tây lòng dạ thiệt tham

Thấy nhiều tiền bạc lòng ham lợi hòa

Thâu thuế hay nước Chà-và

Lèo-thượng Lèo hạ người mà cũng thâu

4475.Đem lòng kế hiểm mưu sâu

Muốn qua Xiêm quốc tóm thâu bình quyền

Nước Chàm ăn ở cũng hiền

Người Tây cũng sang binh quyền hết trơn

Nước nào Tây chẳng làm ơn

4480.Cũng đều thâu thuế hết trơn trả đời

Kẻ oan ức dạ kêu Trời

Người tùng a ý thuận lời vui say

248- 108

Thuế te thuế đuổi thương thay

Thuế dồn thuế vọt khó nay nước mình

4485.Tây cho cúng miểu cúng đình

Ý người còn sợ nước mình có Tiên

E khi ngũ thập dư niên

Trong ngoài lục thập khùng điên đạo lền

Tới đó ơn oán trả đền

4490.Say sưa một hội kẹo lền thân thây

Bấy lâu Phật dạy ăn ngay

Làm lành ở thẳng phương Tây đặng về

Ghét cha con phải phân lìa

Ghét mẹ con ở mẹ về Tây-phương

4495.Ví như Triệu-Cấu Tống-vương (1)

Cỡi con ngựa đất Phật thương độ ngài

Phàm phu đắc thế ỷ tài

Phật Trời thâu phép mấy ngài trơ trơ

Vọng cầu hữu điện linh sơ

4500.Cầu lai cứu hậu văn thơ phép tài.

Tây tham dục lợi ích hoài

Lợi đa tổn đức tổn tài nan đa

Tổn tài tổn quốc tổn gia

Bất chiêm bất nghiệm lợi đa tổn tình

4505.Của mình còn muốn hại mình

Huống chi của chúng phiền tình hại thâm

Hữu vị thục bất vị tâm

Cơ thâm họa phước diệc thâm tổn hình

Bất tình hà sư bất tình

4510.Hại nhơn ít kỷ tổn tình nay suy

Thánh nhơn bất luận bất suy

Vi nhơn bất luận ngu si nan tình

Trách tri tiền hậu loạn bình

Vi nhơn tắc thức thửa tình tri kim

4515.Chữ nghĩa nghĩa chữ dụng nghiêm

Chánh chữ chữ chánh cổ kim bất tùng

Khó xưng quân tử anh hùng

Trượng phu nói chuyện tầm khùng sao an

Khả năng bất khả giảm gian

4520.Làm sao bằng dạ ở an lo bề

Liếc xem trào quốc bất tề

Kiển vui chi đó lo bề tranh đua

Lo bề nhịn thiếu nhịn thua

Cầu Trời cầu Phật sanh vua phục hồi

249- 109

4525.Chẳng nên thác phức cho rồi

Sống chi gai mắt khó ngồi gấm gan

Chi ngũ thập tuế gian nan

Da dùng gối yếu lo sang sao rằng

Vỉ ơn ngọc xức đạo hằng

4530.Bất cầu lương đạo sao rằng nhơn lương

Nhơn ác tầm đắc ác vương

Nhơn thiện tầm đắc thiện vương hiệp tình

Nhơn ác tùng sự bất bình

Hà nhơn hiệp nhãn hiệp tình tùng ngôn

4535.Nghịch tâm nghịch nhỉ nghịch tôn

Nghịch đạo nghịch lý nghịch môn bất hòa

Nhơn chánh bất tùng nhơn tà

Nhơn tà nghịch nhỉ bất hòa nhơn trung

Ví nhơn tri sự xi lung

4540.Hiệp tà tà hiệp hiệp trung trung hòa

Bất tri chánh bất tri tà

Bán trung bán nịnh bất hòa nhơn nan

Bất tri vấn đạo vị đang

Bất tầm vạn lý nhơn nan bất bình

4545.Tri đạo thức lý tri tình

Bất tri vị sự bất bình tâm cang

Tân sự sự chánh tất an

Sự tà sự cựu sự nan bất tùng

Vị tiểu nhơn vị anh hùng

4550.Ý nhơn hiệp vị hiệp tùng nhứt đoan.

Bây giờ sanh đẻ gian nan

Ẩm bồng dơ dáy thở than nhiều đàng

Sau người sanh tử vẹn toàn

Ba ngày thọ nhục ra đàng đi chơi

4555. Biết ăn biết nói thảnh thơi

Có răng không bú một hơi mẫu từ

Nói đâu thưa dạ không ừ

Tre măng một gốc kế từ giáo răn

Phụ giáo tử thính tùng căn

4560.Bây giờ nhiều việc ở ăn bất tùy

Nghịch phụ nghịch mẫu nam kỳ

Tử tôn duyệt nghịch bất tùy nan phân

Phụ mẫu tâm thiện nan phân

Tử tôn nghịch bạo nan phân sự lành

4565. Tử tôn tâm thiện tu hành

Phụ mẫu nghịch bạo ghét lành dễ chi

249- 110

Đời nầy thận cận tâm ly rồi

Anh em ăn ở khinh khi bất hòa

Ấy là việc ở trong nhà

4570.Bàn nhơn lân lý khó hòa người ơi

Đời nầy thôi cũng muốn thôi

Bậu gieo việc dữ người ôi hởi người

Khôn thuở nên chín nên mười

Nghĩ cho việc dại hơn người nhứt niên

4575. Mới đẻ còn lòng Thánh Tiên

Tu oa nhớ Phật không nghiêng cái mình

Hai mắt trực ngó Thiên-đình

Lớn lên cải dạ tùng tình khai tâm

Khai tâm hà sự bất thâm

4580.Hậu nhựt không có khai tâm việc tà

Sanh thai không lửa ấm hòa

Ba nhựt tấm rửa huyết tà có đâu

Vị tình tri thức cao sâu

Lòng quen sao biết việc đâu mà tường

4585.Gắng công khẩn đắp lập vườn

Chờ khi gặp hội thái bường mà chia

Đời nầy nhiều kẻ nói lia

Ngày sao không đặng lại chia một phần

Đất Phật khắp hết trong trần

4590.Nhơn từ đức hạnh hưởng phần hậu lai

Mắt bịt nhiều người bụng gây

Xốn xang trong dạ chẻ hai cái lòng

Thấy rắn nói hoản con rồng

Hai con khác dạng một lòng mới an

4595.Tráo tráo hai tráo ba tinh

Hai nhà ngó thấy coi in một nhà

Chùa ngói thấy Phật in gia

Gia bần trí đoản bình hòa vận trai

Một người một mặt hai tay

4600.Có ai ba mặt sáu tay bao giờ

Việc tu vọng Phật khó thờ

Tây phương còn nghĩ đến giờ mới ra

Người ta ba bực người ta

Chớ nào lòng quỉ lòng ma đâu gì

4605.Bởi nghèo ôm bụng thiết chí

Bởi điên nói chuyện dị kỳ khó nghe

Có của ỷ của nói le

Tôi nghèo nói bậy người nghe nhức đầu

250- 111

Củi ướt không cháy thảm sầu

4610.Cây khô mục phức đức cầu Đồng Nai

Việc mình nè mạnh cho ai

So đòn đánh gậy con nai vào rừng

Đi dâu cũng phải coi chừng

E khi bờ bụi biển rừng đợi trông

4615.Nói chuyện nói cũng mấ công

Tại nghe cho biết phải không cho tường

Hoang mang cây cỏ bịt đường

Có đi không biết dạ tường đồng quen

Vải đen sợi chỉ cũng đen

4620. Nhặt rơi không thấy chê khen cái màu

Đầu đuôi chưa tỏ đuôi đầu

Thảm cho Tây-quốc bán cầu Long xuyên

Ông mật đóng cửa Tòa Phiên

Hai tòa chưa biết sầu riêng tòa nào

4625.Đi xóm người mới ghé vào

Có ai đi kiếm anh hào mà hay

Có ai trồng chuối tưởng cây

Đặt rồi xuống đất khoanh tay trồng buồng

Chỉ tơ rối rấm trong guồng

4630.Rối thời gở rối dạ buồn cơ thâm

Buồn đời tuổi chẳng đặng trăm

Đầu hai loại tóc không tâm làm lành

Ba mươi một phút gãy nhành

Miệng thời móm xọm không đành tu thân

4635. E là dân cựu quan tân

Dân tân quạn cựu không phân chánh tà

Vô phần sanh sự bất hòa

Lao ngao chen cửa án tòa lạy Tây

Dại chi chẳng biết vạy ngay

4640.Vô tòa quan chúng hành thây vui mừng

Đặng kiện về nói tưng bừng

Đêm nằm chiêm nghiệm nhớ chừng mưu gian

Trong lòng trăn trở chẳng an

Âm mưu nhiều việc tính toan hoành hành

4645.Sao chẳng chiêm nghiệm việc lành

Việc tà việc chánh tu hành ít hơi

Thiểu sự mình đặng thảnh thơi

Vào quán rượu thịt ăn chơi muôn ngàn

Ngày nay ăn ở chàng ràng

4650.Không nhà nào thuận một đàng tích nhơn.

250- 112

Có thân sao chẳng lo thân

Tiền suy hậu nghĩ xét phân việc mình

Sấm ra bất cập thình lình

Làm người chẳng xét tội mình hỡi ai

4655. E cho thậm tội con lai

Rặt giòng bất luận việc ai tiếng đàm

Con nhà giữ đạo ăn làm

Thường hành cho biết dạ hành hiếu trung

Đêm nằm phá chí suy lung

4660. Thường thường chiêm nghiệm tà trung xét lòng

Đừng nói những việc bao đồng

Ngày đêm chiêm nghiệm sợ lòng lảng xa

Lượng phân nói thấp ý cao

Cẩn ngôn cẩn hạnh kẻo sau lãng tình

4665. Nói chánh người cũng sợ mình

Quỉ ma khủng cụ đắt tình tinh minh

Phật Trời hứa dắt tánh linh

Đất tri tà chánh bất minh tưởng làm

Hưởng linh phong ngợi tiếng đàm

4670. Những người lo việc ăn làm khó thôi

Chữ Thánh tri lại nghĩa tôi

Thánh buồn Thánh nghĩ tôi thôi tận tường

Đế-vương cỡi ngựa lên đường

Lao xao bá tánh xem tường mã long

4675. Tu hành đừng có tiếc công

Dạ người tiếc của Phật không độ rày

Không học sao có công dày

Cúng của ngồi nhắc lại rày minh mông

Tận đồ tận thế tận công

4680. Tồn thiên tồn địa tồn long mỹ tùy

Hội ý hội trí nhứt kỳ

Hội nhơn hội diện thiểu tùy hội ân

Hội ý hà hữu hội thân

Quế tồn mỹ diệm phi ân bất tồn

4685.Du nan nan thị nan hồn

Thân thây tại thế khổ tại tam quê

Đời nầy ăn ở mà ê

Chẳng suy chẳng xét chỉn ghê cho đời

Không nói chê kẻ ít lời

4690. Nhiều ăn nhiều nói ở đời nhiều khen

Nước ngược nhiều kẻ làm quen

Nước xuôi nhiều kẻ bạc đen bất tùng

251- 113

Đại chí vi lực anh hùng

Tiểu lâm nhiều kẻ xưng hùng người khen

4695.Lạ chi một nước con ren

Ở sao cho đặng mình quen nước mình

Khác nước ăn nói khác tình

Chưng quân chưng lính người mình ỷ chi

Nửa ở nữa lại ra đi

4700. Mã tà xuất trận tử thi tội nhiều.

Ỷ mai phải trả tội chiều

Nhiều hung nhiều tội thời nhiều đầu thai

Bất kỳ kẻ gái người trai

Con Trời chí chí đọa hườn lai cõi trần

4705. Sa thế bất phú thân bần

Trả cho mãn quả cõi trần hưởng vinh

Lạ người trí huệ trung tinh

Nhơn vô trí huệ bất minh đọa hoài

Nói vắn nói chẳng đủ bài

4710.Nói dài ra việc nói hoài không hay

Giặc Tây thời đánh bằng tay

Con Tây người phải phò Tây trọn đời

Chớ đừng mở miệng kêu Trời

Bình thời hớn hở loạn đời thở than

4715. Khi người vinh hiển dọc ngang

Gặp cơn bác loạn gian nan ưu phiền

Hưởng vinh một thuở an tiền

Bất ưu tội phước não phiền hậu lai

Lộng tình lòng gái lòng trai

4720.Hạ ngươn chỉ thị kẻ lai bảy phần

Nhơn nhơn các hữu kỳ phần

Phần phước thời ít phần nhiều tội đa

Không tưởng Trời Phật mẹ cha

Lòng người tưởng quỉ tưởng ma tổ đường

4725. Nhơn dược tâm quí nhơn cường

Nhơn ác bất húy tâm thường thiện nhơn

Chữ mà không nghĩa sạch trơn

Biết rằng sách bạch nghĩa hơn chữ hình

Sự nan cao đệ lý tình

4730. Lý tường tri lý tâm bình tri nhân

Tận cựu vi tấn sự tân

Tiền ân kế hậu vi ân thọ trường

Sự ác kế ác bất thường

Tích tài vô đức bất tường sự thân

251- 114

4735.Miễn miễn họa hại cựu tận

Tích nhơn tích nghĩa tích ân thọ trường

Nhơn gian hữu mục bất tường

Tây phương chiếu kiến Minh đường tri ninh

Dục kỳ ác nhơn bất minh

4740.Dục vi kỳ thiện đệ huynh thuận hòa

Nhơn dục ác thiện hứa tà

Nhơn ví tùng thiện thiên hòa địa an

Nhơn thiện vi Phật nhơn gian

Nhơn ác vi quí bất an ma tà

4745. Tâm nhơn nghịch thiên bất hòa

Dương gian bất sát chánh tà nan du

Hậu thế nhơn trực bất ngu

Tiền kim khôn quỉ đa ngu bất từ

Dục vi nhơn nhẫn nhẫn từ

4750. Hoàng thiên thiểu lực nan trừ quỉ ma.

Thánh hồ vị đạo hồ tha

Hồ tha hồ vị quốc gia nhứt điều

Cơm vua phản chúa thời nhiều

Báo ân ít kẻ luật điều phạm đa

4755.Cơm quỉ người tưởng theo ma

Cơm Trời tưởng Phật sao ra đổi nầy

Để trước thời có lời Thầy

Ba căn dọn lại hẹp bài một căn

Bồ-đề lục tỉnh lăng xăng

4760.Ngày sau không có cơm ăn no lòng

Nước đâu Phật để trên giòng

Người đâu đi tới hiệp lòng người đây

Kẻ mặn người lại ăn chay

Gặp nhau nói chuyện khác nay cái lòng

4765.Phép Phật sổ thẳng trong đồng

Người ngoài cải lại vẽ vòng tài hay

Đố ai làm chẳng nắm tay

Đít không ngồi đất tài hay bất tùng

Có dấu người đặng chung cùng

4770. Người không có xấu xưng hùng mặc ai

Đây trai đó cũng là trai

Người không có dấu việc ai ai tường

Lỡ đi lỡ ở đoạn trường

Đoạn đi chưa dứt ở thường khó đâu

4775.Thảm sầu đờn khải ( gảy) tai trâu

Giải buồn mà khải uổng câu tiếng đờn

252- 115

Trớ trêu quỉ giận ma hờn

Nghĩ tôi dại quá khải đờn tai trâu

Ở đây buồn khải đi đâu

4780. Sông còn nước uống giếng sâu cạn rồi

Sông hết nước uống một hồi

Giếng cạn còn nước người ngồi xung quanh

Ngặt tình dạ thúi lòng tanh

Bảng vàng lai chiếm rạng danh trẻ già

4785. Cựu quan an ẩn Biên-hòa

E khi quan cựu lòng mà bất trung

Cựu quan ở chẳng dữ hung

E là lòng dạ tứ tung ngũ hoành

Ở thời không dữ không lành

4790. Trung quân ái quốc tu hành vốn không

Cựu trào binh tướng thời đông

Ngày sau nhứt phẩm thấy không người nào

Thấy đời ruột thắt gan bào

Thương bề cửu phẩm ra vào ít ai

4795. Annam khác nổi lòng lai

Phật về nhìn dấu không ai dám nhìn

Nhìn dấu xem xét nhìn hình

Nhìn coi ý ở nhìn tình xuất ngôn

Mình ý xuất trí gia tôn

4800.Giòng truyền Hớn thất xuất ngôn kỉnh nhường

An tâm cổ giáo ngũ tường

Ngộ nhược thủ lễ ngộ cường chánh ngôn

Phải ăn phải nói trí tôn

Phàm hí vô ích cuồng ngôn chẳng dùng

4805.Nhơn chánh ngôn chánh anh hùng

Xuất ngôn vô độ nhơn cùng phi nhơn

Trí tâm thân nảy lập thân

Dương danh hành đạo chí ân hải hà

Lạc đạo tùng Thánh Di-Đà

4810. Thời hưng chí thế long xà xà long

Ngộ kỳ võ ngộ kỳ phong

Ngộ kỳ phước thiện phương đông phục hồi

Dương gian cận địa khó rồi

Tiền vi chiếm mộng đông hồi danh giao

4815. Nhơn phi hiến thị bất giao

Quí nhi thị quí nhơn lao nghịch tình

Vật phi nghĩa bất thủ tình

Loạn ban sát chúa trị bình âm mưu

252- 116

Chó sau mèo trước bất ưu

4820.Heo con mèo mẹ trúng mưu Phật Trời

Trước đà thấy dấu ra lời

Thương ơi cho kẻ ở đời bất tri

Phận suy người cũng phải suy

Sầu buồn sự thế lời ghi hao mòn

4825.Người ôi mai mất nay còn

Sống chi nhơ tiếc thác còn dương danh

Tri kỳ đạo đạt kỳ thanh

Thác thời để tiếng sống danh ngợi đời

Một lòng như nói một lời

4830. Khác lòng thiệt khó ở đời người ôi

Tùng ma tùng quỉ mà thôi

Người nào bụng nấy thương ôi trái lời

Người khó thời phải nhịn lời

Cô thân nhịn lẻ thương đời khó phân

4835. Tận ý xức tý Dần Thân

Xem sau xét trước thương thân bất hòa

Nói ra nói việc thiệt thà

Mắt ngơ tai điếc người mà không nghe

Quân tử lập liền như tre

4840. Bây giờ nói thiệt không nghe khó hòa

Thoại nhơn hà ngã nhơn hà

Nhị nhơn hưởng trí chánh tà lưỡng tâm

Nhơn ác nhơn phách cơ thâm

Hoàng thiên bất phách ác tâm nhơn trần

4845.Thiện nhơn vi Thánh vi Thần

Ngỗ nghịch hườn thú dương trần báo oan

Nhơn thiện nan nhơn thiện nan

Chỉ tâm tích nhẫn nhẫn an nhẫn hòa

Bất nhẩn thiên hứa ác tà

4850. Nhị nhơn đối khẩu bất hòa nhị nhơn

Nhị nhơn đối ngữ bất phân

Nhơn cuồng nhơn trí nhị nhơn như cuồng

Đời nầy thấy vậy mà buồn

Ngày sau không có nhơn cuồng tranh đua

4855.Điều hiền không việc hơn thua

Kẻ hiền người dữ tranh đua chẳng hòa

Tôi như ván mục lót nhà

Bước mạnh thời gãy bước mà nhẹ chưn

Ghét chi trước mặt sau lưng

4860. Phải e ván mục nặng chưn khó ngồi

253- 117

Quyền hành chẳng phải nào hồi

Việc sao tráo trở việc rồi trải qua

Người ta ba thứ người ta

Thân tôi chưa biết thứ ma thứ gì

4865. Nói lanh ai cũng bất tùy

Tức hông đau ruột xuống lỳ nhịn thua

Nhà không chủ nước không vua

Ví như con óc con cua ngoài đồng

Tức lòng lòng tức cho lòng

4870. Nói lành chẳng dụng dạ phòng ghét tôi

Con phải con cãi thương ôi!

Tôi nói chẳng phải tội tôi Phật hành

Tôi biểu những việc làm lành

Người mong làm dữ nỡ lòng ghét tôi

4875. Đứt dây bè trước mới trôi

Nỡ nào chẳng kiếm bỏ tôi một mình

Giống tre một vạn một tình

Cây lớn cây nhỏ cũng hình cây tre

Thương đời nói đạo chẳng nghe

4880. Ngày sau mất nón chèo ghe khó tìm

Một trăng sao khuyết hai liềm

Nhớ sau khó kiếm tưỡng niềm trước xa

Rách rồi vá lại hôm qua

Bữa nay vá lại kim sa chỉ nỗi

4885. Ôm cột vụt đứng vụt ngồi

Tốt ôi là tốt nhớ lời Phật ghi

Bước chưn đi khó bước đi

Người thác vì của Phật ghi chẳng lầm

Biết thời nói Phật nói nhầm

4890. Không biết nói láo Phật lầm mình hư

Phật nói láo Phật bất tư

Mình thấy nói thiệt mình hư phận mình

Hung hăng khó giữ vẹn hình

Khi không Phật khiến bất bình tử nan

4895.Ô kỳ đạo ố dị đoan

Việc quên thương nhớ tử nan bất tường

Dị thường tác sự dị thường

Nhứt đoan chánh sự minh tường chánh đoan

Kiến đạo tri đắt kiến an

4900.Tam hoàng nghị sự nhứt đoan thuận hòa.

Đa tham khổ hạ nhơn tà

Đa lợi tắc hại bất hòa nhơn gian

253- 118

Nhơn nghĩa nhơn trí gian nan

Quân thần phụ tử đa đoan bất hòa

4905. Cha Nam con ruột một nhà

Cha tây ăn ở bất hòa con Gia

Con người ta đạo người ta

Đừng đừng bắt chước con ma lăng loàn

Nam cũng tràng Tây cũng tràng

4910. Lỡ bề phải gánh giữa đàng gánh không

Nhiều Thầy nghe tiếng nhiều ông

Nhiều cha nhiều mẹ con không nhiều lòng

Thương ôi gánh gạo lên giồng

Chẻ tra thấy lóng thấy lòng nhiều ngăn

4915. Chẳng thấy chỗ nào tre ăn

Trên sương dưới đất thường năm lớn hoài

Gió đưa ngọn yếu liệt dài

Lóng thời trống lỏng kính hoài mắt tre

Chẻ ra tiếng nổ mới nghe

4920.Để y nằm đó cây tre tiếng gì

Đương ra nhiều vật lạ kỳ

Ai ai đều dụng ơn gì cây tre

Biết ơn tre nổ thời nghe

Nổ thời nổ lóng mắc tre nổ gì

4925. Chỗ tróng chỗ kính nan kỳ

Nhiều ngăn nhiều lớp dễ gì trong tâm

Lóng giao lóng nhặt kể trăm

Cây nào không lóng bất thâm sự tình

Cây còn có nghĩa độ mình

4930.Người sao chẳng nghĩa độ tình người ta

Làm người chẳng nghĩ xét ra

Nói ra thời lỗi người ta làm gì

Quân tử trước quân tử tùy

Tiểu nhơn tri sự phục tùy tiểu nhơn

4935. Quân tử phân tiểu nhơn phân

Ngôi nào phân nấy hoặc ơn hoặc thù

Không phân như thể kẻ mù

Có phân có biết chỗ thù chỗ ơn

Lưỡng phân hiệp lại một phân

4940.Biết rằng kẻ hiếu người ân người thù

Khi không ai bắt bỏ tù

Sự sanh sanh sự oán thù tại thân

Quốc gia hữu ác hữu ân

Tây dương đạt quốc tại thân bạc tàng

254-119

4945. Quan bất giáo thiện dân hàng

Dân bất giáo thiện bạo tàn tại dân

Phụ hề dưỡng tử giáo phân

Vô sanh vô dưởng khổ thân dân Trời

Thiệt con cha dạy nghe lời

4950. Cha Trời con quỉ cải đời khó phân

Phụ bất giáo tử bất ân

Tử ân phụ giáo lập thân văn tường

Phụ nhu nhược tử cang cường

Bất tùng ngôn thiện bất tường nan phân

4955.Vi ngôn tử oán phụ ân

Tử ân phụ oán lưỡng thân bất tồn

Hoàng thiên sanh ngã tích hồn

Địa hậu tích xác vong tồn tồn vong

Hồn oan thác ở minh mông

4960. Báo trần trả quả thác không lộn về

Thác sao âm phủ phân lìa

Thiên đình không tới thác về nghiệp chi

Thiên bất tri địa bất tri

Ở sao người thác nghiệp chi oan hồn

4965. Tội sa địa ngục vị tồn

Tội trần trả hết phần hồn trở lên

Thác sao hai cõi đều quên

Dương gian bất thức hư nên tại lời

Quốc vương thủy thổ trong Trời

4970. Quan thời hưởng tước dân thời hưởng an

Sống đền thủy thổ lo toan

Thác về hai cõi ở an cũng mầu

Sanh ưu quốc đạo công hầu

Tử ưu miễn tội qua cầu Tây-phương

4975. Sanh trần phế ác vi lương

Tử nhi miễn tội cận vương cận hầu

Trào tân bất chí ưu sầu

Thiên cơ nan tỵ qui đầu ly thân

Quan phân dân cũng phải phân

4980.Dân tu quan chẳng lo thân tu hành

Dân ngu nhiều kẻ làm lành

Người sang kẻ phú lo hành phạt dân

Bá phước Phật hứa hương lân

Chỉ tồn vạn tội nhơn dân vi tà

4985.Tôi nguyền đi tới Phật-Bà

Cúi đầu bốn lạy quì mà hỏi thăm

254-120

Một năm Phật kể hai năm

Nửa năm của Phật nửa năm của Trời

Biết sao nghe nói tỏ lời

4990. Chuột mèo trâu cọp rồng thời nửa con.

Thấy Phật không nói thon von

Nên hư Phật nói dạ con mới mừng

Ra sông mỏi mắt ngó chừng

Ở rừng thấy Phật còn rừng không phân

4995. Quan-Âm tiền nhựt giáng ân

Vận còn bất đạt không phân việc nào

Nghĩ thôi ruột thắt gan bào

Nhục vinh thắng bại việc nào xử tâm

Phật sử tâm sự thiển thâm

5000. Vọng ngôn tận lý sử tâm ưu sầu

Thinh không ơn Phật đội đầu

Sửa tâm nghĩa trọng dạ sầu phàm phu

Cầu Phật dạy hảng chí tu

Dạy đường biển thánh rừng thu tỏ tường

5005. Chí lương Phật độ cang cường

Độ tâm thiện nghiệp lập đường Hớn-bang

Phật độ quốc thới dân an

Độ tình bá tánh hiển vang thuận hòa

Lộ lỡ cờ bạc rượu trà

5010.Ít người tích thiện thấy mà thương ôi

Phật Trời vẽ dạy cho tôi

Thấy khôn mới biết thương ôi Phật Trời

Chơn thơ mật tính trải đời

Lộ-lở cũng biết hoại lời chẳng nghe

5015. Long-châu quần áo rách te

Lội đà mỏi cẳng không nghe Phật Trời

Ai ai không khéo ở đời

Thiệt khôn khôn thiệt nhiều lời vi ngoan

Cảm dõng tiếng nói giàu sang

5020. Ai mà chẳng biết khoe khoang trí tài

Dầu người có nói cho dài

Tôi mà chẳng học những tài ỷ thân

Tôi muốn học nghĩa học nhân

Ai mà hơn nửa dạy phân tôi nhờ

5025. Vọng cầu ngôn Thánh phượng thờ

Lời nay tôi thiệt dạy khờ kể trăm

Ai tới Phật hỏi thăm đi

Tôi hỏi cho biết mấy năm lập đời

254- 121

Hỏi thăm việc chánh nghe lời

5030.Cho biết tà nịnh ở đời đừng nghe

Xem đời ít kẻ trồng tre

Trồng tiền trồng bạc nói nghe không vừa

Đứt giây cây cả gió đùa

Thương thay cây cỏ chưa vừa ba căn

5035. Người đọa khó nỗi nói năng

Xem nơi thị tứ lạc căn làm lành

Trải xem ác thú lộ hành

Nhơn dân thậm khổ kiếm làm không ra

Nào khi chưởi bới ông cha

5040. Bây giờ thấy quỉ thấy ma rùng mình

Xà bông tấm rửa dạng hình

Gặp cơn bát loạn để mình tanh hôi

Đời nầy trả quả người ôi

Phấn còn thấy phấn vôi thôi rả rời

5045. Ở đâu phụ bạc ông Trời

Loạn ly thấy Phật rã rời thây thi

E chim mỏi cánh sầu bi

Người ta có cẳn khó đi khỏi nhà

Thương ôi kẻ trẻ người già

5050.Cột săng kèo đống thấy nhà lụy tuôn.

Cực bề người có bạc muôn

Khó chi niệm Phật tròn vuông chẳng đành

Niệm Phật thì phải làm lành

Làm sao có bạc chẳng đành khổ a

5055. Oán tha hề bất oán tha

Nói lành người oán khổ a nhiều bề

Tại nhơn bất oán thiên bề

Phật còn thương chúng nhiều bề khổ lao

Chúng chẳng thương Phật bề cao

5060.Phật Trời như chúng biết sao độ rày

Nước sao đầu vịt có Thầy

Bây giờ tận thế tôi bày không nghe

Chúng lành Trời Phật chở che

Chúng dữ Phật dạy chẳng làm hiền

5065.Tu sao người chẳng làm hiền

Biết đạo người phế ngôn tiền người khi

Chữ rằng phụ mẫu ố chi

Cụ nhi bất oán tử tri thiện tình

Dầu làm cha mẹ bất bình

5070.Làm con phải tưởng nghĩa tình thân sanh

255- 122

Làm lành thác đặng thượng thanh

Làm dữ hạ trước đua tranh làm gì

Nhơn thiện nhơn ác nan kỳ

Nhơn cư thiện tận việc gì tranh đua

5075.Tùng Trời tùng Phật tùng vua

Tùng nhơn tùng đạo hơn thua đừng tùng

Đẩy đưa lời nói vô cùng

Vọng cao vọng thấp xưng hùng mình coi

Lưỡng nhơn đấu khẩu tâm soi

5080.Lưỡng tà hiệp ý cũng coi chẳng lầm

Chẳng biết nói quấy nói nhầm

Bất tri tà chánh chẳng lầm tại tâm

Bất tri ngôn thiển ngôn thâm

Chánh tâm hiệp tánh tà tâm hiệp tà

5085. Hai việc phân biệt hai nhà

Lời chánh phân nói người tà không nghe

Tà nói người chánh không nghe

Nói vầy người phải chẻ tre độ tình

Dạ dạ người dạ khác hình

5090. Không dạ cái bụng mà tình biết đâu

Người chánh lời chánh lòng đau

Người tà nào có biết đâu mà rờ

Nhà Thanh có lập phủ thờ

Làm vua không dạy dân khờ dễ chi

5095.Trào tà dân phải ngu si

Trào chánh dân dám loạn ly gian tà

Tiền bạc bất đạt bất hòa

Vỉ ơn vỉ đức nước nhà bửu oai

Dục đức thì đức hườn lai

5100.Dục tài dục ác cường oai tan tành.

Tang tình hà sự bất bình

Bất minh tâm loạn dục tình bất minh

Thị quí vạn điển thiên kinh

Vạn kinh thiên điển bất minh tại tình

5105.Không ai thuyết kế tử trình

Dùng mưu Lỗ Túc (2) đoạn tình trung cang

Quân ngang thần chúng tung ngang

Vô phân sự thiện bất an sự trào

Giác hết các việc đem vào

5110. Phải không chứng có Thiên tào Phán quan

Nước nào lòng tính mưu gian

Hoàng thiên cảm chiếu loạn an xác hồn

_____
CHÚ:
Đoạn này tác giả chỉ trích Pháp sưu cao thuế nặng, bóc lột người Việt Nam

(1) Triệu Cấu: Tống Cao Tông (1107-1187), tên thật là Triệu Cấu, là hoàng đế thứ 10 của nhà Tống và cũng là hoàng đế đầu tiên của vương triều Nam Tống (1127 - 1279). Năm 1127, quân nhà Kim (tộc Nữ Chân) tấn công kinh đô Bắc Tống ở Khai Phong, bắt hai vua Khâm Tông và Huy Tông. Triệu Cấu dẫn theo một đoàn người còn lại của Bắc Tống, xuống phương Nam thành lập nhà Nam Tống, lên làm vua tức Cao Tông (1127-1162).

(2).Lỗ Túc 魯肅, 172-217), tên tự là Tử Kính(子敬) , một quân sư của Đông Ngô trong thời kỳ Tam Quốc ở Trung Quốc. Trước khi xảy ra trận Xích Bích, Lỗ Túc là trợ thủ đắc lực cho Chu Du và đóng vai trò quan trọng trong việc phối hợp với quân của Lưu Bị trong việc kết hợp đánh quân Tào Tháo. Ông là người đã kế nhiệm Chu Du khi Chu Du qua đời và là cố vấn cao nhất cho Tôn Quyền cho tới khi mất. Ông là người chủ trương duy trì quan hệ ngoại giao hữu hảo với nước Thục của Lưu Bị. Người kế tục ông là Lã Mông.